dış ekonomik ilişkiler

DIŞ EKONOMİK İLİŞKİLER
A- Konunun mahiyeti
Bir ekonominin değişik kesimleri arasında olduğu gibi, ülkeler arasındada gittikçe
artan yoğun ilişkiler vardır. Bu ilişkiler mal hareketleri, hizmet hareketleri ve üretim
faktörleri hareketleri olarak görülmekte olup, bütün ülkeler için söz konusudur.
Günümüzde hiç bir ülkenin, dış ekonomik ilişkilerden kendini tam olarak soyutlaması
düşünülemez. Uluslar arası piyasada ortaya çıkan bir deyişme, bir kriz, derhal iç
piyasalara yansır. 1973’ deki petrol krizi, bunun en büyük örneyidir. Uluslararası
piyasadaki deyişikliklerin iç piyasa üzerindeki etkileri ülkeden elkeye farklılık arzeder.
Bu ülke ekonomisinin dışa açılma derecesine ekonominin büyüklüğüne ve krizin
özelliğine bağlı bir husustur.
Ülkelerarası ekonomik ilişkilerin nibi önemi, 2. Dünya savaşından beri giderek
artmaktadır. Zira uluslararası ticaret hacminin artış hızı, dünya üretim hızından daha
fazladır. Ülke ekonomileri arasındaki karşılıklı ekonomik bağlar gittikçe artmaktadır.
Gelişmekte olan ekonomilerin iktisadi kalkınma ve sanayileşme problemleri dış
ekonomik ilişkilerden önemli ölçüde etkilenmektedir. Uluslararası iktisadi işbirliği
kuruluşlarının dış ekonomik ilişkilerdeki etkinlikleri çok artmıştır.
Uluslararası ekonomik ilişkilerin en önemli konusunu dış ticaret hareketleri, yani
mal ve hizmetlerin ithalat ve ihracatıoluşturur. Ne geçmişte nede günümüzde
uluslararası ticarete başvurmayan bir ülke yokgibidir. Bugün sanayileşmiş ülkeler
serbest dış ticaret ve uluslararası uzmanlaşmayı ana ilke olarak benimsemişlerdir. Bu
ülkeler geçmişte, dış ticaret ve kambiyo kısıtlamalarını kaldırarak dünyas ticaret
hacmini arttırmak yolunda önemli çabalar göstermişlerdir. Azgelişmiş ülkeler ise
aksine, serbest ticarete yogun bir müdahalede bulunarak, dış ticareti ekonomik
kalkınmanın bir aracı olarak düzenlemeye çalışırlar.
Genel bir değerlendirmi yapıldığında ülkeler arasındaki ticari ilişkiler üç ana
sebebe bağlı olarak açıklanabilmektedir. Bunlar yerli üretimin yoğunluğu veya
yetersizliği, uluslararası fiyat farklılıkları ve mal farklılaştırmasıdır.
Dış ticaretin önemli sebeplerinden biri önemli malların bazı ülkelerde hiç
üretilememesi, ya da dahili üretimin ulusal ihtiyaçları karşılamaya yeterli olmamasıdır.
Dünyada hiçbir ülke her bekımdan kendine yeterli değildir.Ulusal üretimdeki açıkları
gidermenin yolu ise dış ticarettir. Ülkeler itibari ile bazı mallarda üretimin hiç
olmaması veya eksik olması tabii kaynakların yeryüzüne dengesiz dagılımına teknik
bilgi ve ülkeler arasındaki ekonomik gelişme farklarınabağlıdır.
Dış ticaretin diğer bir nedeni de uluslararası üretim maliyetlerinde görülen
farklılıklardır. Teknolojive tabii şartlar bakımından belirli malların üretiminde hiçbir
engel bulunmayabilir. Ancak ekonomik düşünce tüm ihtiyaçların yerli üretimle
karşılanmasının doğru olmayacağını ortaya koymaktadır.
Ülkeler arasındaki üretimin verimliliği açısından farklılıklar vardır. Bazı ülkeler bazı
malları üretmede daha etkilidirler, dolayısıyla bu malları daha ucuza mal ederler.
Oysa bir kısım mallarda bu derece üstün bir üretim etkinleği görülmeyebilir. İşte bu
verimlilik farkları dolayısıylaher ülke fiilen üretebildiği bütün malları değil bunların
içinde uluslararası alanda rekabet gücü sağlayacak malları üretmelidir. Bu malları
dışarıya satarak nisbeten pahalıya üretebildiklerinide yurt dışından ithal etmelidir.
Dış ticaretin diğer bir nedenide mal farklılaştırmasıdır. Bir endüstriye bağlı
firmaların ürettikleri mallar birbirinin benzeri olmakla birlikte aynı mallar değildir.
Bunlar arasında dış görünüş ve ambalaj yönünden olabileceği gibi kullanış özellikleri
bakımındanda farklar vardır. Öteyandan tüketici tercihleride birbirine uymaz. Bazıları
bir malın bir türünü diğerleride birbaşka türünü tercih ederler. Dış ticarete konu olan
çok geniş bir mal grubu üzerindeki en çok ticaret ancak tüketicilerin farklı nitelikte
malları tercih etmeleri ile açıklanabilir.
B- Dış ödemeler dengesi
Bir ülkenin bir yıl içerisinde tüm yabancı ülkelerle olan ekonomik ilişkilerini
göstermek için belirli bir sisteme göre tutulan kayıtlara ÖDEMELER DENGESİ ve ye
ÖDEMELER BİLANÇOSU adı verilir. Ödemeler bilançosu bir ülkenin dış ekonomik
durumunun göstergesi olarakekonomik politikanın belirlenmesinde çok büyük önem
taşır.
Ödemeler bilançosunun açık yada fazla vermesi milli gelir ve istihdam düzeyi
kalkınma hızı ve fiyat istikrarı ve dolayısıyla ekonomik refah üzerinde önemli etkiler
dogurur. Dış ekonomik ilişkiler iki ülke arasında parasal bir sonuç doğuran tüm
ilişkileri kapsamaktadır. Ekonomik işler parayla yapılabileceği gibi malın malla
değişimi şeklindede olabilir. Bunungibi karşılıksız bir mal yada hizmet ödemesi
şeklinde yapılan tek taraflı işlemlerde ödemeler bilançosunda yer alır. Aynı şekilde
ülkeye para yerine makine ve donatım şeklinde gelen yabancı sermayede ödemeler
bilançosunda gösterilir.
Ödemeler bilançosu çift kayıtlı muhasebe sistemine göre tutulur ve uluslararası
işlemlerin özelliklerine göre bilaço kalemlerine alacak veya borç kaydedilir. Bunagöre
ihracat sermaye ithali alacaklı hesap olup sermaye bakiyesi ithalat, sermaye ihracı
gibi kalemler ise borçlu hesap olup borç bakiyesi verir. Diğer bir deyişle ülke sakinleri
lehine yabancılar üzerine bir parasal hakkı doğuran ekonomik ilişkiler bilançonun
alacaklı tarafına kaydedilir. Yabancılar lehine ülke sakinleri üzerine parasal hakkı
doğuran işlemler ise bilançonun borçlu tarafında gösterilir. Bu muhasebe tekniğinin
bir özelliği olarak ödemeler dilançosununalacaklı tarafının toplamı borçlu tarafının
toplamına eşit çıkar. Dplayısıyla ödemeler bilançosu muhasebe kayıtları anlamında
herzaman denktir. O nedenle ekonomik bir dengesizliğin bulunabilmesi yani
ödemeler bilançosunda gerçekte bir dış açık veya dış fazla olup olmadığının
belirlenebilmesi için özel bazı işlemlere gerek vardır.
1- Ödemeler bilançosu hesapları
Bir ülkenin dış alemle yaptığı çok sayıda ekonomik işlerin ödemeler
bilançosuna belirli bir sistem izlenerek kaydedildiğini yukarıda ifade etmiştik. Bu
işlemler birbirleriyle benzerliklerine ve ekonomi üzerinde doğurdukları etkilere göre
gruplandırılarak çeşitli hesaplar içinde toplanır. Ödemeler bilançosu bünyesel olarak
cari işlemler hesabi, karşılıksız trasfer hesabı, sermaye hesahı, altın ve döviz hesabı,
net hata ve noksanlıklar diye beş gruba ayrılır.
Hesap gruplarının ihtiva ettiği başlıca kalemleri de gösterecek şekilde aşağıda
genel bir ödemeler bilançosu şeması verilmiştir.
ÖDEMELER BİLANÇOSU
a- cari işlemler hesabı
i-mal ticareti ( görünmez ticaret )
-ithalat
-ihracat
ticaret dengesi
ii- uluslararası hizmetler ( görünmez ticaret )
- dış truzim
- işçi gelirleri
- sermaye gelir ve giderleri
- taşımacılık hizmetleri
- özel hizmetler
- hükümet hizmetleri
görünmez işlemler dengesi
cari işlemler dengesi
b- karşılıksız transferler hesabı
c- sermaye hesabı
-uzun süreli sermaye hareketleri
-kısa „
„
„
d- altın ve döviz hesabı
-altın hareketleri
-konvertibil dövizler
-diğer dövizler
e- net hata ve noksan