BÖBREK FONKSİYON TESTLERİ KAN ELEKTROLİTLERİ ASİT-BAZ PARAMETRELERİ DEĞERLENDİRME ve YORUMLAMA Dr. Şehsuvar Ertürk Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Nefroloji Bilim Dalı Thanks to the discovery of a new catalytic RNA, a chemical biologist can satisfy his student’s curiosity… The work elegantly demonstrates a new approach to the study of ancient molecules – and also reminds me that our youngest students can ask some of the best questions. Liu DR. Nature 444:975, Aralık 2006 Amaç/hedef Böbreğin fonksiyonlarını bilmek Böbrek fonksiyon testlerini öğrenmek Plazma elektrolitlerinin normal değerlerini ve bozukluklarını öğrenmek Kan gazları normal değerlerini öğrenmek Vücut sıvı volümü-sodyum ilişkisini kavramak Böbrek fonksiyonları Su ve elektrolit dengesinin sağlanması Asit-baz dengesinin sağlanması Kan basıncı regülasyonu Hormon oluşturma ve salgılama Nitrojen yıkım ürünlerinin atılması Glomerüler ultrafiltrasyon Renal kan akımı Kalp debisinin yaklaşık %25’i böbreklerden geçer Renal kan akımı: 1000 ml/dk/1.73 m2 Renal plazma akımı: 600 ml/dk/1.73 m2 Glomerüler filtrasyon hızı Böbreğin işlevsel üniteleri olan glomerüller, gelen plazmayı filtre ederek proteinsiz kısmını tübüler sisteme (Bowman aralığı) iletirler. Normalde GFH: Erkek: 130±18 ml/dk/1.73 m2 Kadın: 120±14 ml/dk/1.73 m2 Glomerüler kan akımı İdrar Kan Plazma Ultrafiltrat İdrar 1000 ml/dk 600 ml/dk 125 ml/dk (180 L/gün) 1.25 ml/dk (1.8 L/gün) Glomerüler filtrasyon hızı Azalma İşlevsel renal doku/kitle miktarı Nitrojen yıkım ürünleri birikimi Glomerüler filtrasyon hızı Diürnal varyasyon gösterir (Gece en düşük, öğlen sonu en yüksek) Erkeklerde kadınlardakinden yüksektir Otuz yaşından sonra her dekatta 10 ml/dk azalır Gebelik ve erken dönem Tip 1 DM’de artar Vücut sıvı volümü azaldığında azalır Serum kreatinin Asemptomatik erişkinlerin taramasında kullanılır Kas kreatin’den oluşan yıkım ürünüdür Yaş, cinsiyet, kas kitlesi, renal fonksiyonların stabilitesi göz önünde bulundurularak yorumlanmalıdır. Serum kreatinin Normalin üst sınırı: 5 yaş : 0.6 mg/dL 40 yaş: 1.2-1.3 mg/dL Erkeklerde %10 kadar yüksektir Gebelerde düşüktür 40 yaşından sonra artmaz Renal fonksiyonun %50’si kaybolmadıkça, serum kreatinin normalin üst sınırını geçmez Üre Protein metabolizmasının primer son ürünü, vücuttan nitrojen atılımının en önemli formudur Karaciğerde sentezlenir Klinik pratikte üre ya da BUN (kan üre azotu) olarak ölçülür Protein alımı arttıkça artar Renal fonksiyonu normal, 70 g/gün protein alan bir erişkinde BUN: 15 mg/dl BUN/Kreatinin oranı Normalde 10-15 civarındadır. Volüm eksikliğinde artar (Genellikle>20) Volüm artışında azalır GFR için ideal madde Glomerüllerden serbestçe filtre edilebilmeli Tübüler metabolizma, reabsorpsiyon, sekresyona uğramamalı İnülin klirens altın standard GFR tahmininde endojen kreatinin klirens Kreatinin Proteine bağlanmaz Molekül ağırlığı 113 Dalton’dur Böbrekte metabolize olmaz (Küçük bir kısmı GIS yolu ile atılır) Proksimal tübülde reabsorbe edilmez Proksimal tübüler sekresyona uğrar (total atılan kreatinin’in %5 kadarı) Endojen kreatinin klirens UCr CCr= xV PCr UCr: İdrar kreatinin (mg/dL) PCr: Plazma kreatinin (mg/dL) V : İdrar hacmi (ml/dk) GFR tahmininde kreatinin Cockcroft-Gault formülü GFR= (140-Yaş) x V.Ağ / SCr x 72 Kadın x 0.85 GFR tahmininde kreatinin MDRD formülü Modification of Diet in Renal Diseases Study GFR= 186 x (SCr)-1.154 x (Yaş)-0.203 Kadın Zenci x 0.742 x 1.212 GFR tahmininde kreatinin Kreatinin GFR 1 mg/dL Normal 2 mg/dL %50 4 mg/dL %25 (GFR = 1/Serum kreatinin) Serum elektrolitleri Renal hastalık Hipertansiyon Kalp yetmezliği Ödem Karaciğer sirozu KOAH Asit-baz denge bozukluğu düşünülen hastalar Sodyum ESS’nin en önemli katyonu ve plazma osmolalitesinin en önemli belirleyicisi E, K farksız Yaşla değişim göstermez Diyet sodyumundan etkilenmez Sıvı alımı-atılımından etkilenir Normal serum [Na+] : 138-142 mEq/L Serum [Na+]< 134 Hiponatremi Serum [Na+]> 145 Hipernatremi Hiponatremi/hipernatremi Plazma osmolalitesi ölçüm/hesaplama Vücut sıvı volüm durumu İdrar miktarı ve sodyumu Plazma osmolalitesi Çözücünün birim ağırlığında çözünen partikül sayısı Normal Posm : 285±10 mOsm/kg H2O Posm = 2 x [Na+] + Glukoz/18 + BUN/2.8 Potasyum İntrasellüler ortamın en önemli katyonu E, K farksız Kan örneklemesi önemli!! (Tekrar tekrar yumruk sıkmak, kan örneğini iğneden püskürtmek, kanı bekletmek) Normal serum [K+] : 3.6-5.0 mEq/L Serum [K+]< 3.5 Hipokalemi Serum [K+]> 5.5 Hiperkalemi Hipokalemi/hiperkalemi Kan örneklemesi doğru yapıldı mı? EKG !!! Arteriyel Kan Gazları Analizi pH = 7,36-7,44 (7.40) PaCO2 = 36-44 mmHg (40) (HCO-3) = 22-26 mEq/L (24) Asit-Baz dengesizliklerinde arteriyel kan gazları Asit baz Bozukluğu Primer Değişiklik Kompansatuvar Değişiklik Respiratuvar Asidoz pCO2 HCO3 Respiratuvar Alkaloz pCO2 HCO3 Metabolik Asidoz HCO3 pCO2 Metabolik Alkaloz HCO3 pCO2 Amaç sabit PaCO2 / HCO3 Oranı Asit-Baz bozukluğuna uygun fizyolojik yanıtlar Bozukluk Met. Asidoz Met. Alkaloz Primer olay HCO3 1.0 HCO31.0 Resp. Asidoz Akut Kronik pCO2 10 pCO2 10 Resp. Alkaloz Akut Kronik pCO2 10 pCO2 10 Yanıt pCO2 1.0-1.5 pCO2 0.25-1.0 HCO3 1.0 HCO3 4.0 HCO3 1.0-3.0 HCO3 3.0-5.0 OLGU 70 yaşında kadın hasta Geçirilmiş miyokard infarktüsü ve konjestif kalp yetersizliği mevcut Diüretik, aspirin, isosorbide dinitrate ve yaygın eklem ağrıları sebebi ile ibuprofen alıyor Dispne, Ortopne ve PND tanımlıyor Göğüs ağrısı yok Günde bir paket sigara içiyor Fizik muayene Vücut ağırlığı: 82 kg Kan basıncı: 135/80 mmHg Nabız sayısı: 90/dk, Solunum sayısı: 22/dk, Vücut sıcaklığı: 37 C Cild nemli, perifer hafif soğuk Boyun venleri dolgun Akciğer alt 1/3 bilateral ince raller Kalpte S3 ve S4 +, apeksde 3/6 pansistolik üfürüm Bilateral karotislerde ve göbek sol kenarında üfürüm Obez, KC ele gelmiyor, Pretibial 3+ ödem Laboratuvar bulguları [Na+]: 128 mEq/L [K+]: 2.9 mEq/L [Cl-]: 90 mEq/L Kreatinin: 1.5 mg/dL BUN: 38 mg/dL KŞ: 110 mg/dL Tam idrar: Dansite 1.025, protid-şeker yok, mikroskopi normal İdrar elektrolitleri: [Na+]<10; [K+]: 30 mEq/L Hastanın ayırıcı tanısını yapınız. Laboratuvar bulgularını yorumlayınız. Diüretik (furosemide), ACE inhibitörü ve ek oral potasyum sonrası 7. gün Halsizlik, adele güçsüzlüğü tanımlıyor Önerilen ilaçları ve ek olarak ibuprofen almış KB: 90/65 mm Hg NS: 40/dk SS: 22/dk Cild kuru, perifer soğuk Akciğer bazallerinde tek tük raller Kalp ritmi normal, S3 ve S4 yok, apeksde 2/6 pansistolik üfürüm 1+ pretibial ödem Laboratuvar bulguları [Na+]: [K+]: [Cl-]: Kreatinin: BUN: KŞ: 130 7.1 92 3.2 50 115 mEq/L mEq/L mEq/L mg/dL mg/dL mg/dL Mevcut laboratuvar bulguları ışığında ayırıcı tanı yapınız. Bu durumda hastaya acil tedavi gerekli midir? Tartışınız.