Diyalizde Maligniteli Hasta Dr. İdris Şahin İnönü Üniversitesi Turgut Özal Tıp Merkezi Sunum Planı • • • • • • • • • İlerlemiş kanserli hasta Hangi diyaliz yöntemini seçelim Diyaliz kanser sıklığını artırır mı ? Hastalarda palyatif tedaviler ? Kanserli hastada ağrı kontrolü Kanserli hastada kullanılacak ağrı kesici ilaçlar Kanserli diyaliz hastasında beslenme, halsizlik Kanserli diyaliz hastasında EPO tedavisi Kanserli diyaliz hastasında hangi kemoterapötikler, ne zaman kullanılabilir? Kanserli diyaliz hastası • Kanserin seyri, evresi • Aynı organ kanserlerinin seyri bile farklı olabiliyor (Örnek: Akciğer) • Tedaviler farklı • Sağ-kalımları oldukça farklı İlerlemiş Kanserli Hasta • Tıbbi bakımdaki gelişmelere rağmen, ilerlemiş kanser halen sık görülen bir problemdir. • Bazı hastalar için, ilerlemiş kansere sahip olmak, bundan böyle tedavisi mümkün olmayan bir hastalığa sahip olmak demektir. İlerlemiş kanser tanısı olan hastalar şunlara ihtiyaç duyar: • Hastalıklarının iyi ve mümkün olduğu kadar uzun yaşamaları için en iyi şekilde kontrolü. • Semptomlarının dikkatli kontrolü. • Psikolojik ve manevi iyilik hali konusunda ilgi gösterilmesi. • Psikolojik ve manevi iyilik hali de dahil olmak üzere hastaların ailelerinin gereksinimlerine ilgi gösterilmesi. • Bireysel olarak kültürel ve dini öğeler ile ilgili duyarlılık gösterilmesi. İlerlemiş kanser tanısı olan diyalize giren hastalar şunlara ihtiyaç duyar: • Hastalıklarının iyi ve mümkün olduğu kadar uzun yaşamaları için en iyi şekilde kontrolü. • Semptomlarının dikkatli kontrolü. • Psikolojik ve manevi iyilik hali konusunda ilgi gösterilmesi. • Psikolojik ve manevi iyilik hali de dahil olmak üzere hastaların ailelerinin gereksinimlerine ilgi gösterilmesi. • Bireysel olarak kültürel ve dini öğeler ile ilgili duyarlılık gösterilmesi. • Yeterli diyaliz. HD KBH SDBY Diyaliz PD Canlı Tx Kadavra Kanserli hastada hangi diyaliz modalitesini seçelim ? • Literatürde bu konuda yeterli çalışma yok. • Kanserli hastaların bir önemli kısmında SAPD kontrendike (malnütrisyon ve hipoalbüminemi; abdominal cerrahi; intraabdominal büyük kitle, peritonitis karsinomatoza, ..) • Ancak özellikle multipl miyelomda SAPD’nin daha iyi olabileceği (paraproteinlerin klirensini artırarak) yönünde sınırlı sayıda olgu sunumu var .* • Ahmad M. Int J Urol Neprol 2007; 39(2):629-633. • Shetty A, Oreopoulos D. PDI 1995;15(6):236-240. Diyaliz modalitesi kanserli hastada sağkalımı etkiler mi? Diyaliz kanser sıklığını artırır mı? Diyaliz Kanser • Bu çalışmaya Tayvan’da 1997-2008 yılları arasında diyalize giren 92438 hasta alınmıştır. • Olgular ortalama 4.4 yıl izlenmiş, 4328 hastada kanser saptanmıştır. • Çalışma sonunda özellikle mesane ca riski artarken beklenmedik bir şekilde akciğer ca riski azalmıştır. Kanser türü Satndardize insidans oran artışı Baş-boyun 1.0 Özofagus kanseri 1.72 Mide kanseri 0.90 Kolorektal kanser 1.0 Karaciğer kanseri 1.4 Pankreas kanseri 0.48 Akciğer kanseri 0.5 Kan kanserleri 0.9 Meme kanseri 1.2 Seviks kanseri 0.9 Prostat kanseri 0.5 Böbrek kanseri 7.2 Genito-üriner sistem kanserleri 3.3 Mesane kanseri 8.2 Diyaliz kanser sıklığını artırır mı? Diyaliz kanser sıklığını ne oranda artırır ? Kanser türü Kaba risk artışı Oral kanserler 3.84 Özofagus kanseri 1.72 Mide kanseri 1.58 Kolorektal kanser 2.80 Karaciğer kanseri 4.38 Pankreas kanseri 0.48 Akciğer kanseri 1.19 Kan kanserleri 2.31 Meme kanseri 3.79 Seviks kanseri 2.08 Prostat kanseri 1.58 Böbrek kanseri 29.08 Üst üriner sistem kanserleri 47.52 Mesane kanseri 32.26 Bu çalışmaya Tayvan’da 1994-2005 tarihleri arasında en az üç ay süre ile diyalize giren 47037 hasta ile 47037 kontrol grubu dahil edilmiştir. Diyaliz grubunda 1683, kontrol grubunda 644 kanser vakasına rastlanmıştır. Diyaliz hastalarında kanserin mortalite üzerine etkisi • Çalışmaya alınan 4562 hastanın 106’sında malignite saptandı. • Ortalama takip 75±66 (3-288) ay Lee JE, et al. JKMS 2009;24(Suppl 1):S95-101. Terminal döneme yaklaşan hasta bakımında genel ilkeler - Semptom kontrolüne katkısı olmayan ilaçlar kesilir. - Yaşam kalitesini artırmaya yönelik araştırmalar dışında tetkik yapılmaz. - Solunum sayısı değişmesi, sedasyon veya hipotansiyon gibi bulgular gelişse de semptom kontrolü için verilen ilaç değiştirilmez. - Sekresyonlar için atropin; ağrı için morfin - Ajitasyon veya dispne için klorpromazin, diazepam, haloperidol ve midozolam verilebilir. Kanser hastasında palyatif tedavi Palyatif tedavide amaç*: • Ağrı ve rahatsız edici semptomların giderilmesini sağlar. • Yaşamı desteklemekle birlikte ölümü doğal bir süreç olarak algılamasını sağlar. • Ölümü hızlandırma veya erteleme amacı taşımaz. • Hasta bakımının psikososyal ve ruhani yönlerini fiziksel bakıma entegre eder. * http://www.who.int/cancer/palliative/definition/en Palyatif tedavide amaç-2* • Hastaların son ana kadar mümkün olabildiği kadar aktif yaşamalarını sağlar. • Hasta yakınlarına, hastalık süreci ve sonrasında kendi yas süreçleriyle başa çıkabilmelerinde destek verir. • Yaşam kalitesini artırır, bu da hastalık süreçlerine olumlu bir etki yapabilir. • Hastalık sürecinin erken evrelerinde kemoterapi, radyoterapi gibi yaşam süresini uzatmayı hedefleyen tedavilerle birlikte kullanılabilir. • Klinik komplikasyonların daha iyi anlaşılması ve yönetilmesi ile ilgili araştırmaları da kapsar. * http://www.who.int/cancer/palliative/definition/en/ Kanserde Palyatif Tedavi - Fiziksel semptomların kontrolü - Psiko-sosyal destek - Nütrisyonel destek - Antienfektif tedavi - Rehabilitasyon, hasta eğitimi - Maliyet-etkinlik - Tedavide devamlılık, evde bakım - Yaşam kalitesi Diyalize giren kanserli hastada palyatif tedavi - Fiziksel semptomların kontrolü - Psiko-sosyal destek - Nütrisyonel destek - Antienfektif tedavi - Rehabilitasyon, hasta eğitimi - Maliyet-etkinlik - Tedavide devamlılık, evde bakım - Yaşam kalitesi - Uygun ve yeterli diyaliz İleri Evre Kanserde Semptomların Sıklığı Semptom Ağrı Yorgunluk Anoreksi Ağızda kuruma Konstipasyon Çabuk doyma hissi Dispne >10% kilo kaybı Uyku problemleri Depresyon Öksürük Bulantı Ödem Tat değişikliği Anksiyete % 84 69 66 57 52 51 50 50 49 41 38 36 28 28 24 Semptom Kusma Konfüzyon Baş dönmesi Dispepsi Disfaji Geğirme Karın şişliği Hafıza problemleri Sedasyon Hıçkırık Kaşıntı Diyare Tremor Bayılma % 23 21 19 19 18 18 18 12 10 9 9 6 5 3 Donnelly SM, Walsh D,1993 Kanserli hastalarda semptomlar Yaşam kalitesini etkileyenler • Ağrı • Kilo kaybı • Anoreksi • Ağızda kuruma • Cinsel fonksiyon bozukluğu Sağ-kalımı etkileyenler • Anoreksi • Dispne • Kilo kaybı • Disfaji • Ağızda kuruma KBY’de semptom sıklığı Kanserde palyatif tedavi (Semptom tedavisi: Ağrı) • Kanser hastalarının %60-90’ında orta veya şiddetli ağrı olabilir. • Etkili tedavi ile ağrının %80-90’ı çözüme kavuşabilir. • Kanserde ağrı tedavisi ağrı oldukça değil de düzenli aralıklarla verilmelidir. • WHO kanser ağrısının tedavisinde üç basamaklı yaklaşımı önermektedir. * 1. Basamak: Non-opioid analjezikler 2. Basamak: Zayıf opioidler 3. Basamak: Kuvvetli opioidler * www.who.int/cancer/palliative/painladder/en/print/html Kanserde palyatif tedavi (Semptom tedavisi: Ağrı-2) • Kanser ağrısında en önemli sorunlardan biri opioid fobisidir. • Hastalar, opioidlerin bağımlılık yapacağı, ciddi yan etkilerinin olduğu düşünür. • Hekimler de benzer fobiye sahiptir ayrıca tolerans gelişimi, fiziksel ve psikolojik bağımlılık konusunda bilgi eksikliğine sahiptir. Diyalize giren kanserli hastada ağrı tedavisi Ağrı derecesi KBY’li olan hastalarda öneri KBY’li hastalara öneri Hafif ağrı (Ağrı skoru 13/10) Opioid olmayan NSAİİ ± adjuvan Asetaminofen önerilenden daha yüksek dozda (4x650 mg yerine 6x650 mg önerilir) ASA 4-6x650 mg Kısa etkili NSAİİ (sulindak veya salisilat) Orta ağrı (ağrı skoru 46/10) Opioid olmayan NSAİİ ± adjuvan ± opioid (kodein, dihidrokodein, tramadol, hidrokodon,..) Tramadol nefrotoksik ancak kullanılabilir. Opioidlerin toksik metabolitleri böbrek hastalarında birikebilir. Doz ayarlanması gerekir. Ciddi ağrı (ağrı skoru 710/10) Opioid olmayan NSAİİ ± adjuvan ± opioid (fentanil, morfin, hidromorfon, metadon, levarfenol, oksikodon) Fantanil veya metadon olabilir. Doz ve sıklğının ayarlanması ve kabul edilebilir. Fentanil trandermal sistem (TTS) ciddi ağrı için opioid dirençli hastalarda rezerv ilaç olarak kalmalıdır. Diyaliz giren hastada ağrı için öneriler Tercih edilen ağrı kesici Kronik gerilim baş ağrısı NSAİİ; asetaminofen, TSAD Transforme migren TSAD Kronik bel veya boyun ağrısı TSAD Fibromiyalji Siklobenzapin, tramadol, TSAD, pregabalin Miyofasyal ağrı sendromu NSAİİ, TSAD Nöropatik ağrı sendromları Felç sonrası ağrı TSAD, pregabalin Trigeminal nevralji Antikonvülzan (karbamazapin, ilaveten baklofen) verilebilir Siyatik Prednizolon, diklofenak, TSAD eklenebilir. Kompleks bölgesel ağrı sendromu Akut: Prenizolon; kronik:: kalsitonin (immobilzasyon veya fazla kullanıma bağlı ise) Diyabetik nöropati TSAD, gabapentin, pregabalin, tramadol, duloksetin Ekstremitlerde amputasyon (fantom) ağrısı Gabapentin, tramadol Pham T, et al. NDT Plus 2009;2:111-118. Davison SN, et al. Semin Dial 2014;27(2):188-204. Kullanılan opioid ağrı kesicilerin analjezik güçlerinin karşılaştırılması Kullanma yolu Oral morfine göre göreceli etkinliği Böbrek hastalarında doz ayarlanması Propoksifen Oral 0.1 Kesin veri yok Kodein Oral 0.1 GFR>dozun %100’ü, GFR 10-50 dozu %75’i; GFR<10 s dozu %50’si verilmelidir. Dihidrokodein Oral 0.1 GFR>dozun %100’ü, GFR 10-50 dozu %75’i; GFR<10 s dozu %50’si verilmelidir. Meperidin Oral 0.1 Dikkatli kullanın; kronik ağrıda kullanılmaz. Tramadol Oral 0.2 GFR<30 ml/dk 2x1; İlerlemiş KBY’de maksimum doz 100 mg’dır. Morfin Oral 1 GFR>dozun %100’ü, GFR 10-50 dozu %75’i; GFR<10 s dozu %50’si verilmelidir. Hidrokodon Oral 2 Doz ayarlanması yukarıdaki gibi olmalıdır. Oksokodon Oral 2 Doz ayarlanması yukarıdaki gibi olmalıdır. Hidromorfon Oral 3.75-7.5 Doz ayarlanması yukarıdaki gibi olmalıdır. Levorfanol Oral 4-8 Yetersiz bilgi, dikkatli kullanılmalı Fentanil Yama 150 Yetersiz bilgi, dikkatli kullanılmalı İlacın adı Zayıf analjezikler Güçlü analjezikler KBY’de KDIGO’nun analjezik önerileri Kanserde palyatif tedavi (Semptom tedavisi: Halsizlik) • Kanserle ilişkili halsizlik, kanser ve tedavisi ile ilişkili günlük yaşamı etkileyen subjektif yorgunluk hissidir. • Kanser hastalarının %70-100’ünde görülmektedir. • Kanser hastalarında en sık görülen ve yaşam kalitesini en sık etkileyen semptomlardan biridir. • Hatta kanserde halsizlik, yaşam kalitesini ağrıdan daha çok etkilemektedir. Mock V. J Natl Cancer Inst Monogr 2004;32:112-118. Ahlberg K, et al. Lancet 2003;362:640-650. Von Roenn JH, et al. Semin Oncol 2005;32:200-210. Halsizlik nedenleri • Fizyolojik faktörler - - Anemi (kanama, hemoliz, artmış sitokin düzeyleri, sitotoksik KT ve RT,..) Sistemik bozukluklar (Malnütrisyon, dehidratasyon, elektrolit boz., enfeksiyonlar, organ yetmezlikleri (böbrek karaciğer, kardiyak, endokrin bozukluklar…) Uyku bozuklukları Kansere veya tedaviye sekonder (hareketsizlik, kondisyon eksikliği, ..) Santral etkili ilaçlar (opioidler, antihistaminikler, anksiyolitikler,..) Kanser tedavisi (kemoterapi, radyoterapi,..) • Psikososyal faktörler - Anksiyete bozuklukları Stres Depresif duygu durum bozukluğu Kanserde halsizlik tedavisi • Metilfenidat (Kırmızı reçete; Dikkat eksikliği ve hiperaktivitede kullanılan psikostimülan bir ilaçtır. KBY’de kullanımı ile ilgili kısıtlı veri mevcut) • Kortikosteroidler (kanserle ilişkili halsizlikte etkili olabilir ) • Megesterol asetat (Kanser hastalarında halsizlik, iştahsızlık, kalori alımında etkilidirler. KBY’de doz ayarlanması gerekmez. Yanetkisi hipogonadizm, DVT, glukoz intoleransı) • Modafinil (KBY’de doz ayarlanması gerekmez) • Nonfarmakolojik tedaviler (hastaları bilgilendirme, düzenli fiziksel aktivite, uyku düzeninin sağlanması, etkin psikososyal destek,..) Kanserde palyatif tedavi (Semptom tedavisi: Anoreksi ve kaşeksi) • Kanser kaşeksisi; anoreksi, kilo kaybı, yağ ve kas dokusunun kaybı ile kendini gösteren paraneoplastik bir sendromdur.* • Hem kansere hem de kanser kemoterapisine bağlı olarak gelişebilir. Patogenezi tam bilinmiyor ancak bulantı-kusma, tat duyusu değişiklikleri, yutma güçlüğü, besinlerin sindirim ve emilim bozuklukları ile ilişkilidir. Muscaritoli M, et al. Eur J Cancer 2006;42(1):31-41. Çolak D, et al. Turk Klin J Int Med Sci 2006;2(10):1-9. Kaşeksi ve anoreksi tedavisi • Günlük besin alımı günlük ihtiyacı gerisinde kalmamalıdır. • Anoreksinin mukozit, GİS motilite bozuklukları, erken doyma gibi nedenleri öncelikli olarak tedavi edilmelidir. • Bu semptomlarda domperidon ve metaklopromid faydalıdır. • Domperidon için diyalizde doz ayarı gerekmez. • Metaklopramid için diyalizde nörolojik yan etkilerden dolayı yarım doz vermek gerekir. Diyalize giren kanser hastasında beslenme bozukluğunun nedenleri • • • • • • • • • Anoreksi Ağız ve boğaz ağrısı Ağız kuruluğu Diş ve dişeti problemleri Tat ve konu değişiklikleri Bulantı-kusma, İshal ve kabızlık Halsizlik ve yorgunluk Depresyon Diyalize giren kanserli hastada beslenme Kanser hastasında beslenme Böbrek hastalarında beslenme • Kanser hastalarının %63’ünde kilo kaybı gelişmekte; %22’si kaşeksiden ex olmaktadır. * • Böbrek hastalarında malnütriyon, diyalize baslarken % 40; HD’de % 10 – 70; SAPD’de % 18 – 51’dir. • Günlük kalori ihtiyacı yatan hasta için 25-30 ; hareketli hastalar için 30-35 kkal/kg/gündür. • Kalorinin %60’ı karbonhidrat, %40’ı yağlardan alınmalıdır. • HD hastası 1.1 gr/kg/gün protein ve 25 kkal/kg/gün enerji alırsa negatif nitrojen balansı gelişirken; 1.1 gr/kg/gün protein ve 35-38 kkal/kg/gün enerji alırsa nötr veya pozitif nitrojen balansı sağlanır. *Erdoğan B, et al. Klinik Gelişim 2011;24:25-29. Kanserli hastada beslenme önerileri • Günlük enerji alımı 25-30 kkal/kg/gün enerji alımı gereklidir. Mümkünse 30-35 kkal/kg/gü olmalıdır. • Kanserli hasta protein alımı en az 1 gr/kg/gün mümkünse 1.5 gr/kg/gün almalıdır. • Kilo kaybı olan kanser hatalarında günlük kalorinin %35-50’si yağlardan alınmalıdır. Anorekside kullanılan farmakolojik tedaviler • Megesterol asetat (sitokin sentezini azaltır) • Kortikosteroidler (kanserde antiemetik, antiödem, analjezik etkileri vardır) • Kannabinoidler (kansere bağlı anorekside etkilidir) • Anabolik ilaçlar (nandrolon, okzandrolon) • Antienflamatuvar ilaçlar (balık yağı, NSAİİ,…)kanser kaşeksisinde etkilidir. Kanser Anemi • Kanser hastalarının %30-90’ında anemi mevcuttur. • Kanserli hastada anemi yaşam kalitesini bozmakta hem de mortaliteyi hem de morbiditeyi artırmaktadır. • Günümüzde kanserli hastada anemi tedavisinde kan tx veya ESA kullanılmaktadır. Kanserli hastada ESA ve kan transfüzyonunun karşılaştırılması Kanserli hastalarda ESA’nın faydaları Kanserli hastada ESA’nın zararları Kanserli hastada kan tx faydaları Kanserli hastada kan tx zararları - Transfüzyon ihtiyacını ortadan kaldırır. - Yorgunlukta yavaş düzelme - Trombotik olaylarda artma - Hasta sağkalımında azalma - Hb ve Htc değerinde hızlı düzelme - Yorgunluk hissinde hızlı düzelme - - Transfüzyon reaksiyonları (febril, hemolitik, nonhemolitik, TRALI, vb…) Konjestif kalp yetmezliği Viral bulaş (Hepatit, HIV, TTV,..) Bakteriyel bulaş Demir birikimi, .. .. ESA Kanser ESA Kanser Özellikle son yıllarda (2009-2014 yılları arasında) 64772 hastanın dahil edildiği farklı kanser türlerinden hastanın alındığı 67 çalışmada çıkan sonuçlara göre: - Çalışmaların çoğunda ESA kullanan hastalarda ortalama sağkalımda azalma saptanırken; antineoplastiklerin tümör cevabında azalma olmuş, trombo-embolik komplikasyonlar artmış; • Bazı çalışmalarda sağ kalımın değişmediği; • Az bir grup hastada da sağ-kalımın arttığı saptanmıştır. Kanser Anemi ESA • Kanserli hastada Hb hedef değeri 12 gr/dl olan (meme, baş-boyun, küçük hücreli olmayan akciğer ca, serviks, lenfoma) hastalarda ESA hem total sağ kalımı azaltmakta hem de tm progresyonunu artırmaktadır. • Kanser nedeni ile radyoterapi veya kemoterapi almayan hastalarda ESA kullanımı önerilmez. • Konservatif veya palyatif tedavi edilen kanserlerde ESA büyük bir dikkat ile verilebilir. • Bu nedenle FDA, küratif potansiyeli olan kanserde ESA kullanımını önermemektedir. Kanserli hastada EPO kullanılmalı mı? • Terminal dönem kanseri olup anemisi olan hastalara ESA verilmemelidir. • Tromboz, trombo-emboli riski olan kanserli hastalara ESA verilmemelidir. • Ayrıca, hiperkoagülopati, hipertansiyon, kemoterapi öncesi trombositoz, immobilizasyon, yakın geçmişte cerrahi, multipl miyelomu olan hastalara ESA verilmemelidir. Kanser Tromboz 1. 2. 3. 4. 5. Malign hastalıklarda muhtelif nedenlere bağlı olarak VTE riski oldukça yüksektir. Kanserli hastalardaki trombozlar daha agresif bir seyir göstermektedir. Gerek, warfarin ve gerekse de DMAH’lerin bazı hastalarda yaşam süresini uzattığına ilişkin raporlar vardır. Her ne kadar warfarin kanserli hastaların tromboz profilaksisinde etkin bir ajan olarak gözüküyorsa da, bu hastalardaki reküren VTE oranları 6 kez daha fazladır. DMAH’ler, VTE tedavi ve profilaksisinde standart heparine karşın daha etkindir. Diyaliz Kanser Antikoagülasyon • Kanseri olan diyaliz hastalarındaki antikoagülasyonda DMAH daha uygun olabilir. HD hastasında antineoplastikler HD’de antineoplastikler için doz önerileri HD hastalarında anti-kanser protokoller Sonuçlar • Diyalize giren hastalarda kanser gelişme riski özellikle de üriner sistem kanseri riski artmıştır. • Diyalize giren kanserli hastalarda palyatif tedavi ihmal edilmemelidir. Özellikle ağrı, halsizlik ve iştahsızlık gibi semptomlar için gerekli tıbbi destek verilmelidir. • Kanserli hastalarda diyalizde antikoagülasyonda DMAH daha uygun bir seçenek olabilir. • Kür şansı olan kanserli hastalara ESA verilmemelidir. Teşekkürler Dr. İdris Şahin