TÜRK KIMU ÖRGÜTLERİNlN AST VE ÜST
advertisement
TÜRK KIMU ÖRGÜTLERİNlN AST VE ÜST ARASINDA İLETIŞİM Aykut POLATOGLU* yazının amacı Türk kamu örgütlerinde ast ve üst arasındaki ile­ incelemektir. Burada ileri sürülenler temelolarak 3 ayrı bakanlığın merkez örgütlerinde ve 7 ayrı ilde merkezi yönetimin ta.şra örgütlerinde ast-üst ilişkisi içinde olan toplam 374 (86 üst, 288 astl kamu görevlisine uygulanan soru ~ağıtlarından elde edilen bulgulara dayanmaktadır. Ba­ kanlık merkez örgütlerinde örgütün üst kademelerini temsil nit~üği taşı­ yan genel müdür ve genel müdür yardımcıları (ya da daire başkanları ve daire başkan yar4ımcıları) üst kademe olarak, alt kademelerle olan yakın ilişkileri nedeniyle onları temsil edecek nitelikleri olan şube müdürlerj alt kademe olar~ seçilmişlerdir. Taşra örgütlerinde ise vali ve vali yar­ dımcıları üst kademe, merkezi kuruluşların il şube müdürleri ise ast ka· deme olarak aJ.ınm.ışlardır. Araştırmada biri üstlere, diğeri astlara uygu­ lanmak üzere düzenlenen iki ayrı soru kağıdı kullanılmıştır. Her iki soru kağıdında 1-50 sıra numaralarında yer alan anlatım ve sorular birbirinin benzeridir. Bunun temel nedeni astlar ve üstlerin aynı konulara ilişkin görüşlerinin alınabilmesidir. Araştırmanın amacı ast ve üstler arasındaki iletişimde ne tür bilgiler iletildiğini ve iletişim süreci içinde ast ve üstle­ rin birbirlerine karşı tutum ve davranışlarının iletişim sürecini nasıl et­ kilediğini saptamak olmuştur. Bir başka deyişle, ast ve üstler arasında iletilen haber türleri ile davranış ve tutumlar arasındaki bağıntı ve bu ba· ğıntının güven dereceSi saptanmaya çalışılmıştır. Bu tişimi Araştırma bulguları değerlendirilirken astlar ve üstlere uygulanan soru kağıtları ayrı ayrı ele alınmıştır. Bunun temel nedeni ise bilindiği gibi ast ve üst arasındaki iletişimin taraflarca farklı algılanmasıdır. Ast­ lar ve üstler aralarındaki iletişimi kendi gereksinmeleri, değerleri, rolleri ve beklentileri doğrultusunda değerlendirirler. Bu nedenle ast ve üstleı'in aralarındaki iletişime ilişkin görüşleri birbirlerinden farklı olacaktır. Ni­ tekim soru kağıtlanna verilen yanıtların göreli sıklık dağılımları birbir­ leriyle karşılaştırıldıklarında ast ve üstlerin aralarındaki iletişimi birbir­ lerinden farklı algıladıkları görülmüştür. * Doç. Dr., Orta Doğu Teknik Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi üyesi. Öğretim AMME IDARESI DERGIS1 86 AŞAGIDAN YUKARıYA DOGRU İLETİşİM Araştırmanın amaçları doğrultusunda öncelikle aşagıoan yukarıya, ne tür bilgilerin iletildiğini ve hangi tutum ve davranışların hangi tür bilgi­ lerin iletilmesini etkilediğini saptamaya çalıştık. Araştırma bulgularını ir­ delemeden önce bir örgütte aşağıdan YUKarıya doğru iletilmesi gereken bjjgilerin neler O-lduğu üzerinde kısaca, durmak yararlı olacaktır. Örgütte karıya. yukarıya doğru iletişim çeşitli doğru iletişimi dört alt başlık biçimler alabilir. Aşağıdan yu­ toplayabiliriz: l altında Örgüt üyesinin, (a) kendisi, çalışması ve sorunları, (b) başkaları ve Olı­ lc) örgütsel uygu.la.malar ve örgüt politikalarına iliş.kln görüşler ve son olarak (dl ne yapılması, nasıl yapılması konularında, üst kademelere ilettiği bilgiler. ların sorunları, Yukarıya doğru iletişimde temel sorun yönetiminin hiyerarşik yapısı­ um niteliğidir. Yürütme ve denetleme konumunda bulunan üst1er, örgüt­ sel rolleri gereği, alt kademelerde bulunan bireyleri yönetme, eşgüdümle­ me ve denetleme durumundadırlar. Bu nedenle üstler, astların kendileri­ ne ilettiklerini dinlemekten çok astlarının kendilerini dinlemelerini ister­ ter. Bir bwika deyişle, ast ve üst arasındaki iletişimde çoğunlukla üst ile­ tişim kaynağı ast ise alıcı durumundadır. Astlar da. bu rol kalıbma. genel­ likle uygun davrandıklarından ast ve üst arasındaki iletişim daha çok us­ tün haoer iletmesi biçiminde gerçekleşir. Ote yandan, aşağıdan yukarıya doğru iletilen biıgi daha. çok denetim amacına hizmet eder. Bu nedenlerle yukarıya, doğru iletişim üzerinde büyük kısıtlamalar vardır. Astlar üstle­ dne her türlü bilgiyi iletmezler. üstleri olumsuz olarak etkileyeceği dü­ şünülen ve özellikle kendilerine zarar verecek türden bilgileri iletme ola­ sılığı azdır. Astlar üst kademelere iletmek istedikleri bilgileri en ilgili ki­ şiye. en nesnel biçimde iletmeye de çekinirler. Tam ve nesnel bir raporun üst tarafından kovuculuk (gammazlık olarak değerlendirileceğinden en­ dişe edilir. Ast. üstün bilmesinde yarar gördüğü bilgileri iletme eğilimin­ dedir. Yukarıya. doğru bilgi akışı ile örgüte egemen olan yönetim anlayı­ şı arasında doğrudan bir ilişki vardır. Üst kademelerce gerçekleştirilen de­ netimin yoğun olduğu, baskıcı yöntemlerin ve yaptırımlann benimsendiği bir örgütte yukarı doğru bilgi akışı yetersiz olacaktır. l Astın Kendisi, Sorunları ve çalışmasına. İlişkin Bilgileri İletmesi Araştırma bulgularunıza. göre astın kendisi, sorunları ve çalışmasına bilgileri üstüne iletmesi ile üstün iletişim sırasındaki tutum ve dav­ ranışı arasında olumlu bir ilişki vardır. Üstün iletişim sırasında asta otur­ ması için yer göstermesi ve ona konuşmak ve soru sormak için olanak ta­ nWlası ile astın bu tür bilgileri iletmesi arasında doğrudan bir ilişki gö­ rülmektedir. ilişkin 1 2 Daniel Katz ve Robert L. Kahn. The Social Psychology of Organizations (New York, N.Y.: John Wlley and Sons, Ine., 1966), S. 245 a.g.e., s. 246 TüRK KAMU ÖRGÜTLERİ 87 Ote yandan bu tür bilgilerin aşağıdan yukarıya doğru iletilmesinde ast ve üst arasındaki toplumsal ilişkilerin niteliği etkili olmaktadır. Ozel­ likle üst astların düzenlediği toplumsal etkinliklere katılıyor, onlarla ar­ kadaşlık ilişkileri kurmaya özen gösteriyor ve astların kişisel sorunları ile ilgilenip onlara yardımcı olmaya çalışıyorsa ast kendisi, sorunları ve ça­ lışmasına ilişkin bilgileri rahatlıkla üstüne iletmektedir. Ü stün astlara belirli sınırlar içinde kendi başlarına hareket etme ola­ nağı tanıması. örgütle ilgili kararlar alırken onların görüşlerini almaya özen göstermesi de bu tür bilgilerin iletilmesinde etkili olmaktadır. Bu du­ rumda ast üstünün kendisine güvendiğini, görüşlerine önem verdığini dü­ şünmekte ve yukarıya doğru bilgi iletiminde rahatlarnaktadır. Bir başka bulgu ise üstlerin başarılı astlarmı ödüllendirmeye çaba göstermesi ile bu tür bilgilerin iletilmetii arasındaki olumlu ilişkidir. Üst başarılı astlarmı ödüllendirme çabası içinde oldukça aşağıdan yukarıya bilgi akımının ger­ çekleşmesi olasılığı artmaktadır. Aşağıdan yukarıya doğru iletilmesi gereken bu grup bilgiler içinde örgütsel işlerlik açısından hayati önem ~ıyan kuşkusuz astın örgütsel sorunlara ilişkin bilgi iletebilmesidir. Bir başka deyişle, sorumluluğu al­ tında bulunan birimin etkinliklerinde bir aksama olduğunda astın bu ko­ nuda üstüne bilgi iletip iletmediği örgütsel işlerlik açısından önem taşı­ maktadır. Orgütün üst kademelerinde bulunan yöneticilerin karşılaşılan sorunlara çözüm getirebilmeleri. herşeyden önce sorunun varlığından ha­ berdar olmalarına bağlıdır. Bu bağlamda astın kendi biriminin etkinlik­ lerinde bir aksarna olduğunda bunu üst kademelere iletmesi örgütsel iş­ lerlik açısından bir gerekliliktir. Astın kendi biriminin etkinliklerine iliş­ kin bilgi iletmesinde yukarıda değinilen etmenlere ek olarak, üstüne kar­ Şı duyduğu güven (üstün hem kişiliğine hem de bilgisine) önemli bir rol oynamaktadır. Bulgularımıza göre ast üstünün örgütsel konularda bilgili 01duğu, üstün kendisine sorulan sorulara doyurucu yanıtlar verdiği ve üs­ tün saygıdeğer bir insan olduğu kanısındaysa iş sırasında karşılaştığı so­ nınları üstüne götürmektedir. Astm Başkaları ve Onların SorunlarlIla ilişkin Bilgileri iletmesi Astın beraber çalıştığı arkadaşları ve onların sorunlarına ilişkin bil­ gileri üstüne iletebilmesi ile üstün iletişim sırasındaki tutum ve davranı­ şı, üstü ile toplumsal ilişkilerinin niteliği, üstün asta insiyatif tamyıcı tu­ tumu ve astın üstüne duyduğu saygı ve güven arasında olumlu ilişkiler bulunmuştur. Astm Örgütsel Uygulama, Politikalar ve Üst Yöneticilere ilişkin fletebilmesi Görüşlerini Bulgulanmıza göre astın örgütsel uygulama ve politikalara ilişkin gö­ üstüne iletmesi ile, üstün iletişim sırasındaki tutum ve davranı­ şı, üstün kendisine yöneltilen eleştirileri anlayışla karşılaması,ast ve üst arasındaki toplumsal ilişkilerin olumlu olması, astm üstüne duyduğu say­ rüşlerini 88 AMME İDARES! DERGisı g:ı. ve güven ve astm üstün bilgisine olan güveni arasında olumlu ilişkiler Bir başka bulgu ise, astın örgüte karşı olumlu tutumu (örneğin, bulunduğu örgütte çalışmaktan gurur duyması) ile örgütsel uygulama ve politikalara ilişkin bilgi iletmesi arasında olumlu bir ilişki olduğudur. Öte yandan, ast ile üst arasında örgütün üst yöneticilerine ilişkin bilgi alış­ verişi ile üstün iletişim sırasında asta oturmak için yer göstererek onu rahatlatması, üstün eleştiriye açık olm.ası, astın üstü ile toplumsal ilişki­ ler'inin niteliği arasında olumlu ilişkiler bulunmuştur. Astın örgütsel uy­ gulama ve politikalara ilişkin görüşıerini üst kademelere iletebilmesi ör­ gütse işlerlik ve dOlayısıyla örgütün amaçlanna ulaşabilınesi açısından önem taşımaktadır. Orgüt. amaçJarına ulaşabilme doğruıtusunda etkinlik­ lerde bulunurken örgütsel uygulama ve po1İtiKalara ilişkin kararlar ör­ gütün list kademelerinde üretilecek ve 'üretilen nu kararlar astlar tarafın­ dan uygulanacaKtır. Bu kararlara ilişKin olarak örgütün alt kademelerin­ den üst kademeıerine bilgi iletilmesi 2 açıdan önem taşımaktadır; LL) Or­ gütsel uygUlamaıarda karşılaşılan sorunıarın saptanması, (2) ürgüt üye­ lerinin o,rgutsel polİtikaları benimseyip benimsemed.iKlerinin ögrt:ıniimesİ. Uygulamacta karşuaşııan sorunlara ilişKin ger~bildırim aıınarak bu sorun­ !aı'ın süratle çözuJ.mesinin örgüt açısından önemi üzerinde tartışma ya pılınayacaK kadar açlli bir konudur. ürgüt üyelerinin örgü Lsel uygu1a.ma ve politikaları benimseyip benimsememeleri ise genellikle üzerinde durul­ mayan ancak örgüt.ün verimliliği ile dOğrudan ilgili bir olgudur. Orgüt çalışanları örgüts~ uygulama. ve politikaları benimsedikçe işlerine dört eıle sarılacaklar, örgütsel işlevlerini daha istekli bir biçimde gerçekleştire­ ceklerdir. ürgüt çalışanlarının bu şekilde güdülenıneleri kuşkusuz örgü­ tün verimliliğinin artmasında önemli bir roloynayacaktır. Ote yandan alt kademelerden üst yöneticilere ilişkin bilgi alınması, üst yöneticilerin davranışlarının astlann beklentileri doğrultusunda uyarlanabilmesi için gereklidir. vardır. Astm Olumsuz Haberleri Üstüne İletmesi Aşağıdan yukarıya doğru iletişimde örgütsel işleyiş açısından çok önemli bir konu, astlann çalışmalarına ilişkin olumsuz haberleri üst ka­ demelere iletebilmeleridir. Astlar kendi birimlerine ya da çalışmalarına ilişkin olumsuz haberleri üst kademelere ne kadar çabuk Hetirlerse, örgüt yonetimi karşılaşılan sorunlara o kadar hızlı çözüm getirebilecektir. An­ cak, astlann olumsuz haberleri iletmek konusunda çekingen davrandıkla­ n ileri sürülmektedir. Bu nedenle araştırmamızda astların olumsuz ha­ berleri iletebilmeleri ile ilgili etmenleri saptamaya çalıştık. Astların olum­ suz haberleri iletebilmeleri ile üstün iletişim sırasındaki tutum ve davra­ nışı. örneğin iletişim sırasında asta konuşmak ve soru sormak için fırsat vermesi. astmm yanında rahatça oturabilmesine olanak tanınması, eleş­ tiri1ere açık olması vb, arasında olumlu ilişkiler bulunmuştur. Öte yan.. dan olumsuz haberlerin üste iletilmesinde bir başka önemli etmenin ast ve üst arasındaki toplumsal ilişkilerin niteliği olduğu belirlenmiştir. Bul­ gu1arımıza göre astlar kendilerinin kişisel sorunlarıyla ilgilenip yardımcı TÜRK KAMU ÖRGÜTLERİ 89 olmaYa çalışan, kendileriyle iyi arkadaşlık ilişkileri kurmaya çalışan ve kendilerinin düzenlediği toplumsal etkinlildere katılan üstlerine nitelik olarak olumsuz olan haberleri iletmekte bir sakınca görmüyorlar. Üstün bilgisine olan güven ile olumsuz haberlerin ast tara!fından üste iletilmesi arasında da olumlu ilişkiler saptanmıştır. Olumsuz haberlerin üste iletil­ mesi ile doğrudan ilişkili bir başka önemli etmenin ise astın üstüne olan güven duygusu olduğu görülmüştür. Bütün bunların aşağıdan yukarıya iletişim açısından anlamı çok açıktır: Astlar üstlerine güvendikçe. üstıeri ile toplumsal ilişkileri olumlu oldukça ve üstün iletişim sırasındaki tutum ve davranışı astı rahatlatan, serbestçe haber iletmesine olanak tanıyan bir nitelikte oldukça olumsuz haberlerin aşağıdan yukarıya iletilmesi et­ kili bir biçimde gerçekleşecektir. Aşağıdan yukarıya doğru iletişimin ne ölçüde gerçekleştiğini saptaya­ bilmek için ast v~ üstlerin yanıtlarının sıklık dağılımını saptadık. Bundan amacımız bir yandan astların ne kadarının (yüzde olarak) gerekli bilgi­ leri üst kademelera ilettiğini, öte yandan üstlerin ne kadarının alt kade­ melerden gerekli bilgileri aJdığını saptamaktı. Astlarm ve üstlerin yanıt­ ları incelendiğinde astların aşağıdan yukarıya doğru iletişimin gerçekleş­ me derecesini üstlere oranla daha farklı algıladığını saptadık. Üstlerin büyük bir çoğunluğu aşağıdan yukarıya iletilmesi gerekli bilgilerin ken­ dilerine iletildiğini belirtirken, astların aynı çoğunlukla üstlerin görüşle­ rini paylaşmadığı belirlendi. Ast ve üstlerin aralarındaki iletişimi birbIr­ lerinden farklı algılamalarının somut bir göstergesi olan bu durumu daha sonra irdeleyeceğiz. Türk Kamu Örgütlerinde Aşağıdan Yukarıya İletişimi Etkileyen Etmenler Aşağıdan yukarıya iletişimin etkili bir biçimde gerçekleşmesi örgüt yönetiminin örgütsel işleyişe ilişkin geri bildirim almasını sağlayacaktır. Ast ve üst arasındaki orun farklılıklan ve astm örgüt içinde yükselebil­ mesinin üstün vereceği karara bağlı olması bu tür iletişimi olumsuz yön­ de etkilemektedir. Örgütsel sorunlara ilişkin olumsuz haberlerin, astla­ nn örgütsel politika ve uygulamalara ilişkin görüşlerinin ve astın örgütsel yaşamda karşılaşt~ğı sorunlara ilişkin bilgilerin üst kademelere iletilme­ sinde sorunlarla karşılaşılmaktadır. Araştırma bulgularınıız aşağıdan yu­ karıya doğru iletişimin etkili bir biçimde gerçekleşmesinde ast ve üst ara­ sındaki ilişkinin niteliğinden kaynaklanan üç etmenin belirleyci olduğunu göstermektedir. ı. Bilinci etmen üstün astları ile toplumsal ilişkilerinin niteliğidir. Üst ve astlar arasmdaki toplumsal ilişkilerin gelişmş olması aşağıdan yukarıya iletişimi olumlu yönde etkilemektedir. Ast ve üst arasında genelde orun farkından kaynaklanan bir uzaklık vardır. Örgüt, ast ve üstün örgütsel rollerini oynarken nasıl davranacaklarını tanımlayan biçimsel kurallar getirerek bu uzaklığı daha da pekiştirmektedir. Örgütün doğasından kay­ naklanan bu uzaklık ast ve üst arasındaki iletişimi, özellikle aşağıdan yu­ karıya doğru iletişimi, olumsuz yönde etkilemektedir. Ast kendisinden daha yüksek bir orunda bulunan, kendisini denet1~meye yetkili olan ve ör­ AMME İDARESi DERG1SI 90 gütsel geleceğini etkileyebilecek kararlar verebilen üstünden doğalolarak çekinmektedir. Bu nedenle üstü ile iletişimde bulunurken çok dikkatli ol­ mak gerektiğini duymaktadır. Ast ve üst arasındaki toplumsal ilişkilerin gelişmiş olması aralarındaki bu uzaklığı azaltıcı bir etki yaratmaktadır. Dst astları ile arkadaşlık ilişkileri kurmaya çaiışıyor, onların düzenlediği toplumsal etkinliklere katılıyor ve onların kişisel soıunları ile ilgileniyor­ sa astlarf üstü kendilerinden biri olarak göreceklerdir. Bu da söz konusu uzaklığı azaltan ve astı yukarıya doğru iletişimde rahatlatan bir etki ya­ ratacaktır. Ast ve üst arasındaki toplumsal ilişkilerin gelişmiş olduğU bir ortamda, ast üstü ile arasında var olan orun farklılıklannın ve bunun ola­ Sı sonuçlarının bilincinde olacaktır. Ancak, öte taraftan üstünün bir dost, bir arkadaş olduğunu ondan çekinip korkması için bir neden olmadığını düşünecek ve iletişim ilişkilerinde rahatlayacaktır. 2. İkinci etmen üstün iletişim süreci içindeki tutum ve davranışıdır. Ast ve üst arasındaki orun farklılıkları ve bunun olası sonuçlarının ast üzerindeki olumsuz etkilerine yukarıda değinilmişti. Buna ek olarak ile~ tişim sürecindeki tutum ve davranışları ile üst orun farkını vurgularna çabası içinde olursa, ast ve üst arasındaki iletişim bundan etkilenecektir. Üst iletişim sırasında astını ayakta tutmak, emredici otoriter bir tavır ta~ kınmak ve kendi görüşlerinin eleştirilmesİne fırsat vermemek gibi davra~ nışlarla aralarındaki orun farkını ortaya koyup devam ettiriyorsa, bu ile­ tişimi olumsuz yönde etkileyecektir. Bu tür davranışlar astın iletişim sı­ rasında çekingen davranmasına neden olmaktadır. Buna karşılık iletişim sırasında üstün astı rahatlatıcı bir tutum içinde olması, astın kendi görüş­ lerini aktarmasına olanak tanıması ve kendisine yöneltilen eleştiriye açık olması gibi davranışları iletişimi olumlu yönde etkilemektedir. 3. Aşağıdan yukarıya iletişimi etkileyen bir başka etmen ise astların üstlerine karşı duyduklan saygı ve güvendir. Daha öncede değinildiği gi­ bi, astın gözünde üst önemli bir kişidir. Asta emir veren, onun çalışması­ nı denetleyen ve değerlendiren bir kişidir üst. Astm örgüt içinde yüksele, bilmesi, örgütsel etkinliklerinin üst tarafından nasıl değerlendirildiğine bağlıdır. Bu nedenle ast üstü üzerinde olumlu bir etki yaratabilmek için onun hoşuna gidecek türden haberler iletmek isteyecek, onu kızdırmak­ tan kaçmacaktır. Bunun anlamı iSe örgütsel işleyişe ilişkin olumsuz ha~ berlerin üst kademelere iletilmek istenmesi ya da iletilmemesidir. Oysa aşağıdan yukarıya iletişimden beklenen örgütsel işlerliğe ilişkin sorunla­ rın iletilmesidir. Ast ileteceği olumsuz haberin kendisine zararı dokuna­ cağı endişesi içindedir. Bu endişenin ortadan kalkması İse ancak üstüne güven duyması i~e olanaklıdır. Üstüne güvenen ast olumsuz haberleri Het­ mekten çekinmeyecektir, çünkü ilettiği olumsuz haber nedeniyle üstün kendisine, örgütteki geleceğine zarar vermeyeceğinden emindir. YUKARıDAN AŞAGIYA DOGRU İLETİŞİM Araştırma bulgularını ru iletişimde değerlendirmeden ne tür bilgiler iletilmesi önce gerektiği yukarıdan üzerinde aşağıya doğ­ kısaca duralım. TÜRK KAMU ÖRGÜTLERi 91 Örgütün üst kademelerinden alt kademelere temelolarak beş tür haber iletilmelidir) Göreve ilişkin buyruklar: İş yönergeleri. Bu tür iletişime genellikle endüstriyel ve askeri örgütlerde öncelik verilir. Amaç örgüt içinde her kademede bulunan bireylerin güvenilir bir şekilde çalışmasını sağlamaktır. Görevİn niteliğinin ve başka örgütsel görevlerle bağlantısının anlaşü­ masmı amaçlayan bilgi: İş mantığı. Orgüt üyesine işlevini ve bu işıevin ayni alt sistem içindeki öteki işlevlere nasıl bağlandığını anlatmayı amaç­ layan bilgi. Bu tür bilgilerin iletilmesine örgütlerde daba az özen göste­ rilir. Çoğu kez örgüt üyeleri ne yapmaları gerektiğini bilir ama işlerini neden öyle yaptıklarını ve içine karıştıkları kalıplaşmış eylemlerin bir amacı nasıl gerçekleştirdiğini bilmezler. Örgütsel yöntem ve uygulamalar hakkında bilgi. Örgütsel yönt3mler bilgi iletilmesi örgüt üyesinin rolünün gereklerini tanımasına yaıdımcı olur. Orgüt üyelerine, işlerine ilişkin yönetmeliklere ek olarak, sis­ temin bir üyesi olarak başka yükümlülükler ve ayrıcalıkları, izinler, has­ talık izinleri, ödüller ve yaptırımlar ltonusunda bilgi verir. ıtOnusunda Astlara başarılarına ilişkin geribildirim. Ôrgut üyelerine başarı dere­ celeri konusunda geribildirim verme genellikle örgütlerde savsaklanır. Orgüte egemen olan yönetim anlayışının böyle bir değerlendirmeyi gerek­ li kıldığı örgütlerde bile bu tür bilginin savsaklandığı ya da yetersiz bi~' şekilde iletildiği görülmektedir. Örgüt üyesinin başarısının değerlendiril­ mesi bireyaçısından önemlidir. Eğer bir örgütte üyelerin özel görev yö­ nergelerine uymaları örgüt yönetimi açısından önemliyse uyum içinde olanların ödüUendirilmelerini, uym,ayanların cezalandırılmalarım bekle­ mek mantıklı olur. Bu, sistemin işlerliğini güvence altına almak için ge­ reklidir ve örgüt üyeSi açısından da güdüsel bir önemi vardır. Örgüt üye­ lerinin en çok yakındıkları üstlerinin kendilerini nasıl degerlendirdİğini bilememektir. Başarısına ilişkin geribildirim almayan örgüt üyesi hangi konularda yetersiz olduğunu kestirmekte güçlük çekecek ve kendisini ge­ liştirebilmek için girişimlerde bu]unamayacaktır. Görev bilinci yerleştirecek ideolojik nitelikte bilgi: Amaçların benim­ Bu tür iletişim sisteme ya da bir alt sisteme örgütsel amaçları benimsetmeyi hedef alır. Örgüt üyelerinin amaçları benimsemesi örgüte katkıları açısından önem taşımaktadır. Ancak bu yalnızca amaCa İlişkin bilgilerin aktarılması ile gerçekleştirilemez. Örgüt amaçlarına ilişkin bil~ ginin yanında, bireyin yaptığı işin tüm örgüt etkinlikleri içindeki yeri ve örgüt amacına katkısının ne olduğuna ilişkin bilginin de verilmesi ge­ reklidir. Böylece birey yaptığı işle örgüt amacını bir araya getirecek ve setilmesİ. özdeşleştirecektir. 3 Ross A. Weboor, «Perceptions of Interactions Between Super10rs and Subord1na­ tes». Human Relations. CBt 23, No. 3, s. 235-248. AMME İDARESı DERGİsı 92 Üstün Astlara Yönelik Tutumu ve Yukarıdan Aşağıya İletişim Araştırma bulgularımız çerçevesinde yukarıdan aş.ağıya iletişimi de­ öncelikle belirti bilgilerin astlara iletilmesi ile üstlerin ast­ lara karşı tutumları arasında bir ilişki olup olma.c:lığını araştırdık. Bir baş­ ka deyişle, üstün astlara olan güveninin. onJar ile toplumsal ilişkilerinin derecesinin. astlarm bilgi ve yeteneklerine olan güvenlerinin yukandan aşağıya bilgi iletimini etkileyip etkilemediğini araştırdık. Ancak. üstlerin aşağıya doğru ilettiği bilgi türleri ile astlarm üstlere yönelik tutumları arasında herhangibir ilişki bulunamamıştır. Üstlerin astlara ilişkin tu­ tumları ile aşağıya doğru iletişim arasında herhangi bir ilişkinin bulun­ maması. aşağıya doğru iletişimin üstlerce önemsenmeiliğinin ve üstleIin aşağıya. doğru iletişime ilişkin geribildirim almadıklarının bir gösiergesİ olabilir. Nitekim aşağıdaki çözümlemelerde görüleceği gibi, üstlerin ilet­ tikleri birtakım bilgiler astlar tarafından doğru olarak algılanmamaktadır. Ast kademelerle iletişime önem veren bir yönetici ilettiği bilgilerin hede­ fe doğru bir biçimde ulaştığından emin olmak isteyecektir. Bunu gerçek­ leştirmenin tek yolu ise alt kademelerden iletişime iliş.kin geribildirim al­ nıaktır. Bu nedenle üstlerin ast kademeler ile iletişimi önemli bir olgu ola­ rak değerlendirmedikleri söylenebilir. ğorlendirirken Alitlann Üstlere Yönelik Tutumu ve Yukarıdan Aşağıya İletişim Yukarıdan aşağıya dogm iletişimde iletilmesi gereken bilgilerin ne öl­ saptamak için ast ve üstlerin yanıtlarının sıklık dağılı­ mını saptadık. Sıklık dağılımlarına göre üstler gerekli bilgileri yukarıdan aşağıya ilettiklerini belirttikten, astların bir bölümü bu tür bilgileri al­ madıklarını belirtmektedirler. Öı:neğin. üstlerin büyük bir çoğunluğu ( % 84) örgütün gerçekleştirdiği etkinliklere ilişkin bilgileri ilettiklerini be­ lirtirken astlarm % 34 ü bu tür pilgileri almadıklarım belirtmektedirler. Astların bir bölümünün yukarıdan aşağıya iletilen bilgileri almadıkları­ nın saptanması ü.zerine. bu tür bi,lgilerin alınması ile astların üstlere yö­ nelik tutumları arasında bir ilişki olup olmadığını araştırdık. Yukarıdan aşağıYa iletilen bilgilerin ast tarafından doğru olarak a.lgılanması ile üs­ tün iletişim sırasındaki tutum ve davranışı, üstün astları ile toplumsal ilişkileri. astın üs~üne duyduğu saygı ve güven ve astın üstünün bilgisine olan güveni arasında olumlu ilişkiİer olduğunu saptadık. Burada gözden ırak tutulmaması gereken nokta bu değerlendirmenin astların soru kağı­ dına verdikleri yanıtlar çerçevesinde yapılmış olmasıdır. Bir başka deyiş­ le, ast ve üstler arasındaki tutum ve davranışların astlar tarafından nasıl algılandıgı ile üstün ilettiği haber türleri arasında ilişkiler bulunmuştur. çüde iletildiğini Buna bir örnek vermek gerekirse, yukarıdan aşağıya doğru HetUrnesi gerekli bilgi türlerinden bir tanesi astlara başarılarına ilişkin gmbHdirim. verilmesidir. Bu tür bilginin iletilip iletilmediğini saptamak üzere ~ağı­ daki ifadeler astlara yöneltilmiş ve beşli bir ölçek çerçevesinde tepkileri ietenmiştir : TÜRK KAMU ÖRGÜTLERİ - 93 Verilen bir. işi zamanında ve başarıyla bitirdiğimde amirimin ben­ den takdirle söz ettiğini duyanm. Verilen bir işi gereği gibi yerine getiremediğim durumlarda ami­ rim beni sinirlenmeden eleştirir. Çeşitli nedenlerle ba.c;arısız olduğum durumlarda amırım başarısız­ lığımın nedenlerini anlatarak kendimi geliştirebilmem için tavsi­ yelerde bulunur. yaklaşık olarak astların % 37 sinin geribildirim aldıkları görülmüştür. Buna karşılık, üst­ lerin ayni ifadelere gösterdiği tepki incelendiğinde, üstlerin yaklaşık % 84 Ü bu tür bilgileri astlarına ilettiklerini belirtmektedirler. Bu durwnda üst­ ler tarafından iletilmesine rağmen astların bir bölümünün başarılarına ilişkin i geribildirim almadıklarını söyleyebiliriz. Astların soru kağıdına verdikleri yanıtlar incelendiğinde astların başarılarına ilişkin olarak ile­ tilen bilgiyi doğru olarak: algılamalan ile üstlerin iletişim sırasındaki tu­ tum ve davranışları, ast ve üstler arasındaki toplumsal ilişkilerin niteliği, astlann üstlerine duyduğu saygı ve güven, ve astların üstlerinin bilgilerine olan güvenleri arasında olumlu ilişkiler olduğu görülmüştür. Bu durum­ da başarılarına ilişkin olarak iletilen bilgileri doğru olarak algılayan ast­ ların üstleri ile toplumsal ilişkilerinin gelişmiş olduğunu, üstlerine saygı duyan ve güvenen bireyler olduklannı, üstlerinin iletişim sırasındaki tu­ tum ve davranışlarını olumlu bulan astlar olduklarını söyleyebiliriz. Astlarm yanıtları başarılarına Kısaca değerlendirildiğinde ilişkin astların üstleri ile toplumsal ilişkilerinin derecesi, üstün ileti­ tutum ve davranışı, astın üstüne duyduğu saygı ve güven yukarıdan aşağıya iletilen bilgilerin ast taraJfından doğru olarak algılan­ masında belirleyici olmaktadır. Dolayısıyla üstleriyle toplumsal ilişkileri iyi olmayan, üstüne güvenmeyen, üstün iletişim sırasındaki tutum Ve dav­ ranışından hoşnut olmayan astlar bu tür bilgileri doğru olarak algıla­ mamakta ya da bu tür duygular içinde olduklarından üstleri ile iletişime önem vermeyip onu üstünkörü dinledikleri için algılama doğru olarak şim sırasındaki gerçekleşmemektedir. Türk Kamu Örgütlerinde Yukandan Aşağıya Dogru İletişimde Bilgiler İletilen Üst kademelerden alt kademelere iletilmesi gereken söz konusu beş tür bilginin araştırınamıza konu olan kamu örgütlerinde iletilme derece­ sini saptamak amacıyla astların yanıtlarının sıklık dağılımını inceledik. Amacımız üstlerin büyük bir çoğunluğunun (ortalama. % 80) alt kademe­ ıere ilettiğim ileri sürdüğü bu beş tür bilginin astların ne kadarı tarafın~ dan algılandığını saptamaktı. Astların yanıtlarını değerlendirirken «Dai­ ma» ve «Ekseriya» seçeneğini benimseyerek soru kağıdını yanıtlayanların belirli haber ya da bilgi türünü düzenli olarak aldığını varsaydık. «Bazen», "Nadiren» ve «Asla» seçeneklerini işaretleyerek soru kağıdına tepki gös­ teren astlann söz konusu haber ya da. bilgiyi ara sıra, düzensiz ve yeter­ AMME lDARESİ DERGİSİ 94 varsaydık. Anket sonuçlarına göre astların % 39 u ve hangi zaman programı içinde yapılmasına ilişkin, % 27 si örgüt içindeki yetki ve sorumluluklarının ne olduğuna ilişkin, % 29 u ça­ lıştığı birimin amaçlarının tüm örgüt amaçları içindeki yerini açıklayıcı bilgilerin üstleri tarafından kenclilerine iletildiğini belirtmişlerdir. Bu tür bilgiler astm örgütsel görevinin niteliğini ve başka örgütsel görevlerle bağlantısının anlaşılmasını amaçlayan bilgilerdir ve ilke olarak tüm ast­ lara iletilmesi gerekli bilgilerdir. Ancak araştırma bulgularımıza göre ast· ların önemli bölümü bu tüm bilgilerin kendilerine iletilmediğini ileri sür­ mektedirler. Astlann % 46 Sı memurların özlük hakları ile ilgili yasa. tü­ zük ve yönetmeliklerde bir değişiklik olduğu zaman, üstlerin yapılan de­ ğiı;;iklikler konusunda kendilerine açıklayıcı bilgiler verdiğini belirtmek­ tedirler. Ayrıca daha önce de değinildiği gibi astların ancak bir bölümü (% 37) örgütteki çalışmalarının değerlendirilmesine ilişkin gerib~ldirim aldıklarını belirtmişlerdir. Görüleceği gibi üst kademelerden alt kademe­ lere iletilmesi gereken bilgi ve haberlerin bir kısmı astların önemli bir bölümü tarafından algılanmamaktadır. Bir başka deyişle yukarıdan aşa­ ğıya doğru iletişim etkili bir şekilde gerçekleşmemektedir. siz olarak aldıklarını işlerinin nasıl Türk Kamu Örgütlerinde Yukarıdan Aşağıya Doğru İletişimi Etkileyen Etmenler Yukandan aşağıya iletişimin etkili bir biçimde gerçekleşmesini etki­ leyen temel etmenlerden birincisi ast ve üstler arasındaki etkEeşimin ast­ lb.r tarafından nasıl algılandığıdır. Araştırma bulgularımızın açıkca or­ taYa koyduğu gibi ast Ve üst arasındaki toplumsal ilişkiler olumlu ise, ast üstüne saygı ve güven duyuyorsa, ast üstün örgütsel sorunlara ilişkin bilgisine güveniyorsa, üst iletişim sırasında astı rahatlatıcı bir tutum için­ deyse üstün ilettiği bilgiler ast tarafından doğru olarak a~gılanmaktadır. Bunun tersi olduğunda iletişim etkili bir şekilde gerçekleşmemektedir. Yu­ karıdan aşağıya iletişimi etkileyen ikinci etmen ise üstlerin söz konusu hilgileri iletmemeleridir. Nitekim üstlerin yanıtlarının sıklık dağılımları incelendiğinde, küçük bir yüzde olsa bile, üstlerin bir kısmının söz konu­ su bilgileri iletmekten kaçındığı ya da nadiren ilettikleri görülmüştür. AST VE ÜST ARASINDAKİ İLETİşİMİN TARAFLARCA FARKLI ALGıLANMASı Aşağıya ve yukarıya doğru iletişimi incelerken ast ve üstlerin arala­ değinilmiştİ. Araştırma bul­ gularımız ast ve üstler arasındaki algılama farklılıklarını açıkca ortaya koymaktadır. Ast ve üstler arasındaki bu farklı algılama çeşitli nedenler­ den kaynaklanmaktadır. rındaki iletişimi farklı algıladıkları gerçeğine Psikolojik Gürültü İletişim modellerinde iki bireyarasındaki iletişimde, haberin iletilme­ si sırasında alıcının haberi alma yeteneğini azaltacak şekilde zihninin ya TÜRK KAMU ÖRGÜTLERl 95 da ilgisinin fiziki ya da psikolojik olarak başka tarafa çekilmesi gürültü olarak nitelendirilir. Gürültü haberin tümünün ya da bir kısmının alıcıya ulaşmasını ya da onun tarafından algılanmasını önler. Türk kamu örgüt­ lerinde ast ve üst arasındaki Hetişimde de ast açısından bu nitelikte bir gürültü söz konusudur. üstlere yöneltilen sorulara alınan yanıtlara göre üstlerin % 61 i oda­ gelen astlann ceketlerini iliklemelerini, % 34 ü astların kendilerine Beyerendi diye hitabetmelerini istemektedirler. Öte yandan astlarm ver­ dikleri yanıtlara göre, astların % 93 ü üstlerinin yanına gittiklerinde ce­ kütlerini iliklediklerini, % 23 ü üstlerinin kendilerine Beyefendi diye hita­ bedilmesini istediğini belirtmişlerdir. Ayrıca astlarm % 25 i üstlerinin ya­ nında rahat bir şekilde oturamadıklarını belirtmişlerdir. Bütün bunlar ile­ tişim sırasında. üstlerin bir kesiminin astlarından belirli bir saygı bekle­ diklerini ve bu saygının da biçimsel bir şekilde ortaya konmasını istedik­ lerini göstermektedir. Dolayısıyla astlar ya da astların bir bölümü üstün yanında bulundukları süre içinde kendilerinden beklenen saygıyı biçimsel bir şekilde gösterme çabası içindedirler. Bir başka anlatımla, üst ile ileti­ şim sırasında astm ilk yapacağı şey kendisinden beklenen saygı davranı­ şma uymak olacaktır ve bu çaba iletişim süresince devam edecektir. Bu­ nun ast açısmdan anlamı ise aynı anda iki farklı çaba göstermektir; (1) üstün kendisine ilettiği haberi dinlemek, (2) üstün beklediği gerekli say­ gıYı göstermek ve devam ettirmek. Bunun pratik sonucu ise kendisinden beklenen saygı istemini gereğince yerine getirip getiremediği ile zihnini meşgul etmesİ ve bu arada iletilen bazı bilgileri algılayamamasıdır. larına Ast ve Üstlerin Roııerine ilişkin Toplumsal Değerler Astların ve üstlerin yanıtlarının sıklık dağılımları incelendiğinde üst­ lerin % 37 sinin astlarm ise % 47 sinin aşağıda sıralanan davranışla'"dan en az üçünü benimsedikleri görülmüştür. - Bir memur amirinin odasına girdiğinde ceketini iliklemelidir, Küçükler büyükleıin yanında. sigara ve içki içmekten kaçınmalıdır. Bir mE:mur amirinin yanında her konuda konuşmamalı sadece arni· rinin sorduğu sorulara cevap vermelidir. Memurlar amirIeri ile senU 'benU olmamalıdırlar. Memurlar yaptıkları iş ile ilgili olarak amirIerinin önerilerini din­ lemeIi, önerileri beğenmeseler bile itiraz etmemelidirler. Yukarıda betimlenenler, ast vp. üstlerin rollerinin gereği olarak birbirleri­ ne karşı nasıl davro:ınmaları gerektiğini belirten, toplumun çeşitli kesim­ lerince benimsenen değerleri yansıtmaktadır. Bu değerler doğrulmsunda etkileşimde bulunan astların edilgen, üstlerin İse etken olacakları açıktır. Toplumsaı değerler, bir bakıma, astları edilgen olmaya zorlamaktadır. üs­ tü ile etkileşime giren astm. onun yanında saygılı bir dinleyici olması, üs­ tün önerilerini beğenmese bile benimsemesi, kısaca edilgen olma.:;ı bek­ lenmektedir. Bu değerleri paylaşan ast ve üstler etkileşime girdiklerinde AMME İDARESİ DERGİSı 96 ast kendisine iletilenleri dinleyecek, anlamadığı, açıklığa kavuşturamadı­ konularda bile üstüne soru yöneltmeyecektir. Dolayısıyla üstün dene~ timde olan, tarafından başlatılıp sona erdirilen tek yönlü bir iletişim ger~ çekleşecektir. Oysa bilindiği gibi, tek yönlü iletişim haberlerin doğru ola­ rak algılanması açısından yetersiz kalmaktadır. Özellikle üstlerin bu de­ ğerleri benimsemiş olmaları iletişimi olumsuz yönde etkilemektedir. çün­ kü astlar iletişim sürecinde etken olmak isteseler bile üst kendilerine bu fırsatı vermeyecektir. Kendisine soru sorulmasına ya da astların Ftçıklayı­ Cı konuşmalarına fırsat vermeyen üstler ile gerçekleştirilen etkileşimler­ de astlann kendilerine iletilen birtakım haberleri algılamamalan ola­ ğandır. Burada değinilmesi gereken bir başka nokta ise üstlerin Ve astla­ rın söz konusu değerleri benimsernelerinin aşağıdan yukanya doğru ile­ tişimi de olumsuz yönde etkilediğidir. ğı Çalışma benimsediğimiz model iletişimin bir etkileşim olduğunu Bir başka deyişle, bu model çerçevesinde ast ve üstler iletişim süreci içinde kaynak ve alıcı rollerini dönüşümlü olarak üstlen­ mektedirler. Aşağıdan yukarıYa iletişim durumunda ast gönderici (kay­ nak) , üst ise alıcı konumundadır. Kaynak olarak iletişimi başlatacak olan ast ya bilgi iletmek ya da belirli bir konuda üstünün görüşünü etkilemek için iletişimde bulunacaktır. Burada üzerinde durulması gerekli nokta, astm iletişim gereksinmesi duyduğunda üst ile iletişime girip giremeyece­ ğidir. Doğalolarak iletişim gereksemesi duyan astın bunun için eyleme geçeceği söylenebilir. Ancak yukarıda sıralanan değerleri benimseyen bir ast için bu o kadar kolayolmayacaktır. Çünkü üstü ile olan ilişkilerfnde kendisinden iyi bir dinleyici olarak davranması be~lenmektedir. Bu ne­ denle astların ancak zorunlu kaldıklarında iletişim !çin etkileşime gire­ ceklerini söyleyebiliriz. Ast ve üstün. her ikisinin birden söz konusu de­ ğerlpri benimsediği durumlarda ast iletişim için girişimde bulunmayacağı gibi, üst de böyle bir bekleyiş içinde olmayacaktır. Dolavısıyla iletişim ancak üstün başlatması ilegerçekleşecektir. Öte yandan söz konusu de­ ğerlerin üst tarafından benimsenip asİ. tarafından benimsenmediği durum­ da da değişen bir~ey olmayacaktır. Bu durumda ast iletişim için girişim­ ele bulunsa bile üst iletişimin gerçekleşmes,ine fırsat vermeyecektir. Araş­ tırma bulgularının ortaya koyduğu, ast ve üstlerin aralanndaki iletişimi farklı algılamalan olgusunun nedenlerinden biri de iletişimi kimin baş­ için varsaymaktadır. lattığıdır. Ast ve Üstlerin Kendi Başlattıklan iletişimi Abartma Eğilimi Ast ve üst arasındaki iletişimde tarafların birbirlerinin iletişim etkin­ liklerini nasıl algıladıklan Ross A. Webber'in bir araştırmasında incelen­ miştir. Webber'e göre bir iletişim sürecinde iletişimi başlatan taraf, ah­ CJya oranla daha çok sözlü iletişim algılamaktadır. Bu hem aşağıya hem de yukarıya doğru iletişim için geçerlidir. "Vebber'in bulgularına göre üstün aşağıya doğru başlattığı iletişimin algılanmasında ast. ve üst ara­ sında mutlak bir ayrılık (zıtlık) vardır. İletişimi başlatan üst, o iletişimI e TÜRK KAMU ÖRGÜTLERİ abartma ya da daha çok anımsarna çözümlemelerimizde astlann ve üstlerin bir bölümüne (astların % 47 si, üstlerin % 36 sı) egemen olan toplumsal de­ ğerler nedeniyle iletişimi ba.'llatanın çoğunlukla üst olduğu vurgulanmış­ tı. Astlardan beklenen iletişim sürecinde edilgen bir tutum içinde olmala­ rıydı. Dolayısıyla iletişimi başlatan genellikle üst olacağına göre, üstün kendi başlattığı iletişimi astl.arına oranla daha çok abartması olağandır. Nitekim ast ve üstlerin yanıtlarının sıklık dağılımları incelendiğinde ge­ m-Ilikle üstlerin astları ile iletişImi abarttıkları görülmüştür. Bir kaçı dı­ şında hemen hemen tüm yanıtlarda üst1er astlan ile iletişim sırasında ilettiklerini abartmaktadırlar. Bu nedenle ast ve üstlerin aralarındaki ile­ tişimi farklı algılamalarının nedenlerinden biri de iletişimi üstlerin baş­ i atm ası ve kendi başlattıkları iletişimi abartma eğiliminden kaynaklan­ daha çok ilgilendiğinden 97 eğilimindedir. yaptığı işi Yukarıdaki maktadır. GENEL DEl}ERLENDİRME Türk kamu örgütlerinde ast ve üst arasındaki iletişim (aşağıdan yu­ ve yukarıdaıı a~ağıya) değerlendirildiğinde, bu iletişimin etkili bir şekilde gerçekleştiği söylenemez. Araştırma bulgularının ortaya koyduğu bir olgu yukarıdan aşağıya doğru iletilen bilgi ve haberlerin ast tarafın­ dan doğru olarak algılanması ve a.'la.ğıdan yukarıya belirli bilgilerin ile­ tilmesi ile üstün tutum ve davranı!?ının ast tarafından nasıl algılandığı arasında doğrudan bir ilişki olduğudur. Bireylerarası iletişimin bireyI er­ arası gereksinmeleri doyurmaya yönelik olduğu, bu gerekSinmelerin de (<<birliktelik», «denetim,., «sevgh) bireylerarası iletişimi etkilediği bilin­ mektedir. Ast ve üst arasındaki iletişim temelde bireylerarası bir iletişim olduğu için, bireylerarası gereksinmelerin bu iletişimi de etkilernesi do­ ğaldır. Ast örgütün bir çalışanı olarak örgütsel görevlerini yerine getirir­ ken birlikte çalıştığı bireylerle bir etkileşim içindedir. Bu etkileşim sıra­ sında beraber çalıştığı kimselerIe arkadaşlık, dostluk ilişkileri kurmak, onların dikkatini çekmek, tanınmak, saygın olmak vb. gereksinimler duy­ maktadır. Üst astları ile toplumsal iliskilerini geliştirici bir tutum icinde olduğunda (onlarla arkadaşlık ilİ.$kileri kurmak, düzenledikleri toplantı­ lara ve diğer toplumsal etkjnliklere katılma.k gibi), iletisim sırasında ast­ lanna yer gösterip oturttuğunda, onların kendi görüşlerini açıklamaları­ na fırsat verdiğinde, astların tanınmak, ilgi görmek ve saygınlık gibi ge­ reksinmelerini (kısaca birliktelik gereksinmesi) doyurucu davranışlarda bulunm::ıktadır. Benzer biçimde üst örgütle ilgili kararlar alırken astla­ rının görüşlerini almaYa özen gösteriyor, onların yapacağı islerin sadece genel çerçevesini belirleyip bu çerçeve içinde örgütsel görevlerini yerine getirmelerine olanak tanıyorsa, astJarın denetim gereksinmelerini doyu­ rucu davranışlarda bulunuyor demektir. Çünkü bu durumda üst astım ör­ gütsel göreviyle ilgili alanda bilgili, yetenekli ve denetimi elinde bulun­ duran bir bireyolarak görmekte. onun görüşlerine değer verip işini be­ lirli sınırlar içinde istediği gibi yapmasına fırsat tanıma.ktadır. Dolayısıy­ La astın denetim gereksinmesini doyurmasına yardımcı olmaktadır, Bu karıYa A~ıDARESıDERG~l 98 nedenle astlar toplumsal gereksinmeler olan birliktelik ve denetim ge­ reksinmelerini doyurabilecekleri üst ile iletişime önem vermektedirler. Bunun doğal sonucu olarak ast üstün ilettiği bilgi ve haberleri doğru ola­ rak algıladığı gibi, aşağıdan yukarıya iletilmesi gerekli bilgileri de rahat-: hkla iletmektedir. Bunun tersi olduğunda, üstün tutum ve davranışının astm toplumsal gereksinmelerini doyurucu bir etkisi olmadığında, ast üs­ tü ile iletişime önem vermemektedir. Bu durumda üst ile iletişimi örgütsel kuralların öngördüğü zorunlu durumlarda ve üstünkörü gerçekleştiren ast, iletişim sürec~ içinde iletilen birtakım bilgi ve haberleri doğru olarak algılayamamaktadır. Aynı şekilde ast yukarıya doğru iletilmesi gereken bilgileri de iletmekten kaçınmakta, ancak zorunlu durumlarda belirli bil­ gileri iletmektedir. Araştırma bulgularını özetlemek gerekirse: (1) Aşağıdan niteliğinden yukanya doğru iletişimde aat ve üst arasındaki kaynaklanan üç etmen belirleyici roloynamaktadır. a. A st ve üst arasındaki toplumsal ilişkilerin ast ilişkinin tarafından nasıl algıla.ndığı· b. Üstün iletişim sırasındaki tutum ve davranışının ast tarafından nasıl algılandığı. c. Astm üstüne olan güveni. duyduğu saygı ve üstün kişiliğine ve bilgisine (2) Yukandan aşağıya doğru iletişimde üstlerin belirli bilgileri astla­ ra iletmesİ ile üstlerin astlara yönelik tutumları arasında herhangibir iliş­ ki bulunmamıştır. Yukarıdan aşağıya iletilen bilgilerin doğru olarak algı­ lanmasmda, astlann üstlerine yönelik tutumları belirleyici olmaktadır. ve yukanya doğru iletişimde ast ve üstler aralarındaki birbirlerinden farklı algılamaktadırlar. Bu farklı algılama ast ve üstlerln rollerinin ne olması gerektiğine ilişkin toplumsal değerlerden kaynaklanmaktadır. Ast açısmdan bir «psikolojik gürültü,. söz konusu ol­ duğu gibi, üstlerde kendi başlattıklan iletişimi abartma eğiIiminded irler. (3) iJetişimi Aşağıya
