Platon`un Ruh Kuramı - Sosyal Bilimler Dergisi
advertisement
Platon’un Ruh Kuram Mustafa Kaya1 DOI NO: 10.5578/JSS.6784 Özet Bu çalşmada, Bat Felsefesinin en büyük düşünürlerinden biri olan Platon’un ruh hakkndaki görüşleri açklanmaya çalşlmştr. Platon’a göre ruh idealar dünyasndan yeryüzüne inmiştir ve tanrsal bir kaynaktan çkmştr. Ruhun idealara yönelmiş akl yönü, akla uyan irade yönü ve ona uyan içgüdüsel yönü olmak üzere üç yönü vardr. Akl, iradenin de yardmyla içgüdülerin zorlamasna karş koymal; insan, ruhun asl yurduna dönmesi için gereğini yapmaldr. Platon, ruhun ölümsüzlüğünü de, hatrlamaya, sonsuzluk bilgisine ve hayat idesine dayal çeşitli metafizik kantlarla ispatlamaya çalşmştr. Anahtar Kelimeler: Ruh, Beden, İdea, Madde, Form Plato’s Theory of the Soul Abstract In this study which is one of the great thinkers of Western Philosophy of Plato tried to explain their views about the soul. According to Plato, the world of ideas of the soul and the divine source, the earth has decreased. Ideas oriented mental aspect of the soul, the mind will wake up wake her instinctual aspect of direction and three aspects to be. Intellect, will, with the help of insticts are put to the dictate of the human soul, should the need to return to the original homeland. Plato, in the immortality of the soul, remember, eternity based on the knowledge and life of various metaphysical sense and tried to prove by evidence. Key Words: Soul, Body, Ideas, Matter, Form Giriş Platon, her şeyden önce Sokrates’in üzerine aldğ yüce ve onurlu görevi, onun brakmak zorunda kalmş olduğu noktadan başlayarak üstlenmek, hocasnn öğretisini pekiştirmek ve onu kaçnlmaz sorgu ve söylentilere karş savunmak istemiştir. Bu nedenle ilk olarak Sokrates’in ruh 1 Doktora Öğrencisi, Ege Üniversitesi, Felsefe Bölümü. mustafakaya1976@gmail 171 Sosyal Bilimler Dergisi / Cilt: XV, Say 1, 2013 hakkndaki görüşlerine ksaca değinerek Platon’un ruh görüşüne geçmeye çalşacağz. Sokrates hayatnn kusursuz bir yorumu olan bir etik teori geliştirmiştir. Onun yaşam, yöntemi ve etik anlayş birbirinden hiçbir şekilde ayrlmaz. Yani onun etik görüşü ve yöntemi de doğrudan doğruya Giriş yaşamndan çkar. Diğer taraftan o, Bat düşünce tarihinde ortaya konulmuş disiplini aile kurumu, toplumsal yapy ortaya ilk etik Sosyoloji görüştür. Biz buradaiçin Sokrates’in etik görüşünü açklama girişimde çkarmas açsndan önemlidir. Aile, toplumdaki bireylerin bir arada bulunmayacağz. Sokrates etiğinin bizi ilgilendiren taraf onun etiğinin en bulunmalarn sağlayan birincil etkiye sahip sosyal gruplarn başnda temel tezi ya da önermesinin, insann en önemli faaliyetinin ruhuna özen gelmektedir. Toplumuveoluşturan ailenin, günün koşullarna göre yaşadğ göstermesi olduğu sorgulanmamş bir hayatn yaşanmaya değer değişim, geçirdiği dönüşüm toplumun yeni durumlara göre şekillenmesini olmayacağ tezidir. sağlamaktadr. Bu noktada, bu çalşma ile Hopa’da yaşanan değişim ve Sokrates’in inancna kişininelenasl yaşamas gerektiği sorusu dönüşümün aile sosyal kurumugöre, ile ilişkisi alnmaktadr. üzerinde düşünmemesi onun değersiz ve dolaysyla mutsuz bir yaşam Sovyet Sosyalist Ve Cumhuriyetler Birliği’ninbugün dağlmasnn ardndan sürmesiyle eşanlamldr. insanlar da, maalesef, olduğu gibi, onun her anlamda zor koşullar yaşayan Gürcistan için Sarp snr kaps adeta zamannda da bu soru üzerinde pek düşünmeden yaşarlar. Başka bir ifadeyle, kurtuluş olmuştur. Sarp snr daha ya önce “sorgulanmamş bir yaşam süren”kapsnn insanlarnaçlmasyla hayat kendihem ellerinde da birbirinden ayrlmak zorunda kalan akrabalar buluşmuş hem de Doğu kendi kontrollerinde değildir; onlarn denetimi dşardan gelmektedir. Bu ise, Karadeniz halk komşusuyla tanşmştr. Kapnn olumlu ve kişiyi mutsuzluğa götüreceği için bir felaketten başkaaçlmas hiçbir şey olamaz. olumsuz pek çok durumu beraberinde getirmiştir. Başta aile kurumu olmak Öyleyse insann mutluluğunun kaynağ, değerlerin yeri insandr, insan olmak üzere aile ile insandr, ilişkili ekonomi, sağlkinsan ve gibi pek çok alan kapdan bakmndan insanneğitim, yapsdr, doğasdr, özel bu olarak da olumlu ya da olumsuz etkilenmiştir. “ruhsal olarak insan doğas”dr. Böylece Sokrates’in “Kendini Bil” Kapnn etkileri kişilere değişmektedir. İnsanlarn sahip olduğu önermesine verdiği büyük önemgöre ortaya çkar. Kendimize yani ruhumuza sosyal statüler ve roller, bu değişikliğin en çalştğmzda büyük faktörüdür. Bir pansiyon dönüp onu tanmaya, içindekileri anlamaya söz konusu ahlaki işletmecisi çok olumlu etkilerden aile içerisinde eş gerçeklerin,için ahlaki doğrularn orada bahsedilebilirken, olduğu görülecektir. Eğer onlar konumunda olan kadnlar için böyle olmayabilmektedir. Ayrca çocuk ve potansiyel olarak, üstü örtük bir şekilde oradaysalar onlarn oradaki varlğn gençlerde etkilenmişlerdir. görmek için insanlarn sadece kendilerine dönmeleri, kendilerini bilmeleri, kendilerini olacaktr. Tabiikadar onlar pasaportla oradaysa, yaplyordu. Sokrates’in Snrtanmalar kapsndanyeterli geçişler 2011 ylna insanlarla konuşmas gizil nüfus olarak cüzdann bulunan ogösterip ahlaki Ancak 2011 ylnda onlar sadece ruhlarnda bir lira verip doğrular ortaya çkartmas olacaktr (Arslan, 122). özellikle Gürcistan’a geçiş yapmakmümkün mümkün olmuştur. Snr2006: kapsnn serbest Sokrates geçişe açlmasndan sonrainsanlarn Hopa’nnda sosyo-ekonomik yaps hepimizin başka bulunduğu ve toplum değişmiştir. bu değişimi sosyolojik olarak inceleyerek var olann değerlerinin Araştrma hakim olduğu bir dünyaya dahil olduğumuzu söyler. İçine ortaya çkarlmas veya anlaşlmasnda etkili olacaktr. doğduğumuz ve içinde yaşadğmz sosyal hayat neyin doğru neyin yanlş, neyin iyi neyin kötü olduğuyla, yani ahlakllkla ilgili birtakm fikirleri insanlara1. aktarr. Ksacas, Teorik Çerçeve üyesi olduğumuz topluma ve bağl bulunduğumuz kültüre göre yaşarz. İşte böyle bir yaşam, Sokrates’in 1.1. Aile “sorgulanmamş” dediği hayattr (Cevizci, 2001: 111). Bu çalşmada aile kurumu önemli bir yer tutmasndan dolay aileye Sokrates, insann bir ruh ve bedenden meydana gelen bileşik bir dair ksa teorik bilgilere yer verilmiştir. Toplumlar sosyal gruplardan varlk olduğunu, bunlardan gerçekten var olann ruh olduğunu, bedeninse meydana gelmiş sosyolojik birimlerdir. Aile de toplumu oluşturan sosyal ancak ruhun hizmetinde olup, tinsel değerlerin hayata geçirilmesinde bir araç gruplarn en önemlisidir. Aile ayn zamanda toplumda insanlarn bir arada olma görevi gördüğü sürece bir değere sahip bulunduğunu öne sürmekteydi. bulunmalarna yardmc olan bir kurumdur. Dolaysyla aile toplumun Bu açdan bakldğnda onun ruhu (psukhe) Yunan dünyasnda keşfeden temelinde yer alr. filozof olduğu söylenebilir (Conford, 1965: 4). Sosyal bilimciler ailenin tanmnn yaplabilmesi ve snrlarnn çizilebilmesi için farkl ölçütler kullanmşlardr. Kimisi ayn çat altnda 172 oturanlar, kimisi kan bağ ile birbirine bağl olanlar kimisi ise çocuk M. Kaya / Platon’un Ruh Kuram Psukhe kavram Antik Yunan’da biyolojik, hatta ksmen de dini anlamyla Anaksimenes ve Pythagorasçlardan itibaren bilinmektedir.2 Fakat Sokrates ona yepyeni bir anlam yükledi; onu bilinçli kişiliğin ve ahlaki karakterin bulunduğu yer olarak tanmlayarak, etiğin ve politikann gerçek anlamda kurucusu oldu. Sokrates, kendisinden önce doğa filozoflarnn Antik Yunan’dainsan biyolojik, hattainsani ksmen de dini canllk Psukhe ilkesi kavram olarak tanmladklar ruhunu, karakterin 2 anlamyla Anaksimenes ve Pythagorasçlardan itibaren bilinmektedir. Fakat bulunduğu yer, insan mutluluğunun kendisine ve durumuna bağl olduğu Sokrates ona yepyeni bir anlam yükledi; onu bilinçli kişiliğin ve ahlaki özsel unsur; ksacas, bilinçli ve ahlaki kişiliğin oturduğu yer olarak tarif karakterin bulunduğu yer olarak tanmlayarak, etiğin ve politikann gerçek eder (Cevizci, 2006: 47). anlamda kurucusu oldu. Sokrates, kendisinden önce doğa filozoflarnn insan varlğnninsan birliği, ahenkliinsani bütünlüğü için canllk Ayrca ilkesi bedenin olarak tanmladklar ruhunu, karakterin gerekli olmakla birlikte, özle olmadğ düşüncesine, elbette,bağl bedenimizi bulunduğu yer, insan mutluluğunun kendisine ve durumuna olduğu değiştirmenin bizim elimizde olmadğ, insanlarn bu bakmdan kendilerine özsel unsur; ksacas, bilinçli ve ahlaki kişiliğin oturduğu yer olarak tarif verilmiş olanla2006: yetinmeleri gerektiği, oysa ruhumuzu geliştirmenin, ahlaki eder (Cevizci, 47). karakterimizi snrszca geliştirmenin bizim elimizde olduğu düşüncesini bedenin ahenkli bütünlüğü için ekledi. Ayrca Ona göre, insanainsan düşenvarlğnn bedenle birliği, ruhun tek tek gerçek yerlerini gerekli olmakla birlikte, özle olmadğ düşüncesine, elbette, bedenimizi bilmek, aralarndaki ilişkiyi doğru tesis etmek ve gerçek değerin kaynağ değiştirmenin bizim özeni elimizde olmadğ, insanlarn bu 47). bakmdan kendilerine olarak ruha gereken göstermekti (Cevizci, 2006: verilmiş olanla yetinmeleri gerektiği, oysa ruhumuzu geliştirmenin, ahlaki Sokrates insanlargeliştirmenin ruhlarna özen göstermeleri ikna etme karakterimizi snrszca bizim elimizdekonusunda olduğu düşüncesini çabasnda, onlara, erdemli bireysel eylemlere –adil, cesur, kibar vb. ekledi. Ona göre, insana düşen bedenle ruhun tek tek gerçek yerlerini eylemlerönem vermekle yetinmeyip, bu eylemlerin gerisinde bulunan, bilmek, aralarndaki ilişkiyi doğru tesis etmek ve gerçek değerin kaynağ adalet, ruha cesaret ya daözeni kibarlğn doğasn anlayabilmek ve tanmlayabilmek olarak gereken göstermekti (Cevizci, 2006: 47). için elinden gelen her şeyi yapmalar gerektiğini göstermeye çalşmştr. Sokrates insanlar özen göstermeleri konusunda ikna etme Ayrca kişinin ruhuna özenruhlarna göstermesinin yaşamn sorgulamasyla mümkün çabasnda, onlara, erdemli bireysel eylemlere –adil, cesur, kibar vb. olduğunu belirtmiştir. Onun bu tezleri eleştirilere sebep olmuştur. eylemler- önem vermekle yetinmeyip, bu eylemlerin gerisinde bulunan, Bu yeniyagörüşlere yöneltilen eleştirileri savunabilmek için Platon, adalet, cesaret da kibarlğn doğasn anlayabilmek ve tanmlayabilmek ahlakelinden felsefesigelen ve metafiziğini bir araya getirerek, olarak için her şeyi yapmalar gerektiğiniSokrates’ten göstermeyefarkl çalşmştr. ahlak alanndaki sorunlara olduğu kadar, gerçekliğin doğasna ilişkin Ayrca kişinin ruhuna özen göstermesinin yaşamn sorgulamasyla mümkün sorunlara da yoğun bir ilgi göstermiştir. olduğunu belirtmiştir. Onun bu tezleri eleştirilere sebep olmuştur. Bu yeni görüşlere yöneltilen eleştirileri savunabilmek için Platon, 1. Platon’un Ruhbir Anlayş ahlak felsefesi ve metafiziğini araya getirerek, Sokrates’ten farkl olarak ahlak alanndaki sorunlara olduğu kadar, gerçekliğin doğasna ilişkin Platon, hocasnn söz konusu inancndan aldğ destekle, ruhun özü sorunlara da yoğun bir ilgi göstermiştir. itibariyle, şu gelip geçici dünyaya değil de, ebedi dünyaya bağl olduğunu ortaya koyan Pythagorasç öğretinin etkilerini taşyan bir ruhçuluk 1. Platon’un Ruh Anlayş 2 Platon, hocasnn sözAnaksimenes’i konusu inancndan destekle, Töz olarak havay kabul eden buna itenaldğ muhtemel neden, ruhun havayla özü ruh itibariyle, şu gelip geçici dünyaya değil de, ebedi dünyaya bağl olduğunu arasnda gördüğü benzerlik olmuştur. Yunanca’da ruh anlamna gelen psukhe kelimesi ayn zamandakoyan soluk, nefes, solunan havaöğretinin anlamna gelmektedir. bir durum Arapça’da ortaya Pythagorasç etkilerini Benzeri taşyan bir ruhçuluk 2 ruh anlamna gelen nefs, ile soluk anlamna gelen nefes arasnda da söz konusudur. Pythagorasçlar ise ruhun insann gerçek özünü oluşturduğunu, bedenle ilişkiye girdiği zaman ise bu özün bozulduğu görüşünü ortaya atarlar. Bu görüş bütün Bat ve Doğu Töz olarak havay kabul eden Anaksimenes’i buna iten neden, havayla ruh felsefelerinde ruh-beden ikiciliğini kabul edecek olanmuhtemel uzun ömürlüğü geleneğin arasnda gördüğü benzerlik olmuştur. başlangcn oluşturmaktadr. (Arslan, Yunanca’da 2006: 145) ruh anlamna gelen psukhe kelimesi ayn zamanda soluk, nefes, solunan hava anlamna gelmektedir. Benzeri bir durum Arapça’da ruh anlamna gelen nefs, ile soluk anlamna gelen nefes arasnda da söz konusudur. Pythagorasçlar ise ruhun insann gerçek özünü oluşturduğunu, bedenle ilişkiye girdiği 173 zaman ise bu özün bozulduğu görüşünü ortaya atarlar. Bu görüş bütün Bat ve Doğu felsefelerinde ruh-beden ikiciliğini kabul edecek olan uzun ömürlüğü geleneğin Sosyal Bilimler Dergisi / Cilt: XV, Say 1, 2013 anlayşndan hareket ederek, ruhu gerçek bilgiye ulaşmann temeli olarak ele alr ve ruh ile idealar arasndaki ilişkiyi mitos yardmyla açklar (Guthrie, 1999: 100). Burnet (1968), Platon’un felsefesinde ruhun önemli bir yeri olduğunu ifade eder: “Sokrates ruhun gerçekliği ve sonsuzluğu üzerinde Giriş duran ilk filozoftur; Platon ise ruhun gerçek ve sonsuz olduğuna inanmakla Sosyoloji için aile kurumu, toplumsal yapy271). ortaya birlikte bu görüşün disiplini bilimsel ispatna da çalşmştr” (Burnet, 1968: çkarmas açsndan önemlidir. Aile, toplumdaki bireylerin bir arada Platon’un ruh konusundaki görüşlerinin noktas ruhun başnda idealar bulunmalarn sağlayan birincil etkiye sahip odak sosyal gruplarn alemiyle olan ilişkisidir. Platon, ruhun ezeli ve ebedi oluşunu idealar gelmektedir. Toplumu oluşturan ailenin, günün koşullarna göre yaşadğ alemiyle kyaslayarak ispatlamaya çalşr. Ona göre, ruhun idealar aleminden değişim, geçirdiği dönüşüm toplumun yeni durumlara göre şekillenmesini ayrlarak yeryüzüne gelmesi ve bedene ise idealar aleminde sağlamaktadr. Bu noktada, bu bir çalşma ileyerleşmesi Hopa’da yaşanan değişim ve son derece mutlu bir hayat süren insan ruhunun, oradan idrak edemediği dönüşümün aile sosyal kurumu ile ilişkisi ele alnmaktadr. nesneler dünyasn duygular araclğyla daha yakndan anlamak ve tanmak Sosyalist Cumhuriyetler amacylaSovyet bu aleme inmiş ve bedene konukBirliği’nin olmuştur. dağlmasnn ardndan her anlamda zor koşullar yaşayan Gürcistan için Sarp snr kaps adeta idealarSarp aleminde nesneler hem alemini yakndan kurtuluşRuhun olmuştur. snryeryüzüne kapsnninişini açlmasyla daha önce tanmak amacna bağlayan Platon, ruhun bedenle olan ilişkisini ise, birbirinden ayrlmak zorunda kalan akrabalar buluşmuş hem de ruhun Doğu bedenden de ruhtan sonra var olduğunu, Tanr’nn Karadeniz önce halk bedenin komşusuyla tanşmştr. Kapnn açlmas olumluruhu ve vücuttan önce yaş ve erdem bakmndan da ona üstün yarattğn olumsuz pek çok durumu beraberinde getirmiştir. Başta aile kurumubelirtir. olmak Çünkü o, ile Tanr’nn, ruhu hükmetmek, emretmek için;çok vücudu dakapdan boyun üzere aile ilişkili ekonomi, eğitim, sağlk ve gibi pek alan bu eğmek bedenin ruh için ancak bir araç, bir binek olumlu için ya dameydana olumsuzgetirdiğini, etkilenmiştir. arabas olduğunu belirtir. Bununla beraber bedenin aktif ruh kuvvetlerinin etkileriengellediğini, kişilere göre ezeli değişmektedir. İnsanlarn olduğu serbestçeKapnn gelişmesini ve ebedi olan ruhunsahip geçici olan sosyal statüler ve roller, bu değişikliğin en büyük faktörüdür. Bir pansiyon bedenle birleşmesi de geçici olduğundan, ruhun bedenin ölümünden sonra işletmecisi içindünyada çok olumlu etkilerden bahsedilebilirken, aile(Paksüt, içerisinde eş da, başka bir yaşamasna devam edeceğini belirtir 1982: konumunda olan kadnlar için böyle olmayabilmektedir. Ayrca çocuk ve 452). gençlerde etkilenmişlerdir. Platon bu sürekliliği açklarken de ruhun kendi kendine hareket eden Snr kapsndan geçişler eden 2011bir ylna pasaportla oluşunun yaplyordu. oluşunun, kendi kendine hareket şeyinkadar de başlangçsz ve Ancak 2011 ylnda sadece bir lira verip nüfus cüzdann gösterip sonsuz olmak zorunluluğunda bulunuşunun ruhun bu sürekliliğine kant Gürcistan’abelirtir. geçiş Çünkü yapmak mümkün olmuştur. Snrezeli kapsnn özellikle olduğunu hareketin kaynağ olan ruh ve ebedi olmak serbest geçişe açlmasndan sonra Hopa’nn sosyo-ekonomik yaps zorundadr. değişmiştir. Araştrma bu değişimi sosyolojik olarak inceleyerek var olann Ruhun gdalar olan idealaretkili gökyüzünün ortaya çkarlmas veya anlaşlmasnda olacaktr. üstünde bulunurlar. Gökyüzünde yukarya doğru bir açklk vardr ve bu açklktan geçen ruhlar idealar görürler. Tanrlarn ve insanlarn ruhlar, iki at tarafndan çekilen ve 1. Teorik kanatl Çerçevearabalara benzerler. Tanrlarn atlarnn her bir arabacs bulunan ikisinin 1.1. de iyi olmasna karşlk, insan ruhlarnn atlarndan beyaz olan iyi, Aile yağz olan kötüdür. Bu yüzden, süreklidolay seyrederler; Bu çalşmada aile kurumutanrsal önemliruhlar bir yeridealar tutmasndan aileye oysa insani ruhlar onlar belli aralklarla ve yarm yamalak görebilirler. dair ksa teorik bilgilere yer verilmiştir. Toplumlar sosyal gruplardan Üstelik aşağlarabirimlerdir. sürüklemeyeAile çalşan ve arabacnn idealar iyi meydanaarabay gelmişhep sosyolojik de toplumu oluşturan sosyal görmesini engelleyen kötü at, çrpnşlar sonucunda arabann kanatlarn gruplarn en önemlisidir. Aile ayn zamanda toplumda insanlarn bir arada yitirmesine neden olur. kanatlarn yitiren ruh,Dolaysyla yeryüzüne aile düşer ve bir bulunmalarna yardmc olan bir kurumdur. toplumun temelinde yer alr. Sosyal bilimciler ailenin tanmnn yaplabilmesi ve snrlarnn çizilebilmesi için farkl ölçütler kullanmşlardr. Kimisi ayn çat altnda 174 oturanlar, kimisi kan bağ ile birbirine bağl olanlar kimisi ise çocuk M. Kaya / Platon’un Ruh Kuram bedenin içine girer. Bu, doğuştur, ya da ruh ile bedenden kurulu ve “ölümlü” denen insann oluşudur. Doğuş unutkanlğ da birlikte getirir. Fakat kesin bir unutma söz konusu olmadğndan, ruh dünyada idealarn bozuk kopyalarn görünce anmsamaya başlar. Anmsama (anamnenis) bilme sürecinin başlangcdr. Psukhe kavram Antik Yunan’da biyolojik, hatta ksmen de dini Ruhta doğru tasavvurlar, önce, bilinçsiz bir halde bulunurlar; bunlar,2 Fakat ilkin, anlamyla Anaksimenes ve Pythagorasçlardan itibaren bilinmektedir. bir rüya gibi kmldanrlar; uygun sorular ve araştrmalarla sonunda aydnlk Sokrates ona yepyeni bir anlam yükledi; onu bilinçli kişiliğin ve ahlaki bir bilgi haline gelirler. öğrenmek, eskiden bilinen bir şeyi karakterin bulunduğu yer Buna olarak göre, tanmlayarak, etiğin ve politikann gerçek hatrlamaktan, anmsamaktan başka bir şey değildir. (Platon, Menon 81 c-d) anlamda kurucusu oldu. Sokrates, kendisinden önce doğa filozoflarnn Platon bu düşünce ile felsefenin ikin ana görüşü olan, ruhta bilinçsiz bir canllk ilkesi olarak tanmladklar insan ruhunu, insani karakterin halde bulunan tasavvurlarn kendisine olduğu görüşü ile doğru bağl san ile bilgi bulunduğu yer,doğuştan insan mutluluğunun ve durumuna olduğu (episteme) arasndaki karştlğ çözmüştür. Doğru san sallantl ve özsel unsur; ksacas, bilinçli ve ahlaki kişiliğin oturduğu yer olarak tarif süreksizdir, bilgi ise bir temele, bir nedene bağlanmakla, sağlam ve sürekli eder (Cevizci, 2006: 47). olur (Gökberk, 1998: 57). Ayrca bedenin insan varlğnn birliği, ahenkli bütünlüğü için değerini kantlamakelbette, için, Menon’da bir gerekli Platon, olmaklaanmsama birlikte, öğretisinin özle olmadğ düşüncesine, bedenimizi köleye güç bir geometri problemi çözdürtür. Bir kişinin bilmediğini sandğ değiştirmenin bizim elimizde olmadğ, insanlarn bu bakmdan kendilerine bir şeyi olanla bilmesi, onun birgerektiği, şeyin bilgisine daha önceden sahip olmas verilmiş yetinmeleri oysa ruhumuzu geliştirmenin, ahlaki demektir. Bu öğreti, mitolojik öğelerden soyutlandğnda daha kolay karakterimizi snrszca geliştirmenin bizim elimizde olduğu düşüncesini anlaşlabilir. Anmsama öğretisinin gerçekte ortaya koyduğu düşünce, insan ekledi. Ona göre, insana düşen bedenle ruhun tek tek gerçek yerlerini zihninin, deneye bağml kalmakszn ve hemen hemen kaltmsal olarak, bilmek, aralarndaki ilişkiyi doğru tesis etmek ve gerçek değerin kaynağ öğrenmenin bütün koşullarna kendiliğinden Anmsama, olarak ruha gereken özeni göstermekti (Cevizci,sahip 2006: olmasdr. 47). Sokrates’in “Kendini Bil!” ilkesinin epistemolojik anlatmdr. Sokrates insanlar ruhlarna özen göstermeleri konusunda ikna etme Fakat anmsama Platon’uneylemlere bilgi –adil, kuramcesur,çerçevesinde çabasnda, onlara, erdemli bireysel kibar vb. değerlendirildiğinde, bunun bilgiye yükselişte bir ara temsil ettiği eylemler- önem vermekle yetinmeyip, bu eylemlerinaşamay gerisinde bulunan, ve kesinlikle noesis durumunu içermediği anlaşlr. Ruhun bu dünyada adalet, cesaret ya da kibarlğn doğasn anlayabilmek ve tanmlayabilmek gördüklerinden anmsadklar, ancak idealarn soluk göstermeye ve zayf tasarmlardr. için elinden gelen her şeyi yapmalar gerektiğini çalşmştr. Bilim bunlarn üzerine kurulamaz. Gerçek bilgi, idealarn mümkün sallantl Ayrca kişinin ruhuna özen göstermesinin yaşamn sorgulamasyla tasarmlarnn değil, idealarn kendilerinin bilgisidir ve nesneler evreninde olduğunu belirtmiştir. Onun bu tezleri eleştirilere sebep olmuştur. değil, idealar evreninde elde edilir. Bununla birlikte, anmsamann bütünüyle Bu yenisanlmaldr. görüşlere yöneltilen savunabilmek için Platon, hor görüldüğü Çünkü ruheleştirileri ölümsüz olduğu ve anmsayabildiği ahlak felsefesi ve metafiziğini bir araya getirerek, Sokrates’ten farkl olarak içindir ki, insan idealarn var olduğunu bilip bunlara ulaşmaya çalşr ve ahlak alanndaki sorunlara olduğu kadar, gerçekliğin doğasna ilişkin diyalektik ile idealar evrenine yükselir (Ağaoğullar, 1989: 147). sorunlara da yoğun bir ilgi göstermiştir. Bu yükselişi gerçekleştiren yine ruhtur. Bunun nasl olduğunu da ruhun tanmndan hareketle açklamak mümkündür. Platon ruhu, “doğas ve 1. Platon’un Anlayş özü bakmndan bir hareketRuh ilkesi” olarak almaktadr. Çeşitli diyaloglarnda ruhu “kendiliğinden hareket olarak tanmlamaktadr. Platon ruhun evrendeki Platon, hocasnn sözilkesi” konusu inancndan aldğ destekle, özü varlklar canl ve cansz olarak ikiye Canl varlklar cansz itibariyle, şu gelip geçici dünyaya değilayrmaktadr. de, ebedi dünyaya bağl olduğunu varlklardan iradiPythagorasç hareketleri ileöğretinin ayrlrlar.etkilerini İradi hareketlerin ilkesi ortaya koyan taşyan kaynağ, bir ruhçuluk ise ruhtur (Arslan, 2006: 362-363). Platon hareketle her türlü değişmeyi kastetmektedir. Bu bağlamda 2 Töz olarak kabul arzu eden Anaksimenes’i iten muhtemel neden,hatrlamak, havayla ruh olmak üzerehavay örneğin etmek, öfkebuna duymak, üzülmek, arasnda gördüğü benzerlik olmuştur. Yunanca’da ruh anlamna gelen psukhe kelimesi ayn zamanda soluk, nefes, solunan hava anlamna gelmektedir. Benzeri bir durum Arapça’da ruh anlamna gelen nefs, ile soluk anlamna gelen nefes arasnda da söz konusudur. Pythagorasçlar ise ruhun insann gerçek özünü oluşturduğunu, bedenle ilişkiye girdiği 175 zaman ise bu özün bozulduğu görüşünü ortaya atarlar. Bu görüş bütün Bat ve Doğu felsefelerinde ruh-beden ikiciliğini kabul edecek olan uzun ömürlüğü geleneğin Sosyal Bilimler Dergisi / Cilt: XV, Say 1, 2013 düşünmek de birer harekettir (Platon, Yasalar: 897 a). Ayrca Platon bugün bizim cansz olarak kabul ettiğimiz varlklar da canl olarak kabul etmektedir. Bu anlamda bütün gök cisimleri canldrlar. Ayn zamanda onlarn akllar da vardr. O halde onlarn ruhlar da vardr. Ayn şekilde Platon evreninde canl, akll ve ruh sahibi olduğuna inanr ve bu ruha “alem Girişverir. Sonuç olarak ruh, Platon’a göre özü itibariyle değişim ve ruhu” adn Sosyoloji disiplinihareketin, için ailekendi kurumu, yapy ortaya dönüşümün kendiliğinden kendinetoplumsal hareket eden varlğn bu çkarmas önemlidir. Aile, 892 toplumdaki bir arada hareketinin açsndan ilkesidir (Platon, Yasalar: a- 896a).bireylerin Ruh demek zaten bulunmalarn sağlayanolan birincil etkiye sahip sosyalvarlklar gruplarn başnda hareketi kendiliğinden şey demektir. O, bütün içinde akla gelmektedir. Toplumu oluşturan ailenin, günün koşullarna göre yaşadğ sahip olabilecek biricik varlktr (Platon, Timaios 46 c). değişim,Platon geçirdiği dönüşüm toplumun yeni durumlara göre şekillenmesini Phaidros’ta da hareketten kalkarak ruhun varlğn ve sağlamaktadr. Bu noktada, bu çalşma ile Hopa’da yaşanan ve ölümsüzlüğün kantlar. “Başkasndan hareket alan ve kendisi dedeğişim başkasn dönüşümün aile sosyal kurumudurunca ile ilişkisi ele alnmaktadr. hareket ettiren şey, hareket yaşamaz olur. Yalnz kendiliğinden SosyalistkiCumhuriyetler Birliği’nin dağlmasnn hareket Sovyet eden varlktr kendi kendisini terk edemeyeceği içinardndan sürekli her anlamda zor koşullar yaşayan içindeSarp snr kaps adeta hareket halindedir. Hatta bütün ötekiGürcistan varlklar için bir hareket kaynağ ve kurtuluş olmuştur. snrşeyin kapsnn açlmasyla hemgelişinden daha önce ilkesidir. Şimdi ilke Sarp olan bir doğuşundan, meydana söz birbirinden ayrlmak Doğu edilemez. Tersine onunzorunda kendisi kalan doğan,akrabalar meydana buluşmuş gelen bir hem şeyin de ilkesidir. Karadeniz halk komşusuyla tanşmştr. Kapnn açlmas olumlu ve Eğer onun kendisi bir şeyden doğmuş olsayd, ilke olamazd. Böyle bir olumsuz pek çok durumu beraberinde getirmiştir. Başta aile kurumu olmak ilkenin doğuşu, meydana gelmesi mümkün olmadğna göre onun yok olmas, üzere ailekalkmas ile ilişkilidaekonomi, eğitim, sağlkÇünkü ve gibieğer pek bu çokilke alanyok bu kapdan ortadan söz konusu olamaz. olsayd, olumlu ya da olumsuz etkilenmiştir. hiçbir zaman kendi kendine bir hiçten tekrar doğamazd ve her şeyin bir ilkeden Kapnn doğmasetkileri gerektiğine göre değişmektedir. kendisinden İnsanlarn de başka sahip hiçbir şey kişilere göre olduğu doğamazd. O halde kendibukendine hareketeneden varlk, hareketin ve sosyal statüler ve roller, değişikliğin büyük faktörüdür. Birilkesidir pansiyon bu varlğn için ne yok de yeniden doğmas. Eğer başka işletmecisi çokolmas olumlumümkündür, etkilerden ne bahsedilebilirken, aile içerisinde eş türlü olsaydolan üstümüzde bütünolmayabilmektedir. canl varlklar hareketsiz konumunda kadnlargök içinveböyle Ayrca kalr, çocukyok ve olurdu ve etkilenmişlerdir. artk bir daha hareket edebilmeleri, yeniden doğmalar mümkün gençlerde olmazd” (Platon, Phaidros: 245 c-d). Snr kapsndan geçişler 2011 ylna kadar pasaportla yaplyordu. göre ruhun hareketin olmas, onun Ancak Platon’a 2011 ylnda sadecekendiliğinden bir lira verip nüfus ilkesi cüzdann gösterip doğas, kavram tanmdr.mümkün Guthrie’nin hakl olarak ettiğiözellikle gibi bu Gürcistan’a geçişve yapmak olmuştur. Snr işaret kapsnn görüş, biten her şeyin bulunduğu ve yaps ruhun serbest evrende geçişe olup açlmasndan sonratemelinde Hopa’nnruhun sosyo-ekonomik kendisinin özü itibariyle bilinçlisosyolojik bir varlkolarak olmasndan dolay değişmiştir.de Araştrma bu değişimi inceleyerek varevrenin olann tümünün aklsal olarak yönetildiği anlamna gelir (Guthrie, 1962: 420). ortaya çkarlmas veya anlaşlmasnda etkili olacaktr. Ayrca ruhun kendiliğinden hareketin ilkesi olmas, varlğa gelmesi ve yokluğa gitmesi mümkün olmayan bir şey olmas, onun doğas itibariyle 1. Teorik Çerçeve ölümsüz olduğunu gösterir. Platon Phaidon, Phaidros ve Devlet’te ruhun Aileöyle olmas gerektiğini çeşitli argümanlara dayanarak ölümsüz1.1. olduğunu, srarla savunur. Bu argümanlar içinde Phaidon önemli bir noktadadr. Bu çalşmada aile kurumu önemli bir yer tutmasndan dolay aileye dair ksa teorik bilgilere yer verilmiştir. Toplumlar sosyal Platon bu diyalogda, karştlarn birbirlerinden doğduklar,gruplardan hayat ve meydana gelmiş sosyolojik birimlerdir. Aile toplumusonra oluşturan sosyal ölümün ise birbirlerinin karştlar olduğu ve deölümden bir hayatn gruplarn en önemlisidir. Aile ayn zamanda toplumda insanlarn bir arada gelmesi gerektiği; (Platon, Phaidon: 70c-72e) öğrenmenin hatrlama olduğu, bulunmalarna yardmc olan bir kurumdur. Dolaysyla aile toplumun ruhun bir şey bilmesi için onu daha önceki hayatnda tanmş olmas temelinde yer gerektiği yanialr. ruhun doğumdan önce bir hayata sahip olduğu, onun Sosyal bilimciler ailenin tanmnn yaplabilmesi ve snrlarnn çizilebilmesi için farkl ölçütler kullanmşlardr. Kimisi ayn çat altnda 176 oturanlar, kimisi kan bağ ile birbirine bağl olanlar kimisi ise çocuk M. Kaya / Platon’un Ruh Kuram varlğnn bedene bağl olmadğ, bedenin ölümünden sonra da varlğn devam ettirebileceği; (Platon, Phaidon: 72e-77d) ruhun bedeni, yani organizmay meydana getiren parçalarn bir oran olmadğ için bedenin dağlmas ile ortadan kalkmasnn söz konusu olmadğn kantlamaya çalşr (Platon, Phaidon: 91c-95a). Psukhe kavram Antik Yunan’da biyolojik, hatta ksmen de dini 2 oluş Platon’un ruhun ve ölümsüzlüğüne dair görüşü edildiğinde anlamyla Anaksimenes Pythagorasçlardan itibarenkabul bilinmektedir. Fakat ve yok oluş içinde olan duyusal dünyadaki varlklara it bir şeyden söz Sokrates ona yepyeni bir anlam yükledi; onu bilinçli kişiliğin ve ahlaki edilemez. Platon bu sonucu açkça kabul eder. Diğer yandan eğer ruh karakterin bulunduğu yer olarak tanmlayarak, etiğin ve politikann gerçek ölümsüzsekurucusu kendileriyle duyusal varlklardan yap, anlamda oldu. birlikte Sokrates,bulunduğu kendisinden önce doğa filozoflarnn mahiyet veya töz bakmndan farkl bir şey olmaldr. Platon bu sonucu da canllk ilkesi olarak tanmladklar insan ruhunu, insani karakterin kabul eder. yer, insan mutluluğunun kendisine ve durumuna bağl olduğu bulunduğu özsel unsur; ksacas, bilinçli ve ahlaki kişiliğin oturduğu yer olarak tarif eder (Cevizci, 2006: 47). 1.1 Ruh-Beden İlişkisi Ayrca bedeninolan insan varlğnn ahenkli bütünlüğü için Ruhun bedenle ilişkisinde, ruhabirliği, daha çok önem verirken bedeni gerekli olmakla birlikte, özle olmadğ düşüncesine, elbette, bedenimizi tamamen inkar etmeyen Platon’a göre, şekil veren, yöneten ve her bakmdan değiştirmenin bizim olmadğ, bu bakmdan kendilerine aktif olan ruhtur, şekilelimizde alan, yönetilen ve insanlarn pasif bir nicelik olan ve ruha maddi verilmiş olanla yetinmeleri gerektiği, oysa ruhumuzu geliştirmenin, ahlaki nesneleri duyular vastasyla tantan da bedendir. Peki, birbirinden tamamen karakterimizi snrszca geliştirmenin bizim elimizde düşüncesini ayr ve bağmsz olan maddi ve manevi iki farkl tözünolduğu bir araya gelmesi ekledi. Ona göre, insana düşen bedenle ruhun tek tek gerçek meydana yerlerini nasl mümkündür? Bir başka deyişle bu beraberliğin sonucunda bilmek, aralarndaki ilişkiyi doğru tesis zt etmek ve gerçek değerin kaynağ gelen varlk nasl bir varlktr? Birbirine iki şeyden meydana gelen varlk olarak ruha gereken özeni göstermekti (Cevizci, 2006: 47). bu ztlktan nasl etkilenmektedir ve bu etkide hangi taraf daha ağr basmaktadr? Bu insanlar sorulara verilecek ruh ve beden arasndaki ilişkiyi Sokrates ruhlarna cevaplar özen göstermeleri konusunda ikna etme açğa çkaracaktr. çabasnda, onlara, erdemli bireysel eylemlere –adil, cesur, kibar vb. eylemlerönem (1953), vermekle yetinmeyip, bu eylemlerin gerisinde bulunan, B.Jowett Phaidon diyalogunun İngilizce’ye çevirisinin giriş adalet, cesaret ya da kibarlğn anlayabilmek ve tanmlayabilmek ksmnda Platon’da ruh-bedendoğasn düalizmi üzerine şu yorumu yapar: için elinden gelen yapmalar gerektiğini göstermeye “Kavranlabilir olanherileşeyi duyular vastasyla alglanabilir olan çalşmştr. arasndaki Ayrca kişinin göstermesinin sorgulamasyla mümkün fark, Tanr ileruhuna dünyaözen arasndaki ayrm,yaşamn Platon’da ruh ve bedenin ayr olduğunu belirtmiştir. Onun budoğmasna tezleri eleştirilere olmuştur. varlklar olduğu düşüncesinin yardmsebep etmiştir.” (Plato, Phaidon: 1953) Bu yeni görüşlere yöneltilen eleştirileri savunabilmek için Platon, ahlak felsefesi veve metafiziğini araya getirerek, olarak Peki ruh beden biri bir maddi diğeri maneviSokrates’ten bağmsz ikifarkl töz ise, bu ahlak alanndaki sorunlara olduğu kadar, gerçekliğin doğasna ilişkin bağmsz iki tözün bir araya gelmesi nasl mümkündür? Platon’a göre ruhun sorunlara da yoğun bir ilgi göstermiştir. konuk olduğu bedenle birliği ruh için aşağlayc bir ortaklktr. Ruh için beden bir hapishanedir. O kabuğuna yapşmş bir istiridye gibi ruhun içine hapsolduğu Phaidros: 250c) ve bedende bulunduğu 1. bir hapishanedir.(Platon, Platon’un Ruh Anlayş sürece hakikati elde edemez. Çünkü ruh onun doğal faaliyetlerini Platon, hocasnn söz konusu aldğ destekle, ruhun özü gerçekleştirme şöyle dursun onun inancndan kendi doğasn gerçekleştirmesinin itibariyle, şu gelip geçici dünyaya değil de, ebedi dünyaya bağl olduğunu önündeki en büyük engeldir. Platon’a göre ruh istediği takdirde bu ortaya koyan Pythagorasç öğretinin etkilerini taşyan bir ruhçuluk skntlardan, beden hapishanesinden kurtulabilir. Çünkü Platon’a göre, yaratlş olarak ruha komutanlk, efendilik verilmişken bedene kölelik, 2boyun eğme verilmiştir. Ruh akla sahiptir, beden bundan mahrumdur. Töz olarak havay kabul eden Anaksimenes’i buna iten muhtemel neden, havayla ruh arasnda gördüğü benzerlik olmuştur. Yunanca’da ruh anlamna gelen psukhe kelimesi ayn zamanda soluk, nefes, solunan hava anlamna gelmektedir. Benzeri bir durum Arapça’da ruh anlamna gelen nefs, ile soluk anlamna gelen nefes arasnda da söz konusudur. Pythagorasçlar ise ruhun insann gerçek özünü oluşturduğunu, bedenle ilişkiye girdiği 177 zaman ise bu özün bozulduğu görüşünü ortaya atarlar. Bu görüş bütün Bat ve Doğu felsefelerinde ruh-beden ikiciliğini kabul edecek olan uzun ömürlüğü geleneğin Sosyal Bilimler Dergisi / Cilt: XV, Say 1, 2013 Platon, Phaidon diyalogunda ise insann içindeki çelişkiden ötürü süregelen çatşmasn bitirip, insann mutluluğa ulaşmas ruhun bedenden kurtuluşuyla mümkündür: “Evet, belki ölüm bizi amaca götüren dosdoğru yoldur. Çünkü ten akl ile beraber oldukça ruhumuz böyle kötü bir şeye bulaşmş bulundukça, amacmz olan şeyi, hakikati hiçbir zaman elde Giriş (Platon, Phaidon: 66 b). edemeyeceğiz” Sosyoloji disiplini için arasndaki aile kurumu, toplumsal ortaya Platon’un ruh ile beden ilişkide üstünlüğüyapy ruha verdiği çkarmas açsndan önemlidir. Aile, toplumdaki bireylerin bir arada aşikardr. Ruh bedenden üstün olduğu için beden ve ruhtan meydana gelen bulunmalarn sağlayan birincil etkiye sahip sosyal gruplarn başnda bütünde yönetmesi gereken ruh, onun emirlerine itaat etmesi gereken gelmektedir. oluşturan ailenin, koşullarna yaşadğ bedendir. ÖteToplumu yandan Platon, bedenin de günün ruh üzerinde etkili göre olabileceğini, değişim, geçirdiği dönüşüm toplumun yeni durumlara göre şekillenmesini örneğin bilgi ile ilgili olarak bedenin ruhun hakikati elde etmesine engel sağlamaktadr. Bu noktada, bu çalşma ile Hopa’da yaşanan değişim ve olmasnn mümkün olduğu gibi, ahlak konusunda da kaynağn kendisinin dönüşümün sosyal sürüklemek kurumu ile ilişkisi ele alnmaktadr. oluşturduğu aile hazlara suretiyle bedenin ruhun kendisi için Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği’nin yaratlmş olduğu mutluluğa ulaşmasna engel dağlmasnn olabileceğiniardndan kabul her anlamdaAncak zor koşullar yaşayan Gürcistan için değer Sarp snr kapsoradan adeta etmektedir. ruhun düşünme gücü, bedene vermeyip, kurtuluş olmuştur.isteklerini Sarp snraşabilme kapsnn açlmasyla hemyani dahaidealara önce kaçarak bedenin gücüne, evrenine birbirinden ayrlmak zorunda kalan akrabalar buluşmuş hem de Doğu dönebilme gücüne sahiptir (Arslan, 2006: 369). Karadeniz halk komşusuyla tanşmştr. Kapnn açlmas ve Platon Timaios diyalogunda da ruhla bedenin birbiriniolumlu karşlkl olumsuz pek çok durumu beraberinde getirmiştir. Başta aile kurumu olmak olarak nasl etkilediklerine dair örnekler verir. Örneğin bu eserinde aslnda üzere aile ile ilişkiliolan ekonomi, eğitim, sağlk ve pek ruh çok hastalklar alan bu kapdan beden hastalklar baz ruh hastalklar ile gibi aslnda olan olumlu ya da olumsuz etkilenmiştir. baz beden hastalklarnn çeşitli örneklerini vermektedir. Platon, ilk durumla Kapnn etkileribedende kişilere göre değişmektedir. İnsanlarn sahip ilgili örnek olarak, “kemik iliğinde haddinden fazla olduğu sperm sosyal statüler insanda ve roller, bu değişikliğin büyük ve faktörüdür. pansiyon birikmesi”nin taşkn arzulara yolenaçtğn bu taşknBir arzularn da işletmecisi için etkilerden bahsedilebilirken, ailebuiçerisinde eş ruhu ölçüsüz hazçok ve olumlu aclara sürüklediğini ve böylece ruhun hastalğnn konumunda olan kadnlar için böyle olmayabilmektedir. Ayrca çocuk ve gerçekte bedenin söz konusu hastalğnn bir sonucu olduğunu belirtmektedir gençlerde etkilenmişlerdir. (Platon, Timaios: 86 b). Benzer şekilde, ruhun çektiği aclarn çoğunun nedeninin beden olduğunu, kötülerin için kötü olmalar Snr kapsndan geçişler 2011 kötü ylnaeğitildikleri kadar pasaportla yaplyordu. yannda 2011 kötü bedenlere sahip olarak yaratldklar için kötü olduklarn da Ancak ylnda sadece bir lira verip nüfus cüzdann gösterip belirtmektedir. Bu nedenle ile bedenolmuştur. arasnda bir denge ve uyumözellikle olmas Gürcistan’a geçiş yapmakruh mümkün Snr kapsnn gerektiğini söylemekte, güçlü bedenin ve zekas clz bir ruhu kolayca serbest geçişe açlmasndan sonra zayf Hopa’nn sosyo-ekonomik yaps etkisi altna Araştrma alacağndan söz etmektedir (Platon, 88 var a). olann İkinci değişmiştir. bu değişimi sosyolojik olarakTimaios: inceleyerek durumla ilgili olarak daanlaşlmasnda o bedenle oransz, daha güçlü olan bir ruhun ortaya çkarlmas veya etkiliondan olacaktr. baz hastalklara yol açabileceğini kabul etmekte, örneğin böyle bir ruhun kendisini tamamen inceleme ve araştrmaya vermesi sonucunda bedeni harap 1. Teorik Çerçeve edebileceğini belirtip ruhunu ve kafasn tamamen matematiğe takan bir 1.1. Aile etmemesi için onu da beden eğitimiyle güçlendirmesi insann bedenini tahrip gerektiğini (Platon,önemli Timaios: Bu hatrlatmaktadr çalşmada aile kurumu bir88 yerc).tutmasndan dolay aileye dair ksa teorik bilgilere yer verilmiştir. Toplumlar sosyalgördüğümüz gruplardan Platon’un, Phaidon, Phaidros ve Devlet diyaloglarnda meydana gelmiş sosyolojik birimlerdir. Aile de toplumu oluşturan o sert, ruhla bedeni birbirine tamamen zt, birbirine düşman olarak sosyal gören gruplarn önemlisidir. Aile ayn yumuşatmş zamanda toplumda arada tutumunu enyaşllk diyaloglarnda olduğuinsanlarn görülür. bir Örneğin bulunmalarna yardmc olan bir kurumdur. Dolaysyla aile toplumun Phaidon diyalogunda ruhun bedenden kurtulup huzura ulaşmas için ölümü temelinde alr.olarak gören Platon, daha sonraki döneme rastlayan tek çkş yer yolu Sosyal bilimciler ailenin tanmnn yaplabilmesi ve snrlarnn çizilebilmesi için farkl ölçütler kullanmşlardr. Kimisi ayn çat altnda 178 oturanlar, kimisi kan bağ ile birbirine bağl olanlar kimisi ise çocuk M. Kaya / Platon’un Ruh Kuram diyaloglarndan Timaios’da insann doğru bir eğitimle, ruhunu terbiye ederek de huzura ulaşabileceğini ifade eder (Platon, Timaios: 41 c). Sonuç olarak bu evren içinde ruh ve beden birbirinin yoldaşdr. Ruh bu evrende misafir olduğu müddetçe bedene canllğn verir ve hareketlerine anlam kazandrr. Ancak ruh bu evrenden Psukhe kavram Antik Yunan’daayrldktan biyolojik, sonra hatta bedenin ksmen canllğ de dini biter. anlamyla Anaksimenes ve Pythagorasçlardan itibaren bilinmektedir.2 Fakat Sokrates ona yepyeni bir anlam yükledi; onu bilinçli kişiliğin ve ahlaki karakterin yer olarak tanmlayarak, etiğin ve politikann gerçek 1.2bulunduğu Ruhun Ksmlar anlamdaPlaton’un kurucusuruhun oldu.ksmlar Sokrates, kendisinden doğa filozoflarnn veya farkl ruhlarönce kuramnn izine ilk kez canllk olarak tanmladklar insan ruhunu, insani Devlet’te ilkesi rastlamaktayz. Platon devleti büyütülmüş bir insan olarakkarakterin gördüğü bulunduğu insan mutluluğunun kendisine ve durumuna bağl olduğu için devletiyer, meydana getirecek snflarn insan meydana getiren farkl özsel unsur;organlarn ksacas, bilinçli ve ahlaki kişiliğin yer olarak tarif ksmlarn, bir benzeri, paraleli olarakoturduğu ele alnmas gerektiğini eder (Cevizci, 2006: 47). düşünmektedir. Bu bağlamda insan davranşlarn ele almakta ve insan bedenin insan ve varlğnn birliği, belli ahenkli bütünlüğü için ruhunu Ayrca üç ilkeye ayrmaktadr bu üç ilkenin güçleri ve bedende gerekli olmakla birlikte, özle olmadğ düşüncesine, elbette, bedenimizi bulunan belli organlar vardr. Bu üç ilkeden biri bizi bilgi edinmeye, biri değiştirmenin bizimbiri elimizde olmadğ, insanlarn bu bakmdan kendilerine taşknlğa, öfkeye de yemeye, içmeye ve çiftleşmeye ve buna benzer verilmiş olanla yetinmeleri gerektiği, oysa ruhumuzu geliştirmenin, ahlaki isteklere yönlendirir. (Platon, Devlet: 436 b) karakterimizi geliştirmenin elimizde olduğu düşüncesini Ruhunsnrszca birer fonksiyonu olan bizim akl, irade ve isteklerdir ki bunlar ekledi. Ona göre, insana düşen bedenle ruhun tek tek gerçek insan insan yapan başlca güçlerdir. Devlette bunlara karşlk gelenyerlerini üç snf bilmek, ilişkiyi olan doğru tesis etmek ve iradenin gerçek değerin ise bilenaralarndaki akl temsil edecek yöneticiler snf, karşlğkaynağ olacak olarak ruha gereken özeni göstermekti (Cevizci, olan koruyucular, yani askerler snf, arzu veya 2006: iştahn47). karşlğ olacak olan insanlar(Platon, ruhlarna özen 439 göstermeleri üreticilerSokrates snf olacaktr. Devlet: d-444 c) konusunda ikna etme çabasnda, onlara, erdemli bireysel eylemlere –adil, kibar ilgili vb. Platon bu üç farkl ruh veya ruhun üç farklcesur, ksmyla eylemlerönem vermekle yetinmeyip, bu eylemlerin gerisinde bulunan, düşünceleri Phaidros’ta da karşmza çkmaktadr. Burada Platon, biri güzel adalet, da kibarlğn ve tanmlayabilmek ve asil,cesaret diğeri ya çirkin ve huysuzdoğasn iki at anlayabilmek tarafndan çekilen ve bir sürücü için elinden gelen her şeyi yapmalar gerektiğini göstermeye çalşmştr. tarafndan yönetilen bir arabadan söz edilmektedir. Çirkin ve huysuz atn Ayrca kişinin ruhuna özen göstermesinin yaşamn sorgulamasyla mümkün temsil ettiği istekler akla karş gelerek maddi hazlara yönelirken, güzel ve iyi olduğunu Onun bu tezleri sebep olmuştur. atla temsilbelirtmiştir. edilen irade de akla uyguneleştirilere hareket ederek idealara yükseltmek Bu yeni görüşlere yöneltilen eleştirileri savunabilmek Platon, istemektedir. Arabann sürücüsü olan insan ise idealara dönme için çabasndaki ahlak felsefesi ve metafiziğini bir arayaPhaidros: getirerek,246 Sokrates’ten farkl olarak akll ruha karşlk gelmektedir.(Platon, vd) ahlak alanndaki sorunlara kadar, Timaios diyalogu da olduğu bu üç farkl ruhgerçekliğin veya ruhun doğasna üç farkl ilişkin ksma sorunlara da yoğun bir ilgi göstermiştir. ayrarak açklamaya devam eder. Hatta söz konusu ruhlara bedende belli yerler tahsis etmek suretiyle bu kuram daha ileri götürür. Bu kurama göre ruhun düşünüp taşnan, hesaplayan, akll ksmnn, akll ruhun yeri daha 1. Platon’un Ruh Anlayş önce de Platon, ifade ettiğimiz gibi insann beynidir. Ruhun cesareti, savaş isteğini hocasnn söz konusu inancndan aldğ destekle, ruhun özü paylaşan, zaferi arzu eden, öfkeli ksmnn yeri göğüs ve onun da özellikle itibariyle, şu gelip geçici dünyaya değil de, ebedi dünyaya bağl olduğunu boğaza yakn Ruhun yemeyi,etkilerini içmeyi vetaşyan bedeninbirtabii olarak ortaya koyan bölgesidir. Pythagorasç öğretinin ruhçuluk ihtiyaç gösterdiği bütün şeyleri arzu eden, iştah ksmnn bulunduğu yer ise karndr. (Platon, Timaios: 69 d-70 e) 2 Platon’a bedene bağlbuna bir iten güç muhtemel olup bedenin Töz olarak havaygöre kabulirade, eden Anaksimenes’i neden, etkinliğini havayla ruh arasnda gördüğü benzerlik olmuştur. Yunanca’da ruh anlamna gelen psukhe ayn sağlayan öfke, kzgnlk gibi hallerdir. Bedendeki merkezi kalp kelimesi olan irade, zamanda soluk, nefes, solunan hava anlamna gelmektedir. Benzeri bir durum Arapça’da ruh anlamna gelen nefs, ile soluk anlamna gelen nefes arasnda da söz konusudur. Pythagorasçlar ise ruhun insann gerçek özünü oluşturduğunu, bedenle ilişkiye girdiği 179 zaman ise bu özün bozulduğu görüşünü ortaya atarlar. Bu görüş bütün Bat ve Doğu felsefelerinde ruh-beden ikiciliğini kabul edecek olan uzun ömürlüğü geleneğin Sosyal Bilimler Dergisi / Cilt: XV, Say 1, 2013 bedene bağl olmakla beraber, akln karşsnda değildir. o, akl ve istek arasndaki snr oluşturur. Platon irade gücünün akl ve isteklere karşmasndan korktuğu için onu bedenin ortasna yani kalbe yerleştirmektedir. İrade adn alan bu ruh gücü pek çok özelliğe sahiptir. Platon, iradenin değişik özellikler gösteren yapsn akl ile beden arasnda araclk Giriş görevini yerine getirebilmesi için gerekli görmektedir. Ona göre Sosyoloji aile yapmakta, kurumu, toplumsal yapy irade, akl ile istekdisiplini arasndaiçin araclk akln emirleri ile ortaya nefsin çkarmas açsndan önemlidir. Aile, toplumdaki bireylerin bir arada arzular arasnda gidip gelmektedir. bulunmalarn sağlayan birincil istekler etkiye ayr sahip gruplarn başnda Platon’un psikolojisinde bir sosyal önem taşmaktadr. Ruhu gelmektedir. Toplumu oluşturan ailenin, günün koşullarna idealar aleminde yeryüzüne düşüren istekler yeryüzünde de göre ruhu yaşadğ idealara değişim, geçirdiği dönüşüm yeni durumlara göre yönelmektedir. şekillenmesini yükseltmekten alkoymak içintoplumun hep maddeye ve kötülüklere sağlamaktadr. Bu noktada, bu çalşma ile Hopa’da yaşanan değişim ve Ayrca bedene ait olan duyumlar, duygulanmlar (affections), tutkular dönüşümün aile sosyal kurumubilgiden ile ilişkisi ele alnmaktadr. (passions), hazlar bizi gerçek uzaklaştrr. Ruh kendisine ne işitme, Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği’nin dağlmasnn ne görme duyusu, ne ac, ne haz, hiçbir şey bulundurmadğ zaman ardndan daha iyi her anlamda zor Phaidon: koşullar 65 yaşayan Gürcistan için Sarp snr kaps adeta düşünür. (Platon, c) kurtuluş olmuştur. Sarp snr kapsnn açlmasyla hem daha önce birbirinden ayrlmak zorunda kalan akrabalar buluşmuş hem de Doğu 1.3. halk Ruh vekomşusuyla Ölüm Karadeniz tanşmştr. Kapnn açlmas olumlu ve ölüm beraberinde düşüncesi, ruhun ölümsüzlüğü ve hur olmak göçü olumsuzPlaton’da pek çok durumu getirmiştir. Başta aile kurumu fikirleriyle birbirine bağldr. Ruhun ölümsüz olduğunu düşünün Platon’a üzere aile ile ilişkili ekonomi, eğitim, sağlk ve gibi pek çok alan bu kapdan göre ölüme olan bedendir. Platon’a göre ölüm, bedenin ruhtan olumlu ya da mahkum olumsuz etkilenmiştir. ayrlarakKapnn kendi etkileri kendinekişilere kalmas, öbür taraftan ruhun bedenden göre değişmektedir. İnsanlarn sahipayrlarak olduğu kendi kendine var olmaya devam etmesidir. Bir başka ifadeyle, ruhun sosyal statüler ve roller, bu değişikliğin en büyük faktörüdür. Bir pansiyon bedenden kurtuluşudur. işletmecisi için çok olumlu etkilerden bahsedilebilirken, aile içerisinde eş İlk dönem diyaloglarndan Savunmas’nda ölümün konumunda olan kadnlar için böyle Sokrates’in olmayabilmektedir. Ayrca çocuk ve doğasn irdeleyen Platon’a göre ölüm korkusu gerçekten bilge olmadğ gençlerde etkilenmişlerdir. halde kendini bilge sanmaktan ibarettir Sokratesin Savunmas: 29 a). Snr kapsndan geçişler 2011 (Platon, ylna kadar pasaportla yaplyordu. göre ölüm ve ölüm sonras bilinmezlerle dolu olduğu için Ancak Platon’a 2011 ylnda sadece bir lira verip nüfus cüzdann gösterip ondan korkmak İnsann olmuştur. bir şeydenSnr korkmas için onun ne Gürcistan’a geçişanlamszdr. yapmak mümkün kapsnn özellikle olduğunu bilmesi gerekir. Ölümden korktuğunu söyleyen ise ölümü serbest geçişe açlmasndan sonra Hopa’nn sosyo-ekonomik yaps bilmediği korktuğu için bilmediği bir şeyinceleyerek hakknda var yorumda değişmiştir.halde, Araştrma bu değişimi sosyolojik olarak olann bulunuyor demektirveya (Platon, Sokratesinetkili Savunmas: 29 b). ortaya çkarlmas anlaşlmasnda olacaktr. Platon için ölüm hakknda söylenebilecek iki olas açklama şekli mevcuttur: 1. Teorik Çerçeve İlk olarak ölümden sonras bir hiçlik, insann bilincini kaybetmesi 1.1. Aile ise insann ölümden korkmas için bir neden yoktur. Çünkü bilincini Bu için çalşmada kurumu önemliolmayacaktr. bir yer tutmasndan kaybettiği hiçbiraile şeyin farknda İkinci dolay olarak aileye eğer dair ksa teorik bilgilere yer verilmiştir. Toplumlar sosyal ölümden sonra insan başka bir hayat bekliyorsa, bu durumdagruplardan ölümden meydana gelmiş birimlerdir. de ne toplumu sosyal korkmann anlamsosyolojik yoktur. Çünkü, iyi birAile insana hayattaoluşturan ne de öldükten gruplarn en önemlisidir. Aile ayn zamanda toplumda insanlarn bir arada sonra hiçbir kötülük gelmez. Onu ve onun gibileri tanrlar daima korur. bulunmalarna yardmc olan bir kurumdur. Dolaysyla aile toplumun (Platon, Sokrates’in Savunmas: 40 e- 41 d) temelinde yer alr. Sosyal bilimciler ailenin tanmnn yaplabilmesi ve snrlarnn çizilebilmesi için farkl ölçütler kullanmşlardr. Kimisi ayn çat altnda 180 oturanlar, kimisi kan bağ ile birbirine bağl olanlar kimisi ise çocuk M. Kaya / Platon’un Ruh Kuram Platon, Sokrates’in Savunmas’nda ölüm hakknda ileri sürdüğü düşünceleri orta dönem diyaloglarndan Phaidon’da geliştirir. Bu diyalogda ölüm istenen, arzulanan bir son olarak karşmza çkar. Çünkü ölüm ruhun bedenden kurtulup serbest kalmasdr. Bedenden kurtulan ruh alem ruhuna ulaşr ve Tanr ile birleşir. Diğer taraftan ölüm olay bir başlangç ve bir de Psukhetaşmaktadr. kavram Antik Yunan’da biyolojik, de ruhdini bitiş özelliği Çünkü ölüm, ruhun bedenihatta terkksmen etmesiyle 2 anlamyla Anaksimenes Pythagorasçlardan itibarenolarak bilinmektedir. Fakat beden birlikteliğini sonaveerdirirken, ruhun bedensiz Hades denilen ahiret yoluna yenibir hayatna başlangcn oluşturur.ve(Platon, Sokrates ona yani yepyeni anlam geçişin yükledi;deonu bilinçli kişiliğin ahlaki Phaidon: 70 d- 71 c) yer Yaniolarak ölüm tanmlayarak, ve hayat birbirinden Platon karakterin bulunduğu etiğin vedoğmaktadr. politikann gerçek “ölmek yaşamaktr” derken, ölümü kendisinden asl ve mutlu bir doğa hayatn başlangc anlamda kurucusu oldu. Sokrates, önce filozoflarnn olarak görmektedir. Böylece Platon, Hades denilen ahiret düşüncesini ortaya canllk ilkesi olarak tanmladklar insan ruhunu, insani karakterin koymuştur. bulunduğu yer, insan mutluluğunun kendisine ve durumuna bağl olduğu Ölümksacas, olaynn bilinçli bir başlangç, bir de bitiş özelliği taşmas yani ölüm özsel unsur; ve ahlaki kişiliğin oturduğu yer olarak tarif ve hayatn birbirinden doğduğu düşüncesini savunan Platon’a göre, ölümle eder (Cevizci, 2006: 47). bedenden ayrlan ruhun tekrar bir insan bedenine hayat vermesi, ruhun bu Ayrca bedenin insan varlğnn birliği, ahenkli bütünlüğü için dünyada takip ettiği yola bağldr. Sözgelimi, duyular dünyasnda hakszlğa, gerekli olmakla birlikte, özle olmadğ düşüncesine, elbette, zulme değer verenler kurt bedenlerine girerken, mutlu olanlar ve bedenimizi en iyi yere değiştirmenin bizim elimizde olmadğ, insanlarn bu bakmdan kendilerine gidenlerse toplum için iyi, doğru ve erdemli olarak yaşayanlardr. Bu tür verilmiş olanla ruhumuzugirer. geliştirmenin, insanlar ölünce yetinmeleri ruhlar iyi gerektiği, insanlarnoysa bedenlerine Platon’unahlaki ruha karakterimizi bizimdünyasn elimizde oolduğu ölümden sonrasnrszca vaat ettiğigeliştirmenin hayat onun İdealar güzel vedüşüncesini saf haliyle ekledi. gibi Onagörebileceği göre, insanave düşen bedenle ruhun tek tekengerçek olduğu bu seyir ve temaşadan dolay büyük yerlerini bir zevk bilmek, aralarndaki ilişkiyi doğru tesis (Arslan, etmek ve2006: gerçek değerin kaynağ ve mutluluk içine girebileceği bir hayattr 376). olarak ruha gereken özeni göstermekti (Cevizci, 2006: 47). Sokrates insanlar ruhlarna özen göstermeleri konusunda ikna etme Sonuç çabasnda, onlara, erdemli bireysel eylemlere –adil, cesur, kibar vb. Platon’un idea düşüncesine dayandrdğ felsefesinde ruh, Tanr’ya eylemlerönem vermekle yetinmeyip, bu yaşanlan eylemlerinbugerisinde bulunan, özgü bir niteliktir; gerçekliktir. Ancak içinde evrende madde ile adalet, cesaret da kibarlğn doğasn anlayabilmek ve tanmlayabilmek ortaklk kurmakyazorunda olduğundan aşağlk haller almştr. Bu haliyle ruh için elinden her şeyi gerektiğini çalşmştr. hiçbir zaman gelen gerçekliği elde yapmalar edemez. Çünkü içindegöstermeye yaşanlan fenomenler Ayrca kişinin ruhuna özen göstermesinin yaşamnRuhun, sorgulamasyla mümkün dünyas ideal dünyann sadece kötü bir kopyasdr. içinde bulunduğu olduğunu belirtmiştir. Onun bu tezleri eleştirilere sebepelde olmuştur. bütün olumsuzluklara rağmen gerçek bilgiyi etmesi beden mağarasndan bağldr. Yani savunabilmek ruh düşünmeiçingücünün Bu yeni kurtulmasna görüşlere yöneltilen eleştirileri Platon, fonksiyonlarn işletmelidir. ahlak felsefesi ve metafiziğini bir araya getirerek, Sokrates’ten farkl olarak Ruhun naslsorunlara bir takm olduğu fonksiyonlar bu fonksiyonel özelliklere ahlak alanndaki kadar,varsa gerçekliğin doğasna ilişkin bağl bir da takm yaşayşlar da vardr. Bu yaşayş akla bağl olursa erdem, sorunlara yoğun bir ilgi göstermiştir. arzulara bağl olursa haz ve ac adn alr. Akla bağl erdemliliği gerçekleştirmek herkese nasip olmaz. Ancak filozoflar bundan pay alabilir. Platon’un Ruh Anlayş O halde1.erdem denen mutluluğun elde edilmesi için ruhun maddi dünyadan ayrlmas tek yol olmaktadr. Böyleceinancndan ölüm bir aldğ yok oluş değil ruhun mutluluğa Platon, hocasnn söz konusu destekle, özü açlan kapşuolmaktadr. Platon bu noktada hem ruhun ölümsüzlüğünü açğa itibariyle, gelip geçici dünyaya değil de, ebedi dünyaya bağl olduğunu koymak,koyan hem de ceza ve mükafat olayn açklamak içinbirruhruhçuluk göçünü ortaya Pythagorasç öğretinin etkilerini taşyan savunur. Ölüm fenomeniyle erdemli ruhlar, evren ruhuna katlp geldiği yere döner. Erdemsiz ruhlar hem Hadeste hem de çeşitli varlk bedenlerinde ac 2çekmeye devam ederek cezasn çeker. Ahiret düşüncesinde hayal snrlarn Töz olarak havay kabul eden Anaksimenes’i buna iten muhtemel neden, havayla ruh zorlayan bir takmolmuştur. fantezilere girmekten kaçnmaz. arasnda Platon, gördüğü benzerlik Yunanca’da ruh anlamna gelen psukhe kelimesi ayn zamanda soluk, nefes, solunan hava anlamna gelmektedir. Benzeri bir durum Arapça’da ruh anlamna gelen nefs, ile soluk anlamna gelen nefes arasnda da söz konusudur. Pythagorasçlar ise ruhun insann gerçek özünü oluşturduğunu, bedenle ilişkiye girdiği 181 zaman ise bu özün bozulduğu görüşünü ortaya atarlar. Bu görüş bütün Bat ve Doğu felsefelerinde ruh-beden ikiciliğini kabul edecek olan uzun ömürlüğü geleneğin Sosyal Bilimler Dergisi / Cilt: XV, Say 1, 2013 Kaynakça AĞAOĞULLARI, M.A. (1989), Eski Yunan’da Siyaset Felsefesi, Ankara: V Yaynlar. ARSLAN, Ahmet. (2006), İlkçağ Felsefe Tarihi: Sofistlerden Platon’a,Giriş İstanbul: Bilgi Üniversitesi Yaynlar. BURNET, disiplini John. (1968), Greek Philosophy: Thales To ortaya Plato, Sosyoloji için aile kurumu, toplumsal yapy London: Macmillan. çkarmas açsndan önemlidir. Aile, toplumdaki bireylerin bir arada bulunmalarn sağlayan etkiye Felsefe sahip Tarihi, sosyal 3.gruplarn başnda CEVİZCİ, Ahmet.birincil (2001), İlkçağ Bask, Bursa: Asa gelmektedir. Toplumu oluşturan ailenin, günün koşullarna göre yaşadğ Yaynlar. değişim,CEVİZCİ, geçirdiği Ahmet. dönüşüm toplumun yeni İstanbul: durumlara şekillenmesini (2006), Sokrates, Saygöre Yaynlar. sağlamaktadr. Bu noktada, bu çalşma ile Hopa’da yaşanan değişim ve CONFORD, (1965), Beforeeleand After Socrates, Cambridge: dönüşümün aile sosyalF.M. kurumu ile ilişkisi alnmaktadr. Cambridge University Press. Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği’nin dağlmasnn ardndan GÖKBERK, Macit.yaşayan (1998), Felsefe Tarihi, Bask, İstanbul: her anlamda zor koşullar Gürcistan için9.Sarp snr kapsRemzi adeta Kitabevi. kurtuluş olmuştur. Sarp snr kapsnn açlmasyla hem daha önce GUTHRIE, (1962). Akalan History of Grek buluşmuş Philosophyhem I, The birbirinden ayrlmakW.zorunda akrabalar deEarlier. Doğu PRESOKRATİCS AND THE PYTHAGOREANS, Cambridge Karadeniz halk komşusuyla tanşmştr. KapnnCambridge: açlmas olumlu ve University Press. olumsuz pek çok durumu beraberinde getirmiştir. Başta aile kurumu olmak üzere aile ile ilişkili W. ekonomi, gibi pek çok alan bu Cevizci, kapdan GUTHRİE, (1999).eğitim, İlkçağ sağlk FelsefeveTarihi, (Çev.) Ahmet olumlu ya da olumsuz etkilenmiştir. Ankara: Gündoğan Yaynlar. Kapnn etkileri kişilere görePlaton değişmektedir. İnsanlarn sahip olduğu PAKSÜT, Fatma. (1982), ve Sonras, Ankara: Kültür ve sosyal statüler ve Yaynlar. roller, bu değişikliğin en büyük faktörüdür. Bir pansiyon Turizm Bakanlğ işletmecisi için çok olumlu bahsedilebilirken, içerisindeinto eş PLATO, (1953), Theetkilerden Dialogues of Plato vol. 1,aile Translated konumunda olan kadnlar için böyle olmayabilmektedir. Ayrca çocuk ve English with Analyses and Introductions by B. Jowett,M.A., Fourth Edition, gençlerdeClarendon etkilenmişlerdir. Oxford: Press. Snr kapsndan 2011 ylna kadar yaplyordu. PLATON, (1982).geçişler Menon, (Diyaloglar 1), pasaportla (Çev.) Macit Gökberk Ancak 2011 ylnda sadece bir lira verip nüfus cüzdann gösterip vd. İstanbul: Remzi Kitabevi. Gürcistan’a geçiş yapmak mümkün olmuştur. Snr kapsnn özellikle PLATON, (1997). Timaios, (Çev.) Erol Güney, Lütfü Ay, İstanbul, serbest geçişe açlmasndan sonra Hopa’nn sosyo-ekonomik yaps Milli Eğitim Bakanlğ Yaynlar: Ankara. değişmiştir. Araştrma bu değişimi sosyolojik olarak inceleyerek var olann PLATON, veya(1997). Phaidros, (Çev.) Hamdi Akverdi, ortaya çkarlmas anlaşlmasnda etkili olacaktr. İstanbul:M.E.B.Yaynlar. PLATON, (1997). Phaidon, (Çev.) Ord. Prof. Dr. Suut K. Yetkin vd. 1. Teorik Çerçeve İstanbul: Milli Eğitim Bakanlğ Yaynlar. 1.1. Aile PLATON, (1999). Devlet, (Çev.) Sebahattin Eyüpoğlu vd. İstanbul: çalşmada aile kurumu önemli bir yer tutmasndan dolay aileye Türkiye Bu İş Bankas Yaynlar. dair ksa teorik bilgilere yer verilmiştir. Toplumlar sosyal gruplardan PLATON, (1999). Sokrates’in Savunmas, (Çev.) Niyazi Berkes, meydana gelmiş sosyolojik birimlerdir. Aile de toplumu oluşturan sosyal İstanbul: Milli Eğitim Bakanlğ Yaynlar. gruplarn en önemlisidir. Aile ayn zamanda toplumda insanlarn bir arada PLATON, (2007).olan Yasalar, C. Şentuna vd. İstanbul: Kabalc bulunmalarna yardmc bir (Çev.) kurumdur. Dolaysyla aile toplumun Yaynevi. temelinde yer alr. Sosyal bilimciler ailenin tanmnn yaplabilmesi ve snrlarnn çizilebilmesi için farkl ölçütler kullanmşlardr. Kimisi ayn çat altnda 182 oturanlar, kimisi kan bağ ile birbirine bağl olanlar kimisi ise çocuk
