Yorum 27 Temmuz 2002

Yorum
30 HAZİRAN 2007
AVRUPA MÜZESİNDE
YENİ TABLOLAR
BAHADIR KALEAĞASI
Berlin. 14 Haziran 2007. Alman Tarihi Müzesi’ne özel bir ziyaret. Eski Doğu Berlin’de, yani bugün
dünyanın önde gelen mimari yenilenme ve kentsel yaşam merkezinde tarihi bir bina içindeyiz.
Avrupa Özel Sektör Konfederasyonu’nun (BUSINESSEUROPE) Başkanlar Konseyi’nin açılış daveti.
Bir hafta sonra toplanacak AB Konseyi öncesinde Avrupa iş dünyası liderleri gelenek olduğu üzere
bir araya geliyor. Ekonomik politikalar, AB’nin siyasal reformu, ABD ve Çin ile ilişkiler ve enerji
politikaları gibi bir çok konuda ortak tutum beliriyor. Hemen sonrasında ise AB dönem başkanı ve
Almanya Başbakanı Angela Merkel ile görüşme var. Türkiye de bu geleneksel özel sektör
zirvelerinde mevcut ve etkin. Bu seferki heyette TÜSİAD Başkanı Arzuhan Doğan Yalçındağ, TİSK
Başkanı Tuğrul Kutadgobilik ve TÜSİAD Genel Sekreteri Haluk Tükel ile birlikteyiz.
Eski bir Avrupa tablosu
Evsahibi Alman Sanayi Birliği (BDI) akşam yemeğini Alman Tarihi Müzesi’nde düzenliyor. Önce müzenin sergi
bölümü gezilmekte. Askeri depo olarak 1730’da inşa edilen binanın barok mekanında yüksek nitelikli iç mimari ve
teknolojik katkılarla yaratılan akışkan bir ortam var. Başköşelerden birinde büyük bir tablo beliriyor. Anton von
Werner’in Berlin Kongresi’nin 13 Temmuz 1878’de kapanış oturumunu belgelediği eseri. Resim sanatına
katkısından değil, Alman ve Avrupa tarihindeki öneminden dolayı bu müzede yer almakta.
Klasik bir 19. yüzyıl diplomatik ortamı görüntüleniyor tabloda. Üniforma veya uzun ceketleri, püsküllü apoletleri,
madalyaları, şeritli pantolonları, çizmeleri, bastonları, posbıyıkları ve tüylü kalemleri ile kalabalık bir Avrupa
diplomasi konseri. Ortada tüm heybetiyle Alman İmparatorluğu Başbakanı Otto von Bismarck var. Bir sürü küçük
Alman devlet ve prensliği Prusya’nın liderliğinde 1871’de birleşince ortaya çıkan büyük gücü temsil ediyor. Birleşik
Almanya Fransa’ya karşı kazanılan askeri zafer ve Avusturya’nın Alman birliğinden dışlanması sonucunda
kuruluyor. Askeri-aristokrat özelliği baskın bir burjuvazi ile hızla yükselen bir sanayi gücüne dönüşüyor. Bu sürecin
doğuracağı çıkar çatışmaları daha sonra bir dünya savaşını tetikleyecek.
İşte bu tarihsel çerçevede, Berlin Kongresi’nde Prusyalı, yani doğulu Şansölye Bismarck’ın yıldızı parlıyor.
Almanya uluslararası sahneye çıkıyor. Hicri takvime göre “93 Harbi” olarak da anılan Osmanlı-Rus Savaşı
sonrasında (1877-78) Avrupa içi güçler dengesi karışmış durumda. Almanya, karmaşık ittifaklar ve
arabuluculuklarla Avrupa’da düzeni koruyor, kaderine yön vermeye çalışıyor. Bir başka doğulu şansölyenin,
Angela Merkel’in, yine bölünmüş bir Almanya dönemi sonrasında, kendi başkanlığındaki bir Avrupa zirvesinde
bambaşka koşullarda ve hedefler doğrultusunda benzer bir rolü oynamasına daha 130 yıl var.
Müzedeki tabloda o dönemin Avrupalı aktörleri
yer alıyor. Fransız, İngiliz, Rus, İtalyan ve
Avusturya-Macaristan heyetleri Bismarck’ın
arkasında
ikili
görüşmeler
anında
resmedilmekte. En sağda ise İngilizlerle masa
başında hararetli bir tartışma anında
görüntülenen üç Osmanlı delege var. Heyet
başkanı Fenerli bir Rum aileden gelen, Berlin
doğumlu, Paris eğitimli ve daha sonra Girit
Valisi, Osmanlı Dışişleri Bakanı ve Samos
Prensi olacak olan Kara Todori Paşa.
Kendisine Prusya’da Brandenburg doğumlu
olup da gençliğinde Osmanlı tebasına
geçtikten sonra orduda yükselen Ali Paşa ve
Berlin Büyükelçisi Sadullah Paşa eşlik ediyor.
Y
O
R
U
M
B A H A D I R
K A L E A Ğ A S I
Kara Todori Paşa Sultan II. Abdülhamit’in hedeflerini kongreye kabul ettiriyor. Çarlık ordusunun İstanbul
kapılarına dayanması sonrasında imzalanan Aya Stefanos Anlaşması’nın ağır koşulları değişiyor. Rusya’yı
Balkanlarda egemen kılan, Akdeniz ve Orta Doğu’ya yakınlaştıran gelişmeler karşısında, II. Abdülhamit İngiltere
ile ittifak içinde askeri yenilgiyi diplomatik manevralarla dengelemeye çalışıyor. Kısmen başarılı oluyor. Osmanlı
İmparatorluğu’nun çöküş süreci geçici olarak ivme kaybediyor. Zaten Zübeyde Hanım’ın oğlu Mustafa’yı dünyaya
getirmesine daha birkaç yıl var.
Tarihin koleksiyonu
Tarih tekerrür etmiyor; diyalektik bir eğilimle ilerliyor. Geçmişi de içinde barındıran, ürettiği karşıtlıkları yeni
sentezlerle aşan, sürekli değişen bir süreç. Alman Tarihi Müzesi’ndeki 1878 Berlin Kongresi tablosu yalnızca bir
dönemin simgesi. Roma İmparatorluğu’na saldıran “barbar” kavimlerden, 21. yüzyılın en önemli demokratik ve
ekonomik güçlerinden biri olmaya uzanan süreçte bir çok tarihsel olay, dönüm noktası ve simge var. Yalnızca
Almanya değil, Avrupa ve Dünya tarihi açısından da.
İşte müzenin koleksiyonundan birkaç örnek: Kutsal Roma-Germen İmparatoru Charlemagne dönemine ait IX.
yüzyıldan kalma yazılı belgeler, Katolik Kilise’nin savaşa çağrı mektupları, 1484 yılına ait anti-semitik el yazmaları,
dinde reform öncüsü Martin Luther’in tablosu (1529), Habsburg hanedanına ait eserler, icatlar, keşifler, edebiyat,
ticaret, savaşlar, veba, ... Matbaa. Viyana kuşatmasından kalma bir Osmanlı otağı; sonrasında Avrupa’da
başlayan ‘a la Turca” modası. Alman topraklarına Fransız bayrağı diken XIV. Louis ve Napolyon’un portreleri.
Beethoven’in elinden çıkan notalar. Kant, Hegel, Schiller, Goethe, Brecht ... Sanayi devrimi ile değişen toplumsal
yaşamın yeni nesneleri, makineler, motorlar, fabrikalar, mobilyalar, elektrikli ev aletleri... Gemi, zeplin ve uçaklar.
Afişlerden yansıyan siyaset, devrim, turizm, tiyatro, sinema, şiddet ve barış mesajları. Hitler, savaş, soykırım.
Yıkım. Berlin duvarı. Yeni Avrupa ...
Tarihe olabildiğince gerçekçi yaklaşmak, bugünkü Avrupa uygarlığını tanımlayan en önemli etkenlerden biri.
Başta Almanlar ve Fransızlar olmak üzere karşılıklı dökülen kanın, kin ve nefretin, başta Yahudi soykırımı olmak
üzere insanlık suçlarının, din savaşlarının, Kilise baskısının, dünya savaşlarının, kitlesel yoksulluğun ve
sömürgeciliğin acı deneyimlerinden ders alınmaya çalışılıyor. Toplumların geleceğe barış içinde ilerlemesi ülküsü
yeni bir ortak hafızada yeşertiliyor. Kolay olmasa da, zorlansa da, Avrupa bu yönde ilerliyor.
Batı cephesinde değişim
Almanya’nın Avrupa siyasetinde son dönemde yeniden yükselişinin bir önemli tablosu, 23 Haziran’da Brüksel’deki
AB Konseyi zirvesinde ortaya çıktı. Başbakan Merkel, daha önceki G8 zirvesinde vermeye başladığı küresel
çapta bir Avrupalı lider olabileceği sinyallerini güçlendirdi. Zirve öncesinde Berlin’de BUSINESSEUROPE
toplantısında yaptığı konuşmada bizde bıraktığı etki de aynı yönde oldu. Ekonomik büyüme, istihdam, AB’nin
reformu, enerji tedariki sorunu, iklim değişikliği, ABD ile ‘transatlantik ekonomik alan’, Çin’in küresel yükselişi gibi
konularda Avrupa özel sektörü ile AB hükümet ve kurumları arasında ayrıntılı analizlere ve somut çözüm yollarına
odaklı yapıcı bir iletişim var.
AB Konseyi zirvesi ise, 1878 Berlin Kongresi’nden bu yana kökten değişen Avrupa gündeminde bazı yansımaların
sürüdüğüne işaret ediyordu. Avrupa hala iç güçler dengesini kurumsal bir yapıya oturmaya çalışıyor. Aynı
dönemde iç savaştan çıkan ABD ise, o zamandan beri aşağı yukarı aynı anayasal düzene sahip. Avrupa bugün
de, 19. yüzyılda olduğu gibi Balkanlar’da istikrarın peşinde. Rusya Doğu ve Güney’e doğru Avrupa’da bu sefer
enerji arenasında ilerliyor. AB ülkeleri arasında hala ulusal ekonomilerin çıkar çatışmaları var; fakat bu sefer
savaş alanları ekonomik ve hukuksal. Büyük devletler hala yaşlı kıtayı biçimlendirmeye çalışırken, küçükler de
hala ittifak oyunları sayesinde manevra alanlarını ihmal etmiyor. Türkiye hala hem kısmen Avrupa’da, hem de
kısmen dışında. Türkiye’nin uluslararası gücünü her zaman içeride güçlü bir siyasal, ekonomik ve toplumsal yapı
olmakta ki bocalama veya başarıları belirliyor.
Tabii tekrar etmek gerekiyor ki tarih tekrar etmiyor; diyalektik bir eğilimle ilerliyor. Avrupa hükümetleri de bunun
bilincinde XX. yüzyılın en önemli başarısı olarak gördükleri AB projesine sahip çıkıyor, ilerletmeye çalışıyorlar.
Fakat her zaman olduğu gibi ancak küçük adımlarla, krizler ve zor uzlaşmalarla. Bazen ilk olarak tasarlanan, en
akılcı gibi görünen atılımlardan vazgeçmek gerekiyor.
-2-
Y
O
R
U
M
B A H A D I R
K A L E A Ğ A S I
Bir tarihsel AB uzlaşması daha
Haziran 2007 zirvesinde de, AB Anayasası yerine bir kurumsal antlaşma üzerinde uzlaşmak kolay olmadı. Üstelik
Polonya Almanya ile tarihsel hesaplaşmalarını canlandıracak tepkiler verince bir ara Avrupa ruhu tamamen yok
oluyor korkusu sardı başkentleri. Sonuçta Hükümetler Arası Konferans çerçevesinde kesin karara varılmak üzere
bir dizi konuda görüş birliği oluştu.
Önce yeni antlaşmada neyin yer almayacağı belirlendi: ‘anayasa’ tanımlaması, pratikte zaten kullanılan bayrak ve
marş gibi resmi devlet simgeleri, temel haklar sözleşmesi, AB hukuku ve serbest rekabet ilkelerine güçlendirilmiş
atıflar. AB sistemine getirilecek yenilikler ise zaten eski öneriler: altı aylık dönem başkanı yerine iki buçuk yıllık
başkan, dış politika temsilcisine daha belirgin bir konum, diplomatik bürokrasi tesisi, yalnızca 18 üyeden oluşan
bir Komisyon, Bakanlar Konseyi’nde daha az alanda veto hakkı, aşamalı olarak ülkelerin nüfuslarını da dikkate
alan bir oy sistemine geçiş ve AB için uluslararası hukuksal kimlik. Diğer bir deyişle AB’nin gerçek bir federasyon
olması için tarihin çarklarını daha uzun bir süre, çok kereler dönmesi gerekiyor.
Berlin’de Alman Tarihi Müzesi’nin girişinde yerde dev bir ekranda sürekli değişen bir Avrupa tarihi haritası var.
MÖ. III yüzyıldan başlayarak 21. yüzyıla kadar Avrupa’nın siyasal haritası eşzamanlı olarak coğrafi özellikleri de
yansıtan kabartma ekrana yansıyor.
Bugün İngiltere, İspanya, Fransa, İtalya, Türkiye, Balkanlar, Orta Avrupa, İskandinavya olan topraklarda hangi
siyasal oluşumların, prenslik, krallık, ve cumhuriyetlerin egemenlik sürüdüğü aynı anda gözler önünden geçiyor.
Roma İmparatorluğu yükseliyor, bölünüyor. İspanya’da Emeviler ortaya çıkıyor. Batı’da yeni krallıklar oluşur ve
Doğu Roma İmparatorluğu inişe geçerken Osmanlı Beyliği aradan sıyrılıp bir Avrupa imparatorluğuna dönüşüyor.
Zaman zaman Fransa, Rusya, Almanya’nın alanı genişliyor. Avrupa haritası çoğu zaman bir çok devletten oluşan
rengarenk görüntüsünü kaybetmiyor.
Dünya dönüyor, Avrupa değişmeye, tarih müzeleri zenginleşmeye devam ediyor.
Dr. Bahadır Kaleağası
Brüksel
kaleagasi@tusiad.org
-3-