Yaşlılığın Etik Boyutu

1
Hızla yaşlanan toplumlar
 Yaşlanan Türkiye
 TC 2000’ de % 5.5, 2025’ te %9

2
Yüz yaşından fazla yaşamış, iki dünya savaşına,
Almanya’nın bölünmesine ve tekrar
birleşmesine tanıklık etmiş Almanlar’ la
yapılan söyleşiler.
(Barbara Hardinghaus - Peter Gross, Living a
Century - Book on Centenarians; Photographs
by Karsten Thormaehlen, Moonblinx
Publishing, 2008)
3


100 yılın üzerinde
yaşayanların yüzde
85'i kadın
Sanayileşmiş
ülkelerde kadınlar 5
ile 10 yıl daha fazla
yaşıyorlar.
(Foto. Karsten Thormaehlen)
4

Onlara göre 100'lük
olmak demek,
hayatının yarısına
yakınını dul,
çeyreğine yakınını da
çocuk gibi geçirmek
demek.
(Fotoğraf, Karsten Thormaehlen)
5
6
 “İyi”-
“kötü”, “mutlak iyi”...
 İnsan tutum ve davranışlarının iyi ya da
kötü yönünden temellendirilmesidir.
 Felsefenin alt dalı.
 Sorgulayıcı - eleştirel.
 Açık uçlu.
 “Ahlak kuramı”
7
 Zarar
vermemek (Non nocere,
nonmaleficence)
 Yararlılık (beneficence)
 Özerkliğe saygı (respect for autonomy)
 Adalet (justice)
8
 Biyolojik
yapılar ölümlüdür.
 Her hastanın her zaman iyileştirilmesi
mümkün olmayabilir.
 Bu gerekçelerle, yarar sağlama kaygısından
önce zarar vermemek düşünülmelidir.
 “Kaş yapayım derken göz çıkarma!”
9
 Tıp,
diş hekimliği, veteriner hekimlik,
eczacılık... yararcı etkinliklerdir.
 Temel görev, hastaya yararlı olmaya
çalışmaktır.
 Amaç, mümkün olduğu kadar, her durumda
hastanın iyileşmesine yarayacak olanı
saptamak ve uygulamaya çalışmaktır.
10
Başvurulacak girişimin ve tedavinin yararı ile
zararı tartılmalıdır.
Bu ancak "olasılık" ve "risk" etkenlerini iyi
bilmekle, yetkin olmakla mümkündür.
Hiçbir zaman bunun tersi,
bir etik ilke olarak savunulamaz .
11
 Kişinin
kendi kendine serbestçe karar
verebilme hakkıdır.
 Sınırlı bir özerkliktir (Toplumsal, kültürel,
yaşantısal... )
 Tıpta bu ilkenin hayata geçmesi
“aydınlatılmış onam”(informed consent) ile
olur.
12
Bir hastanın
 kendisine uygulanacak
 tanı ve tedavi yöntemlerinin
 kapsamını, yararlarını, risklerini
 varsa seçenek yöntemleri
 bilerek
bir uygulamayı kabul etmesidir.
13
 Sözsüz
onam: Kan vermek için bir hastanın
kolunu açıp uzatması,
 Yazılı ve imzalı onam: Ameliyatlarda,
araştırmalarda...
 Ağır zeka gerilikleri, koma, bazı tür ruh
hastalıkları...özerkliğin gerçekleşmesini
olanaksız kılar.
14
 Sınırlı
kaynakların dağıtımı
 Denkleştirici adalet: Tarafların eşit
görülmesidir. Mutlaktır.
 Dağıtıcı adalet: Hak paylaşımında herkesin
yeteneğine ve toplumsal durumuna göre
paylaşımdır. Görecelidir.
15
1. Eşitlikçi yaklaşım (egalitarian): “İlk
gelen hizmeti alır”, piyangocu tavır
2. Yararcı yaklaşım (utilitarian): En fazla
sayıda kişiye, en büyük iyiliği sağlamak..
3. Liyakatçı yaklaşım(meritarian): Bireyin
sosyal değeri ( o toplum için o güne
kadar yaptıkları ve potansiyeli) dikkate
alınmalı...
16
17
Yaşlı sağlığına ilişkin toplumsal - kültürel
algı
 Mahremiyet: Kültürel, sosyal ve etik açıdan
yaşlı mahremiyeti
 Sınırlı kaynakların dağılımı: Toplumların
yaşlanması ve sağlık hizmetlerinin
pahalılaşmasının sonucu olarak her geçen gün
önemi daha da artmaktadır. “Adalet” kavramı
da birlikte değerlendirilebilir.
 Yaşlı sağlık hizmetleri ve triaj: Sağlık
hizmetlerinin sunumunda yaşlıların
öncelikleri

18


Özerklik ve aydınlatılmış onam:
Bireyin yaşlılığı ile birlikte değişen
yeterliliğindeki azalmanın yansıması
olarak özerkliğin korunmaması ve
sunulan hizmetlerdeki aydınlatma ve
onam ölçütlerinin ihmal edilebilirliği
nedeniyle tartışılmalıdır.
Yaşamın sonu: Huzurevi, “hospice”
kavramları ve bakım için bu kurumların
tercihi, ölüm, yaşayan vasiyet ve
ötanazi kavramlarının irdelenebileceği
bir başlık
19




Boşuna tedavi ve “umut tacirliği”.
Sağlıkla ilgili düzenlemelerde
yaşlanma/yaşlılık olgusu
Küreselleşme bağlamında yaşlı nüfusun
sağlık sorunları
Türkiye'de Sağlıkta Dönüşüm Projesi
ve yaşlılık
20






Yaşlı nüfusun hasta hakları
Yaşlı sağlığında istismar ve ihmal olgusu
Yaşlı sağlığı ve bakımına ilişkin
kurumsal görevler (sivil toplum
örgütleri, üniversiteler, yargı
kurumları..)
Sağlık ve sosyal hizmet politikalarının
yaşlılar bağlamında etik açıdan
değerlendirilmesi.
Yaşlı hizmetlerinde kültürel öğeler.
Yaşlı hizmetlerinde görevli personelin
etik eğitimi.
21
Sağlığın tıbbileştirilmesi
 Yaşa bağlı ayrımcılık yapılması (belirli
sağlık hizmetlerinden yararlanmanın
engellenmesi..)
 Yaşlılık dönemi hastalıklarının tedavileri ile
bakım hizmetlerinin ayrılması
 “Anti- ageing” sektörü
 …..

22
Bireyini yerleştirememiş toplumlarda
yaşlanmanın felsefi değeri nedir?
 Yaşlılar bir tür imgesel iktidar biçimlerine
mi dönüştürülmüştür?
 Otoriter toplum yapısına meşruiyet
kazandırmanın bir yolu mudur?

23
Yaşlılık erkektir, erildir. Anadolu’ da
yaşlanan kadının sözünün dinlenir olması,
onun erkekleşmesiyle ilgili midir?
 Yaşlı kadına yeni bir kimlik verilirken, o
“kadın olduğu halde” mi, yoksa “artık
kadın olmadığı için” mi sözü
dinlenmektedir?

24
Yaşlıların bilgi ve deneyimleri sonra
gelenlerin hayatını hızlandırmalı,
kolaylaştırmalı, zenginleştirmeli.
 Bu bilgeleşmekle mümkün olsa gerektir.
Sağduyu, dinginlik, gerçekçilik…ile
mümkündür.
 Bilgi, insanı değiştirip dönüştürebiliyorsa;
onu “daha iyi”, “daha olumlu”, “daha bilge”
kılıyorsa anlamlıdır.

25
“Yaşlılık birdenbire ortaya çıkmaz, yaşam
boyu edinilmiş bir üslubun taçlandırılması
olsa gerektir” M.Mungan
 “... dünyanın pek çok yerinde zor zenaattir.
Ama tıpkı gençlik gibi öğrenilebilir. Yeter ki
yürek yeni tatlara, yeni renklere kapalı
olmasın” I.Özgentürk

26
Dikkatinize teşekkür ederim.
arda@medicine.ankara.edu.tr
27