isik_ve_ses.konuanlt.2

FEN VE TEKNOLOJİ
SES
Sesin Oluşması ve Yayılması
Titreşen maddelerin bulunduğu ortama yaydığı
enerjiye ses denir.
* Titreşen her madde az veya çok ses çıkarır.
* Ses, dairesel dalgalar halinde etrafa yayılır.
Tıpkı suya atılan bir taşın meydana getirdiği
dalgaların etrafa yayıldığı gibi.
* Sesin oluşabilmesi için titreşim hareketi
gereklidir.
* Titreşim yapan ses kaynakları havayı titreştirir.
Titreşen hava yayılarak kulağımıza gelerek kulak
tarafından duyulmasını sağlar.
* Konuşurken ,gırtlağımızda bulunan ses telleri
hızla titreşir ve sesi oluşturur. Ses tellerimiz ne
kadar hızla titreşirse sesimiz o kadar yüksek çıkar.
* Saz, gitar, mandolin, keman, davul gibi birçok
müzik aletlerinde ses çıkarırken titreşim hareketini
görürüz. Ancak kaval ,ney ,flüt gibi bazı müzik
aletlerinde titreşim hareketi görülmez.
NOT : Sesin titremesi
sonucu oluştuğunu
gözlemlemek için
kullanılan alete
diyapazon adı verilir.
SES KAYNAKLARI
Titreşerek ses üreten varlıklara ses kaynakları
denir. Ses kaynakları doğal ve yapay olmak üzere
ikiye ayrılır.
1 – Doğal Ses Kaynakları
Dışarıdan bir etki ya da insan müdahalesi
olmadan ses çıkaran kaynaklara doğal ses kaynağı
adı verilir.
Örnek : İnsan sesi , hayvan sesleri ,rüzgâr ve su
sesleri , gök gürültüsü, deniz dalgalarının sesleri
doğal seslerdir.
2 – Yapay Ses Kaynakları
İnsanlar tarafından üretilen ve ses çıkarması için
insan etkisi gereken ses kaynaklarına, yapay ses
kaynağı adı verilir.
Örnek : Müzik aletleri , otomobiller ve bazı
elektronik cihazları , hoparlörün, televizyonun,
radyonun çıkardıkları sesler yapay ses
kaynaklarıdır.
Sesin Yayılması
* Sesin yayılabilmesi
için ortam gereklidir. Ses
boşlukta yayılmaz. Ses
çevremizdeki maddelerin
titreşmesi sonucunda
dalgalar halinde yayılır.
* Ses dalgalar halinde her yöne yayılır.
* Ses bir madde üzerinde yayılır. Boşlukta (havasız
ortamda) ses yayılmaz. Sesin yayılması katı, sıvı ve
gaz maddeler üzerinde olur.
* Ses en hızlı katılarda, sonra sıvılarda daha sonra
da gazlarda yayılır.
Ses Farklı Ortamlarda Nasıl Yayılır ?
* Ses katı maddelerde daha hızlı yayılır. Katı
maddelerin tanecikli yapısı daha sıkı olduğu için
sesi birbirine daha çabuk iletirler.
* Ses katı maddelerin yapısına göre farklı hızlarda
yayılır.
* Ses boşlukta, yani havasız ortamda yayılmaz.
Çünkü ses dalgalarını iletecek madde yoktur.
* Ses dalgaları havada bir saniyede 340 m yol alır.
* Ses dalgaları suda bir saniyede 1435 m yol alır.
FEN VE TEKNOLOJİ
Sesin Şiddeti
Sesleri kuvvetli ve zayıf olarak ayıran
özelliğe sesin şiddeti denir.
* Ses kaynağına yaklaştıkça duyulan sesin şiddeti
artar. Ses kaynağından uzaklaştıkça duyulan sesin
şiddeti azalır.
* Sesin şiddetine gürlük denir.
Her canlının işitebileceği en düşük ses şiddeti
farklıdır.
İnsanlar, belirli şiddetteki sesleri duyabilirler.
Bazı hayvanlar ise insanların duyamadığı birçok
sesi duyabilir. Örneğin, yunus, yarasa ve köpeklerin
işitme duyuları çok gelişmiştir.
Tehlikeleri algılamak veya avlarını yakalamak
için bu özelliklerini kullanırlar. Köpekler deprem
öncesi meydana gelen titreşimleri de hissedebilir.
Köpeklerin düşük şiddetli sesleri duyabilme
özellikleri güvenlik amacıyla kullanılmaktadır.
NOT : Yarasaların görme duyuları zayıf olmasına
rağmen işitme duyuları çok gelişmiştir. Yarasalar
çıkardıkları şiddetli sesin cisimlere çarpıp geri
dönmesiyle yönlerini bulurlar. Bu sayede cisimlerin
yerlerini kolaylıkla tespit ederler.
Sesin İşitmedeki Önemi
* Yarasaların gözleri olduğu halde iyi görmez.
Avlanmak ve yönlerini bulmak için ses çıkarırlar.
Ses nesnelere çarparak geri döner. Böylece
çevresindeki varlıkların yerlerini öğrenir.
* Hafif şiddetteki depremlerin sesini de duyamayız.
Ancak tavuk ve köpekler işitme duyuları çok
geliştiği için bu sesleri duyarlar.
Kulağımızla Duyamadığımız Sesler Nerelerde
Kullanılır ?
* Doktorlar, kalp ve akciğerlerimizin
sağlığı hakkında bilgi edinmek için stetoskopu
kullanırlar.
* Ultrasonografi, insanların işitmediği titreşimlerle
çalışan bir aygıttır. Doktorlar ultrasonografiyi
kullanarak organlarımızın ya da anne karnındaki
bebeğin durumu hakkında bilgi verirler.
* Radarlarda insanların duyamadığı titreşimlerle
çalışır.
* Sonar ,ses dalgalarıyla deniz altının ve deniz
dibinin görüntülenmesini sağlayan araçtır. Deniz
dibinin şeklini ,deniz yatağındaki gemi enkazlarını
belirlemek ve balık sürülerini bulmak için
kullanılır.
Sonar cihazlarının çalışma ilkesi sesin bir
yüzeye çarpıp geri dönmesiyle açıklanabilir.
Kaynağından çıkan bütün
sesler havayı titreştirir.
Kulağımıza kadar gelen sesler
kulak kepçesi tarafından toplanır.
Kulak yolundan geçerek kulak
zarını titreştirir. Ses daha sonra işitme sinirleri ile
beyine iletilir. Beynimiz sesleri anlamış oluruz.
İnsan kulağının işitemediği titreşimlerden
günlük yaşamın birçok alanda yararlanılmaktadır.
* Yer kabuğunu inceleme,
* Tıp,
* Haberleşme,
* Petrol arama
* Ses kaynağı bizden uzaklaştıkça ya da biz
uzaklaştıkça sesin şiddeti azalır. Böylelikle sesi
duyamayız.
Sesin Şiddetini Artırabilir miyiz ?
Her Sesi Duyamayız
İnsan kulağı her sesi
duyamaz. Yarasa ve
balinalar insanların
duyamayacağı özel sesler
çıkarırlar.
* İşitme problemi olan
insanlar için sesin şiddetini
artırıp azaltılabilen
cihazlar yapılmıştır.
* Sesin şiddetini artırmak için
kullanılan alete megafon denir.
Megafon sesin şiddetini uzaktan
duyuracak kadar artıracağından
belirli bir uzaklıkta bulanan
insanlara sesimizi duyurabiliriz.
FEN VE TEKNOLOJİ
* Mikrofonlar sesin şiddetini
en az 100 kat artıracağından
kalabalık bir topluluğa yapılacak
bir konuşmayı, ya da söylenecek
bir şarkıyı rahatlıkla duyurabiliriz.
* Hoparlör , sesin
şiddetini arttırmak için
kullanılan alettir.
* Uzaktaki birine sesimizi duyurmak için ellerimizi
ağzımızın etrafını
kapatırız. Böylece sesin
dağılmasını önleyerek, bir
doğrultuda yayılmasını
sağlamış oluruz.
NOT : Sesin bir engele
çarpıp geri gelmesine yankı denir.
Ses Kirliliğinden Korunma
* Sesin bulunduğu ortamdan geçişini engellemek
amacıyla mekânın yalıtım maddeleriyle
kaplanmasına ses yalıtımı denir.
* Plastik, köpük, elyaf, keçe, halı, çift cam
taktırmak gibi yöntemleri kullanırız.
* Günümüzde yeni yapılan binalarda gürültüyü
azaltmak için ses emici duvarlar ve zeminler
yapılmaktadır.
ETKİNLİK – 03
1 – Eşit büyüklükteki cam şişelerden bir tanesini
boş bırakarak diğerlerini aşağıdaki şekillerde
görüldüğü gibi değişik miktarlarda suyla
dolduralım.
SES KİRLİLİĞİ
İnsanları rahatsız eden ve
hoşumuza gitmeyen seslere
gürültü denir.
* Taşıtların ve iş makinelerinin sesleri, korna
sesleri gürültüye neden oldukları için insanları
rahatsız eder.
* Sırasıyla şişelerin ağızlarına yandan güçlü bir
şekilde üfleyelim.
Şişelere üflerken şişedeki su miktarı arttıkça çıkan
sesin inceldiğini fark edilir.
2 – Sırayla şişelerin yan taraflarından aynı yere
kalemle vuralım.
* Sürekli gürültülü ortamlarda
bulunmak geçici veya kalıcı
işitme kaybına neden olabilir.
* Gürültülü ortamlarda çalışanların dikkatleri
dağıldığından iş verimliliği düşer.
* Aşırı gürültü strese ve aşırı
sinirliliğe yol açar.
* Mide hastalıklarından
ülsere ve gastrite neden
olabilir.
* Şişe boşken vurduğumuzda içindeki hava çok
hızlı titreşir ve çok ince ses çıkar.
* Şişelerdeki su miktarı arttıkça içindeki hava
azaldığından yavaş titreşir ve çıkan ses kalınlaşır.
FEN VE TEKNOLOJİ