HORMONLAR GÖREVLERİ VE EKSİKLİĞİNDE GÖRÜLEN HASTALIKLAR ENDOKRİN BEZ HORMONU HORMONUN VÜCUTTAKİ ETKİSİ STH *Polipeptid özelliktedir. *Organizmada büyüme üzerine etkilidir. *Hücrelerde protein sentezini artırır. *Uzun kemik ve kasların büyümesinde etkilidir. *Yağların yıkımını uyarır. *Hücrelerde büyüme ve bölünmeyi uyarır. ACTH TSH ÖN LOB HİPOFİZ FSH LTH (PROLAKTİN) LH Dişilerde: *Ovaryumda folikül gelişmesi *Yumurtanın olgunlaşması *Folikülden Ostrojen salgılanmasını uyarır. Erkekte: *Testislerde sperm oluşumunu uyarır. *Hamileliğin bitiminde süt bezlerinin gelişmesinde etkilidir. *Süt salgısının oluşmasında rol alır. *Analık içgüdüsünün oluşumunda rol alır. Not:LTH memeliler hariç diğer canlılarda (Kuş ve Sürüngenlerde) analık içgüdüsünün oluşumunda rol alır. Not:LTH sadece dişilerde etkilidir. Dişilerde: *Folikülün yırtılıp ovulasyonun gerçekleşmesi *Yırtılan folikülün korpus luteum haline gelmesi *Korpus luteumdan progesteron salgılanmasını uyarır. Erkekte: *Testislerden testosteron hormonunun salgılanmasını uyarır. Düzenleyen: Şükrüye AKAN/Biyoloji Öğretmeni/Kırklareli Fen Lisesi ETKİLEDİĞİ HORMON/Bölge; KONTROLÜ Hipofiz bezi Böbrek üstü bezinin korteks bölgesini etkiler ve Kortizol Hormon salgısını kontrol eder. Tiroid bezinin çalışması ve hormonlarının salgılanmasını kontrol eder. Östrojen salgısını kontrol eder. Hipofiz bezi Hipofiz bezi EKSİKLİĞİNDE GÖRÜLEN HASTALIKLAR Çok salgılanması: *Büyüme döneminde: Devliğe neden olur. Büyüme dönemi sonrası: *Akromegali denilen kısa kemiklerin anormal büyümesine neden olur. Az salgılanması: Büyüme döneminde: Cücelik nedenidir. ARA LOB MSH ARKA LOB ADH OKSİTOSİN EPİFİZ TİROİT MELATONİN TİROKSİN *Özellikle Kurbağalar, Sürüngen ve Kuşlarda etkili olan bir hormondur. *Deride epidermiste yer alan melanositler üzerine etki ederek deri renginin oluşumu ve değişiminde rol oynar. Salgılanmasının uyarılması: Hipothalamusta bulunan osmoreseptörler etkendir. *Kan osmotik basıncının artması *Kan basıncının düşmesi (Kan kayıbı , terleme vb.) *Doğum esnasında düz kasları uyararak doğumun gerçekleşmesini sağlar. *Süt bezlerinin ve kanalların etrafındaki epitel hücrelerinden süt akışının sağlanmasını kontrol eder. *Analık iç güdüsünün oluşumunda etkilidir. Biyolojik ritim düzenlenmesinde rol oynar. *Bazal metabolizmayı düzenler. *Hücrelerde mitokondrilerin oksijen kullanımını kontrol eder. Düzenleyen: Şükrüye AKAN/Biyoloji Öğretmeni/Kırklareli Fen Lisesi Eksikliğinde; *Böbreklerde aşırı su kaybı olur. *Seyreltik idrar oluşur *Kan basıncı azalır *Kan hacmi azalır *Kanın osmotik basıncı artar *Şekersiz diyabet görülür Aydınlık/Karanlık döngüler TSH Eksikliğinde görülenler: *Metabolizma yavaşlar. *Doku sıvılarında sodyum ve su oranı artar. *Kanda kolesterol yükselir. *Vücutta yağ depolanmasında artış görülür. *Alınan besinler tüketilmediği için kilo artışı görülür. *Hücrelerin oksijen kullanımı ve enerji üretimi azalır. Çocuklarda az salgılanmasında *Zeka geriliği *Cücelik (Gelişme geriliği) *Eşey bezlerinin gelişmemesi durumu görülür Erginlerde az salgılanmasında *Miksodem denilen durum ortaya çıkar bu özellikteki bireylerde: -Vücut ısısı düşer -Deri kurur KALSİTONİN *Kandaki kalsiyumun kemiklere geçişini sağlar. *İdrarla dışarı atılan kalsiyum miktarını azaltır. *Kan kalsiyum seviyesini düşürür. Kandaki Kalsiyum PARATİROİT PARATHORMON *Kan Ca miktarını artırmak. *Kemiklerden kana Ca geçişini uyarmak. *Böbreklerden kana Ca emilimini uyarmak. *İncebağırsaklardan kana Ca emilimini uyarmak. Salgılama kontrolü: Kan kalsiyum seviyesi ile kontrol edilir ,kanda kalsiyum oranı düşünce parathormon salgılar. Kandaki Ca seviyesi artınca salgılama durur ADRENA L BEZ ALDOSTERON *Vücutta NaCl ve su dengesinin ayarlanmasında görev alır. Kandaki K(potasyum) KORTEKS Adrenal bezin görev yapamaması veya vücuttan Düzenleyen: Şükrüye AKAN/Biyoloji Öğretmeni/Kırklareli Fen Lisesi -İştahsızlık görülür -Halsizlik ve uyku hali görülür -Vücutta yağ birikir ve şişmanlık görülür -İş verimi düşer -Kılları dökülür Erginlerde çok salgılanması *Metabolizma hızlanır *Sinirlilik hali görülür *Vücut ısısı artar *Solunum ve dolaşım hızlıdır *Terleme artar *Kilo kaybı görülür Eksikliğine rastlanmaz, tiroid bezi çıkarılsa da kan Ca düzeyi yeterli durumda kalmaktadır! Az salgılanmasında *Kandaki Ca oranı azalır. *Tetani görülür. *Hücre metabolizması ve enzimsel faaliyetler engellenir. Fazla salgılanmasında *Kemiklerde yıkım artar. *Kemikler zayıflar,kırılganlıkları artar. *Böbreklerden fazla Ca atılır. *Aşırı durumlarda zehirlenme ve ölüm görülür *Sinir sistemi refleks faaliyetleri zayıflar. *Kaslar tembelleşir. *Kabızlık ve iştahsızlık görülür. *Böbreklerden atılan fazla Ca havuzcukta fosfatlarla bileşerek böbrek taşlarını oluşturur. Fazla salgılanmasında: *Böbreklerden sodyumun geri emilimi artar. *Böbreklerden potasyum kaybı artar. *Kan hacmi artar. çıkarılması durumun da ADDİSON hastalığı gelişir. Addison hastalığı korteks hormonlarının yetersizliği ile görülen ortak olumsuzlukları gösterir. *Kan basıncı artar. *Potasyum eksikliğine bağlı olarak böbrek bozukluğu , kas ve sinirlerde fonksiyonel bozukluklar görülür. Az salgılanmasında: *Kanda Na ve Cl iyonları miktarı azalır. *Vücut direnci düşer, zayıflık görülür. *Kanda K iyonu miktarı artar. *Halsizlik görülür. *Kan hacmi azalır. *Kan basıncı düşer. *Dolaşım yetersizliği görülür. *Kas yorgunluğu görülür. *Kan şekeri düşer. KORTİZOL ANDROJENLER *Kan şekerini artırır. *Yağ ve proteinlerden karbonhidrat yapımını uyarır. *Karaciğerde glikoz depolanmasını uyarır. *Glikozun oksidasyonunu önler. *Protein ve amino asit yıkımını uyarır. *Stres altında salgılanması artar. *Yaralanmalarda, aşırı sıcak ve soğukta, alerji ve iltihaplanmalarda koruyucu görev üstlenir. *Zor durumlarda hücreler için gerekli enerji kaynakları yaratır. Erkek ve dişi bireylerde böbrek üstü bezinin korteks kısmından androjenler de denilen erkek eşey hormonları ve ayrıca dişi bireylerde adrenal kortekste dişi eşey hormonları çok az miktarlarda üretilir. Düzenleyen: Şükrüye AKAN/Biyoloji Öğretmeni/Kırklareli Fen Lisesi ACTH Adrenal kortekste oluşacak bir anormallikten dolayı bu hormonların üretiminde artışın olması cinsel özelliklerde fenotipe yansıyan anormallikler görülür Örn:Kortekste gelişen bir ur nedeni ile fazla üretilen androjenlerden dolayı dişilerde -Saçların dökülmesi -Süt bezlerinin küçülmesi -Vücudun aşırı kıllanması -Üreme organlarında gerilemenin olması -Sakal ve bıyıkların çıkması -Sesin kalınlaşması gibi anormallikler görülür. MEDULLA PANKRE AS ADRENALİN *Kalp atışını hızlandırır *Kanın pıhtılaşma hızını artırır *Kan basıncın artırır *Kan damarlarının genişlemesini sağlar kılcalları daraltır *Solunumu hızlandırır *Göz bebeklerinin büyümesi tüylerin dikleşmesine neden olur *Kan şekerini artırır NORADRENALİN *Arterleri daraltmak *Metabolizmayı hızlandırmak *Karaciğerdeki glikojenin hidrolizle glikoz haline geçmesini sağlar. *Karaciğerde amino asitlerden glikoz sentezlenmesini uyarır. *Karaciğerde depolanan glikozun kana geçişini uyarır . *Kan şeker (Glikoz ) düzeyinin artmasına neden olur. α HÜCRELERİ GLUKAGON β HÜCRELERİ İNSÜLİN *Kandaki glikozun hücrelere geçişini uyarır. *Hücre zarına etki ederek amino asitlerin ve glikozun geçişini uyarır. *Kan şeker düzeyini düşürür. Düzenleyen: Şükrüye AKAN/Biyoloji Öğretmeni/Kırklareli Fen Lisesi Not:Adrenalin salgısı sempatik sistemin etkisine destek olan ve etkinin devamını sağlayan bir hormondur. Not:Soğuk,acı,sinirlenmede ve bazı ilaçlar adrenalin salgısının artmasına neden olur. Not:Tıpta kan basıncını artırmada ve duran kalbin çalıştırılmasında kullanılır Salgılanmasının uyarımı:Pankreastaki alfa hücrelerindeki şeker konsantrasyonunun etkili olduğu düşünülmektedir. (Çünkü şeker hastası olanlarda kanda yüksek oranlarda şeker olmasına karşın kanlarındaki glukagon hormonu yüksek konsantrasyondadır!) Az salgılanması *Şeker hastalığına neden olur. *Şeker hastası olan kişilerde -Karaciğerden kana glikoz geçişi artar. -Kan şeker düzeyi artar. -Kan yoğunluğu artar. -Kanın osmotik basıncı artar. -Dokulardan kana su geçişi artar -Susuzluk hissi oluşur. -İdrarla fazla su kayıbı gerçekleşir. Hücreler enerji ihtiyacı için yağ ve proteinleri kullanır. Fazla salgılandığında *Kanda şeker oranı düşer. *Osmotik basınç azalır. *Sinir sistemi enerji ihtiyacı için yeteri kadar glikoz bulamadığından olumsuz etkilenir. EŞEYSEL BEZLER YUMURTALIK ÖSTROJEN PROGESTERON TESTİS TİMÜS TESTOSTERON TİMOZİN *Uterus ve fallopi tüpünde ve diğer üreme organlarının endometriumunda mitoz bölünmeyi uyarır. *Uterusta kılcallaşmayı artırır ve kan dolaşımını artırır. *Fallopi tüpünde silli hücrelerde sil hareketini artırır. *Uterus ve fallopi tüpüne özgü salgıların üretimini artırır. *Deri, kas ve kemik dokusunun dişilere özgü yapı kazanmasını sağlar. *Sesin incelmesini sağlar. *Süt bezlerinde kanallaşmayı ve gelişmeyi sağlar. *Dişi üreme sisteminde endometrium salgısını artırır. *Uterus kaslarının gelişimini uyarır. *Uterus kaslarının faaliyetini azaltarak hamileliğin devamını sağlar. *Süt bezlerinin gelişimini uyarır. *Hamilelik süresince LTH etkisini önleyerek süt salgılanmasını önler. *Vücut ısısını artırır. *Metabolizmayı ve hücrelerdeki protein sentezini uyararak büyüme ve ağırlık artışını uyarır. *Erkek üreme organlarının gelişimini uyarır. *Üreme sisteminde yer alan yardımcı salgı üreten bezlerin gelişimini uyarır. *Deri,kas ve iskelet sisteminin erkeklere özgü özellikler kazanmasını sağlar. *Ses kalınlaşmasını sağlar. *Sakal,bıyık ve vücudun belli bölgelerinde kılların çıkmasını sağlar. *Psikolojik olarak erkeksi davranışların oluşumunda etkilidir. *T lenfositlerini uyarır. *Ergenlik döneminde büyüme ve gelişmeyi kontrol eder. Düzenleyen: Şükrüye AKAN/Biyoloji Öğretmeni/Kırklareli Fen Lisesi Hipofizden salgılanan FSH ve LH’ın denetimi altındadır. Hipofizden salgılanan FSH ve LH’ın denetimi altındadır. Not:Diğer canlı gruplarında görülen testosteron etkili özel fenotipik gelişmeler. -Horozlarda ibik çıkması -Geyiklerde boynuz oluşumu -Bazı kuşlarda tüylerin renklenmesi -Atlar ve aslanlarda yele gelişimi -Sülünlerde renkli ve uzun kuyruk gelişimi vb. Not:Testosteronun dişilere verilmesi ile beraber dişilik özelliklerinin kaybedilip ve erkeksi özellikler kazanıldığı görülür. Düzenleyen: Şükrüye AKAN/Biyoloji Öğretmeni/Kırklareli Fen Lisesi