Ulaştırma

Ulaştırma
Ulaşım insan ve eşyanın bir noktadan diğer bir noktaya taşınmasıdır. Ulaşım sistemleri
kara, hava ve su olmak üzere üç türlüdür.
Kara ulaşımı kara ve demiryollarını kapsar. Karayollarının başlangıcı M.Ö.5000 yıllarına yani
tekerleğin keşfine kadar uzanmaktadır. Ancak bugünkü anlamda kaplamalı yolların yaygın
biçimde yapımı Romalılarda görülmektedir. Roma’yı İmparatorluğun 11 bölgesine ve 113
eyaletine bağlayan 372 anayol bulunmaktadır. Roma İmparatorluğu’nda toplam 52964 Roma mili
(1 Roma mili ≈ 1500 m) uzunluğunda yol bulunduğu söylenmekte ise de bu yolların tamamı iyi
kalite yol değildir. Roma yollarından en ünlüsü 120 millik kısmı taş, gerisi lav kaplama olan 360
mil uzunluğundaki Via Appia ‘dır. En iyi Roma yolu bile bugünkü standartlara göre dar
sayılabilir. Romalıların yol sınıflaması şöyledir:
Via : genişlik 5,5 m. İki araba genişliği
Actus : genişlik 2 m. Tek araba genişliği
Iter : genişlik 1,5 m. Yaya ve atlı yolu
Semita : genişlik 0,75 m.
Callais : patika
Romalılar önemli yollarını sıkıştırılmış kuru zemin üzerine taş blokları yanyana dizerek
yapmışlardır. Bu yolların yapımında esirler ve askerler kullanıldığından yol yapımı Romalılardan
sonra duraklamıştır. Avrupada 1400-1600 yılları arasında kilisenin, dini yaymak amacıyla, yol
yapımına önayak olduğu görülür. 1600 lü yıllarda ilk defa Fransa’da hükümet yol yapımını
devletin bir görevi olarak ele almış ve bu amaçla mühendis yetiştirmek üzere okullar açılmıştır.
Via Appia
Via Appia
Via Appia yolunun sonu işaret eden taş
1764 de Tresaguet modern yol yapımının
prensiplerini ortaya koymuştur: Geçirimsiz bir
yüzeyle korunmuş kuru bir taşıyıcı zemin. Aynı
yıllarda İngiltere’de yol yapımı ve bunların bir
ücret karşılığında kullandırılması işi şirketlere
verilmiştir. Bu şirketler pek çok yol yaptıkları
gibi bunların bakımını da üstlendiklerinden bu
yollar yaz kış kullanıma açık tutulmuştur.
1820 yıllarında Mc Adam isimli bir İskoç
mühendis yol kaplaması altındaki zeminin
kuru olarak korunması koşuluyla ve başka bir
işleme gerek kalmadan yük taşıyabileceğini
ortaya atmıştır. Mc Adam’ın yaptığı yollarda
zemin bir miktar kazıldıktan sonra, kazılan
yere tabakalar halinde kırmataş doldurulup
sıkılanmakla oluşturulmuştur.
Tarihi yol köprü
Bu yöntem diğerlerine oranla çok daha kolay ve
ucuz olduğundan kısa zamanda yaygınlaşmıştır.
Kırmataşın asfaltla karıştırılması sonucunda yeni bir
kaplama tipi doğmuştur : TARMAC.
Tarihi yol
Mc Adam yol
Portland çimentosundan yapılan betonun
kullanıldığı ilk yollar 1850 de Avusturya’da
, 1865 de İngiltere’de yapılmıştır.
Lastik tekerlekli araçların yaygınlaşması
ve bunların hızlarının artması sonucunda
daha az sarsıntı yapan bir kaplama türünün
kullanılması gerekmiştir. Bu gereksinme
sonucunda günümüzde yolların büyük
çoğunluğu asfalt betonu (asfalt ve kırmataş
karışımı) olarak yapılmaktadır.
Asfalt yol
Ülkemiz sınırları içinde kalan en eski yol
M.Ö.2000 yıllarında Fırat Nehri yatağında
Asur ve Babil’liler tarafından yapılan
Babil-Bapsekus yoludur. M.Ö.1200-1700
yıllarında Ege Bölgesinde Hitit ve
Frigyalıların yaptığı yol ağı, M.Ö.600
yıllarında Pers Kralı Darius’un yaptırdığı
Sus-Sardış yolu ile Büyük İskender ve
Romalılar tarafından yaptırılmış yollar da
vardır.
Selçukluların kıyı şehirleri ile içerideki şehirler arasında yol ağları oluşturdukları
bilinmektedir. Cumhuriyet döneminde karayollarına 1946 yılından ve özellikle 1 Mart 1950 de
Karayolları Genel Müdürlüğünün kanunla kurulmasından sonra ağırlık verilmiştir.
Demiryolunun yani raylı ulaşımın başlangıcı maden ocaklarındadır. 1600 lü yıllarda maden
ocaklarında vagonların tahta bandlar üzerinde yürütüldüğü bilinmektedir. 1738 de bu ahşap
bandlar üzerine metal raylar döşenerek vagonlar bu raylar üzerinde yürütülmüştür. Vagonların
yürütülmesinde insan gücü veya hayvan gücünden yararlanılmıştır. Stephenson’un buharlı
lokomotifi icadından sonra ilk lokomotif 1814 de İngiltere’de Killingworth kömür ocağında
kullanmaya başlanılmıştır. 1822 de İngiltere’de Stockton ve Darlington kentleri arasında maden
taşımak üzere bir demiryolu yapılmıştır. İnsan taşımak üzere yapılan ilk demiryolu hattı ise
Manchester ve Liverpool kentleri arasında 6 Ekim 1829 da hizmete girmiştir. Stephenson’un
Rocket ismini verdiği lokomotifin çektiği bu katar, saatte 22 km iken, trenlerin ortalama hızı
1940 larda 40 km/h, 1960 larda 60 km/h e yükselmiştir. Günümüzde Avrupa’da ortalama hız 150200 km/h dir ve saatte 500 km hız yapabilen tren Almanya’da denenmektedir. Raylı ulaşımın bir
diğer türü olan tramvay ve metro da Avrupa’da pek çok ülkede kullanılmaktadır.
İlk tren İngiltere
Maden ocağı
Maden ocağı
Stephenson’un Rocket
ismini verdiği lokomotif
Ülkemizde ilk demiryolu inşaatına 1856 yılında başlanmıştır. İzmir-Aydın arasında İngilizler
tarafından yapılan 133 km lik bu hat 1867 yılında hizmete girmiştir. Daha sonraki yıllarda yine
yabancılar tarafından demiryolu hatları yapılmıştır. Örneğin 1900 de (II Abdulhamid dönemi)
hizmete giren Hicaz hattı, 1914 de hizmete giren Bağdat hattı gibi. Demiryollarına Cumhuriyetin
ilanından sonra çok önem verilmiş ve bu ilgi 1950 ye yani karayollarına olan ilginin başlamasına
kadar sürmüştür. Öyleki ülkemizde 1925-1950 yılları arasında 25 yılda yaklaşık 4000 km, 19501980 yılları arasında 30 yılda 750 km demiryolu yapılmıştır. Ülkemizdeki demiryolu ağının
toplam uzunluğu 10984 km dir.
Nehirlerimizin taşımaya elverişli olmaması ve doğal limanların az olması nedeniyle su yoluyla
ulaşım ülkemizde pek gelişmemiştir. Deniz yoluyla ulaşımın merkezleri doğal limanlara sahip
İstanbul, İzmir gibi şehirler olmuştur. Cumhuriyet döneminden sonra liman yapımına önem
verilmiş ve birçok kıyı kenti limana kavuşturularak deniz yoluyla ulaşım desteklenmiştir. Ancak
bütün bunlara rağmen ülkemizde ulaşımda denizlerden yeterince yararlanıldığı söylenemez.
Hava ulaşımı diğer ulaşım yollarına göre çok yenidir. 1920 li yıllara kadar uçaklar nispeten
hafif olduğundan bunlar düz olan her araziye inebilmişlerdir. Buna karşılık bu hafif uçaklar
yandan gelen rüzgarlardan çok etkilendiğinden konarken veya havalanırken rüzgarı mutlaka
karşılarına almaları gerekir. Rüzgarın yönü değişebileceğinden ilk hava alanları gerçekten her
yöne iniş ve kalkışa elverişli bir düzlük alan görünümündedir. 1930 larda uçaklar biraz daha
ağırlaştığından alanların uygun bir malzemeyle yani beton veya asfaltla kaplanması gerekmiştir.
Daha sonraki yıllarda uçakları daha da ağırlaştırmışlardır. Buna karşılık yan rüzgarlara karşı
duyarlılıkları azaldığından artık her yönde iniş-kalkışa elverişli alanlar yerine belirli
doğrultularda uzanan pistler yeterli olmuştur. Uçakların gittikçe ağırlaşması sonucunda pist
kaplama kalınlıkları iyice artmıştır. Ancak günümüzdeki modern uçaklar yan rüzgarlardan çok az
etkilendiğinden rüzgarın esiş yönü önemini kaybetmiştir. O nedenle hava alanlarında rüzgarın en
çok estiği (veya buna yakın) yönde uzanan tek bir pist yeterli olmaktadır. Pistin hava trafiği
bakımından yetersiz kalması halinde bu piste paralel pistler de yapılmaktadır.
Buraya kadar sıralanan tüm yapılar yani karayolları, demiryolları, uçak pistleri inşaat
mühendisliğinin ulaşım alanına girer. Bu yapıların özellikle karayolu ve demiryollarının tasarım
ve yapım kuralları ilgili derslerde görülecektir. Bu yapıların yapımı sırasında büyük hacımda
toprak ve kayanın yer değiştirmesi yani kazılması ve taşınması gerekecektir. O nedenle toprak
işleri, yapı makinaları, ölçme bilgisi gibi derslerdeki bilgilere de gereksinme duyulacaktır. Bu
ulaşım yapıları üzerine yapılacak tüneller ise başlıbaşına bir uzmanlık konusudur. Ulaşım
mühendisliği kapsamına giren diğer bir konu da trafik düzenlemesidir.
3.sınıfın 1.yarıyılında Ulaşım I ( Ulaştırmanın doğuşu ve gelişimi. Ulaştırma sistemleri ve
özellikleri. Türkiye’de uygulanan ulaştırma politikaları. Karayolu ulaştırmasında kullanılan
kavramlar. Karayolu sınıflandırılması ve geometrik standartların seçimi. Geçki ve plan. Yatay
kurbalar. Boykesit ve düşey kurbalar. Enkesit ve alan hesapları. Derse paralel olarak en az 500
metre uzunluğunda iki şeritli bir karayolu projesinin hazırlanması. ) ve 3.sınıfın 2.yarıyılında
Ulaşım II ( Toprak işi ve hacim hesapları. Kütleler diyagramı ve toprak dağıtımı. Yarma ve
dolguların teşkili. Toprak işlerinde kullanılan mekanik araçlar ve sıkıştırma. Yolların drenajı.
Raylı sistemler. Çekim mekaniği. Güzergah standart elemanlarının tanıtımı geometrik özellikleri
ve etüdü. Eğimler. Kurbalar ve birleştirme eğrileri. Üstyapı elemanlarının tanıtımı.) derslerinde
ulaşım mühendisliğine ilişkin temel bilgiler verilmektedir.
Millauha Viyadük
Viyadük kolonları
Katlı köprü
Kesişmeyen kavşaklar
Tüneller
Danimarka –
İsveç Köprüsü
BOĞAZİÇİ / İSTANBUL
HAKAN ÖGE
BOĞAZİÇİ / İSTANBUL
Boğaziçi Köprüsü
HAKAN ÖGE
BOĞAZİÇİ / İSTANBUL
Bolu Dağı Tüneli
HAKAN ÖGE
Bolu Dağı Viyadüğü
Ordu Tüneli
poligon
Yarma ve dolgu
tünel
İstanbul tüp geçit_1
İstanbul tüp geçit_2
İstanbul tüp geçit_3
İstanbul tüp geçit_4