İKİ NOKTA ARASINDA İNTERNET PROTOKOLÜ ÜZERİNDEN

advertisement
İKİ NOKTA ARASINDA İNTERNET
PROTOKOLÜ ÜZERİNDEN SESLİ İLETİŞİM
Hüseyin Salih ÖZGÖKÇE
YÜKSEK LİSANS TEZİ
BİLGİSAYAR EĞİTİMİ
GAZİ ÜNİVERSİTESİ
BİLİŞİM ENSTİTÜSÜ
MAYIS 2013
ANKARA
ii
TEZ BİLDİRİMİ
Tez içindeki bütün bilgilerin etik davranış ve akademik kurallar çerçevesinde elde
edilerek sunulduğunu, ayrıca tez yazım kurallarına uygun olarak hazırlanan bu
çalışmada orijinal olmayan her türlü kaynağa eksiksiz atıf yapıldığını bildiririm.
Hüseyin Salih ÖZGÖKÇE
iv
İKİ NOKTA ARASINDA İNTERNET
PROTOKOLÜ ÜZERİNDEN SESLİ İLETİŞİM
(Yüksek Lisans Tezi)
Hüseyin Salih ÖZGÖKÇE
GAZİ ÜNİVERSİTESİ
BİLİŞİM ENSTİTÜSÜ
Mayıs 2013
ÖZET
Telekomünikasyon dünyasında en çok tercih edilen iletişim araçlarından birisi
de telefondur. Telefon yardımıyla ses, kamusal devre anahtarlı ağlar (Public
Switched Telephone Network - PSTN) kullanılarak bir noktadan diğer bir
noktaya iletilir. İnternet Protokolü (IP) teknolojisinin hızlı ilerleyişi ve
gelişimiyle birlikte yaygın kullanımı ses iletiminin paket anahtarlamalı ağlar
(Packet-switched network) üzerinden yapılması fikrini ortaya çıkarmıştır. IP
Telefonu (voice over internet protocol-voip), günümüz devre-anahtarlamalı
haberleşme
hizmetlerinin
paket-anahtarlamalı
çalışmasını
sağlayan
IP
ve
protokolüne
veri
(Internet
şebekeleri
üzerinde
Protocol)
dayanan
teknolojilerin bir bütünüdür. Bireysel ve kurumsal kullanıcıların maliyet
tasarrufu beklentileri, paket anahtarlamalı ağlar üzerinden ses iletiminin
popülaritesini artırmış ve hızlı büyüyen bir sektör olmasını sağlamıştır. Bu
çalışmada, internet üzerinden ses iletimi (Voice over IP - VoIP) incelenerek bu
konuyla ilgili kavramlar, ilkeler ortaya konmuş ve işlenmiştir. Bununla
v
beraber, soket programlama ve directx teknolojisi kullanılarak mikrofondan
alınan sesi bir noktadan karşıdaki diğer bir noktaya internet üzerinden iletimini
gerçekleştiren bir uygulama geliştirilmiştir.
Bilim Kodu
Anahtar Kelime
Sayfa Adedi
Tez Yöneticisi
: 702.3.006
: voip, directx, socket, h.323, sip
: 56
: Doç. Dr. Halil İbrahim BÜLBÜL
vi
PEER TO PEER VOIP COMMUNICATION
(M.Sc. Thesis)
Hüseyin Salih ÖZGÖKÇE
GAZİ UNIVERSITY
INFORMATICS INSTITUTE
May, 2013
ABSTRACT
One of the most preferred means of communication in the world of
telecommunications is the phone. Utilizing the phone, sound is transmitted from
one point to another using Public Switched Telephone Network (PSTN). Along
with its rapid development and progress, the widespread usage of the Internet
Protocol (IP) technology made the idea of transmitting voice over the packetswitched networks emerged. IP Telephony (Voice Over Internet Protocol-VoIP)
is a set of technologies based on IP protocol that provides today's circuitswitched communication services that run on a packet-switched data networks.
Cost saving expectations of individual and institutional users, have increased the
popularity of voice transmission over packet-switched networks and made it a
fast-growing sector. In this study, examining the voice transmission over the
Internet (Voice over IP - VoIP), the concepts and principles of the subject are
laid down and processed. Meanwhile, using the DirectX technology, an
application for performing a voice transmission over the Internet has been
developed, in which the voice is obtained from a microphone.
Science Code
Key Words
Page Number
Adviser
: 702.3.006
: voip, directx, socket, h.323, sip
: 56
: Assoc. Prof. Dr. Halil İbrahim BÜLBÜL
vii
TEŞEKKÜR
Çalışmalarım boyunca değerli yardım ve katkılarıyla beni yönlendiren Hocam
Doç.Dr. Halil İbrahim BÜLBÜL’e ve çalıştığım kurum yöneticilerine, manevi
destekleriyle beni hiçbir zaman yalnız bırakmayan çok değerli babama, anneme,
eşime, kardeşim ve eşine teşekkürü bir borç bilirim.
viii
İÇİNDEKİLER
Sayfa
ÖZET ..................................................................................................................... iv
ABSTRACT ........................................................................................................... vi
TEŞEKKÜR .......................................................................................................... vii
İÇİNDEKİLER ..................................................................................................... viii
ÇİZELGELERİN LİSTESİ .......................................................................................x
ŞEKİLLERİN LİSTESİ .......................................................................................... xi
RESİMLERİN LİSTESİ ........................................................................................ xii
SİMGELER VE KISALTMALAR ....................................................................... xiii
1. GİRİŞ ...................................................................................................................1
2. İNTERNET PROTOKOLÜ ÜZERİNDEN SESLİ İLETİŞİM (VOIP) ..................6
2.1. Devre ve Paket Anahtarlama ..........................................................................6
2.2. VoIP ve Tarihsel Gelişimi ..............................................................................8
2.3. VoIP Senaryoları .......................................................................................... 11
2.3.1. Bilgisayardan bilgisayara ses iletimi .................................................. 11
2.3.2. Bilgisayardan telefona ya da telefondan bilgisayara ses iletimi ............ 12
2.3.3. Telefondan telefona ses iletimi ................................................................ 12
2.3.4. Mobil voip .................................................................................................13
2.3.5. Kablosuz voip .................................................................................... 13
2.4. H.323 ........................................................................................................... 14
2.4.1. H.323 avantajları ...............................................................................15
2.5. Sip (Oturum Başlatma Protokolü) ......................................................................16
2.5.1. Sip avantajları ....................................................................................17
ix
Sayfa
2.6. Ses İletiminde Kaliteyi Etkileyen Unsurlar ................................................... 17
2.6.1. Bant genişliği..................................................................................... 18
2.6.2. Jitter .................................................................................................. 20
2.6.3. Echo .................................................................................................. 21
2.6.4. Paket kaybı ........................................................................................ 21
2.6.5. Gecikme ............................................................................................22
2.6.6. Ses sıkıştırma standartları .................................................................. 23
3. İNTERNET ÜZERİNDEN SES İLETİMİ UYGULAMALARI .......................... 24
3.1. Skype ........................................................................................................... 24
3.2. Google Talk ................................................................................................. 29
3.3. Yahoo messenger ......................................................................................... 35
3.4. Genel değerlendirme .................................................................................... 38
4. İKİ NOKTA ARASINDA İNTERNET ÜZERİNDEN SES İLETİMİ ................. 39
4.1. Uygulama Geliştirme Yöntemi ve Kullanılan Araçlar ................................... 39
4.2. Çalışma Mantığı ve Arayüz .......................................................................... 41
4.3. Kaynak Tüketimi..........................................................................................43
4.4. Geliştirilen Uygulamanın Diğer Uygulamalara Göre Üstünlükleri ................48
5. SONUÇ VE ÖNERİLER .................................................................................... 50
KAYNAKLAR ....................................................................................................... 53
ÖZGEÇMİŞ............................................................................................................ 56
x
ÇİZELGELERİN LİSTESİ
Çizelge
Sayfa
Çizelge 2.1. H.323 protokol yapısı .......................................................................... 15
Çizelge 2.2. Seçilen kodeğe göre bant genişliği hesabı ............................................ 19
Çizelge 2.3. ITU-T G.114 standardına göre gecikme ............................................... 22
Çizelge 2.4. Ses sıkıştırma standartları ....................................................................23
Çizelge 4.1. Ses örnekleme frekansları .................................................................... 44
Çizelge 4.2. Gecikme süreleri ................................................................................. 48
Çizelge 4.3. Yankı etkisi ......................................................................................... 49
Çizelge 4.4. Kaynak tüketimi .................................................................................. 49
xi
ŞEKİLLERİN LİSTESİ
Şekil
Sayfa
Şekil 2.1. Devre anahtarlama ....................................................................................6
Şekil 2.2. Devre anahtarlama kapasite kullanımı .......................................................7
Şekil 2.3. Paketin izlediği rota...................................................................................8
Şekil 2.4. Bilgisayardan bilgisayara ses iletimi. ....................................................... 11
Şekil 2.5. Bilgisayardan telefona ya da telefondan bilgisayara ses iletimi. ............... 12
Şekil 2.6. Telefondan telefona ses iletimi. ...............................................................13
Şekil 2.7. Mobil voip .............................................................................................. 13
Şekil 4.1. Genel tasarım ..........................................................................................40
xii
RESİMLERİN LİSTESİ
Resim
Sayfa
Resim 2.1. Dünya çapında voip için oluşturulan veri trafiği .................................... 10
Resim 3.1. Skype arayüzü ....................................................................................... 25
Resim 3.2. Skype arayüzü 2 .................................................................................... 26
Resim 3.3. Skype arayüzü 3 .................................................................................... 27
Resim 3.4. Kaynak izleyicisi ...................................................................................28
Resim 3.5. Google talk arayüzü...............................................................................29
Resim 3.6. Google talk arayüzü 2 ............................................................................30
Resim 3.7. Google talk arayüzü...............................................................................30
Resim 3.8. Kaynak izleyici .....................................................................................32
Resim 3.9. Kaynak izleyici 2 ................................................................................... 33
Resim 3.10. Yahoo arayüzü .................................................................................... 34
Resim 3.11. Yahoo arayüzü 2.................................................................................. 35
Resim 3.12. Kaynak izleyicisi .................................................................................37
Resim 4.1. Ekran arayüzü. ......................................................................................41
Resim 4.2. Add reference ekranı .............................................................................42
Resim 4.3. Kaynak izleyicisi ...................................................................................45
Resim 4.4. Kaynak izleyicisi ...................................................................................46
Resim 4.5. Kaynak izleyici .....................................................................................47
xiii
SİMGELER VE KISALTMALAR
Bu çalışmada kullanılmış bazı simgeler ve kısaltmalar, açıklamaları ile birlikte
aşağıda sunulmuştur.
Kısaltmalar
Açıklamalar
PSTN
Public Switched Telephone Network
(Kamusal Anahtarlamalı Telefon Ağı)
IP
Internet Protocol
(İnternet Protokolü)
VOIP
Voice Over Internet Protocol
(İnternet Protokolü Üzerinden Ses İletimi)
TCP/IP
Transmission Control Protocol
(Akım Kontrol Protokolü)
RFC
Request For Comments
(Yorumlar İçin Talep)
UDP
User Datagram Protocol
(Kullanıcı Veri Bloğu Protokolü)
DNS
Domain Name Server
(Alan Adı Sunucusu)
SNMP
Simple Network Management Protocol
(Basit Ağ Yönetim Protokolü)
API
Application Programming Interface
(Uygulama Programlama Arayüzü)
SIP
Session Initiation Protocol
(Oturum Başlatma Protokolü)
xiv
Kısaltmalar
Açıklamalar
MOS
Mean Opinion Score
(Ortalama Yargı Değeri)
PSQM
Perceptual Speech Quality Measurement
(Algısal Konuşma Kalite Ölçümü)
PESQ
Perceptual Evaluation Of Speech Quality
(Konuşma Kalitesinin Algısal Değerlendirmesi)
ITU-T
ITU Telecommunication Standardization Sector
(Uluslararası Telekomünikasyon Birliği Telekomünikasyon
Standartlaştırma Birimi)
RTP
Real-Time Transport Protocol
(Gerçek Zamanlı Taşıma Protokolü)
RTCP
Real-Time Transport Control Protocol
(Gerçek Zamanlı Taşıma Kontrol Protokolü)
LAN
Local Area Network
(Yerel Alan Ağı)
IETF
Internet Engineering Task Force
(Internet Mühendisliği Görev Gücü)
1
1. GİRİŞ
Telekomünikasyon dünyasında en çok tercih edilen iletişim araçlarından birisi de
telefondur. Telefon yardımıyla ses, kamusal devre anahtarlı ağlar (Public Switched
Telephone Network - PSTN) kullanılarak bir noktadan diğer bir noktaya iletilir.
İnternet Protokolü (IP) teknolojisinin hızlı ilerleyişi ve gelişimiyle birlikte yaygın
kullanımı ses iletiminin paket anahtarlamalı ağlar (Packet-switched network)
üzerinden yapılması fikrini ortaya çıkarmıştır. IP Telefonu (voice over internet
protocol-voip), günümüz devre-anahtarlamalı haberleşme hizmetlerinin paketanahtarlamalı veri şebekeleri üzerinde çalışmasını sağlayan ve IP protokolüne
(Internet Protocol) dayanan teknolojilerin bir bütünüdür. Başka bir deyişle geleneksel
telefon şebekelerinin yerine, sesin IP paketlerine dönüştürülerek IP temelli şebekeler
üzerinden iletilmesi işlemi ‘IP Telefon’ olarak adlandırılır [Zengin, 2004].
İnternet üzerinden sesin bir noktadan diğer bir noktaya iletimi esnasında ses
kalitesini etkileyen bazı etmenler vardır. İnternet üzerinden ses iletimi gerçek
zamanlı olarak gerçekleştiğinden ağda oluşabilecek gecikmeler görüşme kalitesini
doğrudan etkilemektedir. Ses paketi iletilirken yaşanacak gecikmelerin fazlalığı
görüşmeyi anlaşılmaz hale getirir. Bir diğer etmen ise ses iletiminde paket kayıpları
yaşanmasıdır. İdeal kablolama yapılmış yerel ağlarda, dış etmenlere daha çok açık
olan diğer ağlara (kablosuz ağlar, uydu veya 3G mobil şebeke kaynaklı ağlar, adsl,
metroethernet, metronet v.b.) göre daha az paket kaybı yaşanmaktadır. Yine bir diğer
etmen ise gecikmenin 50 milisaniyenin üstünde olduğu ağlarda echo denilen yankı
etkisinin yüksek düzeyde olmasıdır. Son olarak ses iletimi için mevcut ağın
kapasitesinin daha etkin ve verimli olarak kullanılabilmesi için ses iletiminin ihtiyaç
duyduğu ve tükettiği bant genişliği çok önemlidir. Bant genişliği ihtiyacının yüksek
düzeyde olması ağın kapasitesinin yetersiz olduğu durumlarda ses iletimini olumsuz
yönde etkilemektedir.
Bu çalışmada hedef, yerel ağ ortamında ofis içi iki nokta arası internet üzerinden ve
arada sunucu olmadan sesli iletişimin sağlanabilmesi için kaynak tüketimi açısından
2
benzer uygulamalara göre daha az bant genişliği isteyen, ses paketlerinin gecikmeye
uğramadığı, paket kaybı olmayan, echo (yankı) etkisinin kabul edilebilir düzeyde
olduğu bir uygulama geliştirmektedir. Uygulama, soket programlama ve directx
teknolojisi kullanılarak mikrofondan alınan sesi bir noktadan karşıdaki diğer bir
noktaya internet üzerinden iletecektir. Bunun yanı sıra internet üzerinden ses iletimi
(Voice over IP - VoIP) incelenerek bu konuyla ilgili kavramlar, ilkeler ortaya
konulacak ve işlenecektir. İnceleme kapsamı yerel ağ üzerinden ofis içi iletişimin
yukarıdaki hedefler ışığında voip teknolojisi kullanılarak yapılmasına odaklanılarak
belirlenmiştir.
Yapılan akademik çalışmalarda internet üzerinden ses iletimi (VoIP) kavramsal
olarak detaylı bir şekilde ele alınmış ve voip hizmetinin ekonomik faydaları ortaya
konulmuştur. Şişko (2006), tarafından yapılan çalışmada voip’yi detaylı bir şekilde
incelemiş, ses ve katma değerli hizmetlerin ip ağları üzerinden kullanımını, gerçek
sistem bileşenleri ve yeterliliklerini araştırmıştır. Türk Telekom tabanlı PSTN hat ile
0811 erişim numaraları ve IP erişim karşılaştırılarak kurumsal VoIP uygulamaları ile
VoIP’in ekonomik faydalarını açıklamıştır. Çalışması sonucunda, IP erişimle
şehirlerarası telefon görüşmelerinde ciddi bir avantaj sağlanmış, uluslararası telefon
görüşmelerinde fiyat avantajının daha da arttığı ortaya konulmuştur. Yine IP erişimli
hizmetlerin tasarruf oranının 0811 erişimli hizmetlerin tasarruf oranından %70’e
kadar daha avantajlı olduğu gösterilmiştir. [Şişko, 2006].
Bunun yanı sıra Can (2006) tarafından yapılan çalışmada, IPv6 üzerinden H.323 ve
SIP protokolleri kullanılarak ses uygulamaları için oluşturulan test ortamlarında
örnek senaryolar uygulanarak sonuçları değerlendirilmiştir. Oluşturulan test
ortamında Nextone SBC, Linksys Phone Adapter, WellGate 3540A, Cisco IPPhone
7912, Cisco 2811 Yönlendirici, Cisco Catalyst 2948 serisi switch araçları
kullanılmıştır. Uygulama yanında VoIP’in olumlu ve olumsuz yanları, VoIP
sisteminin işleyişi, ses sıkıştırma teknikleri, servis kalitesini etkileyen unsurlar ve
sesin gerçek zamanlı olarak taşınabilmesi için geliştirilmiş olan şebeke elemanları, IP
3
üzerinden ses aktarım’a ilişkin protokol tanımlamaları ve bu protokollerin
karşılaştırmaları yapılması konularında bilgi verilmiştir [Can, 2006].
Doğruöz (2007), tarafından yapılan çalışmada, yoğunluklu olarak telefonla iş
geliştiren kurumlar başta olmak üzere, bir organizasyonun telefon trafiğini kontrol
edecek bir sistem gerçekleştirmiş ve bu sistem sayesinde, uygun görülmeyen
görüşmelerin engellenmesi veya belirli kurallar dahilinde düzenlenmesi gibi bir
takım dinamik fonksiyonların kullanımı ile organizasyondaki iş verimliliğinin
artırılmasını hedeflemiştir. Java programlama dili kullanarak gerçekleştirilen
uygulama ile Gelen Telefonların Engellenmesi, Gelen Telefonları Yönlendirme,
Giden Çağrıların Denetlenmesi ve Engellenmesi kuralları açık kaynak kodlu bir
yazılım olan Asterisk üzerinden yapılan görüşmelere tanımlanarak iletişim trafiği
izlenmiş ve düzenlenmiştir [Doğruöz, 2007].
Erman (2009), tarafından yapılan çalışmada, SIP tabanlı mobile bir VoIP
istemcisinin tasarımını ve gerçeklenmesini ele almıştır. Çalışması, çoktürel ağlar
üzerinde çalışabilen bir VoIP istemcisi tasarımının çözülmesi gereken iki sorununun
üzerinde yoğunlaşır. Erman (2008)’e göre birinci sorun farklı erişim teknolojileri
arasında kullanıcıya fark ettirmeden yer değişim desteği sağlanmasıdır. Kullanıcıya
fark ettirmeden el değiştirme yönetimi uygulama katmanında, multimedya
oturumunu başlatmak, sonlandırmak ve değiştirmek için kullanılan Oturum Başlatma
Protokolü (SIP) kullanılarak ele alınmıştır. Kullanıcıya fark ettirmeden el
değiştirmeyi destekleyebilmek için, VoIP istemcisi üzerinde çalışan SIP tabanlı bir
bağlantı yöneticisi önerilmiştir [Erman, 2009].
Bayhan (2006), tarafından yapılan çalışmada, iki katmanlı bir uydu sisteminde, ağın
o anki durumu dikkate alınarak yapılan yeni bir yönlendirme mekanizmasını
tanıtmaktadır. Yerdurağan uydu (GEO) sistemleri uçtan uca 250-270 ms gecikme
değerlerinden dolayı VoIP servisleri için elverişli değildir. Çalışmasında, alçak
yörünge uyduları (LEO) ve orta yörünge uydularından (MEO) oluşan yerdurağan
4
olmayan uydu (NGEO) sistemlerinin VoIP uygulamalarının gereksinimlerini
sağlayabileceğini ortaya koymuştur [Bayhan, 2006].
Tüysüz (2007), tarafından yapılan çalışmada, internet protokolü ve ağdaki
bozulmalar sebebiyle meydana gelebilecek durumları da göz önünde tutarak internet
üzerinden ses kalitesinin yükseltilmesini ve faktörlerini açıklamıştır. Tezinde, ses
kalitesini ölçmek için kullanılabilecek 3 adet kalite ölçütünü irdelemiştir: Ortalama
yargı değeri (Mean Opinion Score- MOS), Algısal Konuşma Kalite Ölçümü
(Perceptual Speech Quality Measurement – PSQM), Konuşma Kalitesinin Algısal
Değerlendirmesi (Perceptual Evaluation of Speech Quality - PESQ). Tüysüz (2007),
ses kalitesini ölçmek için bu üç kalite ölçütünden ortalama yargı değeri testini
kullanmıştır. Farklı kodek ve bit oranlarını içeren 16 test yapmıştır. Çalışma
sonucunda, jitter ve paket kaybı problemlerinin çözülmesi durumunda G723.1 6.3
kbps kodeği konuşma için yeterli kaliteyi sunacağı ortaya konmuştur [Tüysüz, 2007].
Pelit (2005), tarafından yapılan diğer bir çalışmada, sesin internet üzerinden iletimi
sırasında karşılaşılacak tıkanıklığın tespit edilmesi alanındaki mevcut yayınları
taramış, adaptif hızlarında çalışan bir ses kodlayıcısına ağda oluşan tıkanıklık
durumunu bildirebilecek bir mekanizmayı incelemiştir. SNMP (Simple Network
Management Protocol) ile Ankara Üniversitesi ağındaki A.Ü. Geliştirme Vakfı
Okullarının hat kullanım oranlarını anlık olarak almış ve adaptif veri hızlarında
çalışmakta olan bir VoIP uygulamasına tıkanıklık bildirme parametreleri olarak
vermiştir. Yapılan testler sonucunda orijinal ses ile adaptif hızlarında çalışan bir ses
kodlayıcısı uygulanmış ses arasında kalite açısından herhangi bir fark görülmemiştir.
Noktadan noktaya ağda uygulanan bu çalışmanın gelecekte birden fazla atlama
noktası olan sistemlerde uygulanması düşünülmektedir [Pelit, 2005].
Yavuz (2004), tarafından yapılan çalışmada, internet protokolü üzerinden ses
haberleşmesinde sesin kaliteli ve kesintisiz bir şekilde iletilmesi için gerekli olan
paramatreleri analiz etmiştir. Çalışmasında, servis kalitesine etki eden bandgenişliği,
gecikme, paket kayıpları, network hataları gibi parametreler incelenmiştir. Uzak
5
nokta ile yapılan uygulamada kullanılan cihazların aynı marka ve model olması,
sıkıştırma ve kodlama tekniklerinin birebir aynı konfigüre edilmesi kriterleri
sağlanmıştır. Bu sayede, bandgenişliği daha verimli kullanılmıştır. Yakın noktada
gerçekleştirilen uygulamada ise farklı cihazlar, farklı sıkıştırma ve kodlama
teknikleri kullanılmıştır [Yavuz, 2004].
Zengin (2004), tarafından yapılan çalışmada, mevcut IP telefonu mimarileri,
standartları hakkında temel bilgiler ve Sakarya Üniversitesi veri ağı yapısının IP
temelli gerçek zamanlı sesli haberleşme uygulamalarında gösterdiği performans ve
analizleri konularında çalışma yapmıştır. Mevcut ağ içerisinde emülasyon tekniği
kullanılarak gerekli ses ve görüntü, web sayfası (http), dosya transfer protokolü (ftp),
elektronik mektup (e-mail), ağır veri performans trafiği, çoklu yayım (multikast) ve
ip televizyon trafiği oluşturulmuş ve ağın performansı ölçülmüştür. Analiz ve ölçüm
için Netiq-Chariot yazılımı kullanılmıştır. Kullanılan yazılım, karşılıklı görüşen
bilgisayarların ağda ne kadar trafik oluşturduklarını, farklı türlerdeki veri
paketlerinde meydana gelen kayıpları ve gecikmeleri, IP telefonu uygulamasında
kullanılan ses kodlama/sıkıştırma standartlarının performans değerlerini sayısal bilgi
olarak sunmuştur [Zengin, 2004].
Karaaslan (2006), yaptığı çalışmada, VoIP kullanılarak yapılan haberleşmede kaynak
ile hedef arasında en kısa yolun bulunarak telefon trafiğinin bu yol üzerinden
yönlendirilmesini hedeflemiştir. Haberleşme ağlarında kullanılmakta olan Dijkstra ve
AntNET yönlendirme algoritmaları model ağa uygulananmış ve elde edilen sonuçlar
karşılaştırılmıştır [Karaaslan, 2006].
6
2. İNTERNET PROTOKOLÜ ÜZERİNDEN SESLİ İLETİŞİM (VOIP)
2.1. Devre ve Paket Anahtarlama
Devre anahtarlamada, haberleşecek iki nokta arasında bu haberleşme için ayrılmış bir
yol kurulur ve bu yola “devre” adı verilir. Bu yol, birçok anahtarlama noktası
üzerinden geçerek bağlantı süresince kurulu kalır ve veri aktarımı gerçekleşir (Şekil
2.1).
Şekil 2.1. Devre anahtarlama [Oktuğ, 2013]
Devre anahtarlama üç evreden oluşur: devre kurulması, veri transferi ve devrenin
sonlandırılması. Devre kurulması süresince yol üzerindeki her bir noktada boş bir
kanal ayrılmalıdır. Veri, ağ yapısına bağlı olarak analog veya sayısal olabilir. Veri
transferinde, ses ve verinin sayısal iletimi ağırlıklıdır ve tipik olarak çift yönlüdür.
Haberleşen istasyonlardan herhangi birinin isteği ile ayrılmış kaynaklar boşaltılır ve
devre sonlandırılır [Kunal, 2012].
Devre anahtarlamanın tarihi, kamu telefon ağında standart telefon haberleşmesi için
tasarlandığı 1878 yılına kadar uzanmaktadır. Kamu telefon ağında, ilk manuel
anahtarlama makinesi 2 Ocak 1878’de New Hawen Connecticut’da faaliyete
geçmiştir. Kapasitesi 21 aboneyle sınırlıydı. Operatör arayan ve aranan abonelerin
bağlantılarını manuel olarak yapmaktaydı [Stallings, 2007].
7
Devre anahtarlamada, kanal kapasitesi kullanıma bakılmaksızın bağlantı süresince
ayrılmıştır. Ses iletimi olmadığı durumlarda bile tüm kapasite tahsislidir. Bu durum
hat kanal kapasitesinin verimsiz kullanımına yol açmaktadır (Şekil 2.2). Veri hızı
sabittir. Günümüzde, devre anahtarlamanın veri haberleşmesi için kullanımı giderek
artmaktadır.
Şekil 2.2. Devre anahtarlama kapasite kullanımı [Şişko, 2006]
Paket anahtarlama, veri haberleşmesi gerçekleştiren iki nokta arasında bağlantıyı
sağlamak için 1970’li yılların başında geliştirilmiştir.
Paket, bir bağlantı sırasında aktarılması planlanan verinin küçük parçalara bölünmüş
halidir. Genel kabul görmüş tek bir paket yapısı yoktur. Ağ ve donanım teknolojisine
göre paket yapısı da değişmektedir [Oktuğ, 2013]. Paket anahtarlamada, paketler
kullanıcı verisi, yönlendirilecek adres bilgisi ve kontrol bilgilerini içerirler.
Paket anahtarlamalı ağlarda paket, yönlendirici olarak adlandırılan ilk ağ düğümüne
gönderilir. Yönlendirici kendisine ulaşan paketlerin başlıklarını inceleyerek sonraki
uygun yönlendiriciye gönderir (Şekil 2.3). Bu süreç paket hedefine ulaşıncaya kadar
yol üzerindeki her yönlendiricide tekrarlanarak devam eder. Hedefe ulaşınca, hedef
uç cihazı paket başlığını ayırarak kaynağından gönderilen asıl veriyi elde eder
[Şişko, 2006].
8
Şekil 2.3. Paketin izlediği rota
Paket anahtarlamada paketler datagram ve sanal devre yaklaşımlarıyla işlenmektedir.
Bağlantı zamanı süresince, bağlantı birçok paket tarafından paylaşıldığından hat
verimli kullanılmaktadır. Paketler noktalar arasında sıralı olarak ve en kısa sürede
iletilir. Ancak ağda tıkanma oluştuysa teslim süreleri artar. Noktalar arası hız farkı
olduğundan paket saklama tekniğiyle veri iletim hızları uyarlanır.
2.2. VoIP ve Tarihsel Gelişimi
Voice over Internet Protocol (VoIP), ses iletişiminin kamusal anahtarlamalı telefon
ağı yerine paket anahtarlamalı internet ağı üzerinden gerçekleştirilmesini sağlayan
teknolojidir.
9
VoIP’de ses verisi, IP paketlerine dönüştürülerek internet üzerinden uçtan uca iletilir.
Sesin paket haline dönüştürülmesinde, paketin izleyeceği rota bilgisini de içeren
başlıklarda ses verisine eklenir. Küçük parçalara ayrılmış ses sinyalleri ağ üzerinden
birer birer hedefe gönderilir. Özetle, ses sinyalleri paketlenirken sıkıştırılır, ağ
üzerinden transfer edilir, sonra sıkıştırılan paket tekrar açılır [Hallock, 2004].
VoIP teknolojisinin en büyük avantajlarından birisi, çok uzun mesafelere internet
ücreti dışında bir ücret ödemeden ya da standart telefon tarifesinin çok daha altında
ücret ödeyerek görüşme yapılabilmesidir.
VoIP çözümlerinin gelişimi, büyük ticari işletmelere kendi organizasyonları
içerisinde mevcut internet hatları üzerinden sesli görüşme imkanı sağlamıştır. VoIP
klasik devre anahtarlamalı servislerle karşılaştırıldığında, aynı band genişliği
üzerinde 5 ila 10 kez fazla sayıda ses görüşmesi taşıyabilir [Hallock, 2004].
Bilgisayardan bilgisayara, bilgisayardan telefona, telefondan bilgisayara ve
telefondan telefona gibi internet üzerinden ses iletimi senaryolarında cihazların
birbirlerine çağrı yapmaları, çağrıyı sonlandırmaları v.b.
iş ve işlemleri
gerçekleştirirken kullandıkları protokoller vardır.
Birbirinden farklı VoIP uygulama geliştiricilerin veya cihaz üreticilerinin,
kullanıcıları birbirleriyle görüştürebilmeleri için ortak birtakım protokoller
kullanmaları gereksinimi çeşitli protokoller geliştirilmesini sağlamıştır.
Geliştirilen protokollerden bazıları H.323 ve SIP, RTP, RTCP ve IAX’ dir. Bu
protokoller arasında en yaygın kullanılanlar H.323 ve SIP’ tir [Wikipedia, 2012].
İlk VoIP uygulaması Şubat 1995’de Vocaltec Inc. tarafından sunulmuştur.
InternetPhone adı verilen ürünleri, bir kullanıcıya başka bir kullanıcıyı bilgisayardan
bilgisayara arama imkanı sağlamıştır. Bu ürünle, sadece arayan ve arananın aynı
uygulama kurulumunu kullandığı durumda görüşülmektedir.
10
1998 yılıyla birlikte bazı girişimciler bilgisayardan telefona ve telefondan telefona
çözümleri pazara sunmuşlardır. 1998’in sonlarında VoIP çağrıları tüm sesli görüşme
trafiği içerisinde %1 seviyelerindeydi. 2000’li yıllarla birlikte, VoIP çağrıları %3
seviyelerine, 2003’le birlikte bu rakam %25 seviyelerine gelmiştir [Hallock, 2004].
2010 yılı itibariyle ev abonelerinin %30’u VoIP kullanmaktadırlar. Amerikada VoIP
abone sayısı 30 milyona ulaşmıştır [Wigfield, 2010].
Mobil cihazlarda (iphone, android, blackberry) VoIP kullanımı 2011 yılı sonları
itibariyle 29 milyon kişiye ulaşmıştır [Dickson, 2009].
Türk Telekom’un VoIP çözümü Wirofon, 2010 sonu itibariyle 320 bin aboneye
ulaşmıştır [Bozkurt, 2010].
Dünyada VoIP uygulamalarınca oluşturulan veri trafiği boyutu Resim 2.1’de
görüldüğü gibi 2011 itibariyle yaklaşık 150 milyon petabyte’a ulaşmıştır. Bu rakamın
2014 sonu itibariyle 160 milyon petabyte’a ulaşması beklenmektedir [VNI, 2011].
Resim 2.1. Dünya çapında voip için oluşturulan veri trafiği [VNI, 2011]
11
2.3. VoIP Senaryoları
İnternet protokolü üzerinden ses iletimi beş şekilde gerçekleştirilmektedir.

Bilgisayardan bilgisayara ses iletimi.

Bilgisayardan telefona (PSTN) ya da telefondan (PSTN) bilgisayara.

Telefondan (PSTN) telefona (PSTN).

Mobil voip.

Kablosuz voip.
Geleneksel telefon sisteminde (PSTN) ITU-T E.164 tavsiye kararına göre
numaralandırma yapılmaktadır. Bu numaralandırma sistemine göre telefon
numaraları ülke kodu, alan kodu/ulusal hedef kodu (şehirlerarası kod) ve abone
numarasından oluşur. PSTN şebekesindeki bir telefonun internet erişimi olan bir
bilgisayarla iletişim kurması için, aranacak bilgisayarın ITU-T E.164 tavsiye kararına
uygun bir numarasının olması gereklidir. Türk Telekom’un sunduğu Wirofon adlı
VoIP hizmetinde abonelere 850 alan koduyla başlayan bir numara verilmiştir.
Geleneksel telefon sistemiyle (PSTN) VoIP sistemi arasında geçiş geçit (gateway)
yardımıyla sağlanmaktadır. Geçit (gateway), geleneksel telefon sistemi (PSTN) ile
VoIP sistemleri arasında ses ve diğer sinyalleşme bilgilerini dönüştürme vazifesi
yapmaktadır.
2.3.1. Bilgisayardan bilgisayara ses iletimi
Bilgisayardan bilgisayara ses iletimi, genelde karşı tarafın IP adresi girilerek
gerçekleşir (Şekil 2.1). Bunun dışında alan adı, e-posta adresi, üye adı-şifresi
girilmesi gibi yöntemler de tercih edilebilir.
Şekil 2.4. Bilgisayardan bilgisayara ses iletimi.
12
2.3.2. Bilgisayardan telefona ya da telefondan bilgisayara ses iletimi
Bilgisayardan telefona ya da telefondan bilgisayara ses iletimi, internete bağlı bir
bilgisayara ITU-T E.164 tavsiye kararına uygun bir numara verilmiş olmasını
gerektirir. Aranılacak bilgisayarın açık ve sürekli bir internet bağlantısı olması da
diğer bir gereksinimdir.
Bu yapıda iletişim kurulması için, bilgisayar internete erişim sağladıktan sonra geçit
(gateway) ile irtibata geçer. Geçit (gateway) ses ve diğer bilgileri içeren IP
paketlerini pstn şebekeye uygun hale dönüştürür. Telefondan bilgisayar aranırken
yapı ters yönde işlemektedir (Şekil 2.2).
Şekil 2.5. Bilgisayardan telefona ya da telefondan bilgisayara ses iletimi.
2.3.3. Telefondan telefona ses iletimi
Telefondan telefona ses iletimi, aynı pstn şebekesindeki pstn abonelerinin ya da
farklı pstn şebekelerindeki pstn abonelerinin birbirlerini internet protokolü ağı
üzerinden aramaları şeklinde gerçekleşir (Şekil 2.3). Bir başka değişle, aynı il
içerisindeki abonelerin birbirlerini aramaları şeklinde olabileceği gibi, daha uzak
mesafelerdeki ya da uluslararası abonelerin birbirlerini aramaları şeklinde de olabilir.
ITU-T E.164 tavsiye kararına uygun numarası olan abone önce geçide (gateway)
yönlendirilir, ses ve diğer sinyalleşme bilgileri IP protokolüne dönüştürülür, karşı
tarafın geçidine (gateway) ulaşan paket tekrar dönüşüme uğrar. Son olarak da ITU-T
E.164 tavsiye kararına uygun numarası olan karşı aboneye ulaştırılır.
13
Şekil 2.6. Telefondan telefona ses iletimi.
2.3.4. Mobil voip
Mobil VoIP, mobil şebekelerin 3G sistemine geçişi ile birlikte yeni bir VoIP
senaryosu olarak yaygınlaşmaya başlamıştır. 2G sistemiyle çalışan mobil şebekeler
devre anahtarlama mantığıyla çalışırken, 3G’ye geçiş ile birlikte 2G’ye ilaveten
paket anahtarlamalı veri iletişimi mümkün olmuştur. 3G sisteminde paket
anahtarlaması sayesinde bant genişliği sadece veri alışverişi esnasında kullanılmakta
ve çok daha yüksek veri iletim hızları desteklenmektedir. 3G teknolojisi getirdiği
yeniliklerle, kullanıcıların mobil şebeke (EDGE, GPRS, HSPA+) üzerinden veya
kablosuz ağlar kullanılarak VoIP görüşmelerini yapmalarına destek vermektedir
[Boucadair, 2007].
VoIP görüşmeleri cep telefonundan cep telefonuna yapılabildiği gibi, cep
telefonundan PSTN şebekesindeki sabit telefonlar ve bilgisayarlar aranabilmektedir.
Şekil 2.4’de görüldüğü gibi bilgisayardan pstn telefona doğru aramayla benzer bir
yapı ihtiva eder.
Şekil 2.7. Mobil voip
2.3.5. Kablosuz voip
Kablosuz VOIP, 802.11x standart ailesiyle uyumlu olarak kablo olmadan internet
ağına bağlantı sağlayabilen ve kablosuz ağlar üzerinden VoIP protokolleriyle ses
iletişimi yapmak üzere tasarlanmış telefonlar ile gerçekleştirilir. WLAN her ne kadar
14
IP şebekelerini genişletmek için tasarlanmış olsa da, ses iletişimi için de bir alternatif
oluşturmuştur.
Kablosuz VOIP sistemleri son yıllarda gelişim göstermesine rağmen Wi-Fi VoIP
telefonların batarya ömrü, güvenlik desteği, internet tarayıcı desteği konularında
geliştirilmesine ihtiyaç vardır. Wi-Fi teknolojisi az enerji harcamak için
tasarlanmadığından,
Kablosuz VoIP telefonların küçük bataryaları yetersiz
kalmaktadır. Bazı kablosuz ağ alanı (Hotspot) sağlayıcılar, kablosuz ağa giriş için bir
internet sitesi yardımıyla güvenlik kontrolü yaparlar. Wi-Fi VoIP telefonu internet
tarayıcı desteğine sahip değilse, hotspot girişi için gerekli internet sitesini
açamayacağından kablosuz ağı kullanamayacaktır. Wi-Fi VoIP telefonun 802.11x
standart ailesindeki güncel kablosuz şifreleme yöntemlerini desteklemesi, ses
iletişiminin güvenli gerçekleşmesini sağlayacaktır [Ganguly, 2008]. Sonuç olarak
Kablosuz VoIP senaryosunun yaygınlaşması için yukarıda sayılan özellikleri
mümkün kılan teçhizat sayısını artırmaları gerekmektedir.
2.4. H.323
H.323, ITU Telekomünikasyon Standardizasyon Sektörü (ITU-T) tarafından paket
anahtarlamalı ağlar üzerinde sesli ve görüntülü iletişim oturumlarını sağlamak üzere
geliştirilen bir protokoldür.
Bir başka deyişle, ITU (International Telecommunication Union) tarafından iki ya da
daha fazla taraf arasında IP benzeri servis kalitesi desteği olmayan bir ağ üzerinde
ses ya da görüntü trafiği taşımak için geliştirilen H.323 standardı bir protokol
grubudur [Karaaslan, 2006].
H.323, ses ve videokonferans cihazları üreticileri, dünya çapında servis sağlayıcılar
ve IP ağları üzerinden ses ve video servisi sunan işletmeler tarafından yaygın bir
biçimde kullanılmaktadır [Wikipedia, 2012].
15
Çizelge 2.1. H.323 protokol yapısı
Ses
Video
Konferans Kontrolü ve
Veri
G.711
H.261
Çağrı Sinyalleşmesi
T.120
G.722
H.263
G.723.1
H.264
H.225, H.245
G.726
G.728
RTP
G.729
RTCP
TCP
UDP
IP
Fiziksel Katman
H.323 protokolü 1996 yılı Kasım ayında yayınlandı. İlk etapta yerel alan ağlarında
videokonferans görüşmesi yapmak için geliştirilen H.323, sonradan sesli iletişimi
sağlayacak şekilde genişletilmiştir. H.323 protokolüne bir şemsiye protokol olarak
bakılabilir. H.225, H.245, RTP gibi alt protokollerle birlikte çalışır (Çizelge 2.1).
2.4.1. H.323 avantajları
H.323 içerdiği ses sıkıştırma teknikleri ile IP gibi servis kalitesi desteği olmayan bir
ağda kaliteli görüşme yapılmasını hedeflemektedir.
H.225, H.245, RTP gibi alt protokolleri içermesi nedeniyle şemsiye bir standart
grubu olduğundan farklı üreticilerin cihazlarının birlikte çalışabilirliğini sağlar
(Çizelge 2.2).
Cihaz, uygulama, işletim sistemi, ağ bağlantı tipinden bağımsız olması bunlardan
herhangi birinde yaşanacak gelişmeler, H.323 tabanlı çözümlerin gelişiminde olumlu
yönde etkileyecektir.
16
Çoklu nokta (Multicast) konferans görüşmesi desteği sayesinde tüm uçlara aynı
paketi gönderilir. Bu nedenle de ağı daha verimli kullanır. Bunun yanında konferans
görüşmeye sadece ses veya sadece video gibi farklı yetenekleri olan terminaller
katılabileceğinden oldukça esnek bir yapıda çalışır [Epstein, 2009].
Ayrıca bant genişliği yönetimi sağlamasıyla bağlantı sayısı ve mevcut bant genişliği
H.323 uygulamaları için sınırlanabilir. Bu sayede ağ trafiği video ve ses iletimi için
az düzeyde etkilenir.
2.5. Sip (Oturum Başlatma Protokolü)
SIP,
Session Initiation Protocol (Oturum
Başlatma Protokolü)
ifadesinin
kısaltmasıdır. IETF (Internet Mühendisliği Görev Gücü) tarafından internet
üzerinden ses ve video iletişim oturumlarını kontrol etmek üzere geliştirilen bir
sinyalleşme protokolüdür. RFC 3261 belgesinde tanımlanmıştır [Epstein, 2009]. İlk
sürümü 1996 yılında geliştirilen SIP, 2002 yılında son halini almıştır.
Tek yöne (unicast) ve çok yöne (multicast) oturumları oluşturabilir, değiştirebilir ve
sonlandırabilir. Bu oturumlar en az bir multimedya akışı içerir. SIP protokolü ITU-T
E.164 tavsiye kararına uygun olarak numaralandırma kullanır. Bunun yanı sıra eposta ve dns kaydı şeklindeki numaralandırmayı da destekler. SIP protokolü metin
tabanlı yapısı ile http ve smtp protokollerinin birçok öğesini içerir.
SIP multimedya iletişimi kurulması ve sonlandırılmasının şu beş yönünü destekler
[IETF, 2012]:

Kullanıcı konumu: Haberleşme için kullanılacak uç noktanın belirlenmesi;

Kullanıcı kabiliyetleri:
Kullanılacak medya ve medya parametrelerinin
belirlenmesi;

Kullanıcı uygunluğu: Haberleşme yapılmaya çalışılan arananların katılma
isteğinin belirlenmesi;
17

Çağrı kurulması: Zil çalma, arayan ve aranılanlar için çağrı parametrelerinin
belirlenmesi;

Çağrı yönetimi: Çağrıların transferi ve sonlandırılmaları;
2.5.1. Sip avantajları
SIP avantajlarından biri, Internet tabanlı protokolleri kendi sinyalleşme protokollerini
tamamlamak
için kullanabilmesidir.
Çünkü
SIP
sadece oturumların
nasıl
oluşturulacağı, düzenleneceği ve sonlandırılacağı ile ilgilenir. Diğer özellikler HTTP
1.1, Session Definition Protocol (SDP), DNS, DHCP, RTP, RTCP gibi protokoller
vasıtasıyla sağlanır.
SIP protokolü ses paketinin varış hedefinin durumunu tespit edebilir. Bu sayede varış
hedefi o anda mevcut değilse veya müsait değilse SIP protokolü bu durumu
saptayabilir. Böylece hedefe ulaşmanın başka yollarını dener. Adres çözme, adres
eşleştirme, çağrı yönlendirme yapabilir [Durkin, 2003].
H.323 protokolüne göre basit, ölçeklenebilir ve genişletilebilir yapıdadır. H.323 çağrı
kurulumu için yaklaşık 20 veri paketine ihtiyaç duyarken sip protokolünde 4 veri
paketi yeterlidir. H.323 çok yetenekli bir santrale ihtiyaç duyarken, sip görece daha
az özellikli bir santral ve ip telefon ile kurulabilir. H.323 çağrı esnasında tcp ve udp
protokollerini birlikte kullanır. Sip ise udp üzerinde çalışır.
2.6. Ses İletiminde Kaliteyi Etkileyen Unsurlar
İnternet üzerinden ses iletimi gerçek zamanlı olarak gerçekleştiğinden ağda
oluşabilecek gecikmeler görüşme kalitesini doğrudan etkilemektedir. Ses paketi
iletilirken yaşanacak gecikmelerin fazlalığı görüşmeyi anlaşılmaz hale getirir. Bazı
VoIP uygulamalarında az miktardaki gecikmeler telafi edilebilirken, yüksek
miktrarlara ulaşan gecikmeler kalite sorununu beraberinde getirmektedir.
18
Ses iletiminde kaliteyi etkileyen unsurlar temel olarak bant genişliği, jitter, echo,
paket kaybı ve gecikme, ses sıkıştırma standartları olarak incelenecektir [Ellis, 2003].
2.6.1. Bant genişliği
IP şebekelerinde bir veri paketinin uçtan uca iletim süresini belirleyen etkenlerden
birisi de bant genişliğidir. Bant genişliği verinin taşındığı ağın kapasitesidir. Büyük
boyutlu verileri daha hızlı taşımak için daha fazla bant genişliğine ihtiyaç vardır.
Genel kullanımda olan bir ağda sürekli bir veri iletimi olması durumunda bant
genişliğini veri transferi dolduracağından ses iletiminde kalite problemleri
yaşanacaktır. Bu problemin yaşanmaması için ses paketlerinin veri paketlerine göre
önceliklendirilmesi önem arz etmektedir [Ellis, 2003]. Ses iletimi için yeterli ve sabit
bir kaynak ayrılması ise paket kayıplarını engelleyecektir.
Ses iletiminin kaliteli olması için gereken yaklaşık bant genişliği hesaplanırken
Çizelge 3.1’de yer alan değerlere göre hareket edilmelidir. Çizelgedeki değerler,
ideal koşullarda ethernet (ADSL, G.SHDSL, Metroethernet) bağlantısı için yaklaşık
olarak ihtiyaç duyulacak bant genişliğini verir. Frame Relay, ATM gibi bağlantı
çeşitleri için çizelgedeki değerler değişkenlik gösterebilir.
Çizelgenin ilk sütununda ses sıkıştırma tekniği yani kodek adı ve bit oranı yer
almaktadır. Bit oranı saniyede işlenen verinin oranıdır. Çizelgede kbps (kilobit per
second-saniyede bir kilobit) cinsinden verilmiştir.
Bir voip görüşmede seçilen kodeğe göre bu oran değişir. Bit oranı, ( örnek boyutu /
örnek aralığı ) formülüyle hesaplanır. Örneğin G.711 için 1 byte 8 bit olduğu için
örnek boyutu 80byte x 8= 640bit olmaktadır. 1 kbit ise 1000 bit olduğundan 640 bit
0,64 kbit yapar. Örnek aralığı 10 mili saniye olduğundan 0.01 saniyeye eşittir. Bit
oranı ise 0,64/0.01=64 kbps olmaktadır.
19
Örnek boyutu ise, her örnek aralığında yakalanan bitlerin sayısını verir. Kodeğe göre
bu değer değişmektedir. Çizelgede byte cinsinden verilmiştir.
Örnek aralığı, ms cinsinden örnek boyutu ve bit oranı miktarlarında alınan örneğin
zaman aralığını verir.
Çizelge 2.2. Seçilen kodeğe göre bant genişliği hesabı [Cisco, 2012]
Ses Sıkıştırma Tekniği (Kodek) Bilgileri
Adı ve Bit
Oranı
(Kbps)
Örnek Boyutu
(Bytes)
Örnek
MOS
Aralığı
Puanı
(ms)
Bant Genişliği Hesaplaması
Ses Yük
Boyutu
(Bytes)
Ses Yük
Boyutu
(ms)
Saniyedeki
Paket
Miktarı
(PPS)
Ağ Bant
Genişliği
(Kbps)
G.711 (64
Kbps)
80 Bytes
10 ms
4,1
160 Bytes 20 ms
50
87.2 Kbps
G.729 (8
Kbps)
10 Bytes
10 ms
3,92
20 Bytes
20 ms
50
31.2 Kbps
G.723.1 (6.3
24 Bytes
Kbps)
30 ms
3,9
24 Bytes
30 ms
33,3
21.9 Kbps
G.723.1 (5.3
20 Bytes
Kbps)
30 ms
3,8
20 Bytes
30 ms
33,3
20.8 Kbps
G.726 (32
Kbps)
20 Bytes
5 ms
3,85
80 Bytes
20 ms
50
55.2 Kbps
G.726 (24
Kbps)
15 Bytes
5 ms
60 Bytes
20 ms
50
47.2 Kbps
G.728 (16
Kbps)
10 Bytes
5 ms
3,61
60 Bytes
30 ms
33,3
31.5 Kbps
G722_64k
(64 Kbps)
80 Bytes
10 ms
4,13
160 Bytes 20 ms
50
87.2 Kbps
MOS puanı, daha önce de anlatıldığı gibi voip görüşmelerde ses kalitesini
derecelendiren bir sistemdir. Derecelendirme olarak 1’den 5’e kadar olan göstergede
1 en kötü 5 en iyidir.
20
Ses yük boyutu, ses paketindeki byte cinsinden yükün boyutunu verir. Örnek
boyutunun katları şeklinde olmak zorundadır. Örneğin G.711 için örnek boyutu 10
byte olduğundan yük boyutu 20 byte olmalıdır.
Ses yük boyutu ms cinsinden yükün boyutunu verir. Byte cinsinden ses yük boyutu
örnek boyutunun kaç katı olarak alındıysa ses yük boyutu da örnek aralığının o kadar
katı olmak zorundadır.
Saniyedeki paket miktarı, kodek bit oranını sağlamak için her saniyede iletilmesi
gereken paketlerin sayısını verir. Formüle edilirse bit oranı / yük boyutu (her
paketteki bit cinsinden yük) saniyedeki paket miktarını verir. Örneğin G.711 için ses
yük boyutu 160 byte (1280 bit) olduğundan 64kbps/1,280kbit =50 pps yapmaktadır.
Bant genişliği hesaplanırken toplam paket boyutu (ses yük oranı+ethernet başlığı) x
pps olarak hesaplanmaktadır.
Çizelgeye göre G.723 ve G.729 en iyi bant genişliği kullanan ses sıkıştırma
yöntemidir.
2.6.2. Jitter
Paket anahtarlamalı ağlarda, paketin geçtiği ağın o anki durumu yüzünden paket
iletilirken gecikebilir, kaybolabilir ya da paketin sırası değişebilir. Bu duruma jitter
etkisi denir.
Jitter etkisinin giderilmesi için paketler önbellekte paketler biriktirilir ve paketlerin
geliş zamanları arasındaki farklılıklar giderilir. Böylece paket sırasının değişmesi ve
gecikmelerin etkisi azaltılmış olur [Ellis, 2003]. Ancak ses iletimi gerçek zamanlı bir
uygulama olduğundan geciken paketlerin çok uzun süre biriktirilmesi de bir
gecikmeye yol açacaktır. Bundan dolayı jitter önbelleğinin boyutunun değişken
olması ve ağın mevcut durumuna uygun çalışması önemlidir.
21
2.6.3. Echo
Paket anahtarlamalı ağlarda, ağ yapısında empedans uyumsuzluğundan meydana
gelen ses sinyallerinin yansıyarak geri dönmesine yankı (echo) denilir.
Yankı geleneksel telefon şebekelerinde de (pstn)
bulunur ancak gecikme 50
milisaniyenin altında olduğundan kabul edilebilir düzeydedir. Paket anahtarlamalı ağ
türü olan IP tabanlı şebekelerde bu değerin 50 milisaniyenin üstünde olabilmesi
VOIP sektöründe yankı önlemeyi önemli hale getirmiştir [Ellis, 2003]. Bu durumu
gidermek için yankı kontrolü (echo control) ve yankı iptal edici (echo cancellation)
sistemler IP ağları üzerine konumlandırılmıştır.
2.6.4. Paket kaybı
Ses paketlerinin iletiminde gönderilen paket sayısı ile ulaşan paket sayısının aynı
olmaması durumunda paket kaybı oluşur. Bu durum fiziksel ağlarda oluşacak
hatalardan kaynaklanabileceği gibi bağlantının yapısından da kaynaklanabilir.
Örneğin dış etkiye daha kolay maruz kalabilen uydu, 3g gibi kablosuz ağlarda paket
kaybı ideal kablolaması yapılmış bir yerel ağa göre daha fazla olacaktır. Ağda
yaşanacak herhangi bir tıkanıklık ya da hata durumunda IP şebekeleri ses ve veri
paketlerini ayrım yapmadan iptal eder ve tekrar göndermeye çalışırlar. Veri paketleri
iletimi gerçek zamanlı yapılmaya ihtiyaç duymadığından iptal edilen paket yeniden
transfer edilerek düzeltilebilir [Dixit, 2003]. Ancak ses ve video paketleri iletilirken
iletişimin gerçek zamanlı olması nedeniyle paketin yeniden transferi kayıp ses
paketini düzeltmez.
Bu sorunun giderimi için VOIP cihaz üreticileri ve yazılım geliştiriciler çeşitli
yaklaşımlar benimsemişlerdir. Bunlardan biri kayıp paketin boşluğu bir önceki
paketin tekrarı ile giderilmesidir. Bu sayede sık olmayan paket kayıplarının etkisi
azaltılmış olur. Ancak paket kayıplarının fazlalaştığı noktalarda iyi çalışmaz.
22
Bir diğer çözüm yaklaşımı daha az bant genişliği harcayan bir ses sıkıştırması
kullanılarak her paketin yedeklenmesidir. Her ses paketinin ardından bu şekilde
oluşturulmuş yedek bir ses paketi daha yollanır. Pratikte ses kayıplarını giderse de
bant genişliğini azaltması ve gecikme oranını artırması nedeniyle başka problemlere
yol açacağından tam bir çözüm getirmez.
2.6.5. Gecikme
Paketin ağda iletiminde beklenenden fazla bir sürede gönderilmesi, ses sıkıştırma
işlemi, ses sıkıştırma işlemi sonunda kodlanmış örneklemelerin iletim için paket
haline getirilme süresi, jitter etkisinin giderilmesinde önbellekle ilgili gecikme gibi
sesin iletimi esnasında yaşanan tüm bu gecikmeler toplam gecikmeyi oluşturur [Ellis,
2003].
Toplam gecikme oranı konuşma kalitesini etkiler. ITU-T G.114 standardına göre
gecikmenin 150 milisaniyenin altında olması kabul edilebilirdir (Çizelge 3.2).
Gecikmenin 400 milisaniyenin üstüne çıkması ise VOIP kullanıcıları için kabul
edilemez bir durumdur. Bu değerin üstüne çıkıldığında görüşmenin geri planında bir
önceki konuşma tekrarlanabilir (yankı) ve kaliteli bir görüşme olmaz.
Gecikmenin giderilmesi için:
 Görüşme için en uygun ses sıkıştırma tekniği uygulanmalıdır.
 Ses iletimi için kaynak ayrılarak yeterli bant genişliği sağlanmalıdır.
 Veri ve ses paketleri aynı kuyruktan gönderilmemelidir. Ses paketleri
önceliklendirilmelidir.
Çizelge 2.3. ITU-T G.114 standardına göre gecikme [ITU-T, 2013]
Gecikme
Kabul Edilebilirlik
0-150ms
kabul edilebilir düzey
150-400ms
kullanıcının voip uygulamasına etkisi düşük olursa
kabul edilebilir
400ms üstü
kabul edilemez
23
2.6.6. Ses sıkıştırma standartları
Ses sıkıştırma standartları (Codec – Encoder Decoder), analog ses sinyallerini dijitale
çevirmek için kullanılırlar. Analog ses sinyallerine uygulanan sıkıştırma işlemi
mevcut hattın bant genişliğini ve ses iletimi senaryomuzda kullandığımız cihazın
belleğini daha etkin ve verimli kullanabilmemizi sağlar. Ses sıkıştırma standartları
ITU-T (Uluslararası Telekomünikasyon Birliği Telekomünikasyon Standartlaşma
Birimi) tarafından belirlenmektedir. Bu standartlar G.711, G.722, G.723.1, G.726,
G.728, G.729’dir (Çizelge 3.3).
Çizelge 2.4. Ses sıkıştırma standartları [Olejniczak, 2009]
Sıkıştırma
Bit Oranı (Bit
Örnekleme Oranı
Sıkıştırma
MOS
Yöntemi
Rate) kbps
(Sampling Rate) hz
Gecikme ms
Puanı
G.711
64
8
<1ms
4.1
G.722
64
16
<2ms
4.49
G.723.1
5.3-6.3
8
30
3.8-3.9
G.726
32
8
1
3.85
G.728
16
8
<2ms
3.61
G.729
8
8
10
3.92
Ses sıkıştırma standartlarından her biri belirli oranda bir kalite sağlar. İletilen
konuşmanın kalitesi kişiden kişiye değişmektedir. Ses sıkıştırma standartlarının
ürettiği sesin kalitesini ölçmek için yaygın olarak MOS (Mean Opinion Score) adı
verilen test kullanılır [Ellis, 2003]. Ses için kullanılan MOS testleri yöntemi ITU-T
tarafından P.800 standardıyla belirlenmiştir. MOS testleri sonucunda 1 kötü 5 en iyi
olmak üzere bir puan verilir.
Çizelge 3.3’de ses sıkıştırma yöntemleri aldıkları MOS puanına göre listelenmiştir.
Çizelgeye göre G.722 en iyi sıkıştırma yöntemi olurken, en zayıf ses sıkıştırma
yöntemi G.728 olmuştur.
24
3. İNTERNET ÜZERİNDEN SES İLETİMİ UYGULAMALARI
Bu bölümde, geliştirilen uygulamaya benzer uygulamalar bant genişliği kullanımı,
arayüz ve işlevsel açıdan karşılaştırmalı olarak incelenecektir. Diğer uygulamaların
olumlu ve olumsuz yönleri ortaya konulacaktır. Bu bölümde incelenecek
uygulamalar bağımsız araştırma kuruluşu raporunda kullanıcı sayısına göre ilk üç
sırayı alan Skype (%82), Yahoo Messenger (%7.2) ve Google Talk (%1.9) olarak
belirlenmiştir [Opswat, 2013].
3.1. Skype
Windows işletim sisteminde çalışan bu program, internet üzerinden bilgisayardan
bilgisayara, bilgisayardan telefona ve mobil voip şekillerinde iletişim sağlamaktadır.
2003 yılında faaliyete geçen program 2011 yılında Microsoft firması tarafından satın
alınmıştır. 2013 yılı Şubat ayı itibariyle 800 000 000 kullanıcı sayısına ulaşmıştır
[Ntvmsnbc, 2013].
Resim 3.1’de görüleceği üzere “Kişiler” bölümünde seçilen kullanıcıyla veya
doğrudan cep telefonu/sabit telefon numaralarıyla sesli veya görüntülü iletişim
kurabilmektedir. Bunun yanısıra dosya gönderimi, ekran paylaşımı ve sms/chat
mesajı gönderimi gibi özellikleri de mevcuttur. Sesli iletişim esnasında birden fazla
kişinin görüşmeye katılması da (konferans görüşme)
mümkündür. Skype
kullanabilmek için üyelik zorunludur. Skype üyesi kişileri üyelik adına veya e-posta
adresine göre arama yaparak listeye eklemek mümkündür.
Resim 3.2’de Çağrı yap düğmesine basınca arama esnasında çıkan karşılama ekranı
görülmektedir. Bu ekranda görüntülü konuşma, mikrofonu susturma, konferans
görüşme/dosya gönderme/ekran paylaşımı, çağrıyı sonlandırma, çağrı kalite bilgisi,
tam ekran seçenekleri mevcuttur.
25
Resim 3.1. Skype arayüzü
Resim 3.3’de ise karşı tarafla sesli iletişim kurulduğu anda gelen ekran yer
almaktadır. Bu ekranda yer alan seçenekler Resim 3.2’dekiyle aynıdır. Program
dosya gönderme, görüntülü konuşma, ekran paylaşımı gibi seçeneklerle program
avantajlıdır. Bizim uygulamamızda kullandığımız ve önemsediğimiz yerel ağ
ortamında arada herhangi bir sunucu kullanmadan doğrudan sesli iletişim kurabilme
özelliği mevcut değildir. Sesli iletişim isteği başlatıldığında öncelikle dünyanın
herhangi bir yerinde olan skype sunucuları ile iletişim kurulmaktadır. Sunucu
vasıtasıyla karşı tarafla sesli iletişim kurulabilmesi güvensiz bir ortama yol
açmaktadır. Sunucu bizim kontrolümüz dışında olduğu için, her türden kişisel
bilgileri, iletişim içeriğini ve trafik verilerini sunucu üzerinde isteğimiz dışında
saklanabilir kılmaktadır. Nitekim bu durum skype gizlilik ilkeleri tarafından da
doğrulanmaktadır [Skype, 2013]:
26
Resim 3.2. Skype arayüzü 2
“Talep ettiğiniz Skype ürünlerini sağlamak amacıyla, Skype bazen gerekirse, kişisel
ve trafik verilerinizi Skype'ın grup şirketleri, taşıyıcıları, iş ortağı hizmet sağlayıcıları
ve/veya acenteleriyle paylaşabilir. Skype her zaman bu üçüncü tarafların kişisel
bilgilerinizi ve trafik verilerinizi korumak için gerekli kurumsal ve teknik önlemleri
almasını ve ilgili kanunlara uymasını talep edecektir.
Skype, Skype'ın yerel ortağı veya operatör ya da iletişiminize aracılık eden şirket, bu
tür bilgileri yasal olarak talep eden hukuk, emniyet veya devlet makamına kişisel
bilgiler, iletişim içeriği ve/veya trafik verilerini sağlayabilir. Skype, bu talebi
karşılamak için makul yardım ve bilgileri sağlayacaktır ve siz işbu belge ile bu
paylaşımı kabul etmiş oluyorsunuz.
Skype ve/veya Microsoft tarafından toplanan veya bunlara gönderilen bilgiler
Microsoft veya iş ortaklarının, iştiraklerinin veya hizmet sağlayıcılarının hizmet
araçlarını sürdürdüğü Amerika Birleşik Devletleri'nde veya başka herhangi bir
ülkede saklanabilir ve işleme koyulabilir. Bu bakımdan veya işbu 4. maddeye uygun
olarak bilgi paylaşımı ve ifşası amacıyla Skype, ülkenizin dışına bilgi aktarma
hakkını saklı tutar.”
27
Resim 3.3. Skype arayüzü 3
Skype belirli bir anda karşı taraftan ses bilgisi alınırken Resim 3.4’de görülen
Windows Kaynak İzleyicisi programında 25260 byte/saniye kaynak harcamaktadır.
Yine belirli bir anda ses bilgisi alınırken yaklaşık 24800 byte/saniye kaynak
harcamaktadır. Bunun dışında bir çok farklı uzak ip adresine değişik portlarda
bağlantı kurmaya çalıştığı ve bunların bilgisayarın yerel güvenlik duvarında izinli
olduğu gözlemlenmiştir. Yine iletişimde bir miktar gecikme mevcuttur.
Programın güçlü ve zayıf tarafları aşağıda yer almaktadır.
Güçlü tarafları;

Sesli, görüntülü olarak bilgisayardan bilgisayara, bilgisayardan telefona ve mobil
voip olarak iletişim kurabilmesi
28

Karşı tarafa dosya gönderimi ve ekran paylaşımı yapabilmesi

Sms veya chat mesajı gönderilebilmesi

Konferans görüşme yapılabilmesi

İletişim kurulacak kişilere e-posta adresi ya da cep telefonu ile ulaşılabilmesi

Türkçe dil seçeneği olması
Resim 3.4. Kaynak izleyicisi
29
Zayıf tarafları;

Yerel ağda iletişim kurulacak kişilerle bir sunucu vasıtasıyla iletişim kurması

Her türden kişisel bilgileri, iletişim içeriğini ve trafik verilerinin sunucu üzerinde
isteğimiz dışında saklanabilir olması

Sunuculara bağlanabilmesi için varsa güvenlik duvarında ilgili port ve uzak ip
adreslerine izin verilmesi zorunluluğu

Reklam içermesi

Üyelik gerektirmesi
3.2. Google Talk
Windows işletim sisteminde çalışan bu program, internet üzerinden bilgisayardan
bilgisayara ve mobil voip şekillerinde iletişim sağlamaktadır. Program 2006 yılında
faaliyete geçmiştir. Güncel kullanıcı sayısı hakkında bilgiye ulaşılamamıştır.
Resim 3.5. Google talk arayüzü
Resim 3.5’de görülen ekran Google Talk’ın ana ekranıdır. Bu ekranda kişi ekleme,
görünüm ayarları, yardım, ayarlar, kişi listesinde arama, durum ayarları seçenekleri
yer almaktadır. Kişi listesinde yer alan kullanıcıyla chat mesajlaşması yanında sesli
30
iletişim de kurulabilmektedir. Google Talk kullanabilmek için üyelik ve gmail eposta adresi almak zorunludur. Google Talk üyesi kişileri üyelik adına veya e-posta
adresine göre arama yaparak listeye eklemek mümkündür.
Resim 3.6. Google talk arayüzü 2
Resim 3.6’de kişi listesinden seçilen bir kişiyle Sesli Görüşme düğmesine basınca
arama esnasında çıkan karşılama ekranı görülmektedir. Bu ekranda çağrıyı
sonlandırma, çağrı kalite bilgisi, tam ekran, chat mesajı gönderme seçenekleri
mevcuttur.
Resim 3.7. Google talk arayüzü
31
Resim 3.7’de ise karşı tarafla sesli iletişim kurulduğunda gelen ekran görünmektedir.
Bu ekranda Resim 3.6’deki seçeneklere ilaveten sessize alma seçeneği mevcuttur.
Menülerin Türkçe olduğu program, oldukça basit ve sade bir arayüze sahip olmasıyla
ve az bant genişliği ve gecikmeye uğramasıyla avantajlıdır. Yerel ağ ortamında arada
herhangi bir sunucu kullanmadan doğrudan sesli iletişim kurabilme özelliği mevcut
değildir. Sesli iletişim isteği başlatıldığında öncelikle dünyanın herhangi bir yerinde
olan google talk sunucuları ile iletişim kurulmaktadır.
Sunucu vasıtasıyla karşı tarafla sesli iletişim kurulabilmesi, verileri sunucu üzerinde
isteğimiz dışında saklanabilir kılmaktadır. Google talk gizlilik ilkelerinde bu
durumdan şu şekilde bahsedilmektedir [Google, 2013]:
“Gizlilik Politikamızdaki ve diğer geçerli gizlilik ve güvenlik tedbirlerindeki
talimatlara dayanarak ve bunlara uygun bir şekilde kişisel bilgileri bizim adımıza
işlemeleri için bağlı kuruluşlarımıza veya diğer güvenilir işletmelere ya da kişilere
veririz.
Aşağıdaki durumlarda bilgilere erişimin, bilgilerin kullanımının, korunmasının veya
ifşasının makul düzeyde gerekli olduğuna iyi niyetimizle inanırsak, kişisel bilgileri
şirketlerle, kuruluşlarla veya Google dışından kişilerle paylaşırız:
Geçerli yasaları, düzenlemeyi, yasal süreci veya zorunlu resmi talepleri karşılamak.
Potansiyel ihlalleri araştırmak da dahil olmak üzere geçerli Hizmet Şartlarını
uygulamak.
Dolandırıcılığı, güvenlikle ilgili konuları ve teknik sorunları tespit etmek, önlemek
veya çözmek.
Google’ın, kullanıcılarımızın veya kamunun haklarını, mülkiyetini veya güvenliğini,
yasaların gerektirdiği veya izin verdiği şekilde korumak.”
Google Talk belirli bir anda karşı taraftan ses bilgisi alınırken Resim 3.8 ve 3.9’da
görülen Windows Kaynak İzleyicisi programında 13412 byte/saniye kaynak
harcamaktadır. Yine belirli bir anda ses bilgisi alınırken yaklaşık 13700 byte/saniye
kaynak harcamaktadır. Bunun dışında bir çok farklı uzak ip adresine değişik
portlarda bağlantı kurmaya çalıştığı ve bunların bilgisayarın yerel güvenlik duvarında
izinli olduğu gözlemlenmiştir. Yine iletişimde bir miktar gecikme mevcuttur.
32
Resim 3.8. Kaynak izleyici
Programın güçlü ve zayıf tarafları aşağıda yer almaktadır.
Güçlü tarafları;

Sesli, görüntülü olarak bilgisayardan bilgisayara ve mobil voip olarak iletişim
kurabilmesi

Karşı tarafa dosya gönderimi yapabilmesi

Chat mesajı gönderilebilmesi
33

İletişim kurulacak kişilere e-posta adresi ile ulaşılabilmesi

Türkçe dil seçeneği olması ve basit arayüzü
Resim 3.9. Kaynak izleyici 2
Zayıf tarafları;

Yerel ağda iletişim kurulacak kişilerle bir sunucu vasıtasıyla iletişim kurması
34

Her türden kişisel bilgileri, iletişim içeriğini ve trafik verilerinin sunucu üzerinde
isteğimiz dışında saklanabilir olması

Sunuculara bağlanabilmesi için varsa güvenlik duvarında ilgili port ve uzak ip
adreslerine izin verilmesi zorunluluğu

Gmail e-posta servisine üye olma zorunluluğu

Sadece mikrofonu ya da hoparlörü kapatma seçeneği olmaması

Gmail abonesi olmayanlarla sesli iletişim kurulamaması
Resim 3.10. Yahoo arayüzü
35
3.3. Yahoo Messenger
Windows işletim sisteminde çalışan bu program, internet üzerinden bilgisayardan
bilgisayara ve mobil voip şekillerinde iletişim sağlamaktadır. Program 1998 yılında
Yahoo Pager adıyla faaliyete geçmiştir.
Resim 3.10’da görüleceği üzere “Kişiler” bölümünde seçilen kullanıcıyla sesli veya
görüntülü iletişim, doğrudan cep telefonu/sabit telefon numaralarıyla sms yoluyla
iletişim kurabilmektedir. Bunun yanısıra dosya gönderimi, oyun ve sms/chat mesajı
gönderimi gibi özellikleri de mevcuttur.
Resim 3.11. Yahoo arayüzü 2
36
Sesli iletişim esnasında birden fazla kişinin görüşmeye katılması da (konferans
görüşme) mümkündür. Yahoo kullanabilmek için üyelik zorunludur. Yahoo üyesi
kişileri üyelik adına veya e-posta adresine göre arama yaparak listeye eklemek
mümkündür.
Resim 3.11’de ise karşı tarafla sesli iletişim kurulduğu anda gelen ekran yer
almaktadır. Program dosya gönderme, görüntülü konuşma, ekran paylaşımı gibi
seçeneklerle ve az bant genişliği harcamasıyla avantajlıdır. Yerel ağ ortamında arada
herhangi bir sunucu kullanmadan doğrudan sesli iletişim kurabilme özelliği mevcut
değildir. Programı kullanabilmek için Yahoo mail üyesi olmak gereklidir.
Yahoo belirli bir anda karşı taraftan ses bilgisi alınırken Resim 3.12’de görülen
Windows Kaynak İzleyicisi programında 9800 byte/saniye kaynak harcamaktadır.
Yine belirli bir anda ses bilgisi alınırken yaklaşık 9730 byte/saniye kaynak
harcamaktadır. Bunun dışında bir çok farklı uzak ip adresine değişik portlarda
bağlantı kurmaya çalıştığı ve bunların bilgisayarın yerel güvenlik duvarında izinli
olduğu gözlemlenmiştir. Yine iletişimde yüksek miktarlarda gecikme mevcuttur.
Programın güçlü ve zayıf tarafları aşağıda yer almaktadır.
Güçlü tarafları;

Sesli, görüntülü olarak bilgisayardan bilgisayara ve mobil voip olarak iletişim
kurabilmesi

Karşı tarafa dosya gönderimi ve oyun oynanabilmesi

Sms veya chat mesajı gönderilebilmesi

Konferans görüşme yapılabilmesi

İletişim kurulacak kişilere e-posta adresi ya da cep telefonu ile ulaşılabilmesi
37
Resim 3.12. Kaynak izleyicisi
Zayıf tarafları;

Yerel ağda iletişim kurulacak kişilerle bir sunucu vasıtasıyla iletişim kurması

Her türden kişisel bilgileri, iletişim içeriğini ve trafik verilerinin sunucu üzerinde
isteğimiz dışında saklanabilir olması
38

Sunuculara bağlanabilmesi için varsa güvenlik duvarında ilgili port ve uzak ip
adreslerine izin verilmesi zorunluluğu

Reklam içermesi

Üyelik gerektirmesi

Türkçe dil seçeneği olmaması

Bağlantıda yüksek gecikme oranı olması
3.4. Genel değerlendirme
Yukarıda anlatılan programların her birinin kendilerine özgü avantajları olmakla
beraber, sunucu olmadan yerel ağ üzerinde sesli iletişim yapılamaması, türkçe dil
seçeneğinin sınırlı olması, teknik desteğin yurtdışına bağımlılığı, güvenlik duvarında
ekstra izin gerektirmesi, yüksek bant genişliği kullanımları ve üyelik gerektirmeleri
nedeniyle
ofis
içinde
telefon
maliyetlerini
azaltmada
yetersiz
olacakları
düşünülmektedir. Programların sunucu tabanlı çalışması güvenlik endişelerini de
beraberinde getirmektedir.
Sunucuya ihtiyaç duymadan ofis içi iletişim maliyetlerini düşürecek, güvenli, üyelik
gerektirmeyen, az bant genişliği kullanan, yurt dışına bağımlı olmayan bir sesli
iletişim ihtiyacı tespit edilmiştir.
39
4. İKİ NOKTA ARASINDA İNTERNET ÜZERİNDEN SES İLETİMİ
Bu bölümde, yerel ağ ortamında ofis içi iki nokta arası internet üzerinden ve arada
sunucu olmadan sesli iletişimin sağlanabilmesi için kaynak tüketimi açısından benzer
uygulamalara göre daha az bant genişliği isteyen, ses paketlerinin gecikmeye
uğramadığı, paket kaybı olmayan, echo (yankı) etkisinin kabul edilebilir düzeyde
olduğu bir uygulama geliştirilmiştir. Bu uygulama ile telefon maliyetleri ortadan
kalkacak, daha etkin ve verimli çalışan bir uygulama vasıtasıyla iletişim sağlanmış
olacaktır.
Uygulama
bilgisayardan
bilgisayara
voip
modeli
baz
alınarak
geliştirilmiştir. Sip ve H.323 protokollerinde olduğu gibi UDP protokolüyle
çalışmaktadır.
4.1. Uygulama Geliştirme Yöntemi ve Kullanılan Araçlar
Uygulamanın gerçekleştirilmesi sırasında Visual Studio 2008 ve C# programlama
dilinden faydalanılmıştır. Framework olarak da .NET 3.5 sürümü kullanılmıştır.
Bunun dışında mikrofondan ses alımı için yazılım geliştirme kütüphanesi olarak
Microsoft DirectX SDK kullanılmıştır.
Microsoft C# .NET 3.5 dilini tercih etme nedenleri:
 C#’in görsel programlamaya dönük olması nedeniyle öğrenilmesinin ve
kullanımının kolay olmasıdır.
 Microsoft
DirectX SDK yazılım geliştirme
kütüphanesiyle uyumlu
çalışabilmesidir.
 Güncel bir yazılım geliştirme ortamı olmasıdır.
 Thread ve Socket programlamanın kolay bir şekilde geliştirilebilmesidir.
.NET Framework 3.5’da , .NET Framework 3.0 sürümüne eklenen yeni özelliklere
ilavelerde bulunmuştur. Örneğin, Windows Workflow Foundation (WF), Windows
Communication Foundation (WCF), Windows Presentation Foundation (WPF) ve
40
Windows CardSpace'deki özellik kümeleri. Ek olarak. NET Framework 3.5, birçok
teknoloji alanında, değişikliklerin bozulmaması için yeni derlemeler olarak eklenmiş
bazı yeni özellikler içerir [Microsoft, 2012]. Bunlar:
 Dil ile Tümleştirilmiş Sorgu (LINQ) ve veri duyarlılığının derin
tümleştirmesi. Bu yeni özellik, aynı söz dizimini kullanarak birçok türdeki
SQL verisi, koleksiyon, XML ve DataSet projeksiyonlarını filtreleyen,
numaralandıran ve oluşturan LINQ özellikli dillerde kod yazmanızı sağlar.
 ASP.NET AJAX, en popüler tarayıcıların tümünde çalışan daha verimli, daha
etkileşimli
ve
yüksek
düzeyde
kişiselleştirilmiş
Web
deneyimleri
oluşturmanızı sağlar.
 AJAX, JSON, REST, POX, RSS, ATOM ve birçok yeni WS-* standardı gibi
WCF hizmetleri oluşturmaya yönelik yeni Web protokolü desteği.
 WF, WCF ve WPF için Visual Studio 2008'de, yeni iş akışı kullanan hizmet
teknolojisi dahil olmak üzere tam araç oluşturma desteği.
 .NET Framework 3.5 temel sınıf kitaplığında (BCL) birçok ortak müşteri
isteğini karşılayan yeni sınıflar [Microsoft, 2012].
Mikrofon donanımı bilgisayara bağlanır/aktif hale getirilir
Karşı bilgisayarın IP adresi uygulamaya girilir
Bağlan tuşuna basılır
Karşı bilgisayarla karşılıklı olarak bağlantı kurulur
Sesli iletişim gerçekleştirilir
Şekil 4.1. Genel tasarım
41
Geliştirilen uygulama da mikrofondan ses kaydı yapılmaktadır. Bunun için Microsoft
DirectX SDK paketinin bilgisayarda kurulu olması gerekmektedir.
Uygulama DirectX kütüphanesi yardımıyla bilgisayarın mikrofon donanımından ses
kaydı almaktadır. Alınan bu ses kaydı socket programlama mimarisi yardımıyla UDP
protokolü üzerinden karşı bilgisayara ulaştırılmaktadır.
Sesli görüşme senkron yani eş zamanlı gerçekleşmesi gereken bir süreç olduğu için
karşılıklı çalıştırılan bir thread (iş parçacığı) yardımıyla ses alışverişi yapılmaktadır.
4.2. Çalışma Mantığı ve Arayüz
Uygulama bir W32 (32 bit) Windows uygulaması olarak geliştirilmiştir. Sade bir
görünüme sahip ekran arayüzü resim 4.1 de görülebilir. Ekranın sol kısmında
bilgisayarımızın IP adresi yer almaktayken, sağ kısımda arayacağımız bilgisayarın IP
adresinin girileceği bir kutu bulunmaktadır. Ekranın alt kısımında bağlan ve
bağlantıyı kes şeklinde iki buton vardır.
Resim 4.1. Ekran arayüzü.
Bilgileriniz bölümünde karşı noktaya bildirilecek IP adresi görünmektedir.
Bağlanılacak IP kısmında ise sesli iletişim kurulacak noktanın IP adresi yazılacaktır.
Bağlanılacak IP adresi yazıldıktan sonra bağlan düğmesine basılarak Şekil 4.1’deki
genel tasarım senaryosu işletilir. Son olarak sesli iletişimi sona erdirmek için
bağlantıyı kes düğmesine basılmalıdır.
42
Uygulamanın geliştirme aşamaları ve çalışma mantığı şu şekildedir:
 Visual Studio’da Solution Explorer penceresinde References bölümünde sağ
tıklanarak Add Reference bölümüne girilir. Burada Resim 4.2’de görüleceği
üzere Microsoft.DirectX ve Microsoft.DirectX.DirectSound araçları seçilerek
projeye eklenir.
Resim 4.2. Add reference ekranı
 Uygulama DirectX DirectSound kütüphanesi yardımıyla mikrofondan ses
kaydı yapar. Örneğin sesi Mono kanal, 16 örnek bit (per sample bits) ve
22050hz’ de geçici tampon belleğe kaydeder.
 Sesin karşı tarafa gönderilmesi için bir Thread oluşturulur.
 Kaydedilen ses bilgisi UDP protokolü kullanılarak oluşturulan bir socket
yardımıyla karşı bilgisayara gönderilir.
43
 Karşı bilgisayarda sesin alınması için bir Thread çalışmaktadır.
 Karşı bilgisayarda yine DirectX DirectSound Kütüphanesi yardımıyla ikinci
bir tampon belleğe ses verisi kaydedilir ve oynatılır.
 Sesin gönderilmesi ve sesin alınması, oynatılması için çalıştırılan thread ler
her iki bilgisayarda da senkron şekilde çalışır. Toplamda 4 thread
çalışmaktadır.
Ses iletimi bu şekilde gerçekleşmiş olur.
4.3. Kaynak Tüketimi
Geliştirilen uygulama belirli bir anda karşı taraftan ses bilgisi alınırken ve
gönderilirken Windows Kaynak İzleyicisi programıyla izlenmiştir. Kaynak
tüketimini etkileyen etmenler sesin saniyede alacağı mono ya da stereo kanal, her ses
örneğindeki bit sayısı, saniyedeki her bir örnek değerlerinden oluşur.
Bu değerleri incelediğimizde DirectX’de;

HerOrnektekiBit değeri 8 ya da 16,

Kanal (1) olursa Mono, (2) olursa stereo,

SaniyedekiHerBirOrnek değeri ise Çizelge 4.1’de görüleceği üzere 8.0 kHz,
11.025 kHz, 22.05 kHz, or 44.1 kHz (program kodlanırken hertz cinsinden
kullanılmıştır) değerlerinden oluşmaktadır.
Bir sesin saniyede harcayacağı bant genişliği hesabı şu şekilde formülize edilmiştir:
Bant genişliği (bit/saniye) = SaniyedekiHerBirOrnek * HerOrnektekiBit *
kanalsayısı * saniye
Byte cinsine çevrilirken ise her byte 8 bit’ten oluştuğu için:
44
Bant genişliği (byte/saniye) = Bant genişliği (bit/saniye) / 8
Program kodlanırken yukarıda anlatılan etmenlerin seçildiği değerlere göre kaynak
tüketimi artıp azalmaktadır.
Çizelge 4.1. Ses örnekleme frekansları
Saniyedeki Her Bir Açıklama
Ornek
8.0 kHz
Sabit telefon ses kalitesi
11.025 kHz
CD ses kalitesinin 4’de 1’i seviyesinde bir ses kalitesi
22.05 kHz
CD ses kalitesinin yarısı seviyesinde bir ses kalitesi
44.1 kHz
CD kalitesinde (VCD, MP3) ses
Yukarıda anlatılanlar ışığında, sesin kaynak tüketimini etkileyen etmenlerin çeşitli
durumlardaki kaynak tüketimlerini Windows Kaynak İzleyicisi programıyla
izlediğimizde aşağıdaki durumlar oluşmuştur.
Ses mono, her örnekteki bit sayısı 8 ve saniyedeki her bir örneğin 8000 olduğu
durumda 2,30 saniye çalıştırıldığında kodda:
“short kanal = 1;
short HerOrnektekiBit = 8;
int SaniyedekiHerBirOrnek = 8000;”
değişkenleri atanmaktadır.
Resim 4.3’de görülen Windows Kaynak İzleyicisi programında 18234 byte/saniye
kaynak harcamaktadır. Yine belirli bir anda ses bilgisi alınırken yaklaşık 8148
byte/saniye kaynak harcamaktadır. Ses gönderiminde ise 10085 byte/saniye kaynak
harcamaktadır. Bunun dışında karşı ip adresine değişik portlarda bağlantı kurmaya
çalıştığı ve bunların bilgisayarın yerel güvenlik duvarında izinli olduğu
gözlemlenmiştir. Gecikme mevcut değildir.
45
Resim 4.3. Kaynak izleyicisi
Ses mono, her örnekteki bit sayısı 16 ve saniyedeki her bir örneğin 11025 olduğu
durumda 1,30 saniye çalıştırıldığında kodda:
“short kanal = 1;
short HerOrnektekiBit = 16;
int SaniyedekiHerBirOrnek = 11025;”
değişkenleri atanmaktadır.
Resim 4.4’de görülen Windows Kaynak İzleyicisi programında 28308 byte/saniye
kaynak harcamaktadır. Yine belirli bir anda ses bilgisi alınırken yaklaşık 13349
46
byte/saniye kaynak harcamaktadır. Ses gönderiminde ise 14958 byte/saniye kaynak
harcamaktadır. Bunun dışında karşı ip adresine değişik portlarda bağlantı kurmaya
çalıştığı ve bunların bilgisayarın yerel güvenlik duvarında izinli olduğu
gözlemlenmiştir. Gecikme mevcut değildir.
Resim 4.4. Kaynak izleyicisi
Ses stereo, her örnekteki bit sayısı 16 ve saniyedeki her bir örneğin 11025 olduğu
durumda 1,72 saniye çalıştırıldığında kodda:
47
“short kanal = 2;
short HerOrnektekiBit = 16;
int SaniyedekiHerBirOrnek = 11025;”
değişkenleri atanmaktadır.
Resim 4.5. Kaynak izleyici
Resim 4.5’de görülen Windows Kaynak İzleyicisi programında 75853 byte/saniye
kaynak harcamaktadır. Yine belirli bir anda ses bilgisi alınırken yaklaşık 37927
byte/saniye kaynak harcamaktadır. Ses gönderiminde ise 37927 byte/saniye kaynak
48
harcamaktadır. Bunun dışında karşı ip adresine değişik portlarda bağlantı kurmaya
çalıştığı ve bunların bilgisayarın yerel güvenlik duvarında izinli olduğu
gözlemlenmiştir. Gecikme mevcut değildir.
Windows Kaynak İzleyicisi programıyla yapılan incelemelerde ses örnekleme
ayarları, kanal tercihi ve her örnekteki bit sayısı ayarları ideal bir şekilde
yapıldığında az bant genişliği harcayacağı görülmüştür. Ses kalitesinin iyileştiği ve
kanal tercihinin stereo olduğu durumlarda bant genişliği tüketimi artmaktadır.
Bununla beraber ses iletiminde gecikme olmaması da incelemelerde ön plana
çıkmıştır. Geliştirilen programın bağlantı kurulan hedef nokta dışında başka bir
noktayla iletişime geçmemesi de güvenlik açısından olumlu bir sonuç olmuştur.
4.4. Geliştirilen Uygulamanın Diğer Uygulamalara Göre Üstünlükleri
Geliştirilen uygulamanın mevcut uygulamalardan farklı olarak avantajları şunlardır:

Türkçe olması,

kullanım kolaylığı ve sade tasarıma sahip olması,
Çizelge 4.2. Gecikme süreleri (ms)
350
300
320
250
200
220
150
Gecikme
100
120
50
0
0
Skype

Google Talk
Yahoo
Messenger
Geliştirilen
Uygulama
ses paketlerinin ağ üzerinde gecikmeye uğramadan iletilmesi (Çizelge 4.2.),
49
Çizelge 4.3. Yankı etkisi (Puanlama: 4-kabul edilebilir düzey, 1-kabul edilemez)
4
4
3
3
2
Yankı
2
1
1
0
Skype
Google Talk
Yahoo Messenger
Geliştirilen
Uygulama

yankının kabul edilebilir düzeyde olması (Çizelge 4.3.),

paket kaybının minimum düzeyde olması,

herhangi bir sunucu gerektirmeden doğrudan karşı tarafla bağlantı kurulabilmesi,

ses iletişimi kurulacak hedef dışında başka noktalarla bağlantı kurulmaması,

reklam içermemesi,
Çizelge 4.4. Kaynak tüketimi (byte/saniye)
60000
50000
50060
40000
Gönderilen
30000
Alınan
27112
Toplam
20000
19530
18233
10000
0
Skype

Google Talk
Yahoo
Messenger
Geliştirilen
Uygulama
düşük miktarda bant genişliği harcamasıdır (Çizelge 4.4.).
50
5. SONUÇ VE ÖNERİLER
Bu bölümde geliştirilen iki nokta arasında internet üzerinden sesli iletişim
uygulamasına ve kullanım ayrıntılarına yönelik sonuçlara yer verilmiştir. Hedefler
doğrultusunda, yerel ağ ortamında ofis içi iki nokta arası internet üzerinden ve arada
sunucu olmadan sesli iletişimin sağlanabilmesi için kaynak tüketimi açısından benzer
uygulamalara göre daha az bant genişliği isteyen, ses paketlerinin gecikmeye
uğramadığı, paket kaybı olmayan, echo (yankı) etkisinin kabul edilebilir düzeyde
olduğu bir uygulama geliştirilmiştir
Sonuçlar:

Uygulama ile ofis ortamında telefon maliyetlerinin düşürülmesi amacıyla internet
üzerinden iki nokta arasında sesli iletişim kurulabileceği ortaya konmuş ve
Windows Kaynak İzleyicisi programıyla geliştirilen uygulamanın kaynak
tüketimi ve gecikme değerleri gözlemlenmiştir.

Bu değerlerle uygulamanın
avantajları,
dezavantajları,
kullanışlılığı
ve
uygulamanın hedeflerine ne kadar ulaştığı incelenmiştir.

Geliştirilen uygulama test ortamında 6 farklı IP adresi ile denenmiş ve başarılı
olmuştur.

Windows Kaynak İzleyicisi programıyla yapılan incelemelerde ses örnekleme
ayarları, kanal tercihi ve her örnekteki bit sayısı ayarları ideal bir şekilde
yapıldığında az bant genişliği harcayacağı görülmüştür.

Ses kalitesinin iyileştiği ve kanal tercihinin stereo olduğu durumlarda bant
genişliği tüketimi artmaktadır.

Bununla beraber ses iletiminde gecikme olmaması da incelemelerde ön plana
çıkmıştır. Uygulama ITU-T G.114 standardına göre kabul edilebilir düzeyde
gecikmeye sahiptir.

Gecikmenin 50 milisaniyenin altında olması (0 ms) nedeniyle echo yani yankı
oluşumunun kabul edilebilir düzeyde olduğu tespit edilmiştir.

İletişimin ofis içinde kurulan yerel ağda gerçekleşmesi paket kaybının minimum
düzeyde olmasını sağlamıştır.
51

Geliştirilen programın bağlantı kurulan hedef nokta dışında başka bir noktayla
iletişime geçmemesi de güvenlik açısından olumlu bir sonuç olmuştur.

Uygulamanın mevcut uygulamalardan farklı olarak avantajları Türkçe olması,
kullanım kolaylığı ve sade tasarıma sahip olması, ses paketlerinin ağ üzerinde
gecikmeye uğramadan iletilmesi, yankının kabul edilebilir düzeyde olması, paket
kaybının minimum düzeyde olması, herhangi bir sunucu gerektirmeden doğrudan
karşı tarafla bağlantı kurulabilmesi, ses iletişimi kurulacak hedef dışında başka
noktalarla bağlantı kurulmaması, reklam içermemesi ve düşük miktarda bant
genişliği harcamasıdır.
Öneriler:
Tezde incelenen mevcut diğer sesli iletişim uygulamalarının yetersizliklerini büyük
ölçüde gidermekle beraber ilavelere açıktır. Bu çalışmada ele alınan konuyla ilgili
olarak gelecekte aşağıdaki yönlerde araştırma yapılabileceği düşünülmektedir:
 Sadece kullanıcı girişi için sunucu ortamında çalışması sağlanarak üyelik
sistemi yardımıyla, sistemde ip adresleri ile üyelik bilgileri uyuşan kişilerin
kendi aralarında haberleşmesi sağlanabilir.
 Uygulama üzerine konulacak bir ses fitreleme mekanizması ile çalışma
esnasında oluşabilecek gürültü azaltılabilir.
 Ses sıkıştırma algoritmaları kullanılarak kullanılan bant genişliği daha da
azaltılabilir.
 Konferans görüşme, karşılıklı sunum yapılması ve dosya paylaşımı
eklentileriyle zenginleştirilebilir.
 Cevapsız çağrı bilgisi tutularak aktif değilken arayan kişiler listelenebilir.
 Hızlı arama yapılması için sık görüşülen kişiler ve bu kişilerin ip adresleri bir
veri tabanında saklanılabilir.
 İki nokta arasında görüntülü konuşma yapılması sağlanabilir.
 Çevrimiçi ve çevrimdışı uçlar arasında metin veya resim göndererek
mesajlaşma yapılması sağlanabilir.
52
 Uçlardan herhangi birinin görüşme yapmaya müsait olmadığı durumlarda
uygun durumda olan başka bir kişiye çağrılarını yönlendirmesi sağlanabilir.
53
KAYNAKLAR
Bayhan, S., “Araç Üstü İşleme Yapabilen Ngeo Uydu Sistemlerinde VoIP Başarımı”,
Yüksek Lisans Tezi, Boğaziçi Üniversitesi, 1-19 (2006).
Boucadair, M., “IP Telephony Interconnection Reference: Challenges, Models, and
Engineering”, CRC Press, 21-22, 2002.
Bozkurt, G., Aralık 2010, Hürriyet Gazetesi, Ekonomi Sayfası 2 (2010).
Can, E., “IPv6 Üzerinden Ses Uygulaması ve Paket Analizi”, Yüksek Lisans Tezi,
Beykent Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul, 15-40 (2006).
Cisco, “Voice Over IP - Per Call Bandwidth Consumption”,
http://www.cisco.com/image/gif/paws/7934/bwidth_consume.pdf, (2012).
Dickson, F., “Mobile VoIP—Transforming the Future of Wireless Voice” In-Stat, 1
(2009).
Dixit, S., “Wireless Ip and Building the Mobile Internet”, Artech House, 185-186,
2003.
Doğruöz, B., “Ses Haberleşme Sistemleri İçin Dinamik Erişim Kontrolü Tasarımı ve
Uygulaması”, Yüksek Lisans Tezi, Yıldız Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri
Enstitüsü, İstanbul, 6-15 (2007).
Durkin, J., “Voice-Enabling the Data Network: H.323, Mgcp, Sip, Qos, Slas, and
Security”, Cisco Press, 30, 2003.
Ellis, J., “Voice, Video, and Data Network Convergence”, Academic Press, 212,
2003.
Epstein, J., “Scalable VoIP Mobility: Integration and Deployment”, Newnes, 32,
2009.
Erman, K., “Kablosuz Ağlar İçin SIP Tabanlı, Mobil, IP Üzerinden Ses İstemcisi”,
Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, 1-9
(2008).
Ganguly, S, “VoIP: Wireless, P2P and New Enterprise Voice over IP”, Wiley, 149151, 2008.
Hallock, J., “A Brief History of VoIP”, COM 538, Masters of Communication in
Digital Media, 1-11 (2004).
54
İnternet: International Telecommunication Union, “ITU-T G.114 Standardı”
http://www.itu.int/rec/dologin_pub.asp?lang=e&id=T-REC-G.114-200305-I!!PDFE&type=items (2013)
İnternet: IETF: IETF RFC 2543 Standardı
http://www.ietf.org/rfc/rfc2543.txt RFC 2543 (2012).
İnternet: İstanbul Teknik Üniversitesi: “Bilgisayar Haberleşmesi”
http://web.itu.edu.tr/oktug/BH/notlar/bolum2.pdf (2012).
İnternet: Gmail
https://www.google.com/intl/tr/policies/privacy/ (2013)
İnternet: Microsoft: .NET 3.5
http://www.microsoft.com/downloads/tr-tr/details.aspx?FamilyID=33332
5fd-ae52-4e35-b531-508d977d32a6 (2012).
İnternet: Ntvmsnbc
http://www.ntvmsnbc.com/id/25425079/ (2013)
İnternet: Skype
http://www.skype.com/tr/legal/privacy/?intsrc=client-_-windows-_-6.3-_-goprivacy#collectedInformation (2013)
İnternet: Opswat: “Instant Messenger Market Share”
http://www.opswat.com/about/media/reports/antivirus-june-2012#instant-messengermarket-share (2013)
İnternet: Wikipedia: “Voice over IP”
http://en.wikipedia.org/wiki/Voice_over_IP (2012).
İnternet: Yıldız Teknik Üniversitesi: “Veri Haberleşmesi”
http://www.yildiz.edu.tr/~kunal/veri_hab.html (2012).
Karaaslan, B.,, “VoIP İnternet Üzerinden Sesli Haberleşme Ağının Optimizasyonu”,
Yüksek Lisans Tezi, Erciyes Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, 5-51 (2006).
Pelit, C., “Adaptif Veri Hızlarında Çalışan VoIP Uygulamalarında Kullanılmak
Üzere Tıkanıklık Bildirimi”, Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi Fen Bilimleri
Enstitüsü, 2-59 (2005).
Stallings, W., Data And Computer Communications Eighth Edition, New Jersey:
2007,s.298-301.
Şişko, B., “Oturum Başlatma Protokolü – SIP, Internet Protokolü Üzerinden SesVoIP ve Uygulamaları”, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi Fen
Bilimleri Enstitüsü, İstanbul, 1-74 (2006).
55
Tüysüz, M., “Improving Voice Quality in VoIP”, Yüksek Lisans Tezi, Dokuz Eylül
Üniversitesi, 1-9 (2007).
Wigfield, M., “Second Collection to Comprehensively Include Interconnected
VoIP”, FCC Report, 515 F 2d 385, 1-2, (2010).
VNI, C., “Cisco Visual Networking Index: Forecast and Methodology, 2010-2015”,
Cisco, FLGD 09748, 1-16, (2011).
Yavuz, E., “İnternet Protokolü (IP) Üzerinden Ses Haberleşmesinde Servis
Kalitesine Etki Eden Parametrelerin Analizi”, Yüksek Lisans Tezi, Süleyman
Demirel Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü,2-69 (2004).
Zengin, E., “Internet Protokolü Üzerinden Telefon Görüşmesi (IP Telefonu)
Kampüs Uygulaması ve Performans Değerlendirmesi”, Yüksek Lisans Tezi,
Sakarya Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Sakarya, 4-37 (2004).
56
ÖZGEÇMİŞ
Kişisel Bilgiler
Soyadı, adı
: ÖZGÖKÇE, Hüseyin Salih
Uyruğu
: T.C.
Doğum tarihi ve yeri
: 1983 Ankara
Medeni hali
: Evli
e-mail
: hso57@hotmail.com.tr
Eğitim
Derece
Eğitim Birimi
Mezuniyet tarihi
Lisans
Gazi Üniversitesi/Bilgisayar Eğitimi Bölümü
2006
Lise
Ankara Anafartalar Anadolu Tic. Mes. Lisesi
2001
İş Deneyimi
Yıl
Yer
Görev
2005
Gazi Üniversitesi
Kısmi Zamanlı Öğrenci Çalışan
Yabancı Dil
İngilizce
Hobiler
Futbol, Bilgisayar teknolojileri, Seyahat etmek
Download