Güneş - Ankara Üniversitesi Kreiken Rasathanesi

GÜNEŞİMİZ
Ankara Üniversitesi Kreiken
Rasathanesi
Genel Özellikleri
• Çapı  ~ 700000 km
 Yer’in çapının 109 katı
• Kütlesi: 1.99x1033 gram
 Yer’in kütlesinin 333000 katı
• Gaz yapılıdır (Ort. yoğunluk = 1.4 g/cm3)
• Yüzey sıcaklığı = 5800 K
• Merkezi sıcaklık = 15 milyon K
• Kütlece %74 H, %25 He, %1 diğer elementler
• Güneş Sisteminin kütlece % 99.8’ini oluşturur.
Genel Özellikleri - devam
•
•
•
•
Samanyolu’ndaki 300 milyar yıldızdan biri
Yer’e ortalama uzaklığı ~ 149600000 km
Güneş ışığının Yer’e ulaşma süresi 8dk 19.2sn
Samanyolu’nun merkezinden uzaklığı 26000
ışık yılı
• Samanyolu’nun merkezi etrafındaki dönemi
220 milyon yıl
• Samanyolu’nun merkezi etrafındaki hızı 220
km/s
Güneş;
•
•
•
•
•
Çekirdek
Işımasal (Radyatif) Bölge
Konvektif Bölge
Fotosfer
Kromosfer
 Geçiş Bölgesi
• Korona
dan oluşur.
İç Yapı
Güneş Atmosferi
Güneş Atmosferi
Yalnızca
Güneş
tutulması
sırasında
görülür.
görünen
yüzeyi
Isı Akışı
Güneş’in
Güneş’in iç
kısmı
Sıcaklık
içe doğru
artar.
Fotosfer
• Güneş’in görünen yüzey katmanı
• Derinlik ≈ 500 km
• Sıcaklık ≈ 5800 K
• Oldukça opak
• Güneş’in iç kısmında üretilen ışınımı soğurur ve tekrar salar.
Güneş koronası
Granülasyon (Bulgurlanma)
Konveksiyonun görünen etkisidir. Isınan hücrelerin yüzeye
ulaşması durumunda parlak, soğuyarak iç katmanlara geri
düşen hücrelerin ise karanlık görülmesi şeklinde kendini
gösterir.
Kromosfer
• Fotosferin üstündeki Güneş
katmanıdır.
• Yüksek derecede iyonize
gazların; görünür, UV ve Xışın çizgileri yayınlanır.
• Sıcaklık git gide yükselir ≈
4500 K ≈ 10000 K ≈ 1 milyon
K’e atlar.
Geçiş bölgesi
Filamentler
Kromosfer (2)
Spiküller:
Fotosferden,
kromosfere
yükselen daha
soğuk gazların
filamentleri.
Ha salmasında
görünür.
Korona
• Güneş koronası, fotosferden çıkan sıcak ve
elektrik yüklü gazların akış bölgesidir.
Korona’daki “Manyetik Halı”
• ~ 2 milyon K sıcaklığa sahip değişik miktarlarda koronal madde
• Beyaz bölgeler  daha fazla madde, siyah bölgeler  daha az
miktarda madde
• Beyaz ve siyah lekeler farklı kutuplara sahiptirler.
• Manyetik halıyı oluşturan bu olguların  Koronanın sıradışı sıcaklığı
Manyetik
halıya
ilişkin
model.
• Manyetik alan elektriklenmiş parçacıkların
hareketli olmasıyla üretilir.
• Güneş’in manyetik alanı; büyük bir dinamo gibi
davranmasını sağlayan derin konveksiyon
bölgesinde deveran eden iyonize gazlara bağlı
olarak Güneş’in yavaş (dönemi ~25 gün)
dönüşüyle üretilir.
• Manyetik çizgiler Güneş enerjisinin akışıyla
dışarı doğru hareket eder ve koronal gazları
tutan dev ilmekleri koparabilir.
Güneş’in Manyetik Dinamosu
Güneş ekvatorda kutuplardakinden daha hızlı
döner.
Güneş’in manyetik etkinliğinden diferansiyel
dönmenin sorumlu olduğu düşünülmektedir.
Güneş Aktivitesi
Soft X-ışınlarında görülen Güneş Aktivitesi
Güneş Lekeleri
Fotosferin soğuk bölgeleri
(T ≈ 4200 K).
Parlak Güneş üzerinde karanlık
lekeler olarak görülürler. Fakat
gece gökyüzündeki dolunaydan
daha parlak olabilirler.
Güneş Lekeleri (2)
Aktif Bölgeler
Görünür
Ultraviyole
Güneş Lekeleri (3)
Güneş lekelerindeki manyetik alan ortalamadan
yaklaşık 1000 kat daha güçlüdür.
Manyetik Kuzey
Kutbu
Manyetik
Güney
Kutbu
 Güneş
lekeleri fotosferdeki manyetik
etkinlikten kaynaklanır.
Güneş etkinliği minimum iken
Güneş etkinliği maksimum
iken
Manyetik Alan Çizgileri
Manyetik
Kuzey
Kutbu
Manyetik
Güney
Kutbu
Manyetik
Alan
Çizgileri
11-yıllık Güneş etkinliği
Güneş Çevrimi
11 yıl sonra lekerin manyetik
kutupları ters döner.
11-yıllık çevrim
Ters manyetik kutupluluk
=> Toplam Güneş çevrimi
= 22 yıl
20 Haziran 2013
Prominensler
Görece soğuk gaz
(60000 – 80000 K)
Fotosferin parlak arka
planında karanlık
filamentler (iplik
yapılar) olarak
görünürler.
Manyetik ilmekler boyunca Güneş’in
fotosferinden gaz çıkışı gerçekleşir.
Flare’ler
Manyetik
enerjinin aniden
serbest kalması
ile kromosferde
ortaya çıkan güçlü
patlamalar
• Bir Güneş patlaması (flare) sırasında açığa
çıkan enerji ~ 1 milyar megaton TNT
• Birkaç dakika içinde sıcaklık birkaç milyon
dereceye ulaşabilir.
~ 5 dakika
Flare’ler (2)
Güneş
flare’i
sonucunda
ses
dalgaları
üretilir.
Güneş patlamaları bizi nasıl
etkiliyor?
• Haberleşme uyduları, güç kaynakları
navigasyon sistemleri
Güneş patlamaları bizi nasıl
etkiliyor? - devam
Güneş patlamaları bizi nasıl
etkiliyor? - devam
• Medikal X-ışın cihazları kadar radyasyon
Aurora – Kutup Işıkları
Güneş Rüzgarı
Güneş’ten yüklü parçacıkların akması
Hız ≈ 300 – 800 km/s
Güneş kütle
kaybeder:
107 ton/yıl
(Yılda kütlesinin
yaklaşık ≈ 10-14 ü
kadar.)
Güneş rüzgarı Dünya’nın manyetosferine çarpar.
Koronal kütle atımları
Enerji akışı
Güneş’in İç Yapısı
Enerji
konveksiyonla
taşınır.
Enerji ışımasal
yolla taşınır.
Enerji nükleer
füzyonla
üretilir.
Yaklaşık 1 Güneş
kütleli ya da daha
küçük kütleli
yıldızlarda aynı yapı.
Sıcaklık, yoğunluk ve
basınç azalıyor.
Güneş ve Diğer Yıldızlar
• Güneş çok sıcak bir yıldız mıdır?
• Güneş’in yüzey sıcaklığı ~ 5800 K
• Samanyolu’ndaki en
sıcak yıldızlardan biri
Carina Bulutsusu’nda
 HD 93129A
• Sıcaklığı 48000 K
Güneş ve Diğer Yıldızlar - devam
• Güneş çok büyük bir yıldız mıdır?
• Güneş’in yarıçapı yaklaşık olarak 70000
km’dir.
Güneş’in Yaşamı
Merkezde H biter
BEYAZ CÜCE
Büzülme
Çekimsel Büzülme
Sıcaklık ve Kinetik.E. Artar
Füzyon, dış katmanlarda
Genişleme, soğuma
Çekirdek ısınır, füzyon, He
parlaması
KIRMIZI (R büyüdü, L artar
DEV daha fazla kütle kaybı)
TEŞEKKÜRLER