döviz

DÖVİZ PİYASASI ve TCMB
R. Hakan ÖZYILDIZ
hakanozyildiz@gmail.com
(Sunumun hazırlanması sırasında Sn. E. AKBOSTANCI’nın ders notları ve TCMB
kaynaklarından yararlanılmıştır.)
GİRİŞ
• Genel bir tanımlamayla yabancı ülke
paralarına veya para yerine geçen her türlü
ödeme araçlarına döviz (foreign exchange -FX)
denir.
• Bankacılık uygulamalarında nakit yabancı
paralara efektif döviz yada sadece efektif adı
verilir.
•www.hozyildiz.com
•2
DÖVİZ PİYASASININ KAPSAMI
• Döviz piyasası, yabancı paraların yada nakit
para yerine geçen banka havalesi, ödeme
emri, çek vs. gibi araçların kişiler, bankalar
veya firmalar tarafından alınıp satıldığı
piyasalardır.
•www.hozyildiz.com
•3
I. DÖVİZ PİYASALARININ İŞLEMCİLERİ
1. Bankalar ve banka-dışı işlemciler
2. Dış ticaret ve dış yatırım işlemleri yapan kişiler
ve firmalar
3. Spekülatörler ve arbitrajcılar
4. Merkez bankaları ve hazine
5. Döviz brokerleri
6. Enflasyondan korunmaya çalışan işlemciler
•www.hozyildiz.com
•4
Döviz Piyasalarının Temel Aktörleri
• Ticari Bankalar: Tüm büyük çaplı uluslararası
işlemlerin hemen hemen çoğu çeşitli finansal
merkezlerdeki bankaların hesaplarına para
yatırmayı ya da çekmeyi gerektirir. Bu yüzden
ticari bankalar döviz piyasalarının en önemli
aktörleri arasındadırlar.
• Şirketler: Şirketlerin birden çok ülkede is yapıyor
olmaları, ve/veya ithalat ya da ihracat yapıyor
olmaları bulundukları ülkenin parası dışındaki
paralar cinsinden para kazanıyor ya da ödeme
yapıyor olmaları anlamına gelir. Bu da şirketlerin
döviz piyasalarında işlem yapmalarına yol açar.
•www.hozyildiz.com
•5
Döviz Piyasalarının Temel Aktörleri
• Bankalar Dışındaki Finansal Kuruluşlar: Zaman
içerisinde finansal piyasaların derinleşmesi ve
finansal araçların çeşitliliğinin artması bankalar
dışındaki kuruluşların da bankalara benzer
hizmetler veriyor hale gelmesine yol açtı.
Böylece örneğin özel emeklilik fonları, sigorta
fonları, aracı kuruluşlar vb. de döviz cinsinden
işlemler yapmaya ve dolayısıyla döviz
piyasalarının aktörleri arasında yer almaya
başladılar.
• Merkez Bankaları: Döviz kuru rejimine türüne
göre MB’nın döviz piyasalarına müdahale etmesi
durumu son derece alışılagelmiş ve olağan bir
durumdur. Bu anlamda MB’ları döviz
piyasalarının önemli aktörlerindendir.
•www.hozyildiz.com
•6
II.Döviz Talebi ve Döviz Arzı
• Döviz piyasasının müşterileri, yani alıcı ve
satıcı durumunda olanlar uluslararası ticari,
mali işlem yapan veya spekülatif faaliyette
bulunan gerçek kişilerle firmalar veya öteki
kurumlardır.
•www.hozyildiz.com
•7
• Müşteriler çeşitli amaçlarla ulusal para
karşılığında bankalardan döviz satın
alabilirler. Satın alınan bu dövizler döviz
talebini oluşturur.
• Aynı şekilde herhangi bir yolla döviz
kazanan veya ellerinde döviz bulunduran
kimseler ulusal para karşılığında bu
dövizleri bankalara satmak isteyebilirler.
Döviz arzı bunları kapsar.
•www.hozyildiz.com
•8
• Ana neden olarak herhangi bir anda toplam
döviz talebi şu üç etkenden kaynaklanmış
olabilir:
– Mal ve hizmet talebi,
– Yurtdışına sermaye yatırımına bağlı talep,
– Spekülasyon ve kur riskinden korunmam amaçlı
talep
•www.hozyildiz.com
•9
Döviz Arzı ve Döviz Talebi
Döviz Talebi
Serbest döviz piyasalarında döviz kuru döviz
arzının ve döviz talebinin etkileşimi ile belirlenir.
• Diğer bir ülkeden mal ve hizmet alındığında
(Ödemeler dengesinde (ÖD) cari işlemler
hesabında eksi olarak kaydedilen, dışarıya döviz
cinsinden ödeme yapılmasına yol açan işlemler
yüzünden)
• Diğer bir ülkeden finansal varlıklar alındığında
(ÖD’de sermaye ve finans hesabında eksi olarak
kaydedilen işlemler yüzünden)
• Gelecekte döviz kurunda beklenen değişikliklerin
(yerli paranın gelecekte değer kaybetmesi)
yaratacağı kayıpları önlemek amacıyla ya da
bundan kar etmek amacıyla yaratılır.
•www.hozyildiz.com
•10
Döviz Arzı;
• Diğer ülkelere mal ve hizmet satıldığında
(Ödemeler dengesinde (ÖD) cari işlemler
hesabında artı olarak kaydedilen, yurt dışından
döviz geliri yaratan işlemler yüzünden)
• Diğer ülkelere finansal varlıklar satıldığında
(ÖD’de sermaye ve finans hesabında artı olarak
kaydedilen işlemler yüzünden)
• Gelecekte döviz kurunda beklenen değişikliklerin
(yerli paranın gelecekte değer kazanması)
yaratacağı kayıpları önlemek amacıyla ya da
•bundan kar etmek amacıyla yaratılır. Toplam döviz arzı da bunların tersinden
oluşur:
– Yabancı mal ve hizmet satışı
– Yabancıların yurtiçinde sermaye yatırımı yapmaları
– Spekülatif veya korunma amaçlı döviz satışı
•www.hozyildiz.com
•11
Döviz Talebi ve Döviz Arzı Eğrileri
•Döviz
Kuru

•S
•D
•E
•R0
•S

•D
•O
•M0
•(a) Döviz Arz ve Talebi
•Döviz
Miktarı
•O
•Grafik 13.1: Serbest Kur Değişmeleri
•
Grafikte görüldüğü gibi döviz
piyasasında denge DD döviz talebi ile
SS döviz arzının kesiştiği E noktasında
olur. Piyasa hacmi OMo, denge kuru
ORo olur

•www.hozyildiz.com
Toplam döviz talebi, ülkenin
mal ve hizmet ithali ile yurt
dışına ihraç edilmek istenen
sermaye miktarından oluşur.
Kur yükseldikçe yabancı
mallar pahalılaşır ve talep
edilen yabancı mal miktarı
dolayısıyla döviz talebi azalır.
Kur yükseldikçe ihraç
malları döviz cinsinden
ucuzlamış olacaktır.
•12
III. DÖVİZ PİYASASINDA İŞLEM TÜRLERİ
• 1. Anında İşlemler
• 2. Vadeli İşlemler
• 3. Döviz Swapları
•www.hozyildiz.com
•13
1. Anında İşlemler
• Anında işlemler (spot transactions), alınıp satılan paraların ilke olarak
anlaşmaya varıldığı anda teslimi kaydıyla gerçekleştirilen işlemlerdir.
Bununla birlikte, anlaşmaya varılır varılmaz taraflardan birinin dövizi,
diğerinin de kararlaştırılan kur üzerinden bunun karşılığı olan ulusal parayı
teslim etmesi durumu daha çok nakit döviz işlemlerinde görülür. Örneğin,
bir bankada efektif döviz satmalımı veya satışı bu şekilde gerçekleştirilir.
Interbank piyasasında hesaptan hesaba havale biçiminde yapılacak anında
işlemlerde ödeme ve teslim tarihi (settlement date) ise normal olarak
anlaşmaya varıldığı tarihi izleyen iki işgünüdür.
•www.hozyildiz.com
•14
1. Anında İşlemler
•
•
•
Ödeme ve teslim tarihine işlemin valörü (value date) de denir. Valörün iki işgünü
sonrasına ait olması taraflara kolaylık sağlamak içindir. Böyle bir süre
bir tarafın sattığı dövizi, diğer tarafın da ulusal parayı karşı tarafa devretmeye hazır
duruma getirmesine yardımcı olur.
Valör tarihinde dünyadaki bankalar arasındaki dolar ödemelerinin çoğu CHIPS adı
verilen bir sistem aracılığıyla gerçekleştirilir. CHIPS, merkezi New York'ta bulunan
ve dünyada döviz İşlemi yapan çoğu bankaların üye oldukları bir fon transferi
sistemdir. Bu sistem sayesinde dolar fonları bir uluslararası bankadan diğerine çok
hızlı, ucuz ve hatasız bir biçimde devredilmiş olur.
•www.hozyildiz.com
•15
2. Vadeli İşlemler
• Vadeli işlemler ise gelecekte bir tarihte belirli miktar ulusal para
karşılığında belirli miktar yabancı paranın devredilmesini gerektiren
işlemlerdir.
• Vadeli işlemlerin gerektirdiği döviz alış veya satış sözleşmesi bugünden bir
banka ile yapılır ve uygulanacak kur da şimdiden belirlenir. Ancak dövizin
ve karşılığında ödenecek ulusal paranın teslimi gelecekte anlaşmaya varılan
belirli bir tarihte yerine getirilir. Vadeli kurlar valörlerine göre genellikle
30, 60 veya 90 günlük olarak kote edilirler.
• Kuşkusuz vadeli sözleşmelere uygulanan kurlar anında kurlara uygulanan
kurlardan farklıdır. Bu kur farkı, en az ilgili ulusal paralar üzerindeki faiz
oranlarının farkına eşittir. Diğer bir deyişle, düşük faizli ulusal para
vadeli piyasada yüksek faizli ulusal para karşısında bu faiz farkı
ölçüsünde pahalıya satılır (prim yapar).
•www.hozyildiz.com
•16
3. Döviz Swapları
• Döviz piyasasında gerçekleştirilen işlemlerin bir bölümü de
swaplardir. Döviz swapı bir dövizin belirli miktarının iki farklı
teslim tarihi (valör) ile aynı anda hem alınması, hem de
satılması biçimindeki işlemlere verilen addır. Alım ve satım
işlemleri aynı banka ile veya bir brokerle birbirine bağlı olarak
yapılır. Anlaşma aynı karşı taraf ile tek işlem biçiminde
yapıldığı için burada bir kur riski söz konusu olmaz.
• Bir anında döviz işlemi karşılığında bir vadeli işlem yapılması
biçimindeki döviz swaplarına "vadeli karşılığında anında
teslim swaplar" (spot against forward swaps) adı verilir.
•www.hozyildiz.com
•17
• Örneğin, yabancı paralara kısa vadeli olarak yatırılan fonları kur riskine
karşı korumak üzere anında piyasada önce bir döviz alış işlemi, sonra da
bununla bağlantılı olarak vadeli bir döviz satış düzenlemesi yapılması
döviz swapı uygulamalarının yaygın uygulama alanlarıdır. Bunun gibi,
ticari bankaların bir yabancı para üzerinden verdikleri eksik veya fazla
pozisyonları denkleştirmek üzere diğer bankalardan daha sonra iade
edilmek üzere bu miktar dövizi ödünç almaları da başka bir döviz swapı
örneğidir.
•www.hozyildiz.com
•18
IV. DÖVİZ KURU
• Döviz fiyatlarına döviz kuru denir.
• Döviz kuru iki milli para birimi arasındaki değişim oranının
ifade eder.
• Döviz kuru bir fiyat olmakla beraber herhangi bir malın
fiyatından farklıdır. Kurlardaki değişiklik uluslararası ekonomik
ilişkilere konu olan mal ve hizmetlerin piyasa fiyatlarını ve
sonra da diğer piyasaları etkileyerek ekonomilerde global
değişiklikler yaratır.
• Döviz kuru döviz piyasasında oluşur.
•www.hozyildiz.com
•19
IV. DÖVİZ KURU
1. Dolaylı ve Dolaysız Kotasyon
• Döviz kuru yabancı para biriminin değiştirilebildiği ulusal para
miktarı biçiminde tanımlanmışsa
1$ = 1.25 TL
gibi buna Dolaysız Kotasyon (Avrupa Usulü)
• Döviz Kuru bir birim ulusal para ile değiştirilebilen yabancı
para miktarı biçiminde tanımlanmış ise
1 TL = 1/1.25 = 0.80 $
gibi Dolaylı Kotasyon (Amerikan Usulü) denir.
•www.hozyildiz.com
•20
IV. DÖVİZ KURU
• Döviz Kuru yükselirse yabancı paranın değeri
ARTAR, ulusal paranın değeri AZALIR.
• Döviz Kuru düşerse yabancı paranın değeri
AZALIR, ulusal paranın değeri ARTAR.
•www.hozyildiz.com
•21
IV. DÖVİZ KURU
• Bankaların döviz alım satımı için kur
belirlemeleri “kote etmek” veya “kotasyon”
deyimleri ile ifade olunur. Türkçe anlamı
“fiyat yazmak” tır
•www.hozyildiz.com
•22
IV. DÖVİZ KURU
2. Döviz Alış Kuru, Döviz Satış Kuru ve Kur Marjı
• Bankalar Döviz Kurlarını alış ve satış kurları
olarak ayrı ayrı kote ederler.
• Bankalar dövizi düşük fiyattan alır yüksek
fiyattan satar. Alış ve satış kurları arasındaki
fark bankanın kârını ve işlem giderlerini
kapsar buna Kur Marjı denir.
•www.hozyildiz.com
•23
IV. DÖVİZ KURU
2. Döviz Alış Kuru, Döviz Satış Kuru ve Kur Marjı
• Kur marjını yıllık faiz veya kâr oranı ile
karşılaştırabilmek için bunların yüzdelik
oranlara dönüştürülmesi gerekir:
Kur Marjı (yüzde) =
Satış Kuru (PS) – Alış Kuru (PA)
Satış Kuru (PS)
•www.hozyildiz.com
X 100
•24
IV. DÖVİZ KURU
2. Döviz Alış Kuru, Döviz Satış Kuru ve Kur Marjı
• Örneğin doların alış kuru 1.40TL ve satış
kuru 1.50TL ise kur marjı % 6.6 olur.
Kur Marjı (yüzde) =
1.50 – 1.40
1.50
X 100 = % 6.6
•www.hozyildiz.com
•25
IV. DÖVİZ KURU
1. Döviz Alış Kuru, Döviz Satış Kuru ve Kur Marjı
• Marj ödemelerinin süresi kısadır. Bunu Yıllık
yüzdelere dönüştürürsek, örneğin alış ve
satış arasında 10 gün süre geçiyorsa yıllık
kur marjı % 18.5 olur.
Kur Marjı (yıllık yüzde) =
1.50 – 1.40
1.50
X
•www.hozyildiz.com
10
360
X 100= % 18.5
•26
IV. DÖVİZ KURU
3. Kur Marjını Etkileyen Faktörler
• Alış ve satış kurları arasındaki farklılıkların
nedenleri:
1- Döviz işlemlerinin miktarı fazla olursa
alım satım marjı düşük olur.
2- Döviz piyasası istikrarsızsa yani iniş ve
çıkışlar varsa marjlar yüksektir.
3- O paranın gelecekteki piyasa koşullarına
ilişkin istikrarsızlık beklentileri de marjları
artırır.
•www.hozyildiz.com
•27
IV. DÖVİZ KURU
3. Kur Marjını Etkileyen Faktörler
•
Efektif Kurlarda Alış Satış Marjının Yüksek Oluş
Nedenleri:
1- Efektif Dövizler genellikle ufak miktarda alınır satılır.
Bu ufak miktarlar için de aynı idari masraflar yapılır.
2- Efektif dövizler bankalarda nakit olarak bulunur.
Değişik yabancı paraları kasasında tutan banka bu alım
satım süresi içinde faiz geliri elde etmez.
3- Nakit dövizlerin güvenlik problemi vardır. Ayrıca nakit
dövizlerin ilgili ülkeden getirilmesi bir masrafı gerektirir.
Bu nedenlerle “efektif döviz” kurları “döviz”e göre daha fazla
alım satım marjını içerir. .
•www.hozyildiz.com
•28
IV. DÖVİZ KURU
4. Dolaysız Kur ve Çapraz Kur
• İki ulusal para arasında piyasada fiilen uygulanan
değişim oranına Düz Kur (Dolaysız Kur) denir.
1$=1 TL
• Farklı paraların kurlarının $ gibi ortak bir payda
üzerinden hesaplanmasına Çapraz Kur (Dolaylı
Kur) denir.
1 $=2 €
Frankfurt Piyasasında
1 $=1 TL Tahtakale Piyasasında
1 € = 0.5 TL
Dolaylı Kur olur
•www.hozyildiz.com
•29
IV. DÖVİZ KURU
3. Efektif Döviz Kurları
•
•
•
Bir ulusal paranın dış değeri (satınalma gücü)
onunla satın alınabilecek yabancı mal, hizmet
veya mali değerlere bağlıdır.
Bu ise dolaysız kotasyonda döviz kurunun tersine
eşittir.
Bir ulusal paranın dış değerini hesaplamak için
efektif döviz kuru hesaplanır: ulusal paranın,
ülkenin başlıca ticaret ortaklarının paralarıyla
olan kurlarının ağırlıklı ortalamasına eşittir.
•www.hozyildiz.com
•30
Reel Döviz Kurları
•
•
•
•
R (Reel Döviz Kuru)
E (nominal döviz kuru)
Pf (dış enflasyon oranı)
P(yurtiçi enflasyon oranı)
• R=Ex
Pf
P
•www.hozyildiz.com
•31
•www.hozyildiz.com
Sep-13
May-13
110
Jan-13
Sep-12
May-12
Jan-12
Sep-11
May-11
Jan-11
Sep-10
May-10
Jan-10
Sep-09
May-09
Jan-09
Sep-08
May-08
Jan-08
Sep-07
May-07
Jan-07
Sep-06
May-06
Jan-06
Sep-05
May-05
Jan-05
Sep-04
May-04
Jan-04
Sep-03
May-03
Jan-03
Axis Title
Kırılma noktalarına dikkat
REEL KUR ENDEKSİ
140
130
120
Series1, 109.41
100
90
80
•32
• Döviz kuru yıl içinde E: 1$ = 1.5TL olarak sabit
tutulmuş iken Türkiye’de enflasyon oranı
P=0.10 ve ABD’de enflasyon oranı Pf=0.05
olmuş ise reel döviz kurundaki değişme,
• R = 1.5 x (0.05/0.10) =0.75 olur.
•www.hozyildiz.com
•33
• Döviz kurunu merkez bankasının
müdahaleleriyle denge değerlerinin (iç ve dış
enflasyon farkını yansıtan kur) altında tutan
ülkelerde reel kurlarda düşüş yaşanır. Bu da
ulusal paranın aşırı değerlenmesi olup dış
ticaret bilançosunu bozucu etkiler doğurur.
•www.hozyildiz.com
•34
V. DÖVİZ ARBİTRAJI
• Bir döviz, menkul değer, mal veya üretim
faktörünün belli bir andaki fiyat
farklılığından yararlanmak üzere, bu varlığın
eşanlı olarak alınıp-satılmasına arbitraj
denir.
• Risksiz oluşu arbitrajı, spekülasyondan
ayıran en önemli faktördür.
•www.hozyildiz.com
•35
V. DÖVİZ ARBİTRAJI
1. Yer Arbitrajı: İki Uçlu Arbitraj
•
Döviz Arbitrajı aynı iki para arasındaki kurların belirli
bir anda çeşitli piyasalarda farklı olmasından
kaynaklanabilir.
İstanbul Piyasası
1$=1.5 TL
New York Piyasası
1$=2 TL
– Arbitrajcı elindeki 1.5TL İstanbul Piyasasından dolar alır.
– Aynı anda New York Borsasında 1$’ı 2 TL’ye çevirir.
– Bu durumda 0.5 TL (%33 oranında kâr etmiş olur)
•www.hozyildiz.com
•36
V. DÖVİZ ARBİTRAJI
1. Yer Arbitrajı: İki Uçlu Arbitraj
• Kişisel kâr sağlamanın yanında, ekonomik
açıdan arbitrajın en önemli yararı, kur
uyumunu gerçekleştirmesi ve Tek Fiyat
Kanunun işlemesine olanak vermesidir.
– Arbitrajcı İstanbul’da dolar satın aldıkça talep
artar ve TL fiyatı yükselir.
– New York Piyasasında dolar sattıkça dolar arzı
artar ve fiyat düşmeye başlar.
•www.hozyildiz.com
•37
V. DÖVİZ ARBİTRAJI
2. Çapraz Kur Farkına Dayalı
Arbitraj :Üç Uçlu Arbitraj
•
•
Arbitraj, bazen iki para arasındaki dolaysız kur ile
çapraz kurlardan hesaplanan dolaylı kur farkından
kaynaklanabilir.
YTL, € ve USD olmak üzere üç para arasındaki
kurların aşağıdaki gibi olduğunu kabul edelim.
2$=1 € veya 1$=1,5 TL
1 € =2 TL
–
–
–
–
Arbitrajcı 6 TL ile başlarsa 3 € satın alır.
3 € ile 6 $ satın alır.
6 $ ‘ı 9 TL’ye dönüştürür.
3 TL (%50 oranında) kâr eder.
•www.hozyildiz.com
•38
V. DÖVİZ ARBİTRAJI
2. Üç Uçlu Arbitraj: Grafikle Gösterim
1$=2 TL
$
€
$
1$=1€
$
TL
€
=
TL
TL
€
€
TL
€
TL
TL
•www.hozyildiz.com
TL
1
=
€
$
2
=
X
X
€
$
1
1
1
2
•39
VI. DÖVİZ SPEKÜLASYONU
•
•
•
Spekülasyon, bir kimsenin kendi yaptığı tahminlere dayanarak
fiyatında yükselme beklediği ekonomik varlığı satın alması, fiyatında
düşme beklediklerini ise satması yoluyla kâr sağlama faaliyetidir.
Spekülasyonun ayırıcı özelliği ilerideki fiyat değişmelerinin bugünden
tam olarak bilinmemesi yani geleceğe ait bir belirsizliğin bulunmasıdır.
Bu durumda herkes tüm göstergeleri göz önüne alarak tahminler
yapar. Risk yüklenmek spekülasyonun temel özelliğidir.
Spekülatörler döviz kurlarındaki değişmelerin tahmin edilmesinde
– ülkenin ödemeler bilançosu durumu,
– faiz ve enflasyon oranı,
– ihracattaki gelişmeler,
– dış borç ödemeleri,
– IMF gibi mali kuruluşların desteği vs.
gibi tüm etkenleri dikkate alırlar.
•www.hozyildiz.com
•40
VII. BANKALARIN DÖVİZ İŞLEMLERİNE ARACILIK İŞLEVLERİ
1. Bankaların Müşterileriyle Döviz Ticareti
•
Bankaların müşterileriyle yaptıkları döviz
alım ve satımları döviz piyasasının görünen
yönüdür ve bu işlemler perakende döviz
piyasasını oluşturur.
•www.hozyildiz.com
•41
VII. BANKALARIN DÖVİZ İŞLEMLERİNE ARACILIK İŞLEVLERİ
2. Bankalar ve Uluslararası Ödeme İşlemleri
TÜRKİYE
Mal
İhracatçı
İthalatçı
Ödeme (TL)
Türkiye
Bankası
ABD
Ödeme ($)
Ödeme emri
•www.hozyildiz.com
Amerika
Bankası
•42
VII. BANKALARIN DÖVİZ İŞLEMLERİNE ARACILIK İŞLEVLERİ
3. Bankalar arası Döviz Piyasası
•
•
•
•
Bankalar müşterileriyle yaptıkları döviz işlemleri döviz
pozisyonlarında ortaya çıkan bir açık veya fazlayı
birbirlerinden karşılayarak denkleştirirler. Bankaların
kendi aralarında yaptıkları işlemler de döviz interbankı’nı
veya Toptan Döviz Piyasasını oluşturur.
Bankanın çalışma günü sonunda alınan döviz miktarı,
satılan döviz miktarından fazla ise fazla (uzun) pozisyon;
Alınan döviz miktarı, satılan döviz miktarından az ise eksik
(kısa) pozisyon;
Her iki durumu birden ifade etmek için açık pozisyon
deyimi kullanılır.
•www.hozyildiz.com
•43
VII. BANKALARIN DÖVİZ İŞLEMLERİNE ARACILIK İŞLEVLERİ
3. Bankalararası Döviz Piyasası
•
•
•
Açık pozisyon durumunda banka döviz
kuru riski ile karşı karşıyadır.
Fazla pozisyon durumunda, elde tutulan
dövizin kurunda meydana gelen düşüşten
zarara uğrar.
Eksik pozisyonda ise dövizin kurunda
meydana gelen artıştan zarara uğrar.
•www.hozyildiz.com
•44
VIII. ULUSAL PARANIN KONVERTİBİLİTESİ
•
•
•
Konvertibilite, bir ülke ulusal parasının, döviz
piyasasında serbestçe öteki ülke paralarına
dönüştürülebilme özelliğine sahip olmasını ifade
eder.
Konvertibilitenin ilk koşulu, ülkede yasalara göre
serbest bir döviz piyasasının varlığıdır.
Konvertibilitenin ayırıcı bir özelliği dileyen
herkesin serbestçe döviz işlemi yapabilme
hakkının bulunmasıdır.
•www.hozyildiz.com
•45
VIII. ULUSAL PARANIN KONVERTİBİLİTESİ
•
•
Konvertibilitenin tersi kambiyo denetimidir.
En katı şekli ile kambiyo denetiminde
serbest döviz işlemlerine tümüyle izin
verilmez. Her türlü döviz alım satım işlemi
devletin tekelinde oluşmuştur.
Türkiye ulusal parasını 1989 yılında ulusal
parasını konvertibl bir para olarak ilan etti.
•www.hozyildiz.com
•46
IX. DÖVİZ PİYASASININ FONKSİYONLARI
• A) Satın alma gücü transferi
– McDonald’s endeksi ve Purchasing Power Parity –
satın alma gücü paritesi
• B) Kredi sağlama
– Dış borçlarla sağlanan fonlardan dağıtılan krediler
•www.hozyildiz.com
•47
X. DÖVİZ PİYASASININ DİĞER
PİYASALARDAN FARKLARI
1- Döviz piyasaları alıcı ve satıcıların doğrudan
karşılaştıkları piyasalar değildir.
2- Belirli bir borsa biçiminde örgütlenmiş piyasalar
değildir.
3- Piyasa yapımcılığı
4- Müşterinin ihtiyaçlarına göre sözleşme yapılabilmesi
5- Küresel nitelikte piyasalardır.
6- Yer yüzünde döviz piyasası hiç kapanmayan bir piyasa
durumundadır.
•www.hozyildiz.com
•48
MB Döviz Piyasasına Nasıl Müdahale
Eder?
MB’nın döviz piyasalarına olası etkisini ve sabit kur
rejimlerinin nasıl islediğini anlamak için basitçe
MB’nın döviz piyasasına müdahalesinin MB’nın
bilançosuna ve para arzına etkisine bakmak gerekir.
Önce MB’nın döviz piyasasına alıcı olarak girdiğini
varsayalım, bu döviz piyasasında döviz talebini
arttıracaktır. MB’nin döviz alımı aynı zamanda
MB’nın dış varlıklarını da arttıracaktır. Bunun etkisi
bilançoda dış varlıklar kısmının artması, dolayısıyla
MB’nın yükümlülüklerinin de artmasıdır.
•www.hozyildiz.com
•49
TCMB’nın Bilançosu
• NDV= Dış Varlıklar – Dış Yükümlülükler
•www.hozyildiz.com
•50
NDV ⇒ PT
MB’nın dövizi ticari bankalardan aldığını varsayarsak bu
bankaların MB’ndaki rezervlerinin artmasına yol açar;
banka dışından alırsa o zaman hem rezervlerin hem de
dolasımdaki paranın artmasına yol açar. Yani her durumda
para tabanı artar. Bu da para çarpanı yoluyla para arzını
arttırır.
Şöyle ki:
Para Arzı (PA) = Para Çarpanı x Para Tabanı
Sabit bir para çarpanı için PT⇒ PA
Sonuç: MB’nın döviz piyasalarına alıcı olarak girmesi döviz
talebini arttırırken aynı zamanda da para arzını arttırır.
•www.hozyildiz.com
•51
TCMB’de
DÖVİZ KURLARININ BELİRLENMESİ
• Kur belirleme seansında MB’nin resmi döviz
kurları belirlenmekte, döviz interbankı’nda ise
bankalar, yetkili müesseseler ve özel finans
kurumları kendi ihtiyaçları için ve bu
ihtiyaçların ivediliğiyle belirlenen kurlarla
işlem yapmaktadır. Buradan da anlaşılabileceği
gibi gün içinde Merkez bankası bünyesinde,
tarafların da katılımıyla iki değişik kur
belirlenmektedir.
•www.hozyildiz.com
•52
KUR BELİRLEME SEANSI
Türk Parası Kıymetini Koruma hakkında 30 sayılı karara ilişkin 29
Temmuz 1988 tarihli Resmi Gazete ’de yayınlanarak yürürlüğe giren I/A-H
sayılı Merkez Bankası genelgesine göre günlük döviz kurlarının belirlenmesi
seansı her gün saat 15:30-16:30 arasında yapılacak, bu süre boyunca
bankalar ve diğer ajanlar 100.000 dolar için çift taraflı kotasyon verecek ve
bu kotasyonlarda alım-satım fiyatı arasındaki fark alım fiyatının %1’inin
geçmeyecektir. Kur belirleme seansında Merkez Bankası bankalara yol
gösterici mahiyette bir gösterge olarak kotasyon verecek, ancak bankaların
ve diğer ajanların verdikleri kotasyon bundan farklı olabilecektir.
3 Mart 1990 tarihinden itibaren ise tam konvertibiliteye geçilmiş
olup bankalar, özel finans kurumları ve yetkili müesseseler ticari ve gayri
ticari işlemler için uygulayacakları gişe alış ve satış kurlarını Merkez Bankası
kurlarından bağımsız olarak serbestçe belirleyebilmeye hak kazanmışlardır.
Bu kurlar 10.000 ABD dolarına kadar olan ticari ve gayri ticari işlemler için
uygulanmakta, her gün Merkez Bankası’na bildirilmekte ve gün içinde
değiştirilmemektedir.
DÖVİZ İNTERBANKI
Döviz efektif piyasalarına bankalar, yetkili müesseseler ve özel
finans kurumları katılabilirler.
•
Bu piyasalardan döviz interbankında kotasyonlar çift yönlü değil
tek yönlü olarak ve 200.000 doların katları olarak verilmektedir. Yani
piyasaya giren bir banka ya alıcı veya satıcı olarak girmektedir. (Ayrıca
oluşan çift yönlü kotasyonun verildiği MB dışındaki piyasada ise işlemler
200.000 dolarlık olmaktadır.) Bu piyasada günlük, ertesi gün valörlü ve
spot işlemler yapılmaktadır. Bu ajanlara ek olarak Merkez Bankası Döviz
İşlemleri Müdürlüğü de gerek pozisyon tutmak, gerekse kurlara
müdahale etmek amacıyla piyasaya girmektedir.
•
MB esas olarak müdahale kararını döviz piyasasındaki kurlar kendi
beklenti kurundan önemli ölçüde saptığı zaman almaktadır. Bu beklenti
kuru ise MB’nin satın alma gücü paritesi formülün dış piyasalardaki
paritenin konmasıyla bulunakta ve dolayısıyla bu kur her parite
değişiminde otomatikman değişmektedir. MB bu kur etrafında o günkü
piyasa şartlarına bağlı olarak her gün bir marj belirlemekte ve döviz
piyasasındaki kurlar bu marjı geçtiğinde müdahale etmektedir.
•
Vadesiz ve Vadeli Döviz
Piyasaları
Spot döviz kuru piyasalarında işlemler anında
gerçekleşir ve kur belirlenir. Ancak uluslararası
ekonomik faaliyetlerin bir kısmında kontratlar
imzalandıktan sonra işlemi gerçekleştirmek
gerekmektedir. Bu durumda işlemin sonlanacağı sırada
kurda gerçekleşecek olan değişiklikler
kayıp ya da kazanç yaratabilir. Örneğin iki ay sonra Euro
cinsinden ödeme yapacak ithalatçı için TL’nin Euro
karsısında değer kaybetmesi kayıp yaratacak ancak
TL’nin değerlenmesi kazanç yaratacaktır. Bu duruma
kur riski adı
verilir.
•www.hozyildiz.com
•55
Kur riskini azaltmanın bir yolu vadeli döviz işlemleri
piyasalarıdır (Forward market). Vadeli piyasalarda
döviz alış ya da satış işlemi kontratları 30-60-90 gün
gibi vadelerle gerçekleştirilmek üzere bugünden
belli bir kur (vadeli döviz kuru-forward rate)
üzerinden yapılır. Bu durumda eğer gelecekte kurun
artması bekleniyorsa (TL’nin değer kaybetmesi)
vadeli piyasalarda döviz alıcısı olunması beklenir.
Tam tersi eğer ileride döviz kurunun azalması (spot
kurun gelecekteki değerinin vadeli kurdan düşük
olması) bekleniyorsa vadeli piyasada döviz satılması
beklenir.
•www.hozyildiz.com
•56