ORİON EĞİTİM VAKFI ÖZEL PİRİ REİS OKULLARI PSİKOLOJİK DANIŞMA VE REHBERLİK SERVİSİ NİSAN AYI VELİ BÜLTENİ – 2016 ÇOCUKLA ETKİLİ İLETİŞİM Sağlıklı iletişim, çocuğun ruhsal gelişimi açısından büyük önem taşır. Çocukla kurulan etkili iletişim, onun kendine güveni ve çevresine saygısının gelişimi için en önemli kaynaklardan biridir. Çocuğun iletişim becerileri geliştirmesinde anne ve babanın rolü büyüktür. Anne ve babalar, çocuklarına, konuşma ve kendini ifade etme şansı sağlayarak öncelikle çocuğun kendisini “birey” olarak algılamasına ve özgüvenini kazanmasına olanak tanımalıdır. Anne babaların çocuklarının sağlıklı iletişim kurmaları için iletişim bilgi ve becerilerine sahip olmaları, çocuklarına karşı kabul edici bir tutum sergilemeleri, onları dikkatle dinlemeleri gerekmektedir. ETKİLİ İLETİŞİM BECERİLERİ Kişilerarası iletişim dört temel boyut üzerinde şekillenir. Bu boyutlar kabul etme, empati kurma, etkin dinleme ve ben dilidir. İletişimin sağlıklı ve etkili olabilmesi için bu boyutların çocuğa aktarılması, çocukla iletişimde kullanılıyor olması gerekir. KABUL ETME Kişilerarası iletişimde temel ilke, kabul etmektir. Kişileri oldukları gibi kendi özellikleri ile kabul etmek, yargılamadan, eleştirmeden dinlemek önemlidir. Kabul, karşıdaki kişiye değer verildiğinin bir göstergesidir. Kabul dili kullanıldığında bireyin kendi problemini ve bu problem karşısında hissettiği duyguları açıkça dile getirmesi ve problemle yüzleşerek onun üstesinden gelmesi sağlanır. Bazı anne ve babalar, durumu tam olarak değerlendirmeden çocuklarına “Hayır” derler: “Hayır, onu elleme!” gibi. Bunun yerine “Aldığın şey düşüp kırılırsa canın yanar” denilebilir. Kabul dili kullanıldığında çocuk, etkili iletişimin önemli bir parçasını oluşturan yapıcı konuşmayı öğrenir. Böyle bir iletişim; çocuğa kendini iyi hissettirir, duygularını ifade etmesini sağlar, benlik saygısını güçlendirir. EMPATİ Duygusal zekanın başlıca göstergelerinden biri olan empati, (empati = kendisini başkalarının yerine koyma, karşısındakini anlama ve bunu karşıdakine iletme) etkili iletişimin en önemli boyutlarından bir tanesidir. Çocuk, duygusunun karşısındaki yetişkin tarafından anlaşılmadığını düşündüğünde hırçınlaşıp, duygularını ifade etmekten kaçınabilir. Bilim çevreleri, empatinin model alma yoluyla oluştuğunu belirtmektedir. Anne babalar çocuklarına duygudaşlık gösterebilirlerse, çocuklar da bu beceriyi edinerek, daha mutlu ve sağlıklı yetişkinler olabilmektedirler. BEN DİLİ Anne ve babaların çocukları ile sağlıklı iletişim kurabilmeleri için sen dili yerine ben dilini kullanmaları gereklidir. Sen dili, karşımızdaki kişiye kızgınlığın nedenini açıklamayan mesajlar iletir ve suçlama içerdiği için karşıdaki kişiyi savunmaya yöneltir. Sen iletileri, iletişimi engeller ve genellikle kızgınlık ifadeleri için kullanılır. Anne ve babalar, onaylanmayan davranışlar karşısında çocuğa zaman zaman, öznesi “Sen” olan “Yapma”, “Böyle davranırsan”, “Neden böyle yaptın?”, “Bıktım senden”, “Beni kızdırıyorsun”, “Ne laf anlamaz çocuksun” gibi iletiler gönderirler. Sen dili ile yapılan küçük düşürücü ifadeler, çocuk tarafından sevilmediği ve kabul edilmediği şeklinde algılanır. Sen dili, iletişimi zorlaştırırken ben dili ile konuşmak iletişimi kolaylaştırır. Ben dili, bireyin karşılaştığı davranış ve durum karşısında kendi duygu ve düşüncelerini açıklayan ifade şeklidir. Ben mesajlarında kişi, karşıdaki kişi hakkında yaptığı değerlendirmelere paylaşmak üzere sorumluluk yüklenir. Ben iletilerine örnek cümleler: ONAYLANMAYAN DAVRANIŞI AÇIKLAMA DAVRANIŞIN YOL AÇTIĞI ETKİ BU DARANIŞIN YARATTIĞI DUYGU Dışarıda elini bırakıp koşmaya başladığında aniden bir anda araba çıkıp sana zarar gelecek diye korkuyorum. Yemeğini bitirmediğin zaman sağlığın bozulacak diye üzülüyorum. Zamanında uyumak için odana gitmediğinde uykunu alamayacağın için huzursuz oluyorum. Dışarıya çıktığımızda bir şey başkalarına mahcup olduğum isteyip ağladığın zaman için Evde yüksek sesle bağırdığın okuduğumu anlamadığım için zaman kızıyorum. öfkeleniyorum. ETKİN DİNLEME Etkin dinleme, sağlıklı iletişimin vazgeçilmez unsurlarından biridir. Anne babalar çocukları bir şey anlatırken, onları gerçekten dinlemelidir. Bir başka işle uğraşırken etkin dinleme gerçekleşemez. Bu tür dinlemenin sağlanabilmesi için göz teması kurmak ve kulakla duyulanın, sözle karşıdakine tekrar geri iletilmesi gerekir. Bu çocukta anlaşıldığı hissini oluşturarak, çocuğa kendini değerli hissettirir. Etkin dinlemeye örnek bir diyalog: İLETİŞİMDE KARŞILAŞILAN ENGELLER Anne babalar, çocukları kendilerine bir sorunla geldiklerinde genellikle müdahale ederek soruna doğrudan çözüm yolları getirirler. Anne babanın kullandıkları bu müdahaleler, iletişimin 12 engeli olarak karşımıza çıkmaktadır. Bunlar: İletişim engellerinin iletişimde sıklıkla yer alması, çocuğa pek çok farklı mesajlar gitmesine neden olur. Bunların başında çocuğun sorunlarının önemsiz olduğu mesajı vardır. Anne babası tarafından sorunlarının önemsiz bulunduğuna inanan bir çocuk, sorunlarını ifade etmekten kaçınıp, iletişimi kesebilir. Sağlıklı iletişim, çocuğun büyüme sürecinde çok değerli bir araçtır. Çocuğun başkalarının duygularını anlayan ve saygı gösterebilen bir yetişkin olabilmesi, çocuğun kendi duygularının anlaşılmış olmasına ve kendine güven ve saygı duymasına bağlıdır. Kaynakça: MEB, EBADER Eğitimci Kitabı, Ankara 2013