vejetatif çoğaltma (eşeysiz) - Ankara Üniversitesi Açık Ders

advertisement
VEJETATİF ÇOĞALTMA
(EŞEYSİZ)
VEJETATİF (EŞEYSİZ)
ÇOĞALTMA
• Bitkilerin değişik yaşlarda gövde ve
dal parçaları, büyüme uçlarındaki
meristematik
dokuları,
kökleri,
yaprakları ya da özelleşmiş veya
değişikliğe uğramış gövde ve kök
parçaları
kullanılarak
yapılan
çoğaltmaya denir.
• Eşeysiz çoğaltma ile elde edilen
yeni bitkinin genetik yapısında,
eğer mutasyona uğramamışsa
herhangi bir değişiklik söz konusu
değildir
VEJETATİF ÇOĞALTMANIN
ÖNEMİ VE AMAÇLARI
• Bazı tür ve çeşitler canlı tohum
oluşturamadıklarından bunların
çoğaltılması ancak vejetatif
çoğaltma yöntemleri ile yapılabilir.
- Muz
- Çekirdeksiz üzüm
- Bazı portakal, mandarin ve altıntop
çeşitleri
• Bitkilerin
üstün
özelliklerini
korumak (özellikle anne bireyin).
Çünkü
meyve
türlerin
çoğu
yabancı döllenme ile meyve verir.
• Vejetatif
çoğaltma
tohumla
çoğaltmaya göre daha hızlıdır.
Özellikle çilek, nane, patates gibi
küçük tohumlara sahip bitkilerde.
• Bazı koşullarda eşeysiz çoğaltma
daha kolay ve ekonomiktir.
Vegetatif (Eşeysiz)
Çoğaltma Yöntemleri
• Bitkilerin değişik yaş ve özellikteki gövde ve dal
parçaları ile sürgünlerinde kök ve sürgün oluşturma
(çelik ve daldırma ile çoğaltma)
• Bitkileri başka bir bitkinin kökleri üzerinde
yetiştirme(aşı ile çoğaltma)
• Özelleşmiş yada değişikliğe uğramış vegetatif
kısımlarla yapılan çoğaltma (yumru, soğan, kol ve
kök sürgünleriyle çoğaltma)
• Apomiktik tohum kullanarak yapılan çoğaltma
• Doku kültürleriyle çoğaltma
Aşı ile çoğaltma
İki eşeysiz bitki parçasını birleştirip
kaynaştırmak ve tek bir bitki gibi
büyüme ve gelişmelerini sağlamaktır.
Böylece oluşan yeni bitkinin toprak
üstü kısmını, yani tacını oluşturan
kısmına 'kalem' veya 'çeşit', kök
sistemini oluşturan kısmına ise 'anaç'
adı verilir.
Aşıların kullanım amaçları
• Çelik, daldırma veya başka bir eşeysiz çoğaltma
yöntemi ile ekonomik anlamda çoğaltılamayan
türlerin çoğaltılması
• Anaçların üstün özelliklerinden yararlanılması
- Şeftali-Nemaguard anacı toprak nematodlarına
dayanıklı
• Ara anaçların olumlu etkilerinden yararlanılması
(M9)
• Çeşit değiştirme (Güneydoğu Anadolu-Melengiç)
• Ağaçlarda zarar gören kısımların onarılmasıOnarma aşıları
• Islah çalışmaları sonucu elde edilmiş bitkilerde
büyümenin hızlandırılması
• Virüs hastalıklarının incelenmesi
Aşının başarı sınırları
• Anaç ve kalem birbiriyle kaynaşma
yeteneğine sahip midir?
• Çeşit içinde aşılama (%100)
• Ankara armudu + Ankara armudu
• Çeşitler arasında aşılama (%100)
• Ankara armudu + Williams armudu
• Türler arası aşılama
 Citrus cinsine giren turunçgillerde çoğu kez
başarılı
 Prunus cinsi içinde başarısızlıklar mümkün
Aşının başarı sınırları
• Cinsler arası aşılama
• Bazı başarılı kombinasyonlar ancak çoğu
kez başarısız.
• Ayva + armut başarılı
• Armut + ayva başarısız
• Familyalar arasında aşılama
• Bahçe bitkilerinde başarılı kombinasyon
yok.
Aşı Uyuşmazlığı
• Anaç ve kalem arasında uygun bir
kaynaşma sağlanamıyor ise
kaynaşma sınırlı kalıyor ise aşı
başarısız olarak nitelendirilir. (Aşı
tutmamış)
• Bu kombinasyon uyuşmaz
kombinasyon olarak isimlendirilir.
Aşıda tutum nasıl
gerçekleşir?
• Anaç ve kalemin çakışan kambiyum dokuları,
meristematik hücrelerden oluşan kallus dokusunu
oluşturur.
• Anaç ve kalemden oluşan bu meristemetik hücreler
bir hat boyunca birleşir.
• Bu birleşme sonucunda anaç ve kalem tarafındaki
soymuk dokuları aşı noktasından su ve bitki besin
elementleri ile asimilasyon ürünlerinin geçişine
olanak sağlar.
• Uyuşmaz kombinasyonlarda bu ortak doku
oluşumu meydana gelmez, kaynaşma olmuş gibi
görünse de normal gelişme sürdürülemediğinden
bitki bir süre sonra ölür.
•
Aşı Uyuşmazlığının
Belirtisi
• Anaç ve kalem arasında sağlıklı bir kaynaşma
olmadığı için ağaç ya da omcalar aşı
noktasından düzgün bir yüzey oluşturarak
kırılır.
• Bitki gelişmesinde gerileme
• Yapraklarda sararma
• Erken yaprak dökümü
• Aşı birleşme yerinde nekroz ve çatlaklar, aşırı
şişkinlikler
• Sultani Çekirdeksiz&99R aşı kombinasyonuna
ait 10 yaşlı bir omcada anaç ve kalem
arasındaki gelişme farklılığı.
Aşıda başarıyı etkileyen
Uyuşmazlık
faktörler
•
• Bitki cinsi:
– elma ve armutlarda yapılan onarma veya
çeşit değiştirme aşılarında başarılı, şeftali ve
kayısılarda başarısız
• Aşılamadan sonra ortamın sıcaklık ve
nem koşulları:
– Kallus dokusu oluşumu için uygun çevre koşulları
• Optimum kallus oluşumu 4-32ºC
• Asmalarda masa başı aşılarında 22-26ºC sıcaklıkta katlama,
18ºC’nin altında asmalarda kallus oluşumu yavaşlar.
• Aşı yerinde yeterli oksijen bulunmalı
• Anacın gelişme durumu (göz aşıları-aktif
büyüme)
• Aşılama Tekniği
• Hastalık ve zararlılar
Anaçlar
Tohum
Vejetatif yönt. İle
çoğaltılan( çelik, daldırma,
kök sürgünleri)
Çöğür
(Generatif)
anaçlar
Klon (Vejetatif) Anaçlar
Çöğür anaçların üstünlükleri
• Kök
sistemleri
derin
ve
kuvvetli
gelişmiştir. Bu nedenle topraktaki su ve
besin maddeleri noksanlıklarına karşı
daha dayanıklıdırlar
• Derinlere giden kök yapıları nedeniyle,
toprağa tutunmaları daha güçlüdür.
• Virüs hastalıkları ile bulaşık değildirler
Çöğür anaçların sakıncaları
• Ebeveynlerinin
heterozigot
kalıtsal
yapıları nedeniyle, bir örnek bitkiler
oluşturamazlar.
• Genelde yüksek boylu ağaçlar meydana
getirirler.
• Ağaçlar geç meyveye yatar ve yüksek
kaliteli meyve tutum oranları azdır.
Klon anaçların üstünlükleri
• Aynı kalıtsal yapıda olmaları nedeniyle,
bir örnek bireyler meydana getirirler.
• Bunların
belirli
yararlanılmaktadır.
özelliklerinden
Klon anaçların sakıncaları
• Çoğaltılacak klon eğer virüs hastalıkları ile
bulaşık ve özel önlemler alınmamış ise, yeni
çoğaltılan anaçlarda virüs hastalıkları ile
bulaşık olacaktır.
• Bodur tipler genellikle, kök sistemlerinin zayıf
ve gevrek bir yapıda olması nedeniyle, rüzgar
ve meyve yükü sonucu devrilebilmektedir.
• Daha yüzlek kök yapıları nedeniyle, su ve
besin maddelerinin yetersiz olduğu toprak ve
elverişsiz iklim koşullarına uyumları iyi değildir
Aşı tipleri
*Aşılamada kullanılan
materyale göre
• Göz aşıları: Anaca takılan parça,
tek bir gözden ibarettir.
• Kalem aşıları: Anaca takılan
parça, üzerinde 1-3 göz bulunan 715 cm uzunlukta kalem adı verilen
1 veya 2 yaşlı dal parçasıdır.
Aşı tipleri
*Yapılış zamanlarına göre yani
gelişme dönemi içinde sürüp
sürmediklerine göre
• Sürgün Aşılar: Meyve ağaçlarında
ve asmalarda erken ilkbaharda
yapılan kalem ve göz aşıları ile
Haziran ayında yapılan göz aşıları,
aynı dönem içinde hemen sürerler.
Bunlara 'sürgün aşılar‘ denir.
Aşı tipleri
*Yapılış zamanlarına göre yani
gelişme dönemi içinde sürüp
sürmediklerine göre
• Durgun Aşılar: Yine asmalarda ve
meyve ağaçlarında Ağustos veya
Eylül ayında yapılan göz aşıları
kaynaşır, tutar, ancak yapıldığı
dönem içinde genellikle sürmezler.
Böyle aşılara ise 'durgun aşılar'
denir.
Aşı kalemleri
• Aşıda kullanılacak kalem veya gözü
hazırlamak amacıyla, genellikle bir
yaşlı sürgünlerden kesilen dal
parçalarına 'aşı kalemleri' denilir.
Göz Aşıları
• Küçük bir kabuk parçası (bazen
küçük bir odun dokusu ile birlikte)
ve bunun üzerinde bulunan tek bir
gözle yapılan aşılardır.
• Göz aşıları kurşun kalem kalınlığındaki (5-6 m m)
anaçlara dahi uygulanabildiğinden anacın
kalınlaşması için uzun yıllar beklenmemektedir.
• Her anaca yalnız bir tek göz takıldığı için, daha az
kalem (göz) kullanılmaktadır.
• Aşı uygulanırken anaçta çok az yara açıldığından,
aşının tutması daha kolay olmaktadır.
• Aşının tutup tutmadığı 15-20 gün sonra belli
olduğundan, tutmayan aşılar aynı yıl içinde
yenilenebilmektedir.
• Göz aşılarının öğrenilmesi ve yapılması
daha kolaydır.
• Durgun göz aşılan, fidanlıklarda diğer işlerin
azaldığı bir dönemde yapılmaktadır.
• 7. Aşıdan sonra macun kullanmaya gerek yoktur.
Yama Göz Aşısı
Yongalı Göz Aşısı
Göz Aşılarında;
• Tutmuş aşılarda;
• Gözün
üzerindeki
kabuk,
normal
açık
kahverengi veya yeşil rengini koruyorsa ve
üzerindeki göz şişkinse,
• Gözün yanında bulunan kısa yaprak sapı
(erken ilkbahar aşılarında bulunmaz) düzgün
bir şekilde kopuyorsa aşının tuttuğu anlaşılır.
• Buna karşılık tutmayan aşılarda;
• Aşı yerinde kabuk kararmaya başlar,
• Yaprak sapı üzgün bir şekilde kopmayıp,
yerinde buruşarak kararır.
Kalem Aşıları
• Anaç ve kalem mutlaka uyuşur olmalıdır.
• Aşılamada kalem ve anacın kambiyum
dokusu birbiriyle temas etmelidir.
• Aşı en uygun zamanda yapılmalıdır.
• Aşılama bittikten sonra, nem kaybını
önlemek amacıyla, bütün aşı yüzeyleri aşı
macunu veya uygun bir materyal ile
kapatılmalı ve bağlanmalıdır.
• Aşılamadan sonra, belirli bir süre aşılara
özel bir bakım gösterilmelidir.
Kabuk (Çoban) Aşısı
• Anacın kabuğunda odun tabakasına inecek kadar 2.5-5 cm
uzunluğunda dik bir kesim yapılır.
• Kesimin iki yanındaki kabuk dilimleri odun tabakasından
hafifçe ayrılır.
Yarma Aşı
Kakma Aşı
Köprü (Onarma) Aşıları
Makina ile Aşılama
• Değişik aşı kesiti açan makinalar
yardımıyla
(en
yaygın
olarak
kullanılan Ω) yapılan aşıdır.
• Özellikle aşılı asma fidanı üretiminde
yaygın olarak kullanılır.
Aşılı Asma Fidanı Üretimi
• 6-12 mm çapında ve yaklaşık 35 cm uzunluğunda
hazırlanan anaçlık çelikler üzerlerindeki tüm gözler
köreltildikten
sonra,
kalemlik
çelikler
ise
üzerlerinde 4-5 göz bulunacak şekilde kısaltılarak
aşı zamanına kadar uygun şartlarda saklanır.
• Aşılamaya geçmeden önce kalemlik çelikler
üzerinde tek göz bulunacak şekilde 5-7 cm
uzunluk, 6-12 mm kalınlıkta hazırlanır.
• Anaçlık ve kalemlik çelikler hastalık etmenlerine
karşı ilaçlanır.
• Aşılama işlemi yapılır parafine daldırılır.
• Aşı kaynaştırma odalarında katlamaya alınır.
• Kaynaştırma işleminden sonra ikinci parafinleme
yapılarak köklendirme ortamına alınır.
Download