7.8.Hak Sahipleri ve Meslek Birlikleri

T.C.BAŞBAKANLIK
DEVLET PLANLAMA TEŞKİLATI
DOKUZUNCU KALKINMA PLANI
FİKRİ MÜLKİYET HAKLARI ÖZEL İHTİSAS KOMİSYONU
ESER SAHİBİNİN HAKLARI VE BAĞLANTILI HAKLAR
ÖN RAPORU
Raportör
Av.Erdem Türkekul
Ekim 2005
İÇİNDEKİLER
1.GİRİŞ ................................................................................................................................................................................ 5
2.DPT VIII BEŞ YILLIK KALKINMA PLANI DÖNEMİ DEĞERLENDİRME .......................................... 9
2.1.GENEL ......................................................................................................................................................................... 9
2.2.RAPORUN HAZIRLANIŞ TARİHİ İTİBARİYLE MEVZUATTA TESPİT EDİLEN EKSİKLİKLER: ......................................... 9
2.3.PLAN DÖNEMİ (2001-2005) VE UZUN DÖNEM (2001-2023) OLARAK BELİRLENEN AMAÇLAR
DOĞRULTUSUNDA YAPILAN ÖNERİLER ............................................................................................................................. 10
2.4.DEĞERLENDİRME ...................................................................................................................................................... 10
2.4.1.Genel olarak ................................................................................................................................................. 10
2.4.2.Rapor Kapsamında .................................................................................................................................... 11
2.5.SONUÇ....................................................................................................................................................................... 12
3.ESER SAHİBİNİN HAKLARI VE BAĞLANTILI HAKLAR ALANINDA MEVZUAT VE
ULUSLARARASI YÜKÜMLÜLÜKLERİMİZ ........................................................................................................ 13
3.1.GENEL ....................................................................................................................................................................... 13
3.2.YÜRÜRLÜKTEKİ MEVZUAT ........................................................................................................................................ 14
3.2.1.Temel Mevzuat ............................................................................................................................................ 14
3.2.2.İlgili Mevzuat ............................................................................................................................................... 16
3.2.3.Taraf Olunan Uluslararası Anlaşmalar ................................................................................................ 16
3.3.SORUNLAR ................................................................................................................................................................ 17
3.3.1.Terim Sorunu ............................................................................................................................................... 17
3.3.2.Anonim / derleme eserler ....................................................................................................................... 18
3.3.3.Kanunda Yer Alan Yönetmeliklerin Bir Kısmının Halen Yayımlanmamış Olması ................ 19
3.3.4.Eser, İcra, Yapım ve Yayınların Umuma Açık Mahaller ve Radyo Televizyon
Kuruluşlarınca Kullanılması ................................................................................................................................ 19
3.3.5.Kanun Değişikliklerinde, Yaratılan Yeni Hukuki Duruma Uyum İçin Düzenleme
Yapılmıyor Olması .................................................................................................................................................. 19
3.3.6.Ceza Hükümleri........................................................................................................................................... 19
3.3.7.İstisnalar ....................................................................................................................................................... 19
3.3.8.İlgili Mevzuat ile Uyumsuzluk ................................................................................................................ 20
3.4.ULUSLARARASI SÖZLEŞMELER İLE UYUM ............................................................................................................... 20
3.4.1.Bern Sözleşmesi ......................................................................................................................................... 20
3.4.2.Roma Sözleşmesi ....................................................................................................................................... 21
3.4.3.Ticaretle Bağlantılı Fikri Mülkiyet Hakları Anlaşması .................................................................... 22
3.5.AVRUPA BİRLİĞİ DİREKTİFLERİ İLE UYUM ............................................................................................................. 22
3.5.1.91/250 sayılı ve 14 Mayıs 1991 tarihli Bilgisayar Programlarının Hukuki Korunmasına
Dair Konsey Direktifi. ........................................................................................................................................... 23
3.5.2.92/100 sayılı ve 19 Kasım 1992 tarihli Fikir ve Sanat Eserleri Haklarının Kiralanması,
Ödünç Verilmesi ve Bağlantılı Haklara Dair Konsey Direktifi. .............................................................. 23
3.5.3.93/83 sayılı ve 27 Eylül 1993 tarihli Uydu Yayınlarına ve Kablolu Yayınlara Uygulanan
Fikir ve Sanat Eserlerine Dair Haklar ile İlgili Haklara İlişkin Bazı Kuralların Koordinasyonu
Hakkında Konsey Direktifi. ................................................................................................................................. 23
3.5.4.93/98 sayılı ve 29 Ekim 1993 tarihli Fikir ve Sanat Eserlerine Dair Haklar ile İlgili
Hakların Koruma Sürelerinin Uyumlaştırılmasına İlişkin Konsey Direktifi. ...................................... 24
3.5.5.96/9 sayılı ve 11 Mart 1996 tarihli Veritabanlarının Hukuki Korunmasına İlişkin
Parlamento ve Konsey Direktifi. ....................................................................................................................... 24
3.5.6.2001/29 sayılı ve 22 Mayıs 2001 tarihli Enformasyon Toplumunda Eser Sahibinin
Hakları ve Bağlantılı Hakların Uyumlaştırılması Hakkında Parlamento ve Konsey Direktifi. ..... 25
2
3.5.7.2001/84 sayılı ve 27 Eylül 2001 tarihli Orijinal Sanat Eseri Sahibi Lehine Yeniden Satış
Hakkına İlişkin Parlamento ve Konsey Direktifi. ........................................................................................ 25
3.5.8.2004/48 sayılı ve 29 Nisan 2004 tarihli Fikri Mülkiyet Haklarının Uygulanmasına İlişkin
Parlamento ve Konsey Direktifi ........................................................................................................................ 26
4.ESER SAHİBİNİN HAKLARI VE BAĞLANTILI HAKLARIN GÜMRÜKLERDE KORUNMASI . 28
4.1.ÜLKEMİZDEKİ MEVCUT DURUM ............................................................................................................................... 28
4.2.ULUSLARARASI ALAN ............................................................................................................................................... 29
4.2.1.TRIPs ............................................................................................................................................................... 29
4.2.2.Avrupa Birliği Düzenlemesi ile Ülkemiz Gümrük Mevzuatının Fikri ve Sınai Mülkiyet
Haklarının Gümrüklerde Korunması Prosedürü Açısından Farkları ...................................................... 30
5.SAYISAL ORTAMDA ESER SAHİBİNİNİ HAKLARI VE BAĞLANTILI HAKLAR İLE
HAKLARIN YÖNETİMİ ............................................................................................................................................... 35
5.1. ULUSLARARASI ALANDA HUKUKSAL DÜZENLEMELER ........................................................................................... 35
5.1. 1.WIPO Sözleşmeleri ( WCT ve WPPT) ................................................................................................. 35
5.1.3.Avrupa Birliği ............................................................................................................................................... 37
5.1.3. ABD DMCA (Digital Millenium Copyright Act) ................................................................................ 42
5.2.DİJİTAL HAK YÖNETİMİ (DRM).............................................................................................................................. 44
5.3.AVRUPA BİRLİĞİ’NDE SAYISAL HAK YÖNETİMİ ..................................................................................................... 45
5.4.TÜRKİYE .................................................................................................................................................................... 47
5.5.SONUÇ....................................................................................................................................................................... 51
6.TOPLU HAK TAKİBİ (COLLECTİVE MANAGEMENT) / MESLEK BİRLİKLERİ ........................... 53
6.1.GİRİŞ......................................................................................................................................................................... 53
6.2.MEVCUT DURUM ....................................................................................................................................................... 54
6.2.1.İlgili Mevzuat ............................................................................................................................................... 54
6.2.2.Kurulmuş Meslek Birlikleri ...................................................................................................................... 55
6.3.SORUNLAR VE ÇÖZÜM ÖNERİLERİ .......................................................................................................................... 56
6.3.1.Yetki Belgeleri.............................................................................................................................................. 56
6.3.2.Umuma Açık Mahaller ve Radyo-Televizyon Kuruluşları ile Meslek Birlikleri Arasında
Yaşanan Sorunlar ................................................................................................................................................... 57
6.3.3.Ortak Veri Tabanı ....................................................................................................................................... 60
6.3.4.Meslek Birliğine üye olamayan hak sahiplerinin durumu ............................................................ 61
6.3.5.Dava ve şikayet hakkı .............................................................................................................................. 62
6.3.6.Gelirler ........................................................................................................................................................... 62
6.3.7.Meslek Birlikleri Arasında Koordinasyon & Kültür ve Turizm Bakanlığı ile İlişkiler ........... 64
6.4.SONUÇ....................................................................................................................................................................... 64
7.KURUMSAL YAPI ...................................................................................................................................................... 67
7.1.GENEL OLARAK ......................................................................................................................................................... 67
7.2.KÜLTÜR VE TURİZM BAKANLIĞI TELİF HAKLARI VE SİNEMA GENEL MÜDÜRLÜĞÜ ............................................. 67
7.2.1.Mevcut Durum ............................................................................................................................................. 67
7.2.2.Eksiklikler ...................................................................................................................................................... 68
7.3.ADALET BAKANLIĞI / MAHKEMELER ....................................................................................................................... 71
7.4.İÇİŞLERİ BAKANLIĞI / EMNİYET GENEL MÜDÜRLÜĞÜ .......................................................................................... 72
7.5.BELEDİYELER ............................................................................................................................................................ 72
7.6.MALİYE BAKANLIĞI .................................................................................................................................................. 73
7.7.GÜMRÜKLER .............................................................................................................................................................. 73
7.8.HAK SAHİPLERİ VE MESLEK BİRLİKLERİ ................................................................................................................ 74
7.9.KULLANICILAR .......................................................................................................................................................... 74
8.YARGISAL SÜREÇ VE UYGULAMADA YAŞANAN SORUNLAR ........................................................... 75
8.1.MEVCUT DURUM ....................................................................................................................................................... 75
8.2.UYGULAMADA YAŞANILAN SORUNLAR .................................................................................................................... 75
3
8.2.1.Genel Olarak ................................................................................................................................................ 76
8.2.2.Hukuk Yargılamasında Karşılaşılan Sorunlar ................................................................................... 78
8.2.3.Ceza Yargılamasında Karşılaşılan Sorunlar ...................................................................................... 79
8.3.KORSANLA MÜCADELE ............................................................................................................................................. 81
9.FİKİR VE SANAT ESERLERİNİN ÜRETİMİNE YÖNELİK DESTEKLER ........................................... 87
9.1.GENEL ....................................................................................................................................................................... 87
9.2.193 SAYILI GELİR VERGİSİ KANUNU ..................................................................................................................... 88
9.3.5422 SAYILI KURUMLAR VERGİSİ KANUNU .......................................................................................................... 89
9.4.5224 SAYILI SİNEMA FİLMLERİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ VE SINIFLANDIRILMASI İLE DESTEKLENMESİ
HAKKINDA KANUN............................................................................................................................................................ 90
9.5.5225 SAYILI KÜLTÜR YATIRIM VE GİRİŞİMLERİNİ DESTEK KANUNU.................................................................. 95
9.6.YAZILIM DESTEKLERİ ............................................................................................................................................... 97
10.ESER SAHİPLERİ VE BAĞLANTILI HAKLAR ALANINDA EKONOMİK BOYUTUN ÖLÇÜMÜ
............................................................................................................................................................................................. 103
10.1.GİRİŞ .................................................................................................................................................................... 103
10.2.ESER SAHİBİNİN HAKLARI VE BAĞLANTILI HAKLAR ALANINDA EKONOMİK BOYUT NEDEN ÖLÇÜLMELİDİR?
......................................................................................................................................................................................... 104
10.3.WIPO ESER SAHİBİNİN HAKLARI VE BAĞLANTILI HAKLARA DAYANAN ENDÜSTRİLERİN EKONOMİK
KATKISININ İNCELENMESİNE YÖNELİK İLKELER: ........................................................................................................ 105
10.3.1.Genel Olarak ............................................................................................................................................ 105
10.3.2.WIPO Sisteminde Eser Sahibinin Hakları ve Bağlantılı Hakların Ekonomik Değeri: ..... 106
10.3.3.Ölçüm ......................................................................................................................................................... 107
10.3.4 Performans Ölçüm Kriterleri .............................................................................................................. 109
10.3.5.Performans Ölçüm Prosedürü ........................................................................................................... 110
10.4.AVRUPA KOMİSYONU İÇİN HAZIRLANAN ESER SAHİBİNİN HAKLARI VE BAĞLANTILI HAKLARININ AVRUPA
EKONOMİSİNE KATKILARI RAPORU............................................................................................................................... 111
10.5. ABD EKONOMİSİNDE FİKRİ HAK ENDÜSTRİLERİ RAPORU ............................................................................. 112
10.6.SONUÇ .................................................................................................................................................................. 113
11.ULUSLARARASI MUHASEBE STANDARTLARI VE DEĞERLEMESİ ............................................. 115
EK-1 WIPO SINIFLANDIRMASI ................................................................................................................................... 119
EK-2 AB SINIFLANDIRMASI .................................................................................................................................. 127
4
1.GİRİŞ
Dokuzuncu Kalkınma Planı Fikri Mülkiyet Hakları Özel İhtisas Komisyonu çalışmaları kapsamında
hazırlanan işbu önraporda öncelikle, 5 Temmuz 2005 tarih ve 25866 sayılı Resmi Gazete’de
yayımlanan “Dokuzuncu Kalkınma Planı Özel İhtisas Komisyonlarının Oluşturulmasına İlişkin
2005/18 sayılı Başbakanlık Genelgesi” nde yer alan şu ilkeler esas alınmıştır :

Başlangıcından itibaren kamu kesimi için emredici, özel kesim için yönlendirici olan Planlarda,
giderek geniş kapsamlı ve ayrıntılı bir modelden, devletin ekonomideki rolünün yeniden
tanımlanmasının da bir sonucu olarak, makro çerçeve oluşturan, öngörülebilirliği artıran,
sistemin daha etkin işleyişine imkan verecek biçimde kurumsal ve yapısal düzenlemeleri öne
çıkaran ve temel amaç ve önceliklere daha fazla yoğunlaşan bir stratejik yaklaşım modeline
geçiş söz konusudur. Stratejik amaç ve öncelikleri netleştiren ve finansman boyutunu da
içerecek somut eylem programları ile hayata geçirilecek olan bu yeni yaklaşım, geçmişte tam
olarak kurulamayan plan-program-bütçe bağlantısını güçlendirecek ve etkili bir izleme ve
değerlendirme mekanizması ile desteklenerek, hesap verebilirliğe zemin oluşturacaktır.

Planlı kalkınma dönemi başında daha çok sanayileşmeye odaklanan kalkınma anlayışı, bugün
hızla küreselleşen günümüz dünyasında, pek çok alanda bir dizi yapısal reform
gerçekleştirerek, temel özgürlüklerin öne çıkarıldığı, hukukun üstünlüğünün yaşama
geçirildiği, bilgi toplumunun temellerinin atıldığı, her yönden güçlü ve istikrarlı modern bir
ülke oluşturmaya odaklanan bir anlayışa dönüşmüş bulunmaktadır. Bu kapsamda,
makroekonomik istikrarın sağlanması, değişen şartlara hızla uyum sağlayabilen bir
kurumsal kapasitenin oluşturulması, yatırım ortamının iyileştirilmesi ve bireyler ile farklı
toplum kesimlerini adil biçimde gözeten bir sosyal politika anlayışının yerleştirilmesi bu yeni
kalkınma anlayışının temel taşlarını oluşturmaktadır.

Bu yeni anlayış temelinde, bütün kurum ve kuruluşlarca ve toplumun çeşitli kesimlerince
Dokuzuncu Kalkınma Planı hazırlıklarına ve uygulamasına geniş bir katılımın sağlanması,
Planın sahiplenilmesi ve ortaya konulacak hedeflere ulaşılması bakımından büyük önem
taşımaktadır. Planın hazırlanmasında, Türkiye için hem yeni fırsatlar, hem de bazı riskler
ortaya çıkaran dünyadaki önemli gelişme ve yönelimler ile Türkiye’nin sahip olduğu
potansiyelin ve en kısa zamanda giderilmesi gereken eksikliklerin dikkate alınmasında yarar
bulunmaktadır.
5

Plan hazırlık dönemleri, ülke sorunlarının kapsamlı ve ayrıntılı bir şekilde tartışılması,
kalkınma tercihlerinin ortaya konması ve ülkenin geleceğine olan inancın tazelenmesi
bakımından iyi bir fırsat yaratmaktadır. 2007-2013 dönemini kapsayacak olan Dokuzuncu
Kalkınma Planı, AB’ye üyelik sürecine katkı sağlaması bakımından da ayrı bir önem
taşımaktadır. Bu nedenle Dokuzuncu Kalkınma Planı, AB’ye üyelik sürecinin gerektirdiği
Ulusal Kalkınma Planı ve Katılım Öncesi Ekonomik Program gibi plan ve programların
temel dayanağını teşkil edecek ve bu dokümanların uyumlaştırılmasını sağlayarak tüm
planlama çalışmalarını yönlendirici bir işleve sahip olacaktır.

Dünya ekonomi ve ticaretindeki değişim ve gelişmeler dikkate alınarak, son yıllarda sağlanmış
bulunan makroekonomik istikrarın korunması, sürdürülebilir büyüme ortamının oluşturulması
ve hızlı kalkınmanın önünü tıkayan kurumsal ve geleneksel yapıların iyileştirilerek gerekli alt
yapının tesis edilmesi büyük önem taşımaktadır.

Hızla değişen dünya ve ülke koşulları, bölgesel ve yerel düzeye taşınan uluslararası rekabet ve
AB’ye üyelik hedefi doğrultusunda önemi daha da artan bölgesel gelişme alanında köklü
değişikliklerin gerçekleştirilmesi amacına uygun olarak, yerel potansiyel ve dinamiklere
dayalı, aşağıdan yukarıya katılımcı bir kalkınma anlayışının hayata geçirilmesi bu Planın
ayırt edici özelliklerinden biri olacaktır. Böylece, bir yandan genel kalkınma süreci
hızlandırılırken, diğer yandan bölgeler arası dengesizlikler azaltılmış olacaktır.
Anılan Genelge’de de vurgulandığı üzere, Özel İhtisas Komisyonları, bu amaçların gerçekleşmesine
yönelik olarak gerek kamunun ve gerekse özel sektörün katılımıyla oluşturulmakta ve hazırlanan
raporlar Plana ait verileri ülkenin gelişme potansiyelinin belirlenmesine, yönlendirilmesine, AB ile
bütünleşme sürecinin kararlılıkla sürdürülerek tamamlanmasına, AB müzakere sürecinin olası
sorunlarına ilişkin çözüm önerileri getirilmesine ve Plana ilişkin ilke ve politikaların tespit edilmesine
yardımcı olmaktadır. Ayrıca, geniş bir katılımla hazırlanmış raporlar, başka çalışmalara da kaynak
oluşturan temel doküman niteliği taşımaktadır. Bu bakımdan, Komisyon çalışmalarında toplanacak
rakamsal veriler, ortaya konacak durum analizleri ile politika ve proje önerileri büyük önem
taşımaktadır.
Bu çerçevede, önrapor ile amaçlanan, Özel İhtisas Komisyonu’nun ana görevi olan, öncelik ve
politikaların belirlenmesi konusunda mevcut durumun bir tespitini yaparak Komisyon üyelerinin
dikkatine sunmaktır. Önraporda yer alan tespitler, Komisyon üyelerinin değerli katkılarıyla
6
zenginleştirilecek ve bu doğrultuda ülkemiz için öncelikler, amaçlar belirlenecek ve bu amaçlara
ulaşmak için gerekli politikalar Komisyon üyelerinin görüşleri doğrultusunda şekillendirilecektir.
Yukarıda belirtilen ilkeler göz önüne alınarak hazırlanan önraporda, ülkemizin fikri mülkiyet hakları
çerçevesinde içinde bulunduğu durumun tespiti ve özellikle Avrupa Birliği’ne uyum çerçevesinde
mevzuatımızın uyum analizi yapılmaya çalışılmıştır.
Bilindiği üzere, bugün fikri mülkiyet hakları, gelişmiş ülkelerin ekonomisinin ve uluslararası ticaretin
en önemli dayanaklarından biridir. Özellikle 1960’ların sonlarından ve 1970’lerden itibaren fikri
haklara verilen anlam değişmeye başlamış, 1990’lardan sonra ise bu süreç tamamen hızlanmıştır. Bu
gelişmelerin en önemli sebeplerinin başında teknolojik gelişmeler gelmektedir. 1970’lerden sonra
meydana gelen gelişmeleri şöyle özetleyebiliriz : Bir yandan Avrupa ve ABD’deki teknolojik
gelişmeler neticesi ortaya çıkan üstünlüğü ve rekabet gücünü korumak için kuvvetli patent yasalarına
ihtiyaç duyulmuştur. İkinci olarak iletişim teknolojisindeki gelişmeler ile tüketicinin tercihlerini
belirleme imkanı doğmuş ki bu da markanın gücünü ortaya çıkarmıştır. Diğer yandan fikir ve sanat
eserleri alanında eğlence sektörü olarak da anılan müzik ve sinema sektörlerinde önemli gelişmeler
yaşanmış ardından bilgisayar programlarının da gelişmesi ile fikir ve sanat eserlerinin oluşturduğu
sektör önemli bir ekonomik dinamik haline gelmiştir.
Uluslararası alanda yapılan çalışmalara baktığımızda, sadece fikir ve sanat eserlerinin oluşturmuş
olduğu sektörün (copyright industry) GSYİH içindeki payının inanılmaz derecede yükseldiği
görülmektedir. Örneğin ABD içinde yapılan bir araştırmada, bu sektörün GSYİH içindeki payının –
ilgili olduğu diğer sektörlerle beraber – % 12’ye ulaştığı belirtilmektedir. Bu pay, Avrupa Birliği üye
ülkelerde de benzer derecede yüksektir.
Bahsolunan ülkelerin ihracatına bakıldığında bu gelişmenin sonuçları açıkça görülmektedir.. Gelişmiş
ülkelerin ihracatının ana kalemleri: yazılım, müzik ve sinema gibi fikir ve sanat ürünleri, uluslararası
niteliğe sahip markalı ürünler, yüksek teknolojili ürünler ve tüm bu gruplara ait lisanslar, know-how,
teknoloji transferleridir.
7
Ayrıca bir diğer önemli tespit, fikri mülkiyet haklarının konusunu oluşturan ürün ve hizmetlerin
yaratmış olduğu katma değerin, diğer ürün ve hizmetlerle karşılaştırılamayacak derecede yüksek
olduğudur.
Ancak bu ürünlerin tamamı son derece kolay olarak taklit edilebilecek ürünlerdir. Örneğin milyonlarca
dolar AR-GE harcaması ile yaratılan bir programı 40 $.’lık bir aletle neredeyse sıfır maliyet ile
çoğaltmak mümkündür ya da milyonlarca dolar reklam harcaması ile topluma kabul ettirilen bir
markayı taklit etmek son derece kolaydır. Dolayısıyla fikri hakların korunması gelişmiş ülkeler için en
önemli konulardan biri olarak görülmektedir. Bunun yanında, dünya çapında korsan ve taklitçilik
sebebiyle yıllık kayıp yüzmilyarlarca dolara ulaşmış durumdadır.
Kısaca, fikri mülkiyet haklarının, bilgi toplumunun temel yapıtaşı durumuna geldiği ortadadır. Bilgi
toplumu içinde “bilgi”ye sahip olabilmenin üç ana şartı bulunmaktadır : “Bilgi”nin üretiminin teşvik
edilmesi, “Bilgi”nin korunması ve “Bilgi”nin paylaşımı.
Fikri mülkiyet hakları dar kapsamda değerlendirildiğinde, sadece, fikri mülkiyet haklarının konusunu
oluşturan ürünlerin kullanılması ve korunmasıyla ilgili hukuki kuralları, bir başka değişle “bilgi’nin
korunmasını” tanımladığı söylenebilir. Ancak, daha geniş olarak bakıldığında, fikri mülkiyet konusu
ürünlerin ortaya çıkması için gerekli ortamın sağlanması, yaratıcılığın teşviki, ilgili sektörlerin
geliştirilmesi ve bu çıktılardan tüm toplumun faydalanmasına yönelik ilkelerin belirlenmesi gibi
“bilgi’nin üretiminin teşvik edilmesi” ve “bilgi’nin paylaşımı” gibi bilgi toplumu yolunda yerimizi
belirleyecek birçok temel konuyu kapsamaktadır.
ÖİK çalışması kapsamında hazırlanan önraporda, konuya anılan geniş çerçeve içinde yaklaşılarak gerek
uluslararası gelişmeler ve gerekse ülkemizdeki mevcut durum tespit edilmeye çalışılmıştır.
8
2.DPT VIII BEŞ YILLIK KALKINMA PLANI DÖNEMİ DEĞERLENDİRME
2.1.Genel
Dokuzuncu Kalkınma Planı çalışmalarına yol göstermesi açısından Sekizinci Kalkınma Planı “Fikri
Haklar Özel İhtisas Komisyonu” tarafından hazırlanmış olan raporun incelenmesinde fayda
görülmektedir. Bu şekilde, bir yandan aradan geçen dönem zarfında ne kadar yol almış olduğumuz
tespit edilerek Komisyon raporunda yer alan görüşlerin ne kadar uygulandığı tespit edilmiş olacak;
diğer yandan, raporun hazırlanış zamanından günümüze kadar dönemde ortaya çıkan uluslararası
gelişmeler daha iyi belirlenebilecektir.
Sekizinci Plan kapsamında hazırlanan çalışmayı iki açıdan değerlendirmek gerekmektedir:

Raporun hazırlanış tarihi itibariyle mevzuatta tespit edilen eksiklikler ;

Plan Dönemi (2001-2005) ve Uzun Dönem (2001-2023) olarak belirlenen amaçlar
doğrultusunda yapılan öneriler.
2.2.Raporun hazırlanış tarihi itibariyle mevzuatta tespit edilen eksiklikler:

Genel olarak, mevzuatta terim birliği bulunmamaktadır.

Fikri haklar kapsamında
yer
alan veri tabanlarına
ilişkin hükümlerin Avrupa
Birliği
düzenlemelerine uyumlu olacak şekilde güncelleştirilerek, kendine özgü (sui generis) koruma
getirilmelidir.

Fikri hakların elektronik ortamda kullanılması ve korunması ile ilgili olarak
uluslararası
düzenlemeler çerçevesinde yasal düzenlemelerin gözden geçirilmesi gerekmektedir.

5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu ile 3257 sayılı Sinema, Video ve Müzik Eserleri
Kanunu ile 818 sayılı Borçlar Kanunu.ndaki "Neşir Mukavelesi" ile ilgili hükümler günün
koşullarına uygun hale getirilmeli ve tek bir düzenleme altına alınıp alınamayacağı
tartışılmalıdır.
9
2.3.Plan Dönemi (2001-2005) ve Uzun Dönem (2001-2023) olarak belirlenen amaçlar
doğrultusunda yapılan öneriler
Raporda yer alan öneriler aşağıdaki başlıklarda verilmiştir:

Eğitim: Raporda, temel eğitimden başlayarak üniversitelere kadar uzanan süreçte fikri haklar
eğitimi verilmesinin faydasına işaret edilmektedir.

Yargısal işleyişin hızlandırılması: Raporda, ihtisas mahkemelerinin kurulması, yargı
personelinin eğitimine önem verilmesi, yargı kararlarının gerekçeli olması ve yayımlanması
gerektiği belirtilmektedir.

Kurumsal yapının güçlendirilmesi: Başta Kültür Bakanlığı1 olmak üzere kurumsal yapının
güçlendirilmesi gerektiği belirtilmektedir.

Katılım. Raporda, fikri haklarla ilgili düzenlemelerin oluşturulması ve izlenmesi için katılımcı
yapıların kurulması gerekliliği belirtilmektedir.

Toplumsal Bilinç Oluşturulması: Rapor, fikri haklar alanında istenen seviyeye ulaşabilmek için
her türlü araçla toplumsal bilinç oluşturulması gerekliliğine işaret etmektedir.
2.4.Değerlendirme
2.4.1.Genel olarak
Sekizinci Kalkınma Planı dönemi, eser sahibinin hakları ve bağlantılı haklar açısından oldukça
hareketli geçmiş olan bir dönemdir. Eser sahibinin hakları ve bağlantılı haklar alanındaki temel
düzenleme olan 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu, bu dönemde iki esaslı değişikliğe
uğramıştır.
4630 sayılı Kanunla 2001 yılında ve 5101 sayılı Kanunla 2004 yapılan değişikliklerle, bir yandan
Avrupa Birliği’ne uyum sürecinde karşılaşılan eksiklikler tamamlanmaya çalışılmış, diğer yandan eser
sahibinin hakları ve bağlantılı haklar alanında uygulamada karşılaşılan sorunlara çözüm aranmıştır.
1
Raporun yazıldığı tarihten sonra “Kültür ve Turizm Bakanlığı” olmuştur.
10
Bununla beraber, yapılan yeni düzenlemelerin sorunları çözmekten uzak olduğu açıkça görülmektedir.
Kanunu bir bütün olarak ele almaktan ziyade, sadece yaşanan sorunlara yönelik “tepkisel” nitelikte
düzenlemeleri yapılması ve bu düzenlemelerin uygulanmasına yönelik altyapının kurulmasına gerekli
önemin verilmemesi sebebiyle istenen sonucun ortaya çıkmayacağı ortadadır.
Bu dönemde ortaya çıkan birkaç önemli gelişme içinde, uluslararası sözleşmelere katılımımızın
tamamlanmasını, ihtisas mahkemelerinin kurulmuş olmasını; hakların uygulanması yönünde çalışan
yeni meslek birliklerinin kurulmasını; hakların korunması amacıyla kurumsal yapıya yönelik çalışmalar
yapılmasını gösterebiliriz..
Sekizinci kalkınma planı dönemiyle ilgili olarak işaret edilmesi gereken bir diğer önemli nokta da
yapılan etkin hukuki düzenlemelere rağmen, fikir ve sanat eserlerinin izinsiz çoğaltılması ve dolaşıma
konulması şeklinde ortaya çıkan “korsan” konusunda olumsuz bir seviyede olmamızdır. Yapılan Kanun
değişiklikleriyle daha geniş koruma imkanları ortaya çıkmışsa da uygulamadan kaynaklanan sorunlar
sebebiyle korsan kullanım oranı gelişmiş ülkeler seviyesinin oldukça üstündedir.
2.4.2.Rapor Kapsamında
Yukarıda ana başlık olarak sayılan mevzuata yönelik eksikliklerden ;

Avrupa Birliği’nin veri tabanlarıyla ilgili düzenlemesi 2004 yılında yapılan değişiklikle 5846
sayılı Kanuna ilave edilerek bu konudaki eksiklik tamamlanmıştır.

Fikri hakların elektronik ortamda korunmasıyla ilgili düzenlemeler de 5846 sayılı Kanunda
2001 ve 2004 yıllarında yapılan değişiklikle büyük ölçüde tamamlanmıştır.

Terim birliği konusunda ise maalesef herhangi bir gelişme olmamıştır.

5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu ile Borçlar Kanunu’ndaki "Neşir Mukavelesi" ile
ilgili hükümler hakkında herhangi bir düzenleme yapılamamıştır.
Öneriler açısından bakıldığında;

Eğitim konusunda istenen düzeyde bir gelişme olmadığını,

Yargısal sürecin hızlandırılmasına yönelik olarak, ihtisas mahkemelerinin kurulmuş olduğunu
ancak sayılarının ve altyapılarının yetersiz olduğunu, yargı personeline yönelik bilgilendirme
çalışmalarının istenen düzeyde olmasa da yapıldığını,
11

Kurumsal yapının güçlendirilmesine yönelik çalışmaların yetersiz de olsa başlamış olduğunu,

Katılım konusunda, çeşitli platformlar oluşturulmaya çalışılmakla beraber, amaçlanan düzeyden
uzak olduğunu,

Ve son olarak toplumsal bilinç oluşturma konusunda etkili bir sonuca ulaşılamadığını,
söylemek gerekmektedir.
2.5.Sonuç
Yukarıda özetlenmeye çalışıldığı üzere, Sekizinci Kalkınma Planı Özel İhtisas Komisyonu raporunda
yer alan bir çok konudaki tespitler halen geçerlidir. Bu durumun en önemli sebeplerinin başında,
devletin fikri haklar konusunda bir politika oluşturamamış olması gelmektedir. Yapılan düzenlemeler
temelde uluslararası mükellefiyetlerin gereği olarak yapılmış, bu düzenlemelerin katkısı ya da olumsuz
etkileri pek fazla tartışılmamıştır. Daha da önemlisi, yapılan düzenlemelerin uygulaması yeterince
izlenememiş ve gerekli önlemler alınamamıştır.
Örneğin, Sekizinci Kalkınma Planı dönemine denk gelen Avrupa Birliği’ne tam üyeliğe yönelik
yapılan uyum çalışmalarında “fikri haklar” alanı temel konulardan biri olarak değerlendirilmiş ve
Avrupa Birliği tarafından öncelikli olarak izlenen bir konu olmuştur. Bu döneme ilişkin Avrupa Birliği
tarafından yapılan değerlendirmelerde, temel olarak ülkemizdeki eser sahibinin hakları ve bağlantılı
haklara yönelik mevzuatın AB ile uyumlu olduğu ancak uygulamada çok ciddi sorunlar yaşandığına
işaret edilmiştir.
Dolayısıyla, Dokuzuncu Kalkınma Planı çerçevesinde hazırlanan Özel İhtisas Komisyonu raporundan
istenen faydanın elde edilebilmesinin, eser sahibinin hakları ve bağlantılı hakların bilgi toplumu
yolunda atılacak en önemli adım olduğunun bilincinde olmaya ve hakların korunmasına yönelik
yapılan düzenlemelerle beraber yaratıcılığı ve üretimi hem teşvik eden hem de destekleyen bir yapı
ortaya koymaya bağlı olduğu görülmeli ve geniş katılım ile belirlenecek politikalar bir devlet politikası
olarak kabul edilmelidir.
12
3.ESER SAHİBİNİN HAKLARI VE BAĞLANTILI HAKLAR ALANINDA MEVZUAT VE
ULUSLARARASI YÜKÜMLÜLÜKLERİMİZ
3.1.Genel
5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu, gerek Uluslararası alanda kabul edilen Bern, Roma ve
TRIPS Anlaşmaları ve gerekse AB Direktifleri kapsamında değerlendirildiğinde uyumsuz noktaların
pek bulunmadığı görülmektedir. Bu çerçevede ulusal mevzuatımızın genel olarak uluslararası alanda
kabul edilen asgari standartlara uygun olduğu açıktır.
Özellikle, 2004 yılında 5101 sayılı Kanunla yapılan değişiklikten sonra, 5846 sayılı Kanun, uymakla
yükümlü olduğumuz asgari standartları karşılamaktadır.
Uluslararası sözleşmeler ve AB Direktifleri , temel olarak şu konuları düzenlemektedir :

Korumadan yararlanacak eserler,

Korumadan yararlanacak kişiler,

Korumadan yararlanacak kişilere tanınan haklar ve

Bu hakların (bireysel hak takibi, süreler gibi) kullanım koşulları.
Ulusal mevzuatımız, bu dört ana başlık altında yer alan düzenlemelerle uyumludur. Nitekim, Türkiye
ile ilgili tüm raporlarda ve ayrıca AB İlerleme Raporlarında da bu durum ifade edilmiş ve temel
sorunun uygulamadan kaynaklandığı belirtilmiştir.
Bununla beraber, 5846 sayılı Kanunda eleştirilecek bir çok nokta olduğu da açıktır. Uluslararası alanda
kabul edilen ilkelerle uyumlu olduğu ifade edilen 5846 sayılı Kanunun neden birçok noktada
eleştirildiği sorulabilir: Bunun sebebi şudur; uluslararası anlaşmalar veya AB Direktifleri, haklar ve
hakların korunması açısından asgari standartları ortaya koymaktadır, bunlarla ilgili düzenlemeler ise
her ülkenin iç sorunudur. 5846 sayılı Kanun da, bu hakları genel olarak tek tek düzenlemişse de
aralarındaki uyumu sağlayamamıştır.
Bu çerçevede, incelemenin aşağıdaki başlıklar altında yapılmasında fayda görülmektedir :
13

Yürürlükteki Mevzuat

Sorunlar

Uluslararası sözleşmeler ile Uyum

AB Direktifleri ile Uyum
3.2.Yürürlükteki Mevzuat
3.2.1.Temel Mevzuat
Kanun
• 5846 Sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu2
• 5224 Sayılı Sinema Filmlerinin Değerlendirilmesi Ve Sınıflandırılması İle Desteklenmesi Hakkında
Kanun3
Tüzük
• Fikir ve Sanat Eseri Sahipleri ile Bağlantılı Hak Sahipleri Meslek Birlikleri ve Federasyonları
Hakkında Tüzükte Değişiklik Yapılmasına İlişkin Tüzük4
• Kamu Kurum ve Kuruluşlarına Ait Eserlerden Faydalanma Usul ve Esasları Hakkında Tüzük5
Yönetmelik
• Fikir ve Sanat Eserlerinin Tespit Edildiği Materyallerin Dolum, Çoğaltım ve Satışını Yapan veya
Yayan İşletmelerin Sertifikalandırılmasına İlişkin Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmelik
• Kültür Bakanlığınca 3257 Sayılı Kanun Çerçevesinde Elde Edilen Gelirlerin Kullanımına İlişkin Usul
ve Esaslar Hakkında Yönetmelik6
• Bandrol Uygulamasına İlişkin Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmelik7
• Kayıt ve Tescil Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik8
Kabul Tarihi.05.12.1951 (RG. 13.12.1951, sayı.7938) Bu Kanun, 2936 sayılı Kanun (RG.3.11.1983, S, 18210), 4110 sayılı
Kanun (RG, 12.06.1995, S. 22311), 4630 sayılı Kanun (RG, 3.3.2001, S, 24335 Mük.) ve 5101 sayılı Kanun
(RG.12.03.2004, S, 25400) ile değiştirilmiştir.
3
Kanun No: 5224. Kabul Tarihi: 14.07.2004 (RG, 21.07,2004, S.25529).
4
Bakanlar Kurulu Kararı Tarih ve No: 10.03.1999 – 99/12574 (RG. 01.04.1999, sayı.23653) 13.08.2002 tarih ve 2002/4683
nolu Bakanlar Kurulu kararı ile değişik (RG. 24.09.2002, sayı.24886)
5
Bakanlar Kurulu Kararı Tarih ve No: 25.9.1986, 86/11038 (RG, 16.10.1986, S, 19253)
6
RG, 17.2.2003, S, 25023.
7
RG, 8.11.2001, S.24577. Bu yönetmelik başka yönetmeliklerle (RG, 25.5.2002, S. 24765; RG, 6.11.2004, S,. 25635)
değiştirilmiştir.
8
RG. 14.11.2002, sayı.24936
2
14
• Eser, İcra, Yapım ve Yayınların Kullanılması ve/veya İletilmesine İlişkin Usul ve Esaslar Hakkında
Yönetmelik9
• Sinema Filmlerinin Desteklenmesi Hakkında Yönetmelik10
• Fikir ve Sanat Eserlerinin Radyo ve Televizyon Yayınlarında Kullanımına İlişkin Usul ve Esaslar
Hakkında Yönetmelik11
• Eser Sahibinin Haklarına Komşu Haklar Yönetmeliği12
• Fikir ve Sanat Eserlerini İçeren Taşıyıcı Materyaller İle Bu Eserlerin Çoğaltımına Yarayan Teknik
Cihazlardan Yapılan Kesintilerin Kullanımına İlişkin Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmelik13
• Fikir ve Sanat Eserlerinin İşaretlenmesine İlişkin Yönetmelik14
• Kültür Bakanlığınca 3984 Sayılı Kanun Çerçevesinde Elde Edilen Gelirlerin Kullanımına İlişkin Usul
Ve Esaslar Hakkında Yönetmelik15
• Sinema, Video Ve Müzik Eserleri Yapımcıları İle Film Çekmek İsteyen Yabancılarla Yapılacak
Ortak Yapımlar Hakkında Yönetmelik16
•Kamu Kurum ve Kuruluşlarınca Ödenecek Telif ve İşlenme Ücretleri Hakkında Yönetmelik17
• Sinema Filmi, Video, Plak ve Ses Kaseti İşletmecilerine Verilecek İşletmeci Ruhsatı Hakkında
Yönetmelik18
• Sinema, Video ve Müzik Eserlerinin Denetlenmesi Hakkında Yönetmelik19
• Sinema Filmlerinin Değerlendirilmesi ve Sınıflandırılmasına İlişkin Usul ve Esaslar Hakkında
Yönetmelik20
• Fikir ve Sanat Eseri Sahiplerinin Verecekleri Yetki Belgesi Hakkında Yönetmelik21
9
RG, 8.6.2004, S. 25486
RG, 13.11.2004, S. 25642.
11
RG, 13.3.2002, S. 24694
12
RG, 16.11.1997, S.23172.
13
RG, 13.3.2002, S. 24694.
14
RG, 16.11.1997, S.23172. Bu yönetmelik başka yönetmeliklerle (RG, 15.12.1997, S. 23201; RG, 10.3.1998, S. 23282;
RG, 8.11.2001, S.24577) değişiklikler yapılmış olup, bu değişiklikler metne işlenmiştir.
15
RG, 17.2.2003, S. 25023
16
Karar No: 86/10900 (RG, 4.9.1986, S. 19211) Bu yönetmeliğin bazı maddeleri değiştirilmiş (Karar No: 87/11714, RG,
26.6.1987, S. 19499) ve yine başka bir yönetmelikle bazı maddeler değiştirilmiş ve geçici bir madde eklenmiştir. ( Karar
No: 88/ 13246, RG, 12.10.1988, S.19957)
17
RG, 9.1.1996, S. 22518.
18
Karar No: 86/10899 (RG, 4.9.1986, S. 19211). Bu yönetmeliğin bazı maddeleri başka bir yönetmelikle (Karar No:
87/11715, RG, 26.6.1987, S. 19499) değiştirilmiş ve geçici bir madde eklenmiştir.
19
Karar No: 86/10901 (RG, 4.9.1986, S. 19211). Bu yönetmeliğin bazı maddeleri (Karar No: 87/11716-RG, 26.6.1987, s.
19499) yönetmelik ve (Karar No: 88/13241-RG, 12.10.1988, S. 19957) yönetmelikle değiştirilmiştir.
20
RG, 18.02.2005, S. 25731.
10
15
Tebliğ
• Video, Bant ve Ses Kaseti Çoğaltacak Dolum Tesisleri Nitelikleri Hakkında Tebliğ22
• Milletlerarası Standart Kitap Numaralanmasına İlişkin Tebliğ23
Kararname
• Stopaj ile ilgili Kararname
Tip Statü
• Fikir ve Sanat Eseri Sahipleri ile Bağlantılı Hak Sahipleri Meslek Birlikleri Tip Statüsü24
3.2.2.İlgili Mevzuat
3984 sayılı Radyo ve Televizyonların Kuruluş ve Yayınları Hakkında Kanun25
193 sayılı Gelir Vergisi Kanunu26
5422 sayılı Kurumlar Vergisi Kanunu
5225 sayılı Kültür Yatırımları ve Girişimlerini Teşvik Kanunu27
1580 sayılı Belediye Kanunu28 (Mülga)
5272 sayılı Belediye Kanunu29
2464 sayılı Belediye Gelirleri Kanunu30
4458 sayılı Gümrük Kanunu31
Gümrük Yönetmeliği32
4691 sayılı Teknoloji Geliştirme Bölgeleri Kanunu33
3.2.3.Taraf Olunan Uluslararası Anlaşmalar
Edebiyat ve Sanat Eserlerinin Korunmasına İlişkin Bern Anlaşması34
21
RG, 04.09.1986, S.19211.
Karar No: 88/1. (RG, 19.11.1988, S.19994).
23
Tebliğ No: KYGM- 87/1 (RG, 13.10.1987, S, 19603).
24
Bakanlar Kurulu Karar Tarih ve No: 17.01.2003, 2003/5167 (RG, 30.01.2003, S. 25009)
25
Kabul Tarihi. 13.04.1994 (RG. 20.04.1994, sayı.21911)
26
Kabul Tarihi. 31.12.1960 (RG. 06.01.1961, sayı 10700)
27
Kabul Tarihi. 14.07.2004 (RG.21.07.2004, sayı 25529)
28
Kabul Tarihi. 03.04.1930 / 07.12.2004 Tarih ve 5272 sayılı Belediye Kanunu’nun 87’nci maddesi ile yürürlükten
kaldırılmıştır.
29
Kabul Tarihi. 07.12.2004 (RG. 24.12.2004, sayı 25680)
30
Kabul Tarihi. 26.05.1981 (RG. 29.05.1981, sayı 17354)
31
Kabul Tarihi. 27.10.1999
32
RG. 20.01.200 Tarih ve 23939.mük.
33
Kabul tarihi. 26.06.2001
22
16
İcracı Sanatçılar, Fonogram Yapımcıları ve Yayın Kuruluşlarının Korunmasına Dair Roma
Anlaşması35
Ticaretle Bağlantılı Fikri Mülkiyet Hakları Anlaşması (TRIPS)36
Dünya Fikri Mülkiyet Teşkilatını (WIPO) Kuran Anlaşma37
3.3.Sorunlar
3.3.1.Terim Sorunu
5846 sayılı Kanunun en önemli sorunlarından biri terim birliğinin bulunmaması ve mevcut terimlerin
uluslararası kabulleri tam olarak karşılamamasıdır.
Örneğin, Kanunumuz 80’inci maddede hem komşu hak terimini hem de bağlantılı haklar terimini
kullanmaktadır. Ancak, iki terim de aynı anlamdadır.
Bir başka örnek yayın konusundadır. Kanunumuzda yayınla ilgili, eş anlama gelen (ya da kanun
koyucu tarafından öyle olduğu farzedilen) bir çok farklı terim kullanılmıştır : işaret ses ve/veya görüntü
nakline yarayan araçlarla umuma iletim hakkı (m.25) ; radyo-televizyon, uydu ve kablo gibi telli veya
telsiz yayın yapan kuruluşlar vasıtasıyla veya dijital iletim de dahil olmak üzere işaret, ses ve/veya
görüntü nakline yarayan araçlarla yayınlanması (m.25) ; çoğaltılmış nüshaların, satışı veya diğer
biçimlerde umuma dağıtılmasına veya sunulmasına ve gerçek kişilerin seçtikleri yer ve zamanda
eserine erişimini sağlamak suretiyle umuma iletimine (m.25) ; radyo-televizyon kuruluşları ile uydu ve
kablolu yayın kuruluşları ve mevcut veya ileride bulunacak teknik imkanlardan yayın ve/veya iletim
yapan kuruluşlar (m.43) ; radyo-televizyon gibi araçlarla yayınlanmış (m.68) ; dijital iletim de dahil
olmak üzere, her nevi işaret, ses ve/veya görüntü iletimine yarayan araçlarla yayan (m.72) ; işaret ses
ve/veya görüntü iletimine yarayan araçlarla umuma iletimine ve yeniden iletimine (m.80) vs.gibi. Bu
liste daha da uzamaktadır.
(24.07.1971 tarihli Paris Metni) Kabul Kanunu No:4117 (RG. 12.07.1995, sayı.22341) Bakanlar Kurulu Kararı:
03.09.2003 tarih ve 2003/6170 sayılı. Anlaşma metni (RG. 21.10.2003, sayı.25266) yayımlanmıştır.
35
26.10.1961 tarihli Sözleşme. Kabul Kanunu No:4116 (RG. 12.07.1995, sayı.22341) Bakanlar Kurulu Kararı: 03.09.2003
tarih ve 2003/6170 sayılı. Anlaşma metni (RG. 21.10.2003, sayı.25266) yayımlanmıştır.
36
Kabul Kanunu No:4067 Kabul tarihi.26.01.1995 (RG. 29.01.1995, sayı.22186) Anlaşma metni ve ekleri (RG. 25.02.1995,
sayı.22213.mük.) yayımlanmıştır.
37
Bakanlar Kurulu’nun 14.08.1975 tarihli kararı ile. Anlaşma metni (RG.19.11.1975, sayı.15417) yayımlanmıştır.
34
17
Bir başka çarpıcı örnek ise, umuma iletim, umuma dağıtım, umuma sunma, umuma arz terimleridir.
Ayrıca, Kanunda geçen bazı terimlerin, tanımlar bölümünde açıklanmamış olması (örneğin ek m.4,
“servis sağlayıcı” ve “bilgi içerik sağlayıcı” terimleri gibi) da uygulamada sorun yaratmaktadır.
3.3.2.Anonim / derleme eserler
Mevzuatımızda anonim eserlerle ilgili yapılan derlemeler üzerindeki haklar ve hak sahipliği konusu son
derece tartışmalıdır. Konu, uluslar arası alanda da çözülebilmiş değildir. WIPO, son yıllarda geleneksel
bilginin korunması kapsamında bir çok çalışma yapmakta ve bir standart oluşturmaya çalışmaktadır.
Genel kabule göre, “geleneksel bilgi”, folklorik eserler, ritüeller, seremoniler, biyolojik çeşitlilik,
genetik kaynaklar, tarım ve ilaç yapımı gibi bir toplumun nesilden nesile aktardığı, kültürel alt yapısı
ve deneyimleri ile oluşturduğu bilgilerinin toplamını anlatan geniş bir kavramdır. 5846 sayılı Kanunun
konusunu oluşturabilecek olanlar için ise, “geleneksel kültürel anlatımlar” ya da “folklorik eserler”
kavramı kullanılmaktadır.
Konunun ekonomik öneminin artmasıyla beraber, bu yönde özel hukuki düzenlemeler yapılmasına
yönelik çalışmalar artmakta ve bu düzenlemelerin genel olarak fikri haklar sistemi içinde
değerlendirilmesi yönündeki görüşler ağırlık kazanmaktadır. Yapılacak düzenlemelerde, geleneksel
bilginin asıl sahibi olan toplumun bundan yararlanmasının önlenmemesi, yaratıcılığa engel
olunmaması, haksız çıkar sağlamaya yönelik hareketlerin önüne geçilmesi öncelikli hedefler olarak
kabul edilmelidir.
Ayrıca geleneksel bilginin gerek kötüniyetli kullanımlara karşı korunması ve gerekse gelecek nesillere
sağlıklı olarak aktarımı için kayıt altına alınmasının zorunluluğu kabul edilmektedir.
Geleneksel bilgi açısından çok az ülkenin sahip olabileceği bir çeşitliliğe sahip olan ülkemiz,
uluslararası arenada haklarını koruyacak bir sistemin oluşturulmasına yönelik aktif bir çalışma içinde
olmalıdır.
18
3.3.3.Kanunda Yer Alan Yönetmeliklerin Bir Kısmının Halen Yayımlanmamış Olması
5846 sayılı Kanunda atıfta bulunulan bazı Yönetmeliklerin halen yayımlanmış olması uygulamada
sorunlar çıkarmaktadır.
3.3.4.Eser, İcra, Yapım ve Yayınların Umuma Açık Mahaller ve Radyo Televizyon
Kuruluşlarınca Kullanılması
5846 sayılı Kanunun en tartışmalı alanlarından olan 41 ve 43’üncü maddelerle ilgili düzenlemeler
uygulamada sorunları çözecek kapasitede görülmemektedir.
3.3.5.Kanun Değişikliklerinde, Yaratılan Yeni Hukuki Duruma Uyum İçin Düzenleme
Yapılmıyor Olması
5846 sayılı Kanunda bir çok kez değişiklik yapılmıştır. Ancak bu değişikliklerde, yeni ortaya çıkan
hukuki duruma uyum için düzenleme yapılmamıştır. Örneğin, sinema eserlerindeki hak sahipliği ya da
koruma süresinin uzaması sebebiyle yeni bir hukuki durum doğmuştur. Ancak değişiklik sırasında,
mevcut durumun uyumuyla ilgili hüküm konulmadığından, uygulama büyük ölçüde karışmıştır.
3.3.6.Ceza Hükümleri
5846 sayılı Kanunun ceza hükümleri son derece karışık olduğu gibi ceza politikası açısından tartışmalı
bir yaklaşım taşımaktadır.
3.3.7.İstisnalar
Özellikle Sayısal ortamla ilgili istisnalar Kanunumuzda bulunmamaktadır.
19
3.3.8.İlgili Mevzuat ile Uyumsuzluk
5846’da yer alan düzenleme ve tanımlar, tüm ilgili mevzuat için de geçerli olmalıdır. Örneğin Gümrük
Mevzuatında fikri haklar alanına ilişkin mevzuatta yer alan tanımlar son derece karışık olduğu gibi
temel mevzuatla da uyumlu değildir.
3.4.Uluslararası Sözleşmeler ile Uyum
Fikri haklar alanında beş temel anlaşmadan bahsetmek mümkündür :

Edebiyat ve Sanat Eserlerinin Korunmasına İlişkin Bern Anlaşması (BERN)

İcracı Sanatçılar, Fonogram Yapımcıları ve Yayın Kuruluşlarının Korunmasına Dair Roma
Anlaşması (ROMA)

Ticaretle Bağlantılı Fikri Mülkiyet Hakları Anlaşması (TRIPs)

WIPO Eser Sahibinin Hakları Sözleşmesi (WCT)

WIPO İcralar ve Fonogramlar Sözleşmesi (WPPT)
Türkiye, Bern, Roma ve TRIPs’e taraf olmakla beraber henüz WCT ile WPPT ‘e taraf değildir. Ancak
5846 sayılı Kanunda değişiklik yapan 4630 ve 5101 sayılı Kanunlarla bu sözleşmelere de genel olarak
uyum sağlanmıştır. Sözleşmelere katılım çalışmaları halen devam etmektedir.
3.4.1.Bern Sözleşmesi
Bern Sözleşmesi, eser sahiplerine tanınan hakların asgari standartlarını ortaya koymaktadır. Türkiye,
uzun bir süreden sonra, Sözleşmenin son tadil eden metnini de kabul etmiş ve mevzuatını bu yönde
düzenlemiştir.
5846 sayılı Kanun, eser sahiplerinin mali ve manevi haklarını en geniş şekilde tanımış durumdadır.
Dolayısıyla, mevzuatımız Bern Sözleşmesi ile uyumludur.
20
3.4.2.Roma Sözleşmesi
Bern Sözleşmesi eser sahipleriyle ilgili uluslararası standartları belirlerken, Roma Sözleşmesi de
bağlantılı haklarla ilgili standartları belirlemektedir.
Ancak, bağlantılı haklar alanında uyum maalesef ki, eser sahipleri alanında olduğu kadar sağlanabilmiş
değildir.
Roma Sözleşmesi, icracı sanatçıların, fonogram yapımcılarının ve radyo televizyon kuruluşlarının
haklarını düzenlemektedir. Sözleşmenin kabul edildiği 1961 yılında henüz film yapımcılarının hakları
konusunda uzlaşma bulunmadığından Sözleşme kapsamına film yapımcıları alınmamıştır.
Genel olarak bakıldığında, mevzuatımızın bağlantılı hak sahiplerine tanıdığı hakların Roma
Sözleşmesindeki standartların ötesinde olduğu görülmektedir. Örneğin, Sözleşmenin 12 ci maddesine
göre, “Ticarî amaçlarla yayımlanmış olan bir fonogram veya bunun çoğaltılmış nüshaları, doğrudan
radyo ve televizyon yayınları veya umuma arz için kullanılmışsa, kullanan tarafından, icracı sanatçılara
veya fonogram yapımcılarına veyahut her ikisine bir defaya mahsus olmak üzere makul bir ücret
ödenir. Sözedilen ilgililer arasında anlaşma mevcut olmadığı takdirde, bu ücretin taksimi şekli ulusal
mevzuat ile tayin edilebilirler.” Halbuki, FSEK.m.80’de, icracı sanatçılarla fonogram yapımcılarına
ücret hakkı değil, izin ve yasaklama hakkı tanınmıştır.
Yine, Sözleşmenin 7’inci maddesinde icracı sanatçıların hakları sayılmış fakat 19’uncu madde ile, bir
icracı sanatçının, icrasının görüntü veya ses ve görüntüye ilişkin bir tespit içine alınmasını kabul etmesi
durumunda 7 nci maddenin uygulanmayacağı kabul edilmiştir. Sinema sektörünün ihtiyaçları
doğrultusunda konan bu hüküm de mevzuatımızda yer almamaktadır.
FSEK.m.80 gereği, Radyo ve televizyon kuruluşlarına tanınan haklar da, uluslararası alanadaki
gelişmeler doğrultusunda Roma Sözleşmesinden daha genişdir.
21
3.4.3.Ticaretle Bağlantılı Fikri Mülkiyet Hakları Anlaşması
TRIPs ile hak sahiplerine tanınan haklar mevzuatımızda yer almaktadır. Bu yönden mevzuatımız
TRIPs ile uyumludur.
3.5.Avrupa Birliği Direktifleri ile Uyum
Avrupa Birliği’nde eser sahibinin hakları ve bağlantılı haklar alanında uyumlaştırmaya yönelik sekiz
adet Direktif çıkmıştır.

91/250 sayılı ve 14 Mayıs 1991 tarihli Bilgisayar Programlarının Hukuki Korunmasına Dair
Konsey Direktifi.

92/100 sayılı ve 19 Kasım 1992 tarihli Fikir ve Sanat Eserleri Haklarının Kiralanması, Ödünç
Verilmesi ve Bağlantılı Haklara Dair Konsey Direktifi.

93/83 sayılı ve 27 Eylül 1993 tarihli Uydu Yayınlarına ve Kablolu Yayınlara Uygulanan Fikir ve
Sanat Eserlerine Dair Haklar ile İlgili Haklara İlişkin Bazı Kuralların Koordinasyonu Hakkında
Konsey Direktifi.

93/98 sayılı ve 29 Ekim 1993 tarihli Fikir ve Sanat Eserlerine Dair Haklar ile İlgili Hakların
Koruma Sürelerinin Uyumlaştırılmasına İlişkin Konsey Direktifi.

96/9 sayılı ve 11 Mart 1996 tarihli Veritabanlarının Hukuki Korunmasına İlişkin Parlamento ve
Konsey Direktifi.

2001/29 sayılı ve 22 Mayıs 2001 tarihli Enformasyon Toplumunda Eser Sahibinin Hakları ve
Bağlantılı Hakların Uyumlaştırılması Hakkında Parlamento ve Konsey Direktifi.

2001/84 sayılı ve 27 Eylül 2001 tarihli Orijinal Sanat Eseri Sahibi Lehine Yeniden Satış Hakkına
İlişkin Parlamento ve Konsey Direktifi.

2004/48 sayılı ve 29 Nisan 2004 tarihli Fikri Mülkiyet Haklarının Uygulanmasına İlişkin
Parlamento ve Konsey Direktifi
22
3.5.1.91/250 sayılı ve 14 Mayıs 1991 tarihli Bilgisayar Programlarının Hukuki Korunmasına Dair
Konsey Direktifi.
5846 sayılı Kanunda yer alan bilgisayar programlarıyla ilgili hükümler, Direktif hükümleriyle
uyumludur.
3.5.2.92/100 sayılı ve 19 Kasım 1992 tarihli Fikir ve Sanat Eserleri Haklarının Kiralanması,
Ödünç Verilmesi ve Bağlantılı Haklara Dair Konsey Direktifi.
Mevzuatımız, Direktifte yer aldığı şekilde kiralama ve ödünç verme konusunda eser sahiplerine ve
bağlantılı hak sahiplerine hak tanımıştır. Ayrıca, bağlantılı haklara dair hükümler de genel olarak
uyumludur. Ancak, Direktifte yer alan “tespit” (fixation) hak kategorisi olarak hukukumuzda
bulunmamaktadır.
Direktifin yayın ve kamuya iletim başlıklı 8’inci maddesi de yukarıda anılan Roma Sözleşmesi madde
12 doğrultusunda düzenlendiğinden mevcut mevzuatın bu çerçevede yeniden değerlendirilmesi
gerektiği söylenebilir. Şöyle ki, maddede icracı sanatçılar ve fonogram yapımcıları için yayın ve
kamuya iletimle ilgili izin ve yasaklama hakkının, eğer kullanım bir tespitten ise tanınmayacağı, ancak
bu durumda da bir sefere mahsus uygun ücretin ödeneceği belirtilmiştir.
3.5.3.93/83 sayılı ve 27 Eylül 1993 tarihli Uydu Yayınlarına ve Kablolu Yayınlara Uygulanan
Fikir ve Sanat Eserlerine Dair Haklar ile İlgili Haklara İlişkin Bazı Kuralların Koordinasyonu
Hakkında Konsey Direktifi.
Direktif genel olarak Üye Ülkeler arasında hizmetlerin serbest dolaşımı ilkesi doğrultusunda uydu ve
kablolu yayın program taşıyıcı sinyallerinin dolaşımını ve bu iletimlerde eser sahiplerinin ve bağlantılı
hak sahiplerinin haklarına ilişkin hükümler içermektedir.
Direktifte sırasıyla uydunun, uyduyla haberleşmenin, kablo ile yeniden iletimin tanımı yapılmış,
yayıncılığın tanımı yapılmamış ancak yayıncıların Üye Ülkeler arasındaki sorumluluğu belirlenmeye
çalışılmıştır.
23
Uydu yayıncılığında sadece yayının yapılmakta olduğu yani program taşıyıcı sinyallerin uyduya
gönderildiği ülkenin hukuku uygulanacağı kabul edilmiştir. Direktif diğer ülkelerden yapılan yeniden
iletim için kablo yayıncıları ile eser sahipleri ve bağlantılı hak sahiplerinin kişisel ya da toplu sözleşme
yapma ilkesini getirirken, bu sözleşme serbestisi ilkesini aynı ülke içinde yapılan kablo ile yeniden
iletim bakımından korumamıştır.
Ayrıca Direktifte, eser sahipleri ve bağlantılı hak sahiplerinin bu haklarını ancak meslek birlikleri
aracılığıyla kullanabilecekleri ve sözleşme yapılamayan hallerde ise arabuluculuk sisteminin
uygulanacağı öngörülmüştür.
3.5.4.93/98 sayılı ve 29 Ekim 1993 tarihli Fikir ve Sanat Eserlerine Dair Haklar ile İlgili Hakların
Koruma Sürelerinin Uyumlaştırılmasına İlişkin Konsey Direktifi.
Direktifte Eser sahibine tanınan koruma süresi yaşam süresince ve ölümünden sonra 70 yıl olarak kabul
edilmiştir ki 5846 sayılı Kanundaki koruma süresi de aynıdır. Buna karşın Direktif Bağlantılı haklarda
50 yıllık bir koruma süresi öngörmüştür. Mevzuatımızda ise koruma süresi 70 yıl olarak kabul
edilmiştir. Koruma süreleri özellikle malların serbest dolaşımı açısından önemli olduğundan, Direktif
doğrultusunda düzenlenmelidir.
Direktifin 4’üncü maddesinde, alenileşmemiş eserlerin koruma süresi bitiminden sonra ilk basım veya
kamuya arzını gerçekleştiren kişiye, basım veya kamuya arz tarihinden geçerli olacak 25 yıllık bir
koruma süresi tanınmıştır. Bu yönde bir hüküm mevzuatımızda bulunmamaktadır. Yine beşinci
maddede eleştirel ve bilimsel yayınlarla ilgili tanınan 30 yıllık koruma süresi mevzuatımızda
bulunmamaktadır.
3.5.5.96/9 sayılı ve 11 Mart 1996 tarihli Veritabanlarının Hukuki Korunmasına İlişkin
Parlamento ve Konsey Direktifi.
5846 sayılı kanunun veri tabanları ile ilgili hükümleri AB Direktifi ile uyumludur.
24
3.5.6.2001/29 sayılı ve 22 Mayıs 2001 tarihli Enformasyon Toplumunda Eser Sahibinin Hakları
ve Bağlantılı Hakların Uyumlaştırılması Hakkında Parlamento ve Konsey Direktifi.
AB’nin 2001/29 sayılı Direktifi temel olarak WCT ve WPPT hükümleri doğrultusunda Birlik ülkeleri
mevzuatında uyum sağlama amacıyla kabul edilmiştir.
Mevzuatımız, genel itibariyle Direktif ile uyumludur. Ancak, Direktifte ayrıntılı olarak sayılmış olan
tahditlerle ilgili düzenleme mevzuatımıza alınmamıştır. Bu açıdan uygulamada ciddi sıkıntılarla
karşılaşılması olası olup, bir an önce gerekli düzenlemeler yapılmalıdır.
3.5.7.2001/84 sayılı ve 27 Eylül 2001 tarihli Orijinal Sanat Eseri Sahibi Lehine Yeniden Satış
Hakkına İlişkin Parlamento ve Konsey Direktifi.
Mevzuatımızda yazar ve besteciye ait orijinal el yazmalarının hak sahiplerinin de yeniden satış
hakkından yararlanacakları belirtilmekle birlikte, AB direktifinde bunlar sayılmamıştır.
Direktif, yeniden satışta asıl sorumlu şahısın satış yapan olduğunu kabul etmekle beraber, bu kişiyle
beraber, alıcıların veya satışa aracılık edenlerin de sorumlu tutulabileceğine üye ülkelerin karar
verebileceğini kabul etmiştir.
Fikir ve Sanat Eserleri Kanunumuzun konu ile ilgili 45. maddesi ile ilgili olarak düzenlenecek
kararnamede bedel farkının yüzde onunu geçmemek şartıyla farkın nispetine göre tespit edilecek bir
pay tarifesinin yer alacağından bahsedilmesi nedeniyle yayınlanacak kararnamede AB direktifinde
sayılan bedeller gibi net rakamların yer almayacağı anlaşılmaktadır. Kanunun lafzından anlaşıldığı
kadarıyla kararname, ilk satım bedeli ile sonraki satım bedeli arasındaki fark oranına göre bir pay
tarifesi belirleyecektir.
Direktifte sonradan satış yapan şahısın satış yaptığı eseri direkt eser sahibinden 3 yıldan daha önce
olmamak kaydıyla satın alması ve sonradan yapılan satış bedelinin 10.000 Euro’yu geçmemesi halinde,
hak sahiplerinin
yeniden satışta pay hakkından
yararlanamayacakları
belirtilmiştir. Yasal
mevzuatımızda böyle bir düzenleme bulunmamaktadır.
25
Direktif yine hak sahibinin yukarıda sayılan satışla ilgili kişilerden istediği zaman yeniden satış hakkını
koruyabilmesi amacıyla, bu şahısların yaptığı satışlar hakkında geniş bilgi isteyebileceğini ve temin
edebileceğini hüküm altına almış bulunmaktadır. Yasal mevzuatımızda böyle bir düzenleme
bulunmamaktadır.
AB direktifinde, kendi ülkelerinde yeniden satışta pay hakkı düzenlemesi bulunan üçüncü ülke
vatandaşı hak sahiplerine faydalanma hakkı verilmiştir. Yasal mevzuatımızda böyle bir düzenleme
bulunmamaktadır.
Yasal mevzuatımızda bu konu ile ilgili olan 5 yıllık zamanaşımı AB direktifinde 3 yıl olarak
düzenlenmiştir.
3.5.8.2004/48 sayılı ve 29 Nisan 2004 tarihli Fikri Mülkiyet Haklarının Uygulanmasına İlişkin
Parlamento ve Konsey Direktifi
2004/48 sayılı Direktifin temel amacı koruma bakımından ülkeler arasında eşit ve etkili bir mevzuatın
geliştirmesidir. Mevzuatımızdaki hükümler genel olarak, Direktifte yer alan standartları karşılamktadır.
6.madde de ihlale konu olayla ilgili delillerin toplanmasında mahkemelere özel usuller getirilmesi
tavsiye edilmektedir. Mahkeme, ihlali gerçekleştiren karşı tarafın (davalı veya sanık) elindeki suç
kanıtlarının teslimini emredebilmelidir.
9. maddenin 5. fıkrasında İhlale konu ürün veya eser nüshalarına tedbiren el konulmasından sonra asıl
talebe ilişkin davanın 20 işgünü veya 31 takvim günü içinde açılması, aksi takdirde idari veya
mahkeme tedbir kararının ortadan kalkmasının düzenlenmesi tavsiye edilmektedir. Gerek HUMK’da
bu süre 10 gün olarak düzenlenmiştir.
Direktifte, uyuşmazlık ile ilgili tanıklıkta bulunan kişilerin kimliklerinin saklanmasına dair iç hukukta
düzenlemeye gidilebileceği belirtilmektedir. Mevzuatımızda yalnızca terör suçları bakımından dar bir
biçimde uygulanan tanıkların kimliklerinin gizliliği yargılamanın aleniyeti açısından ağır bir tedbir
olacaktır.
26
9. maddenin 7. fıkrasında şikayetçi / davacının tedbirlere başvurması ancak sonunda haksız olduğunun
anlaşılması durumu için davalı / sanığın talep edebileceği özel bir tazminat düzenlemesi tavsiye
edilmektedir. Mevzuatımızda haksız tedbir durumunda BK genel hükümlerine göre tazminat talep
edilmektedir. Davalının haklarını koruyan HUMK 110’daki teminattan başka ayrıcalıklı bir hüküm
mevcut değildir. Özel bir tazminat şeklinin Kanunda düzenlenmesi menfaat dengesini sağlamak
bakımından faydalı olacaktır.
13.1. maddede hak sahibinin talep edebileceği tazminat türleri belirtilmiştir. İç hukuktaki düzenlemeler
paraleldir. Ancak FSEK 68/1’deki “en çok üç katına kadar” gibi bir ölçüt direktifte yoktur.
27
4.ESER
SAHİBİNİN
HAKLARI
VE
BAĞLANTILI
HAKLARIN
GÜMRÜKLERDE
KORUNMASI
4.1.Ülkemizdeki Mevcut Durum
Fikri mülkiyet haklarının gümrüklerde korunmasına ilişkin düzenlemeler 4458 sayılı Gümrük
Kanunu’nun 57. maddesinde, Gümrük Kanunu’na bağlı olarak çıkartılan Gümrük Yönetmeliği’nin 105
ve devamı maddeleri ile 5846 sayılı yasanın 77. maddesinde düzenlenmiştir. Avrupa Birliği mevzuatı
ve özellikle 2003/1383 sayılı direktif baz alınarak oluşturulan Gümrük Kanunu’nun 57. maddesi ve
Gümrük Yönetmeliği’nin 105 ve devamı maddelerinde gümrüklerde telif, marka, endüstriyel tasarım,
patent ve faydalı model gibi fikri ve sınai mülkiyet haklarına havi ürünlerin korunması ve gerekli
önlemlerin alınması ile ilgili yaptırımlar oluşturulmaya çalışılmış, fakat hatalı ve eksik düzenlemeler
neticesinde mevzuatın uygulanmasında hak sahipleri açısından zorluklar yaşanmıştır ve halen de
yaşanmaya devam etmektedir. 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu’nun 77. maddesinde de fikri
mülkiyet haklarının gümrüklerde korunmasına ilişkin olarak Gümrük Kanunu’nun 57. maddesine atıfta
bulunulmaktadır.
Avrupa Birliğine uyum süreci içerisinde düzenlenmeye çalışılan Gümrük Kanunu’nun 57. maddesi ile
Gümrük Yönetmeliği’nin 105 ve devamı maddelerinin, konu ile ilgili 2003/1383 sayılı AB direktifine
uygun olarak kaleme alındığını söylemek mümkün değildir. Benzerlikler olmakla birlikte farklar ve
zıtlıklar daha büyük bir çoğunluğa sahiptir. Benzerlikler de AB direktifi ile yaratılan sisteme uyum
sağlamaktan uzaktır. AB direktifi ile mevzuatımızın karşılaştırmasına aşağıda yer verilecektir. Bununla
birlikte ayrıca Gümrük Kanunu’nun 57. maddesi ile Gümrük Yönetmeliğinin ilgili maddeleri arasında
tezatlar, tanımlarda hatalar bulunmaktadır. Bunlara birkaç örnek vermek gerekirse;

57. maddede, fikri ve sınai hakların konusu olan ürünlerin kanuna aykırı olarak üretilmiş
nüshalarının ithali halinde uygulanacak prosedürden bahsedilmişken, ihracı halinde
uygulanacak prosedürden açıkça bahsedilmemiştir. Yönetmeliğin 105/son ve 106. maddesinin a
ve b bentleri bu boşluğu düzenlemiş olmakla söz konusu ürünlerin ihracı halinde de yönetmelik
ve kanunda bahsi geçen tedbirlerin uygulanacağı kuralını getirmiş olmasına rağmen bu durum,
yönetmelikle kanun arasındaki tezatlığı gidermeye yetmemektedir.
28

Yine Yönetmeliğin 106. maddesinin 3. ve 4. fıkrasında gümrük idaresince gümrük işlemlerini
durdurma fiilinin uygulanmayacağı istisnalar sayılmaktadır. Burada 4. fıkrada yer alan istisna,
kanun ile örtüşmekte olmasına rağmen, 3. fıkrada yer alan istisna kanun da yer almamaktadır.

Gümrük Kanunu’nun 57. maddesinde hak sahibine, gümrük idaresinin durdurma kararının
tebliğinden itibaren 10 gün içerisinde mahkemede dava açması, gümrükte ele geçen malların
gümrük idaresince ticari dolaşıma sokulmasını engellerken Yönetmeliğin 109. maddesi, bunu
mahkemeden tedbir alınması şartına bağlamıştır. Hatta bu konuda yönetmeliğin 109. maddesi
ile 110. maddesi bile kendi arasında çelişmektedir.

Gümrük Kanun’un 57. maddesinde patent ve faydalı modele ilişkin sınai mülkiyet haklarından
hiç bahsedilmemişken, Yönetmeliğin tanımlar bölümünde tamamıyla hatalı bir uygulama ile
endüstriyel tasarım, patent ve faydalı model gibi sınai mülkiyet hakları telif hakkı kavramı
içerisinde değerlendirilmiştir.
Bu ve bunun gibi birçok hata ve eksiklikler bulunan mevzuatın konu ile ilgili AB direktifi baz alınarak
bir an önce tekrar elden geçirilmesi ve AB mevzuatıyla uyumlaştırılması gerekmektedir.
4.2.Uluslararası Alan
4.2.1.TRIPs
Uluslararası alanda, gerek fikri hak sahiplerine tanınan hakları ve gerekse bunların kullanımı ve
korunmasıyla ilgili asgari standartları belirleyen düzenleme, Türkiye’nin de tarafı olduğu, Ticaret ile
Bağlantılı Fikri Mülkiyet Hakları Anlaşması’dır (TRIPs). Bu anlaşmanın 51 ila 60. maddeleri arası fikri
ve sınai mülkiyet haklarının gümrüklerde korunması ile ilgilidir. TRIPs’in ilgili maddeleri gümrüklerde
fikri ve sınai mülkiyet haklarının korunması hakkında genel düzenlemelere yer vermekte olup,
mevzuatımızın birkaç nokta dışında TRIPs anlaşmasının bu hükümlerine uygun olduğu görülmektedir.
Uyumsuz olan konuların başlıcaları şunlardır:

TRIPs anlaşmasının 52. maddesinde gümrük makamlarının hak sahibine, başvurusunun kabul
edildiğine veya tecavüzün yetkili otoritelerce tespiti için gerekli önlemlerin devamı ile ilgili
olarak verilecek süreye havi kararın makul bir sürede bildirilmesi talep olunmaktadır. Oysa ki
bizim gümrük mevzuatımızda böyle bir süreye (AB direktifinden de farklı olarak) yer
verilmemiştir.
29

Gümrük mevzuatımızda TRIPS anlaşmasının 53. maddesinin 2. fıkrasından farklı olarak mal
gönderilen kimseye, malların ithalatçısına veya malların sahibine gerekli diğer şartların yerine
gelmesi ve teminat mukabilinde, gümrük idaresince serbest dolaşıma girmesine izin verilmeyen
malların serbest dolaşıma sokulmasını talep hakkı verilmemiştir.

TRIPS anlaşmasının 55. maddesi gereği Hak sahibinin hukuki prosedüre başlaması neticesi
davalı tarafın makul bir süre içerisinde gümrükçe alınan önlemlerin mahkemece yeniden
gözden geçirilmesini talep etme hakkı bulunmaktadır. Gümrük mevzuatımızda böyle bir hükme
yer verilmemiştir.
4.2.2.Avrupa Birliği Düzenlemesi ile Ülkemiz Gümrük Mevzuatının Fikri ve Sınai Mülkiyet
Haklarının Gümrüklerde Korunması Prosedürü Açısından Farkları
Ülkemiz ile Avrupa Birliği arasında 1995 yılında başlatılan Gümrük Birliği sürecinde, Türkiye’nin
özellikle fikri ve sınai hakların Avrupa Birliği mevzuatı ile uyumlaştırılma yükümlülüğü nazarı itibara
alındığında Avrupa Birliği’nin 2003/1383 sayılı direktifinin önemi büyüktür.
1. Yukarıda da değinildiği üzere ilk fark tanımlar kısmında ortaya çıkmaktadır. Gümrük
Yönetmeliğimizde tanımlar konusunda karışık ve muallak düzenlemelere yer verilmişken
direktifte daha net ve anlaşılır tanımlar yer almaktadır.
2. Gümrük Yönetmeliğinin 106. maddesinin 4. fıkrası ve Gümrük Kanunu’nun 57. maddesi ile,
AB direktifinde yer alan yolcuların beraberinde getirdikleri mallar ile ilgili istisnaya aynen yer
verilmiş olmakla birlikte, AB direktifindeki düzenlemenin tersine yolcu beraberinde getirilen
malların serbest giriş sınırını aşacak şekilde ticari amaçlı olarak yurda sokulmayacak mahiyette
olması şartı getirilmemiştir.
3. Yine direktif ile Gümrük mevzuatı arasındaki en önemli farklardan birisi, direktife göre gümrük
idarelerinin korsan ve taklit ürünler hakkında alınacak önlemleri ve ilgili süreci yönetecek bir
departman kurmalarının şart koşulmasıdır. İş bu departman muhtemelen konuya vakıf gümrük
yetkililerinden oluşacak olup, hak sahibinin yapacağı başvurular ile bizzat sorumlu olacaktır.
Departmanın başvurunun değerlendirilmesi ve haklı bulunmasından sonra malın geldiği veya
geleceği gümrük otoritesine, fikri ve sınai hakkı ihlal edecek şüpheli ürünlerin serbest dolaşıma
30
girmesini durdurma ve bunun için bir süre belirleme hakkı bulunmaktadır. Gümrük
mevzuatımızda ise gümrük idarelerinin böyle bir departman oluşturma yükümlülüğünden
bahsedilmemektedir.
4. Direktifin yukarıda adı geçen başlıkları altında yapılan 4. Maddenin 1. fıkrasına göre gümrük
idaresince ilk bölümde tanımı yapılan taklit veya korsan ürünlerin ya da diğer fikri ve sınai
mülkiyet haklarına tecavüz fiilini oluşturan veya bu konuda şüphe oluşturan ürünlerin gümrüğe
gelmesi halinde gümrük idaresinin hak sahibinin başvurusunu sağlamak amacıyla iş bu
ürünlerle ilgili işlemleri askıya alabileceği veya iş bu ürünlere el koyabileceği belirtilmektedir.
Fakat bu konuda direktif, süre açısından Gümrük Yönetmeliğimizden farklılık arz etmektedir.
AB direktifinde gümrük idaresince alınacak önlemlerin konunun hak sahibine ve mal sahibine
ihbar edildiği tarihten itibaren 3 iş günü için durdurulabileceği belirtilmektedir. Oysaki
Gümrük Yönetmeliğinin 109. maddesinin 1. fıkrasında gümrük idarelerinin hak sahibinin
geçerli bir başvuruda bulunmasını teminen 3 iş günü boyunca bu şekilde tespit edilen eşyanın
işlemlerini durdurmaya ve eşyaya el koymaya yetkili olacakları belirtilmiş, bu 3 iş günlük
sürenin hangi tarihten itibaren başlayacağına dair bir açıklık getirilmemiştir. AB direktifindeki
düzenlemede gümrük idaresinin yapacağı ihbarın yazılı olması gerektiği anlaşılmaktadır, oysa
ki Gümrük Yönetmeliğinde bu konuda yine net bir açıklık bulunmamaktadır.
5. Yine direktifin 5. maddesinin üçüncü fıkrasında hak sahiplerinin elektronik yolla da başvuruda
bulunabilecekleri belirtilmektedir. Gümrük mevzuatımızda ise bu konu ile ilgili olarak herhangi
bir düzenleme yer almamaktadır.
6. Gümrük mevzuatımız ile direktif arasındaki farklardan biri de başvuru talebine eklenecek
belgeler ile ilgilidir (Direktif m.5). Gümrük Yönetmeliğimize göre; başvuru ekinde, eşyanın
tanınmasına yardımcı olacak ayrıntının tarifini içeren bir belge ile hak sahibi olunduğunu
kanıtlayan bir belgenin sunulması gerekmektedir. Direktif ise ürünün teknik özelliklerini
açıklayan belge dışında, hangi türde sahteliğin yapıldığı bilgisini içeren bir belgenin de
sunulması zarureti getirmiştir.
7. Direktifte ayrıca hak sahibinin, sunması zorunlu belgeler dışında bazı ilave belgeleri de
sunabileceği belirtilmektedir. Gümrük Yönetmeliğimizde de aynı yönde benzer bir hüküm
31
bulunmakla birlikte direktifte yönetmelik metninde yer almayan farklı belgelerden
bahsedilmiştir. Bunlar;
a) Eşyanın vergi öncesi yasal dolaşımdaki değerini gösterir belge,
b) Orijinal ürün ile sahte veya korsan olarak üretilmiş nüshalar arasındaki farkları
açıklayan belge,
Direktifte yine başvuruda sahip olunan fikri hak türünün spesifik özelliklerinden de
bahsedilebileceği belirtilmiştir.
8. Bununla birlikte direktifte hak sahibine, işlemlerin durdurulması nedeniyle haksız çıkması
halinde malın ithalini ve ihracını gerçekleştirecek kişi veya kişilerin tüm zararını
karşılayacağına, malın satışa sunulmaması nedeniyle doğabilecek tüm masrafları ödemeye hazır
olacağına dair bir taahhütnameyi sunması zorunluluğu getirilmiştir. Oysaki Gümrük
Yönetmeliği’nin ekinde bu taahhüt;
Bu başvuru ile ilgili olarak Gümrük görevlilerine karşı olarak yapılacak bütün
davalara, işlemlere, iddialara ve alınacak kararlara karşı zararlarını karşılayacağımı
veya söz konusu eşyalara el konulması ile ilgili olarak ortaya çıkacak olan maliyet ve
harcamaları ödeyeceğimi ve 4458 sayılı Gümrük Kanunu ile Gümrük Yönetmeliğinde
yer alan fikri, sınai, mülkiyet hakları ile ilgili bütün hükümleri üstlendiğimi taahhüt
ediyorum.
şeklinde tamamıyla direktiften farklı olarak, gümrük görevlilerine karşı açılacak tazminat
davalarını da kapsar şekilde düzenlenmiştir.
9. Gümrük Yönetmeliğimizde gümrük idaresine, başvurusu ile ilgili olarak hak sahibinden masraf
ve teminat talep etme hakkı getirilmiştir. Direktifte ise böyle bir zaruretten bahsedilmemektedir.
Hatta malın, gümrüğe beyan sunana veya malın sahibine belli şartların gerçekleşmesi halinde,
malın serbest dolaşıma girmesi için teminat yatırma yükümlülüğü getirilmiştir. Bu düzenleme
ile hak sahibi için işlemlerin zorlaştırılması önlenilmeye çalışılmıştır.
32
10. Yine direktif ile Gümrük Yönetmeliğimiz açısından önemli bir fark başvurudan itibaren gümrük
idaresinin karar verme süresi ile ilgilidir. Direktifte bu süre hak sahibinin gümrük idaresine
başvurusunu müteakip 30 iş günü olarak sınırlandırılmış olduğu halde ( Md. 5) Gümrük
Yönetmeliğinde böyle bir süre belirtilmemiştir. Gerçi yönetmeliğin 107. maddesinde, gümrüğe
gelmemiş bir eşya ile ilgili olarak hak sahibi başvuru dilekçesinde, gümrük idaresinin harekete
geçmesini istediği sürenin uzunluğunu tam olarak belirtmesi gerektiği ve bu sürenin ancak otuz
günü geçemeyeceği belirtilmişse de bu süre gümrük idaresinin başvuru karşısında karar verme
süresi olmayıp müzayaka halinde kalacağı süreyi belirtmektedir.
11. Direktif ile gümrük mevzuatımız arasındaki farklardan biri de başvuru talebinin gümrük
idaresince reddolunması prosedürü ile ilgilidir. Direktife göre hak sahibi tarafından ilgili
belgelerin başvuruya eklenmemesi halinde karar gerekçesi ile birlikte hak sahibine gönderilecek
olup, aynı zamanda bu karara karşı başvurulacak yollar iş bu red kararında açıkça belirtilecektir.
Fakat gümrük idaresince talep olunan eksiklikler tamamlandığı zaman başvurunun tekrar
gümrük idaresine yeniden yapılabilmesi mümkün hale getirilmiştir. (Md. 5) Gümrük
Yönetmeliğimizde ise böyle bir düzenleme bulunmamaktadır. 109. maddeye göre; gümrük
idaresi tarafından başvurunun kabul edilmediği yönünde bir karar alınması halinde söz konusu
karar gerekçeleri belirtilmek ve itiraz yolu açık olmak suretiyle hak sahibine bildirilir denmekte
ve fakat eksiklerin giderilmesi halinde hak sahibinin yeniden başvuru yapabileceğinden
bahsolunmamaktadır.
12. Direktif ile yönetmelik arasındaki diğer bir fark, gümrük otoritelerince alınacak tedbirlerin
uygulanma süresi ile ilgilidir. Direktif (Md. 8) gümrükte işlemleri askıya alınan mallar için bu
önlemlerin uygulanma süresinin 1 yılı aşamayacağını belirtmiş bununla birlikte gümrük
idaresinin hak sahibinin talebi ile iş bu süreyi uzatmaya da hakkı olduğunu açıklamıştır.
Gümrük Yönetmeliğinde ise böyle bir süreden bahsolunmamaktadır. Yönetmeliğe göre hak
sahibinin gümrük idaresince verilen kabul kararının tebliğinden itibaren 10 gün içerisinde
mahkemeye başvurarak tedbir kararı alması ve bu kararı da gümrük idaresine sunması
gerekmektedir. Dolayısıyla gümrük idaresinde mallar tedbir konusunda mahkemece yeni bir
karar verilmediği takdirde, yargılama süreci boyunca kalacaklardır.
33
13. Direktif, fikri veya sınai bir hakkı ihlal şüphesi olan veya bu şüphe altında bulunan bozulması
muhtemel ve saklanması zor olan mallar ile ilgili olarak gümrük idaresine, iş bu malların fikri
bir hakka tecavüz ettiği hususu tespit edilmeksizin talep halinde imha etme yetkisi vermiş
bulunmaktadır. (Md. 11) Gümrük mevzuatımızda bu tip bir düzenleme yer almamaktadır.
14. Gümrük mevzuatımıza ve özellikle Gümrük Yönetmeliğimize göre hak sahibinin başvurusunun
kabulünü müteakip, iş bu kararın kendisine gümrük idaresince tebliğinden itibaren, 10 gün
içerisinde yetkili ve görevli mahkemeye başvurarak dava açması ve tedbir kararı alması
zorunluluğu getirilmiştir. Direktifte ise sadece hak sahibinin, kararın gümrük idaresince
kendisine tebliğinden itibaren 10 günlük süre içerisinde gümrük idaresince askıya alınan
malların fikri veya sınai mülkiyet haklarını ihlal edip etmediğinin ulusal hukuka göre tespiti için
yargıya başvuruda bulunması yeterli görülmüştür.
15. Direktifte, her üye ülkenin direktife aykırı davranışlar ile ilgili olarak cezai hükümler
düzenlemesi gereğinden bahsedilmiştir. Gümrük Yönetmeliğinin ilgili hükümlerine aykırılık
halinde herhangi bir cezai düzenleme bulunmamaktadır. Örneğin gümrük yetkililerinin korsan
olduğu konusunda açık emareler bulunan nüshaların yurda girişine kasten göz yummaları
halinde cezai sorumluluklarının doğacağına dair bir hüküm gümrük mevzuatımızda yer
almamaktadır.
34
5.SAYISAL ORTAMDA ESER SAHİBİNİNİ HAKLARI VE BAĞLANTILI HAKLAR İLE
HAKLARIN YÖNETİMİ
1960’lı yıllarda nükleer savaş halinde iletişimin devam ettirilebilmesi amacıyla geliştirilen İnternet, son
derece hızlı bir değişim göstererek küresel bir iletişim aracı ve ticaret ortamı haline dönüşmüştür.
İnternet ortamı için geliştirilen uygulamalar, fonksiyonel ve yapısal nitelikleri sayesinde Internet
katılımcıları için (Internet ağına bağlanan her gerçek kişi ve Internet ortamında çalışan uygulamalar ile
bunların sağlayıcıları ve geliştiricileri için “Internet katılımcıları” tabiri kullanılmaktadır) yeni
imkânlar ve katma değerler sağlamasına karşılık bazı sorunların doğmasına da yol açmaktadır.
Fikri ürünlerin sayısallaşması fikri hukuka, teknolojik ilerlemenin diğer aşamalarında yüzleşilenlerden
çok daha ciddi tehditler getirmiştir. Bu tehditlerin en önemli yönü, bireylerin fikri ürün tüketiminin
yollarının fazlalaşmış olmasıdır. Bununla beraber fikri hukuk eser sahibinin açıkça yetkilendirmesi
olmadan bu erişimleri önleyememektedir. Aynı zamanda, teknolojideki gelişmeler, fikri hak
sahiplerine, giderek büyüyen bir kapasiteyle, eserlerine erişimi yasaklama veya sonraki kullanımlarda
ücret talep edebilme yetkilerini sağlamıştır. Sayısal eserler kusursuzca ve ucuz çoğaltılabilmekte ve
anında tüm dünyaya yayımlanabilmektedir. Bundan dolayı da fikri hak sahipleri, eserlerinin izinsiz
kopyalanması ve yayımlanması sonucu elde etmeyi umdukları ekonomik menfaatlerin azalmasından
endişe duymaktadırlar.
5.1. Uluslararası Alanda Hukuksal Düzenlemeler
5.1. 1.WIPO Sözleşmeleri ( WCT ve WPPT)
WCT ( WIPO Copyright Treaty – Eser Sahibinin Hakları Sözleşmesi) ve WPPT (WIPO Performers
and Phonograms Treaty – İcralar ve Fonogramlar Sözleşmesi), eser sahiplerinin hakları ve bağlantılı
haklar alanlarında mevcut olan uluslararası kabullerin yeni teknolojik gelişmeler sonucu yetersiz
kaldığının ve uluslararası alanda yeni standartların kabul edilmesinin gerekli görülmesi üzerine WIPO
tarafından hazırlanmıştır.
Her iki Sözleşme de 1996 tarihli olmasına rağmen, Sözleşmelerin yürürlüğe girmesi için gerekli onay
süreci 2002 yılında tamamlanabilmiştir. Sözleşmelerde yer alan otuz ülkenin onay süreci, WCT için 6
35
Mart 2002 tarihinde, WPPT için ise 20 Mayıs 2002 tarihinde tamamlanmış ve Sözleşmeler bu
tarihlerde yürürlüğe girmiştir.
Bu Sözleşmeler, sayısal ortamda hakkın tanımı ve kapsamı konuları ile on-line uygulamalar ve lisans
verme hususlarına açıklık getirmektedir. Sözleşmelerde çoğaltma hakkı, dijital ortam göz önüne
alınarak geniş olarak tanımlanmış, ayrıca eserin elektronik ortamda sayısal formda bulundurulmasının
çoğaltma olacağı kabul edilmiştir.
Yine her iki sözleşmede eserin internet ortamında bulundurulması özel bir hak kategorisi olarak
düzenlenmiştir. Bu husus sözleşmelerde (WCT.m.8, WPPT.m.10,14) açık olarak ifade olunmuştur:
“.... eserlerinin kablolu ya da kablosuz ortamlarda, toplum üyelerinin kendileri tarafından seçilen bir
yer ve zamanda bu eserlerden kişisel olarak yararlanacak biçimde topluma iletilmesine izin verme
hususunda inhisari bir hak sahibidir”
Sözleşmelerde yer alan bu inhisari nitelikteki hak ile, kuşkudan uzak, açık ve anlaşılması kolay bir
şekilde, hak sahiplerinin, eserlerinin dijital formda dağıtılmasını yasaklama yetkisi olduğunu iddia
etmesi sağlanmıştır.
Eser Sahibinin Hakları Anlaşması’nın 11 ve 12’nci maddelerine, İcralar ve Fonogramlar Anlaşması’nın
18 ve 19. maddelerine göre sözleşmeye taraf olan ülkeler eser sahiplerinin, yorumcuların ve fonogram
yapımcılarının haklarını korumak üzere kullandıkları teknolojik önlemlerin ihlalini engellemek için
gerekli yasal düzenlemeleri yapmak zorundadırlar. Anlaşmalara taraf olan ülkeler ayrıca; yetkisiz
olarak elektronik hak yönetimi bilgisini kaldıran veya zarar veren, elektronik hak yönetimi bilgisi
kaldırılmış veya zarar verilmiş eserleri, icraları veya fonogramları dağıtan, dağıtılmasına yardımcı olan
veya ileten kimselere karşı gerekli yaptırımları içeren yasal düzenlemeleri yapmak zorundadırlar.
WIPO Eser Sahibinin Hakları Anlaşması’nın 12. (2) maddesinde, “hak yönetimi bilgisi”nin tanımı
yapılmıştır. Buna göre; “hak yönetimi bilgisi”; eseri, eser sahibini, eserde herhangi bir hakkı bulunan
hak sahibini ve/veya eserin kullanımıyla ilgili genel hükümleri tanımlayan bilgi veya bu bilgiyi
tanımlayan numaralar veya kodlardır.
36
WIPO İcralar ve Fonogramlar Anlaşması’nın 19 (2) maddesinde de benzer şekilde “hak yönetimi
bilgisi”nin tanımı yapılmıştır. Buna göre; “hak yönetimi bilgisi”; yorumcuyu, yorumcunun yorumunu,
fonogram yapımcısını, fonogramı, yorumda veya fonogramda herhangi bir hakkı bulunan hak sahibini,
yorumun veya fonogram kullanımıyla ilgili genel hükümleri tanımlayan bilgi veya bu bilgiyi
tanımlayan numaralar veya kodlardır.
WIPO Eser Sahibinin Hakları Anlaşması’nın 10. maddesi ile WIPO İcralar ve Fonogramlar
Anlaşması’nın 16. maddesinde “Sınırlamalar ve Bağışıklıklar” başlığı altındaki hükümlerle Bern
Sözleşmesinin üç basamak testinin (three-step test) eser sahibinin çoğaltma hakkının sınırlamalarına ve
istisnalarına uygulanacağı öngörülmektedir. Söz konusu maddelerle Akit tarafların Bern Sözleşmesiyle
uyum sağlarken üç aşama testini kısıtlamaların ve istisnaların sınırlandırmasında uygulayacakları
belirtilmiştir. Yine aynı maddelerle Akit taraflar üç aşama testini kullanmak şartıyla ulusal mevzuat ile
“eserin olağan kullanımını engellemeyecek ve eser sahibinin meşru yararlarına zarar vermeyecek bazı
özel durumlarda” ek sınırlamalar ya da bağışıklıklar öngörebilecektir. Bern sözleşmesinde yer alan üç
basamak testi eser sahibinin haklarından çoğaltma hakkının istisnalarının uygulanmasında, eserden
yararlanabilmenin sınırlarını çizmektedir, bu doğrultuda hak ihlali yaratmayan çoğaltmanın aşağıdaki
niteliklere sahip olması gerekir.
Çoğaltma;

Özel durumlarla sınırlı kalacak,

Eserin normal kullanım ölçülerini aşmayacak,

Hak sahibinin yasal karını engellemeyecektir.
WCT’nin 1/4 maddesiyle Bern Sözleşmesi’nin çoğaltma hakkı ve istisnalarıyla ilgili hükmüne atıf
yapılmış, akit tarafların bu hükümle bağlı olacakları belirtilmiştir. Buna göre “Bern Sözleşmesinde yer
alan “çoğaltma hakkı” ve “istisnaları” eserlerin dijital şekillerinin yer aldığı dijital ortama tamamıyla
uygulanacaktır. Bir eserin dijital olarak depolanması onun kopyalanması olarak kabul edilecektir.”
5.1.3.Avrupa Birliği
Avrupa Birliği’nin konuyla ilgili iki temel direktifli bulunmaktadır ve alt bölümlerde incelenmektedir.
37
5.1.3.1.2001/29 sayılı ve 22 Mayıs 2001 Tarihli Enformasyon Toplumunda Eser Sahibinin Hakları
ve Bağlantılı Hakların Uyumlaştırılması Hakkında Parlamento ve Konsey Direktifi38
2001/29 sayılı Direktifin esas amacı WCT ve WPTT anlaşmalarının Birlik içerisinde uygulanmasını
sağlamaktır. Ancak Yönerge, içerik olarak her iki anlaşmaya göre daha detaylı olarak kaleme
alınmıştır; Direktif hükümleri sadece teknolojik önlemlerin korunmasına ilişkin olmakla kalmayıp,
teknolojik önlemlerin detaylı tanımları yapılmış ve özel kullanıma yönelik çoğaltma gibi hak
kullanımına ilişkin istisnalarla koruma arasında açık bir ayrım yapmıştır.
Direktifin 3. ve 4 maddeleri WCT ve WPT anlaşmalarındaki yayma ve umuma iletim haklarıyla ilgili
hükümleri Direktif’e uyarlamaktadır.
Direktifin 5 (1) maddesinde eserin ekonomik olarak mühim bir değeri bulunmadan, ağ üzerinde iletişim
sırasında taşınma veya hukuki olarak geçerli bir şekilde kullanılma amacıyla geçici olarak teknolojik
bir proses içerisinde iletilmesinin ve tutulmasının (cache) çoğaltma hakkının ihlali olarak
sayılmayacağı belirtilmiştir. Bu düzenlemenin yapılmasının amacı servis sağlayıcıların hizmetleri
sırasında korunan eserleri taşımasının ve geçici olarak tutmasının hak ihlali yaratmaması gerektiğini
belirtmektir. Ancak burada Direktif Recital (33)’de de belirtildiği üzere iletişim sırasında kullanılan
teknolojinin içeriğin değiştirilmesine veya devamlı olarak ele geçirilmesine izin vermeyen ilgili
endüstri tarafından yaygın bir şekilde kullanılan ve bilinen bir teknoloji olmasına dikkat edilmelidir.
Direktifin 5 (2) maddesinde üye ülkelerin bazı durumlarda çoğaltma hakkına ilişkin istisnalar
tanıyabileceği belirtilmektedir. Direktifte ayrıntılı olarak yer alan bu istisnalar mevzuatımızda
bulunmamaktadır.
Direktifin 5 (3) maddesinde ise üye ülkelerin bazı durumlarda çoğaltma ve kamuya iletim haklarına
ilişkin istisnalar tanıyabileceği belirtilmektedir. Ayrıntılı olarak yazılmış bu istisnalar da
Mevzuatımızda yer almamaktadır.
38
Directive 2001/29/EC of the European Parliament and of the Council of 22 May 2001 on the harmonisation of certain
aspects of copyright and related rights in the information society. Official Journal L 167 , 22/06/2001 P. 0010 – 0019
http://europa.eu.int/smartapi/cgi/sga_doc?smartapi!celexapi!prod!CELEXnumdoc&lg=EN&numdoc=32001L0029&model=guichett
38
Direktifin 6 (2) maddesine göre üye ülkeler aşağıda belirtilen fonksiyonlara sahip veya bu amaçlarla
kullanılan araçların üretiminin, ihracatının, dağıtımının, satışının, kiralanmasının, satış veya kiralama
için reklamının yapılmasının engellenmesi için gerekli yasal düzenlemeleri yapacaklardır :
a) “Teknolojik önlemlerin” önüne geçmek için ortaya konulan, reklamı yapılan veya pazarlanan
b) Teknolojik önlemlerin önüne geçmek için kullanılan
c) Teknolojik önlemlerin önüne geçmek için veya önüne geçmenin kolaylaştırılması için tasarlanmış,
üretilmiş, uyarlanmış,
her türlü ürün ve hizmet.
Direktifin 6 (3) maddesinde teknolojik önlemlerin tanımları yapılmıştır. Buna göre “teknolojik önlem”
“Hak sahibinin izni olmaksızın, Avrupa Birliğinin 96/9 Sayılı Direktifi’nin 3. Bölümünde yer alan nevi
şahsına münhasır haklar veya kanunların sağladığı tüm fikri mülkiyet (telif hakları) hakları veya fikri
mülkiyet haklarına bağlı haklar doğrultusunda eserler veya diğer konulara yönelik olarak ortaya çıkan
fiilleri işleyişinin normal seyri dahilinde sınırlandıran veya bu fiillere karşı koruma sağlayan herhangi
bir teknoloji, cihaz ya da bileşendir”.
Yine Direktifin 6 (3) maddesine göre “Teknolojik önlemler, korunan eserin veya diğer ilgili konuların
kullanımı, koruma amacını gerçekleştiren bir kopya kontrol mekanizması veya eserin şifrelenmesi,
karıştırılması veya diğer dönüşümleri gibi koruma süreçlerinde veya erişim kontrolüne başvuru yoluyla
hak sahibi tarafından kontrol edildiğinde, “etkili” sayılmalıdır”.
Direktifin 6 (4) maddesinde, 6 (1) maddesine ek olarak sözleşmeler de dahil olmak üzere hak sahipleri
tarafından ihtiyari korumaların sağlanmaması durumunda dahi üye ülkeler, hak sahiplerinin
sınırlamalardan ve istisnalardan gerekli faydayı sağlaması için gereken önlemleri almalıdırlar.
Direktifin 7. maddesinde ise hak yönetimi bilgileri ile ilgili hükümler yer almaktadır. Maddeye göre
üye Devletler aşağıda yer alan hareketleri izin almaksızın kasıtlı olarak icra eden herkese karşı gerekli
hukuki tedbirleri almalıdır.
a) Elektronik hak yönetimi bilgilerinin değiştirilmesi veya tahrip edilmesi
39
b) Eserlerin kamuda kullanılır hale getirilmesi veya kamuya dağıtımı, ithal için dağıtımı,
yayınlaması, iletimi veya 2001/29 Direktifte korunan diğer konular veya 96/9/EC sayılı
Direktifin izinsiz olarak elektronik hak yönetimi bilgilerinin kaldırılması veya değiştirilmesiyle
ilgili 3. bölümündeki hükümlerin ihlal edilmesi
Direktifin 7 (2) maddesinde hak yönetimi bilgilerinin tanımları yapılmıştır. Buna göre, “hak yönetimi
bilgileri” ifadesi, hak sahipleri tarafından eseri tanımlayan bilgileri veya bu 2001/29 sayılı Direktifte
tanımlanan diğer ilgili konuları veya 96/9/EC sayılı Direktif’in 3. bölümünde yer alan şahsa özel
hakları, yazar veya diğer hak sahiplerini veya eser kullanımına ilişkin kayıt ve şartlarla ilgili bilgiyi
veya diğer ilgili konuları ve bu bilgiyi temsil eden sayıları ve şifreleri tanımlamaktadır.
5.1.3.2. 2000/31 Elektronik Ticaret Direktifi
2000/31 sayılı Direktif, elektronik ticaretin sınır ötesi yapısı sebebiyle Birlik içerisinde ortak bir hukuki
altyapı oluşturmak ve elektronik ticaretin temel elemanları olan servis sağlayıcıların sorumluluklarını
belirlemek amacıyla hazırlanmıştır. Birlik seviyesinde elektronik ticaretin geliştirilmesi ile ilgili
çalışmalar 1997 yılında “Elektronik Ticaret Avrupa Birliği İnisiyatifi” Komisyon Tebliği ile
başlamıştır.
Direktifte özellikle konumuz ile ilgili olarak “bilgi toplumu hizmetleri”nin hukuki çerçevesi
belirlenmiştir. Direktifde bilgi toplumu hizmetleri, çevrimiçi sayısal formatta eser arzını da içerecek
şekilde pek çok çevrimiçi hizmeti kapsamına almaktadır. Direktifin 12, 13, 14 ve 15. maddelerinde
hizmet sağlayıcıların sorumluluklarının sınırlandırılması ile ilgili hükümler bulunmaktadır.
Direktifin 12. maddesine göre veri taşımacılığı ve erişim hizmeti veren hizmet sağlayıcılar, taşınan
verilerle ilgili olarak;
(a) veri iletimini kendileri başlatmamaları
(b) iletimin alıcısını kendileri seçmemeleri
(c) iletilen veriyi kendileri seçmemeleri veya değiştirmemeleri
40
hallerinde sorumlu tutulmamalıdır. Yukarıda belirtilen erişim ve iletim hizmetlerini sağlayan hizmet
sağlayıcıların iletilen verileri iletimin gerektirdiğinden fazla saklamamaları ve sadece iletim amacıyla
saklamaları gerekmektedir.
Direktifin 13. maddesine göre iletilecek verinin diğer alıcılara daha kolay iletilmesi için saklanmasında
(caching), taşınan verilerle ilgili olarak, hizmet sağlayıcı aşağıdaki koşullar dahilinde sorumlu
tutulamayacaktır;
(a) hizmet sağlayıcı veriyi değiştirmemelidir.
(b) hizmet sağlayıcı veriye erişme şartlarına uymalıdır.
(c) hizmet sağlayıcı, endüstri tarafından bilinen ve kullanılan veriyi güncelleme kurallarına
uymalıdır.
(d) hizmet sağlayıcı, bilgiyi kullanmada gerekli veriyi elde etmek için, endüstri tarafından bilinen
ve kullanılan teknolojinin yasal kullanım kurallarına zarar vermemelidir.
(e) hizmet sağlayıcı, iletim için sakladığı verilerin kaynağının ağdan çıkarıldığını veya kaynağa
erişimin kesildiğini öğrenmesi halinde veya adli/idari makamlardan veriye iletişimin
kaldırılması veya engellenmesi hususunda bir ihtar alması durumunda sakladığı veriye olan
iletişimi engeller veya veriyi kaldırır.
Direktifin 14. maddesinde kullanıcıların verilerinin saklanmasıyla ilgili hizmetlerde, hizmet sağlayıcı
aşağıdaki koşullar dahilinde sorumlu tutulamayacaktır;
(a) hizmet sağlayıcının, illegal fiilin veya verinin mevcut bulunmasıyla ilgili bilgisi bulunmayacak
ve meydana gelen bu illegal fiilin veya verinin sonuçlarından haberdar olmayacaktır.
(b) hizmet sağlayıcı yukarıda belirtilen fiilden veya veriden haberdar olması halinde, derhal veriye
iletimi kaldırmalı veya erişimi engellemelidir.
(c) Kullanıcının, hizmet sağlayıcının yetkisi ve kontrolü altında hareket ettiği durumlarda (a)
paragrafında açıklanan sorumluluk sınırlandırılması uygulanmayacaktır.
Direktifin 15. maddesine göre 12, 13 ve 14. maddeler dahilinde sağlanan hizmetler için, hizmet
sağlayıcılara ilettikleri ve sakladıkları bilgileri izleme zorunluluğu verilemez.
41
Direktifle hizmet sağlayıcılara sağlanan sorumluluk istisnaları incelendiğinde genel olarak hizmet
sağlayıcıların otomatik süreçlerle ilettikleri ve sakladıkları verilerle ilgili sorumlulukları bulunmadığı
görülmektedir.
Ancak hizmet sağlayıcıların verilerin illegal olduklarını öğrenmeleri durumunda ki bu durum kendi iç
kontrolleri veya üçüncü kişiler tarafından yapılan ihbar ve şikayetler doğrultusunda öğrenilebilir, illegal
verileri derhal sistemden kaldırmaları veya erişime kapatmaları gerekmektedir.
5.1.3. ABD DMCA (Digital Millenium Copyright Act)
ABD, WCT ve WPPT’yi iç hukuka uygulamak ve elektronik ortamda gerçekleşen uygulamalar
sebebiyle meydana gelen hak ihlallerini ve uyuşmazlıkları giderilebilmek amacıyla 28 Ekim 1998
tarihinde DMCA’yı kabul etmiştir.
Teknik ve hukuki toplam beş ana başlıktan oluşan DMCA’ nın asıl amacı dijital haklarla ilgili hukuki
ve cezai sorumluluklara yer vererek, dijital hakların düzenlenmesini sağlamaktır. 39
DMCA beş bölümden oluşmaktadır;
1. İlk bölüm “WIPO Eser Sahibi Hakları ve İcralar ve Fonogramlar Sözleşmelerinin Yürürlük
Kanunu”dur.
Teknolojik önlemlerin korunmasıyla ilgili hükümlerde, teknolojik önlemlerin önüne geçmek için
kullanılan araçlar erişim araçları/hizmetleri ve kopyalama araçları/hizmetleri olarak ikiye
ayrılmıştır. Erişim araçlarının satışı, yapımı ve kullanılması yasaklanırken, kopyalama araçlarının
sadece yapımı ve satışı yasaklanmıştır. Düzenlemenin bu şekilde yapılmasında amaç kopyalama
araçlarının “fair use” kapsamında kullanılabilecek olmasıdır.
Bu bölümde WCT ve WPTT’de belirtilen hak ihlali istisnaları iç hukuka uygulanmış ancak bazı
yeni istisnalar da düzenlenmiştir. Bölümde düzenlenen istisnalar, (a) eğitim kurumları,
kütüphaneler ve arşivlere ilişkin istisnalar, (b) tersine mühendislik (karşılıklı işlerliğin sağlanması
39
The Digital Millennium Copyright Act of 1998 – U.S Copyright Office Summary
42
amacıyla), (c) şifreleme araştırmaları (şifrele tekniğini geliştirmek ve zayıflıkları önlemek için
yapılan araştırmalar), (d) küçüklerin korunması, (e) kişisel mahremiyet, (f) bilgi güvenliği testleri
konularını içermektedir.
2. İkinci bölüm “Çevrimiçi Telif Hakkı İhlalinde Sorumluluğun Sınırlandırılması Hakkında
Kanun”dur.
Bu bölümdeki hükümlerle, bazı şartlar altında servis sağlayıcıların sorumluluk sınırları
belirlenmiştir. Sorumluluk sınırları aşağıda belirtilen uygulamalarda geçerli olacaktır;

Geçici iletimler

Sistem geçici saklama (caching)

Ağdaki veya sistemdeki kullanıcı bilgilerinin saklanması

Bilgi yeri araçları
Uygulamada fikri hakların korunması için alınan önlemler kişisel verilerin korunmasına zarar
verebilecektir. DMCA servis sağlayıcılara, eser sahiplerinin fikri haklarının ihlal edilmesini
engelleme
noktasında
kullanıcıların
kişisel
verilerinin
korunmasına
müdahale
hakkı
tanımamaktadır; ancak hak sahibinin mahkemeden alacağı bir karar karşısında servis sağlayıcılar
kullanıcılara ait kişisel verileri mahkemeye sunma yükümlülüğü altına gireceklerdir.
Servis sağlayıcıların söz konusu istisnalardan faydalanabilmeleri için; hak ihlaline sebebiyet veren
kullanıcıların üyeliklerine hangi koşullarda son vereceklerini açıklayan bir politika yaratmalı ve
standart teknolojik önlemleri engellemeyecek ve birlikte çalışabilecek sistem yapıları kurmalıdırlar.
Servis sağlayıcıların hak ihlaline sebebiyet veren verileri sistemden kaldırmaları için “Uyar ve
Kaldır” (Notice and Take Down) uygulaması benimsenmiştir. Buna göre servis sağlayıcılar hak
sahiplerinden kendilerine gelen hak ihlalinin yaşandığına dair bildirim üzerine ihlale sebebiyet
veren veriyi sistemden kaldıracaklardır. Servis sağlayıcılar Telif Hakları Bürosuna kendilerine hak
sahipleri tarafından yapılan bildirimleri almak ve cevaplamakla yetkili kıldıkları kimseyi ve iletişim
bilgilerini, Telif Hakları Bürosu tarafından yayınlanan bir form aracılığıyla bildireceklerdir40.
40
Ayrıntılı bilgi ve bildirimler konusunda yetkili kişilerin listesi için www.loc.gov/copyright/onlinesp
43
5.2.Dijital Hak Yönetimi (DRM)
Fikri mülkiyet hakları, hak sahipleri için manevi yönün yanında ticari mal veya para anlamındadır; bu
sebeple fikri mülkiyete dayalı işlerde veya ürünlerde bunların hukuki temeli vazgeçilmezdir41. Eser
sahibinin hakları ve bağlantılı haklar üç ana kısımdan oluşur:

haklar (fikri mülkiyet haklarıyla korunabilen) ve istisnalar (özel kullanım veya kamu
kütüphaneleri için kopyalar gibi);

hakların uygulanması (izinsiz kullanıma yönelik yaptırımlar gibi) ve

hakların yönetimi (haklardan yararlanma)
Online dünyada, hakların yönetimi, dijital hak yönetimi sistemleri adı verilen teknik sistemlerin
kullanımıyla kolaylaştırılabilmektedir.42 Dijital Hak Yönetimi sistemleri yapısal olarak iki temel
bileşenden oluşur;
a) Fikri mülkiyetin tanımlanması (identification):
DRM sistemlerinin en önemli ve zorunlu işlevi medya üzerindeki fikri mülkiyetin tanımlanmasıdır.
Tanımlanma işlemi fikri mülkiyete konu olan eserle ilgili bilgilerin eserin kayıtlı bulunduğu medyaya
önceden belirlenmiş ve standardize edilmiş bir yöntemle yerleştirilmesi yoluyla yapılmaktadır.
Tanımlanma bilgileri, yerleştirilme yöntemiyle uyumlu çalışan okuma araçları (yazılım, donanım)
yardımıyla görüntülenmektedir. DRM sistemlerinin kullanılabilirliği bahsi geçen tanımlama bilgisinin
oluşturulması, yerleştirilmesi ve okunması süreçlerinde pek çok farklı tekniğin kullanılması, ortak
standardizasyonun
sağlanamaması
sebebiyle
istenen
düzeye
ulaşamamaktadır.
Uygulamada
kullanıcıların DRM sistemlerini kullanabilmeleri için üreticinin tekniğine uygun bir DRM aracına sahip
olmaları gerekmektedir.
DRM tanımlama bilgileri en azından aşağıdakileri içermelidir;
41
Digital Rights Management Workshop Brussels, 28 February 2002 The Legal Framework for Digital Rights Management
by Jörg Reinbothe, European Commission
42
European Commission “DIGITAL RIGHTS Background, Systems, Assessment” Brussels, 14.02.2002 SEC(2002) 197
44
a. Fikri mülkiyet sahibinin ve/veya diğer/tüm hak sahiplerinin tanımlanması
b. Eser üzerindeki korunan hakların tanımlanması
c. Eserin yaratılma zamanının tanımlanması
d. Tanımlanma işleminde kullanılan yöntemin tanımlanması
b) Kullanım kısıtlamalarının uygulanması (restriction)
DRM sistemlerinin fonksiyonel tarafı kullanım kısıtlamalarıdır. Kullanım kısıtlamaları, hak sahipleri
tarafından kullanılması engellenen veya sınırlanan hakların, tüketiciler tarafından kullanılmasını veya
erişilmesini engellemek için kullanılırlar. Kullanım sınırlamaları aşağıda belirtilen uygulamalar
şeklinde olabilir.
a. İçeriğin tümüne erişimin engellenmesi
b. İçeriğin belirli bir bölümüne erişimin engellenmesi
-Zaman bakımından
-Bütünlük bakımından
-Devamlılık bakımından (sayıyla sınırlı erişim)
c. İçeriğin değiştirilmesinin engellenmesi, bütünlüğün korunması
d. İçeriğin kopyalanmasının engellenmesi
Eser sahipleri tarafından DRM sistemlerinin kullanılmasından önce aşağıdaki süreçlerin yerine
getirilmesi gerekmektedir;
a. Materyalin tanımlanması
b. Materyali yaratan, üreten ve sahibi olan kişilerin tanımlanması
c. Hakların ve izinlerin tanımlanması
d. Kullanım ve sınırlama kurallarının belirlenmesi
5.3.Avrupa Birliği’nde Sayısal Hak Yönetimi
Yukarıda belirtildiği gibi, Avrupa Birliği Mayıs 2001’de 2001/29 EC sayılı “Bilgi Toplumunda Telif
Hakları ve Bağlantılı Hakların Belirli Yönlerinin Uyumlaştırılması” Direktifini kabul etmiştir. Bu
45
direktif dijital ortamda fikri mülkiyet haklarının korunmasında ve yönetilmesinde teknolojinin
kullanımını destekleyen birçok hüküm içermektedir. Teknolojinin verimli olarak kullanımı ise ancak
DRM ile ilgili ilkelerin ve uygulamanın belirlenmesi ile mümkündür.
Bu temel kabul karşısında Komisyon, 28 şubat 2002 tarihinden itibaren çeşitli seminer çalışmaları
düzenlemiş ve en son olarak 25 Mart 2003’de Üye Devletlerin temsilcileri ve başlıca paydaşların
temsilcileri, Komisyon’un gelecekteki rolünü belirlemek üzere bir seminerde biraraya gelmişlerdir43.
Seminerin sonuç bildirgesinde endüstrinin gereksinimleri ve vergilendirme sorununa yönelik yapılması
gerekenler belirtilmiştir. Buna göre;
Endüstrinin gereksinimleri olarak ;

Piyasaya yeni içerik hizmetlerinin getirilmeye devam edilmesi: tüketici deneyiminin
arttırılması, yüksek kalite sağlanması, seçeneklerin çoğaltılması, platform/araç esnekliği, kolay
kullanım, şahsi çoğaltımı olanaklı kılmak

Formatlar, hak yönetimi dilleri, formatlar arasında karşılıklı işlerlik üzerinde işbirliğine devam
edilmesi,

Güvenilir, kullanıcı dostu ve düşük maliyetli DRM sistemlerini geliştirilmesine ve
yaygınlaştırılmasına devam edilmesi
tespit edilmiştir.
Vergilendirme için ise gereksinimler şöyle belirlenmiştir:

Çift (dual) DRM etkisinin değerlendirilmesi ve ek vergilendirme

Vergilendirme sisteminin ilkelerinin DRM ortamı için uyarlanması

Üye Devletler ve paydaşların katılımıyla Komisyon’un süreci ortaya koyması
Bu seminerlerin ardından, İleri geniş bant hizmetleri için yeni iş modellerinin ortaya çıkışını engelleyen
DRM ile ilgili problemleri gözden geçirmek ve öngörülen yöntemler üzerine bir anlaşmaya varmak için
Komisyon DRM konularıyla ilgili bir Yüksek Grup kurulmasına karara vermiştir.
43
Seminerin sonuç bildirgesine;
http://europa.eu.int/information_society/eeurope/2005/all_about/digital_rights_man/doc/workshop2003/wg2.pptadresinden
ulaşılabilir.
46
Yüksek Grup final raporunu 8 Temmuz 2004’de yayınlamıştır. Rapor, Yüksek Grup üyelerinin üç
alanda ilerde gerçekleşecek olaylara ilişkin temel ilkelerini ve önerilerini yansıtmaktadır; “DRM ve
karşılıklı işlerlik”, “Şahsi kullanım vergileri ve DRM” ve “Hukuki hizmetlere yönelme”.
Yüksek Grup bu üç belgede görüş birliğine varırken, tüketicilerin güveni ve gizliliğiyle ilgili konular
kapsamlı bir şekilde ortaya konulamamıştır. Bunun yanında tüketici tarafını temsil eden BEUC, “Şahsi
kullanım vergileri ve DRM” ve “Hukuki hizmetlere yönelme” belgelerini desteklememiştir. Sistemin
tüketiciler tarafından kabulü DRM’in başarılı gelişimi için en önemli unsurdur. Bu doğrultuda
tüketicilerin kabulünün DRM ile ilgili tartışmalarda başlangıç noktası olarak kabul edilmesi
gerekmektedir.
Yüksek Grup final raporu, DRM sistemlerine ilişkin standartların - farklı kurumların teknik olarak
uyumlu ekipman ve hizmetleri sağlamasına izin veren – anahtar rolünü kabul etmekte ve bunun
yanında güven modellerinin ve uyumluluğun DRM sistemlerinin karşılıklı işlerlik ve güvenlik
gereksinimlerini sağlayacağını belirtmektedir.
Raporda, karşılıklı işlerliğin sağlanabilmesi için en iyi yolun endüstri temelli standart bazlı çözümlerin
geliştirilmesi olduğu belirtilmektedir. Platformlar arası karşılıklı işlerliğin sağlanabilmesi için açık
standartlar tercih edilen çözüm olarak görülüyorsa da, Yüksek Grup final raporu, diğer yaklaşımların
da göz ardı edilmemesi gerektiğini; hatta özel standartların çok önemli bir rolü olduğunu
belirtmektedir.
Rapora göre, DRM’in sadece ticari veya teknolojik bir lisanslama kontrol noktası olmasına izin
verilmemelidir. DRM, aynı zamanda, tüketici seçimlerini ve rekabeti garanti altına almalı ve
geliştirmelidir. DRM’in pazar güdümlü gelişimi ise karşılıklı işlerliği olan standartların geliştirilmesini
sağlayacaktır.
5.4.Türkiye
Hukukumuzdaki konuyla ilgili temel düzenleme 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu’dur. Her ne
kadar halen WIPO Sözleşmelerine taraf olunmamışsa da 5846 sayılı Kanun’da 2001 yılında 4630 sayılı
Kanun’la yapılan değişiklikle–Kanun gerekçesinde de açıkça belirtildiği üzere–WIPO Sözleşmelerinin
47
temel hükümleri hukuk sistemimize alınmıştır. Bu çerçevede, çoğaltma hakkı oldukça geniş olarak
belirlenmiş, hak sahiplerine umuma iletim hakkı tanınmış ve ayrıca hak yönetim bilgileri ile teknolojik
yöntemler hakkında düzenleme yapılmıştır.
FSEK.m.25’de 4630 sayılı Kanun ile yapılan değişiklikle, madde başlığı “işaret, ses ve/veya görüntü
nakline yarayan araçlarla umuma iletim hakkı” olarak değiştirilmiş ve eser sahibinin ‘eserinin aslı ya
da çoğaltılmış nüshalarının telli veya telsiz araçlarla satışı veya diğer biçimlerde umuma
dağıtılmasına veya sunulmasına ve gerçek kişilerin seçtikleri yer ve zamanda eserine erişimini
sağlamak suretiyle umuma iletimine izin vermek veya yasaklamak hakkına” sahip olduğu
öngörülmüştür. Aynı hak, FSEK.m. 80’de yapılan değişiklikle bağlantılı hak sahiplerine de tanınmıştır.
FSEK’da yapılan bu değişiklikler sayesinde WCT, WPTT’ ve 2001/29 sayılı Direktif’te belirtilen
kamuya iletim hakkı, Yasada da yer alacak şekilde düzenlenmiştir.
FSEK’nun önemli bir maddesi de Ek.4 maddesidir. Ek.m.4’de iki husus düzenlenmiştir. İlk olarak, hak
yönetim bilgileriyle ilgili hüküm bulunmaktadır. Maddeye göre, “eser ve eser sahibi ile, eser üzerindeki
haklardan herhangi birinin sahibi veya eserin kullanımına ilişkin süreler ve şartlar ile ilgili olarak eser
nüshaları üzerinde bulunan veya eserin topluma sunulması sırasında görülen bilgiler ve bu bilgileri
temsil eden sayılar veya kodlar yetkisiz olarak ortadan kaldırılamaz veya değiştirilemez.” Bu cümle ile,
Kanunun koruması altında olan fikir ve sanat eserlerinin hak yönetim bilgilerinin korunması
amaçlanmıştır; mevcut düzenleme 2001/29 sayılı Direktif, WCT vew WPTT’de yer alan hak yönetim
bilgilerinin korunması ile ilgili düzenlemelerle uyumludur.
Ek madde 4’de düzenlenen ikinci husus, servis sağlayıcıların ve içerik sağlayıcıların eser sahiplerinin
haklarının ihlalleriyle ilgili sorumluluklarının belirlenmesidir. Maddeye göre “servis ve bilgi içerik
sağlayıcılar tarafından eser sahipleri ile bağlantılı hak sahiplerinin bu Kanunda tanınmış haklarının
ihlâli halinde, hak sahiplerinin başvuruları üzerine ihlâle konu eserler içerikten çıkarılır. Bunun için
hakları haleldar olan gerçek veya tüzel kişi öncelikle bilgi içerik sağlayıcısına başvurarak üç gün
içinde ihlâlin durdurulmasını ister. İhlâlin devamı halinde bu defa, Cumhuriyet savcısına yapılan
başvuru üzerine, üç gün içinde servis sağlayıcıdan ihlâle devam eden bilgi içerik sağlayıcısına verilen
hizmetin durdurulması istenir. İhlâlin durdurulması halinde bilgi içerik sağlayıcısına yeniden servis
sağlanır.” Görüldüğü üzere madde ile DMCA’dekine benzer bir uyar ve kaldır sistemi kurulmak
istenmiştir. Bilgi içerik sağlayıcısına yapılan bildirim uyar-kaldır sistemine uygun olmakla birlikte
48
içerik sağlayıcının üçüncü kişilerin bilgilerini yayınlaması veya bu doğrultuda bir hizmet vermesi
durumunda içeriğin hak ihlaline sebebiyet verip vermediğini içerik sağlayıcının bilmesinin mümkün
olmaması sebebiyle uygulamada problemlerle karşılaşılacaktır. Maddede yapılacak düzeltmeler ile,
yanlış ihbarlar ve hak ihlali tespitinde yaşanacak güçlükler sonucunda işleyişin aksamasını önlemek
amacıyla, içerik sağlayıcının yükümlülüğü, bilgiyi sağlayan kimseye hak sahibi tarafından hak ihlali
gerçekleştiğine ilişkin ihtar yapıldığını bildirmekle sınırlanabilir veya bilgiyi sağlayan kimseye içeriğin
kaldırılmasından önce karşı bildirim hakkı tanınabilir veya içerik sağlayıcının kendi uygulaması
dahilinde hangi şart ve koşularla tek taraflı olarak içeriği kaldırabileceğini belirten bir politikayı
yayınlaması ve içerik sahibinin içerik sağlayıcının hizmetlerinden faydalanmadan önce bu politikayı
kabul etmesi zorunlu kılınabilir. İçerik sağlayıcılara ve servis sağlayıcılara, hak ihlali ihtimali
karşısında içeriği hemen kaldırma ve içerik sahibi ile ilgili bilgileri olası hak sahibine verme
yükümlülüğü uygulamada kişisel verilerin korunmasına zarar verecek ve içerik sağlayıcı ile servis
sağlayıcıdan hizmet alan kullanıcıların şahsi haklarının ihlali sonucunun doğurabilecektir.
2000/31 sayılı Elektronik Ticaret Direktifi’nin 14. maddesinde de konuyla ilgili düzenleme
bulunmaktadır. Maddeye göre hizmet sağlayıcının içeriğin illegal olduğunu öğrenmesi veya illegal
içerik sahibi kullanıcının kendi kontrol ve denetimi altında hareket etmesi halinde hizmet sağlayıcının
illegal içeriği derhal kaldırması gerekmektedir. Aynı Direktifin 15. maddesinde ise hizmet sağlayıcılara
ilettikleri ve sakladıkları bilgileri izleme zorunluluğu getirilemeyeceği belirtilmektedir. FSEK ek
madde 4 mevcut haliyle her ne kadar 2001/31 sayılı Direktif’e uyumlu gözükse de yukarıda belirtildiği
gibi uygulamada meydana çıkabilecek problemlerin ortadan kaldırılması için DMCA hükümleri
dikkate alınmalı ve illegal içeriğin hizmet sağlayıcı tarafından kaldırılması ile ilgili koşulların en
azından içerik sahibi kullanıcı için öngörülebilir olması sağlanmalıdır.
FSEK ek madde 4’de ayrıca “Servis sağlayıcılar, bilgi içerik sağlayıcılarının isimlerini gösterir listeyi
her ayın ilk iş günü Bakanlığa bildirir.” şeklinde bir düzenleme bulunmaktadır. Kanunda servis
sağlayıcının ve bilgi içerik sağlayıcının tanımları yapılmadığı için işleyiş göz önüne alındığında
kimlerin servis sağlayıcı kimlerin bilgi içerik sağlayıcı olduğu belirlenememekte ve sorumluluklar
ortaya konulamamaktadır. Ayrıca tanımların belli olmaması ve uygulamanın imkânsız olması sebebiyle
maddede belirtildiği gibi servis sağlayıcıların isimleri gösterir listeyi her ayın ilk iş günü Bakanlığa
bildirmesi mümkün değildir. Bu noktada FSEK’da uluslararası düzenlemelerle uyumun sağlanması
amacıyla servis sağlayıcılarla ilgili düzenlemenin gözden geçirilmesi gerekmektedir.
49
FSEK nun 73/1.c maddesinde, “Yegane amacı bir bilgisayar programını korumak için uygulanan bir
teknik aygıtın geçersiz kılınmasına veya izinsiz ortadan kaldırılmasına yarayan herhangi bir teknik
aracı, ticari amaç için elinde bulunduran veya dağıtan” kişiler hakkında dört yıla kadar hapis ve 150
milyar liraya varan para cezası uygulanacağına dair hüküm bulunmaktadır. Ancak bu düzenleme de
yeterli değildir. Madde mevcut haliyle sadece bilgisayar programlarının korunmasını sağlayan
teknolojik önlemlere yapılacak müdahaleleri önlemeye ilişkindir. Oysa WCT, WPTT ve 2001/29 sayılı
Direktif’in 6 (3) maddesinde belirtilen teknolojik önlemler hak sahibinin izni dışında haklarının ihlal
edilmesine yol açacak eserlere yönelik fiilleri sınırlandırmaya veya engellemeye yarayan her türlü
teknoloji, cihaz ya da bileşeni içermektedir. Ayrıca FSEK madde 73/1 ile sadece teknolojik önlemlerin
engellenmesine ilişkin teknik araçları elinde bulunduran veya dağıtan kişilerin cezai sorumluluğunun
doğacağı belirtilmiştir; düzenlemenin bu şekliyle teknolojik önlemlerin korunmasına ilişkin yeterli
hukuki altyapıyı sağlaması mümkün değildir. Bu doğrultuda madde, yine 2001/29 sayılı Direktif’in 6
(2) maddesinde belirtildiği gibi, teknolojik önlemleri engellemeye yönelik her türlü araç, hizmet, ürün
ve bileşenin üretiminin, ihracatının, dağıtımının, satışının, kiralanmasının ve satış veya kiralama için
reklâmının yapılmasının yasaklanmasını da içerek şekilde değiştirilmelidir.
DRM, teknik ve hukuki özellikleri göz önünde bulundurulduğunda dijital ortamda hak ihlallerinin
çözülmesi için en önemli ve etkili araçtır. DRM’in efektif olarak kullanılabilmesi için uygulamada
karşılıklı işlerliğin sağlanması, ilgili taraflarda farkındalığın yaratılması ve DRM sistemlerinin teknik
ve hukuki olarak korunması öncelikle sağlanmalıdır.
Konuyla ilgili olarak dikkat edilmesi ve üzerinde çalışma yapılması gereken başka bir husus da
lisanslama modelleridir. Bilindiği üzere hak sahipleri eserleri üzerindeki mali hakları hakkında kendi
istekleri doğrultusunda tasarrufta bulunabilirler. Bu doğrultuda özellikle de yeni ortaya çıkan
lisanslama modelleri, bu modellere ilişkin yazılımlar ve araçlar44 önümüzdeki dönemde fikri ürün
piyasasında büyük değişikliklere yol açacaktır. Lisanslama modellerinin gelişmesi sonrasında arama
motorları, web siteleri ve P2P programları fikri mülkiyet yönetim araçları olarak kullanılabilecektir. Bu
sebeple lisanslama modelleri ile ilgili öncelikle meslek birlikleri ve üyelerine yönelik olmak üzere
Creative Commons tarafından hazırlanan bazı lisans modelleri; tüm hakların saklı tutulduğu “standart lisans”, eserlerin
belirli bölümlerinin reklam amacı dışında kullanılabilme izninin verilmesi “sampling lisansı”, eserin sınırsız olarak
paylaşılabildiği ancak değişiklikler ve ticari kullanımlara karşı sınırlandırıldığı “share music lisansı”. Ayrıntılı bilgi için
http://creativecommons.org/ , http://creativecommons.org/audio/
44
50
kamuoyunda bilgilendirme ve farkındalık yaratma çalışmaları yapılmalıdır. Ayrıca lisanslama
modellerinin ve ilgili araçların geliştirilmesi, lisanslama modellerinin hukuki açılımların ortaya
konulabilmesi için gerçekleştirilen akademik ve ticari çabalara destek olunması gerekmektedir.
5.5.Sonuç
Yukarıda belirtildiği gibi bant genişliğinin artması, mobil araçların ve servis sağlayıcıların çoğalması
ile eserlerin kamuya sunulma imkanları artacaktır. Bunların gerçekleşebilmesi ise, sayısal hakların
korunmasıyla ilgili düzenlemelerin yapılmasına bağlıdır.
Sonuç olarak mevcut durum ve alınması gereken aksiyonlar şunlardır ;

Sayısal ortamda eser sahibinin hakları ve bağlantılı haklar ile ilgili uluslararası alandaki hukuki
düzenlemenin çerçevesi WCT, WPTT ve 2001/29 sayılı Direktif ile çizilmektedir. Ancak konuyla
ilgili FSEK’da yapılacak uyumlaştırma ve iyileştirme çalışmalarında 2000/31 sayılı Elektronik
Ticaret Direktifi ve ABD DMCA önemli hükümler içermeleri sebebiyle göz önünde
bulundurulmalıdır.

FSEK madde 25 ile umuma iletim hakkı, WCT. madde 8, WPPT. madde 10 ve 14, 2001/29 sayılı
Direktif madde 3’e uyumlu olacak şekilde düzenlenmiştir.

FSEK madde 30 ve 80’de belirtilen çoğaltma hakkı ile ilgili düzenlemeler WCT, WPTT ve 2001/29
sayılı Direktif’in konuyla ilgili düzenlemeleri karşısında (özel kullanım, hizmet sağlayıcıların
geçici çoğaltması) kesinlikle yetersiz kalmaktadır. Söz konusu maddeler Bern Sözleşmesinin 9.
maddesi, 2001/29 sayılı Direktifin 5(1) maddesi ve 5(2) maddesinin a ve b bentleri doğrultusunda
ve bu düzenlemelere uyumlu olacak şekilde yeniden düzenlenmelidir.

FSEK ek madde 4 ile yapılan Servis sağlayıcıların ve hizmet sağlayıcıların sorumlulukları ile ilgili
düzenleme genel olarak aynı konuya ilişkin 2000/31 sayılı Elektronik Ticaret Direktifi’nin 14 ve
15. maddeleri ile uyumludur. Ancak FSEK’da Direktif’den ayrı olarak servis sağlayıcı ve içerik
sağlayıcı ayırımı yapılmış fakat bu servis sağlayıcı ve içerik sağlayıcının tanımları yapılmamıştır.
FSEK ile sağlayıcılara yüklenen sorumluluklar birbirinden farklı olması sebebiyle Kanun’da servis
51
sağlayıcıların ve içerik sağlayıcıların tanımlarının yapılması gerekmektedir. Ayrıca yine servis
sağlayıcılara “bilgi içerik sağlayıcılarının isimlerini gösterir listeyi her ayın ilk iş günü Bakanlığa
bildirme” yükümlülüğü getiren hüküm uygulanmasının mümkün olmaması sebebiyle maddeden
çıkarılmalıdır.
FSEK ek madde 4’de belirtilen servis sağlayıcıları ile ilgili sorumluluklar içerik sahibi
kullanıcıların haklarının zarar görmesi noktasında ciddi problemlerin ortaya çıkmasına yol
açabileceği için, DMCA’in konuyla ilgili hükümleri göz önünde bulundurularak maddede
değişikliğe gidilmeli ve içerik sahibi kullanıcıların içeriklerinin hangi şart ve koşullarla
kaldırılabileceğine ilişkin öngörü sahibi olmaları sağlanmalıdır.

FSEK ek madde 4’de hak yönetimi bilgilerinin korunmasına ilişkin hükümler yer almaktadır.
Maddedeki düzenlemeler konuyla ilgili WCT madde 12 (2), WPTT madde 19 (2) ve 2001/29 sayılı
Direktif madde 7’de yer alan düzenlemelerle uyumludur.
FSEK madde 73/1 ile teknolojik önlemlerin korunmasına ilişkin cezai bir düzenleme yapılmıştır.
Ancak düzenlemedeki teknolojik önlemlerin tanımlarının yetersiz olması ve teknolojik önlemlerin
engellenmesine ilişkin teknik araçların sadece elde bulundurma ile dağıtma fiillerine yönelik cezai
sorumluluğun düzenlenmiş olması, konuyla ilgili yeterli hukuki altyapının ortaya konulmasını
engellemektedir. Madde, WCT madde 11 ve 12, WPTT madde 18 ve 19 ile 2001/29 sayılı
Direktif’in 6 (3) maddesi göz önünde bulundurularak yeniden düzenlenmelidir.
52
6.TOPLU HAK TAKİBİ (Collective management) / MESLEK BİRLİKLERİ
6.1.Giriş
Eser sahipleri ile bağlantılı hak sahiplerinin haklarının kullanılmasını iki ana başlıkta incelemek
gerekmektedir : bireysel hak takibi ve toplu hak takibi.
Bireysel hak takibi, eser sahipleri ile bağlantılı hak sahiplerinin, Kanunda yer alan haklarının
kullanımına yönelik olarak sözleşme serbestisi içinde yapmış oldukları tasarrufları ifade etmektedir.
Toplu hak takibi ise, yine Kanunda yer alan hakların bir kısmının bireysel kullanımı ve takibi mümkün
olamayacağından zaman içinde ortaya çıkmış olan bir zorunluluktur. Örneğin, bir radyo veya
televizyon kuruluşu her ay yayınlarında binlerce esere yer vermektedir. Bu halde ne yayıncı kuruluşun
binlerce hak sahibine ulaşması mümkündür ne de hak sahiplerinin binlerce yayın kuruluşuna.
Dolayısıyla hak sahipleri, haklarının kullanımı ve takibiyle ilgili olarak, ilk örnekleri 19. yüzyılda
Avrupa’da görülen “meslek birlikleri” (collecting societies) çatısı altında örgütlenmeye başlamışlardır.
Eser sahipleri ile bağlantılı hak sahiplerini bir araya getirerek, hakların kullanılması ve korunması ile
ilgili ortak hareket etmeyi amaçlayan meslek birlikleri günümüzde fikri mülkiyet sisteminin en önemli
yapıtaşı durumundadırlar.
Günümüzde meslek birlikleri eliyle yürütülen toplu hak takibi genel olarak şu başlıklar altında
sınıflandırılmaktadır :

Umuma açık mahallerde kullanım hakkı (the right of public performance / communication to
the public) : eser, icra, fonogram ve yayınların, disko, cafe, otel ve sair umuma açık mahallerde
kullanımından kaynaklanan haklar.

Radyo ve televizyonda yayın hakkı (the right of broadcasting) : eser, icra ve fonogramların
radyo ve televizyon yayınlarında - canlı ya da banttan – kullanılması.

Mekanik haklar (The mechanical reproduction rights in musical works) CD, Kaset vs formlarda
çoğaltma
53

Temsil (the performing rights in dramatic Works) : canlı icralardan kaynaklanan haklar, tiyatro
oyunları gibi..

Reprodüksiyon (the right of reprographic reproduction of literary and musical Works) : fotokopi
gibi kopyalama.
Ülkemizdeki meslek birlikleriyle ilgili temel düzenleme 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanununda
yer almaktadır. Ancak meslek birlikleri ilim ve edebiyat, müzik, güzel sanatlar ve sinema alanında birer
tane olmak üzere, 1983 değişikliğinden sonra kurulabilmiştir. Daha sonra aynı alanda birden fazla
meslek birliğinin kurulabilmesi imkanı tanınmış ve 2000 yılından sonra bir çok yeni meslek birliği
kurulmuştur. Uluslararası alanda ilk meslek birliğinin 1850 yılında kurulduğu düşünüldüğünde,
ülkemizdeki meslek birliklerinin geçmişi oldukça kısadır ve genel olarak bakıldığında henüz
kurumsallaşmalarını tamamlayamadıkları görülmektedir.
Bunun en önemli sebeplerinden biri mali yetersizliktir. Meslek birliklerinin çoğunda profesyonel
yöneticiler bulunmamakta ve herhangi bir danışmanlık ya da hukuk hizmeti alamamaktadırlar.
Dolayısıyla yönetimleri, gönüllülük esasına dayanarak, fikri mülkiyet hakları gibi profesyonellik
isteyen bir alanda yeterli bilgiye sahip olmayan üyeler tarafından yapılmaktadır.
Genel olarak değerlendirildiğinde, meslek birliklerinin mevcut yapıları sebebiyle, istenen derecede
güçlü olamadıkları, üyelerinin haklarının koruması konusunda yetersiz kaldıkları ve hakların
korunması yönünde esas çabayı devletten bekledikleri tespit edilmektedir.
6.2.Mevcut Durum
6.2.1.İlgili Mevzuat
Meslek birlikleriyle ilgili temel mevzuat 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu ve Fikir ve Sanat
Eseri Sahipleri ile Bağlantılı Hak Sahipleri Meslek Birlikleri ve Federasyonları Hakkında Tüzükte
Değişiklik Yapılmasına İlişkin Tüzüktür.
54
Bunlar yanında, meslek birliklerinin kuruluşlarında uymak zorunda oldukları Tip Statü ile 5846 sayılı
Kanun çerçevesinde yayımlanmış Yönetmelikler, meslek birliklerinin haklarını ve işleyişlerini
belirlemektedir.
6.2.2.Kurulmuş Meslek Birlikleri
Önraporun hazırlanış tarihi itibariyle, Kültür ve Turizm Bakanlığı’nın izniyle kurulmuş ve faaliyete
geçmiş meslek birliklerinin sayısı onsekize ulaşmıştır.
Alanlarına göre sınıflandırdığımızda, kurulmuş olan meslek birlikleri şunlardır :
A.Eser Sahipleri
İlim ve Edebiyat Eseri Sahipleri Alanı
1. Edebiyat ve İlim Eserleri Sahipleri Meslek Birliği ( EDİSAM )
2. Bilim ve Edebiyat Eseri Sahipleri Meslek Birliği ( BESAM )
3. Türkiye İlim ve Edebiyat Eseri Sahipleri Meslek Birliği ( İLESAM )
4. Bilişim ve Yazılım Meslek Birliği ( BİYEM )
Güzel Sanat Eseri Sahipleri Alanı
5. Türkiye Güzel Sanat Eseri Sahipleri Meslek Birliği ( GESAM )
Sinema Eseri Sahipleri Alanı
6. BSB Sinema Eseri Sahipleri Meslek Birliği ( BSB )
7. Türkiye Sinema Eseri Sahipleri Meslek Birliği ( SESAM )
8. Sinema ve Televizyon Eseri Sahipleri Meslek Birliği ( SETEM )
Musiki Eseri Sahipleri Alanı
9.Türkiye Musiki Eseri Sahipleri Meslek Birliği ( MESAM )
10.Müzik Eseri Sahipleri Grubu Meslek Birliği ( MSG )
B.Bağlantılı Haklar
Radyo ve Televizyon Kuruluşları Alanı
11.Radyo Televizyon Yayıncıları Meslek Birliği ( RATEM )
55
Fonogram Yapımcıları Alanı
12.MÜ-YAP Bağlantılı Hak Sahibi Fonogram Yapımcıları Meslek Birliği ( MÜ-YAP )
Film Yapımcıları Alanı
13.Televizyon ve Sinema Filmi Yapımcıları Meslek Birliği ( TESİYAP )
14.Film Yapımcıları Meslek Birliği ( FİYAP )
İcracı Sanatçılar Alanı
15.Tiyatro Oyuncuları Meslek Birliği (TOMEB)
16.Seslendirme Sanatçıları Meslek birliği ( SES-BİR )
17.Müzik Yorumcuları Meslek Birliği ( MÜYOR-BİR )
18.Oyuncular Meslek Birliği ( OYUNCU-BİR )
6.3.Sorunlar ve Çözüm Önerileri
Toplu hak takibi (meslek birlikleri) alanında yaşanan sorunlara bakıldığında, bir yandan mevzuattan
kaynaklanan diğer yanda ise uygulamadan kaynaklanan sorunlar olduğu görülmektedir. Bu çerçevede
öncelikli olarak tespit edilen sorunlar şunlardır :
6.3.1.Yetki Belgeleri
Meslek birlikleri açısından en önemli konulardan biri yetki belgeleriyle ilgili yaşanan karmaşadır.
Yetki belgeleri, meslek birliklerinin üyesi olan hak sahipleriyle ilişkilerini ve ayrıca hak takibiyle ilgili
olarak üçüncü şahıslarla ilişkilerindeki yetkilerini düzenleyen temel dökümandır. Yetki belgeleri, 5846
sayılı Kanun ve bu Kanunun vermiş olduğu yetkiye dayanarak Kültür ve Turizm Bankalığı tarafından
1986 yılında yayımlanmış olan “Fikir ve Sanat Eseri Sahiplerinin Verecekleri Yetki Belgesi Hakkında
Yönetmelik”45 ile düzenlenmiştir.
Ancak, anılan Yönetmelik güncel gelişme ve uygulamanın gereklerini yansıtmaktan uzak olduğu gibi,
Kanunda 1995, 2001 ve 2004 yılında yapılan değişikliklerle getirilen yeni düzenlemeleri de
karşılayamamaktadır. Örneğin, bağlantılı hak sahiplerinin (icracı sanatçılar, fonogram yapımcıları, film
yapımcıları, radyo ve televizyon kuruluşları) eser sahipleri için hazırlanmış olan Yönetmeliğe uygun
olarak hak devrinde bulunabilmesi pratikte imkânsızdır.
45
RG, 04.09.1986, S.19211.
56
Dolayısıyla, uygulamada büyük sorun yaşanmaktadır. Özellikle, meslek birlikleri tarafından hukuki ve
cezai yasal yollara başvurulduğunda farklı yorumlar sebebiyle, bir kısım yargı mercileri meslek
birliklerini yetkili kabul etmekte, bir kısmı ise yetkisiz kabul ederek talepleri reddetmektedir. Ayrıca bu
konuda Yargıtay’a giden dosyalarda da bağlayıcı bir karar henüz çıkmamıştır.
Belirtilen sebeplerle, uygulamada yaşanan sorunları çözebilmek için, yetki belgeleri konusunda, meslek
birliklerinin ihtiyaçları doğrultusunda yeni bir yönetmelik yapılarak bir an önce uygulamaya
konulmalıdır.
6.3.2.Umuma Açık Mahaller ve Radyo-Televizyon Kuruluşları ile Meslek Birlikleri Arasında
Yaşanan Sorunlar
Özellikle 2001 yılından sonraki sürece bakıldığında, ülkemizde toplu hak takibiyle ilgili yaşanan
sorunların başında, umuma açık mahaller ve radyo-televizyon kuruluşlarıyla meslek birlikleri
arasındaki anlaşmazlıklar gelmektedir. Anılan dönemde, meslek birlikleri tarafından başta ceza davaları
olmak üzere, yüzlerce davanın açılmış olduğu bilinmektedir. Açılan davalara rağmen, umuma açık
mahaller ile radyo-televizyon kuruluşlarının büyük çoğunluğu, kendilerinden istenen bedelleri
ödememektedir.
Meslek birliklerine göre bu olumsuz durumun sebebi, Kanundan kaynaklanan haklarının halen
anlaşılamamış olması ve kullanıcılarda hakların kullanılması noktasında bir hassasiyetin oluşmamış
olmasıdır. Yine meslek birlikleri, yargısal sürecin çok yavaş sürdüğünü ve bu sebeple yargısal sürecin
caydırıcı olmadığını belirtmektedir.
Kullanıcılar ise, istenen bedellerin uluslararası alanda istenen bedellerden daha yüksek olduğunu
belirtmekte ve ayrıca kullanıma bağlı bir ödeme yapmak istediklerini belirtmektedirler. Ayrıca, aynı
alanda bir çok meslek birliğinin hak takibi yapmasının ve tüm hak sahiplerine (eser sahipleri,
yapımcılar, icracı sanatçılar ve radyo televizyon kuruluşları) ayrı ayrı “izin ve yasaklama” hakkı
tanınmasından sorunların çözümünü güçleştirdiğini belirtmektedirler.
57
Taraflar arasında süregelen uyuşmazlıklar, en son 5846 sayılı Kanunda değişiklik yapan 5101 sayılı
Kanun’la çözülmek istenmişse de bunda maalesef başarılı olunamamıştır.
5846 sayılı Kanunun 5101 sayılı Kanunla değişik 41, 42/A, 42/B ve 43’üncü maddeleri ve bu
maddelere bağlı olarak yayımlanmış olan “Eser, İcra, Yapım ve Yayınların Kullanılması ve/veya
İletilmesine İlişkin Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmelik”46 konuyu ayrıntılı olarak düzenlemektedir.
Yapılan düzenlemeye genel hatlarıyla baktıldığında, işleyen sistem şöyledir :
-
Meslek birlikleri, 42/A maddesinde yer alan, tarifelerin tespit edilmesine yönelik ilkelere uygun
olarak tariflerini tespit ederek, her yılın dokuzuncu ayının sonuna kadar Kültür ve Turizm
Bakanlığı’na bildirirler ve kamuya açıklarlar.
-
İkinci aşama, onuncu ayın sonuna kadar geçen süreçtir. Bu ayın sonuna kadar, kullanıcıların ya
da meslek birliklerinin müracaat etmesi halinde tespit edilen tarifleri tartışmak üzere bir
Uzlaştırma Komisyonu kurulur. Bu Komisyon, bağlayıcı nitelikte karar alamayan ancak taraflar
arasındaki görüşlerin değerlendirildiği bir yapıda düşünülmüştür.
-
Bu arada, kullanıcılara, meslek birliklerince hesaplanan tarifeye göre yıllık ödeyecekleri bedelin
¼’ünü üç ayda bir ödemeleri (ve meslek birliklerince kullanıma izin verilmesi) halinde eser,
icra, fonogram ve yayınları kullanım hakkı tanınmıştır.
-
Ayrıca Bakanlığa, 42/B.3/3 gereği bu tarifeleri denetleme yetkisi tanınmıştır.
42/A maddesinde, tarifelerin tespitiyle ilgili uyulması gereken esaslar şöyle belirtilmiştir :
“Tarifelerin tespit edilmesinde; tarifelerin uluslararası uygulamaların ülkenin ekonomik ve toplumsal
koşullarına uyarlanabilirliği göz önünde bulundurularak makul seviyede belirlenmesi ile teknolojik
alandaki değişimlerin yanı sıra eser, icra, fonogram, yapım ve yayınların yaratıldığı ve kullanıldığı
sektörlerin yapısını tahrip edici, üretimi ve kullanımı engelleyici ve genel kabul görmüş uygulamalara
zarar verici bir etki yaratılmaması, rekabeti bozucu şartlar oluşturulmaması, yapılan sınıflandırma,
ilgili sektörlerdeki ürün fiyatları ve bu sektörlerin gayrisafi millî hâsıladaki payı, eser, icra, fonogram,
yapım ve yayınların kullanım ve/veya iletim sıklığı, birim fiyat veya götürü usulü ödeme, ödeme plânı
ve benzeri hususlar esas alınır. “
46
RG, 8.6.2004, S. 25486
58
Anılan düzenleme, meslek birlikleri tarafından son derece olumlu olarak kabul edilmekle beraber
eleştirilecek birçok noktası bulunmaktadır. Kaldı ki, Kanunun uygulamasında yaşanan sorunlar da bu
yöndedir. Şöyle ki, 2004 yılı sonunda yapılan Uzlaştırma Komisyonu toplantısı, işin esasına dahi
girilemeden anlaşmazlıkla sonuçlanmış ve karşılıklı olarak açılan davalar bugüne kadar devam etmiştir.
Öncelikle, uzlaştırma komisyonunun oluşumu ve bağlayıcı bir karar alamaması eleştirilmektedir.
Gerçekten de, Avrupa Birliği üye ülkelerinde de kullanıcılar ve meslek birlikleri arasında uyuşmazlık
çıktığında çalışan çeşitli yapılar bulunmakta ve bu yapılar bağlayıcı kararlar almaktadırlar. Elbette, bu
bağlayıcılık yargısal süreci ortadan kaldırmamaktadır. Ancak 5846 sayılı Kanunun sisteminde,
uzlaştırma komisyonunun oluşumundan çalışmasına ve karar sürecine kadar hiçbir husus bağlayıcı
değildir. Bu sebeple de, mevcut yapının sorunun çözümüne bir katkı sağlayabileceğini ifade etmek
mümkün değildir.
İkinci olarak, kullanıcılar tarafından meslek birliklerine karşı dava açılabilmesi sistemi de soruna
çözüm getirmekten uzaktır. Meslek birliklerinin hak takibi yapması gereken umuma açık mahaller ile
radyo-televizyon kuruluşlarının sayısı yüzbinlerle ifade edilmektedir. Bu mahallerin hepsinin dava
açabilmesi mümkün olmadığı gibi, bu davaların açılması halinde dava yükünü taşıyabilecek bir yargı
sistemi de yoktur. Dolayısıyla, her kullanıcının ayrı ayrı dava açması sistemi uygulanabilir bir sistem
değildir. Bu sistem yerine, tarifelere yönelik açılacak davanın tüm kullanıcılara yönelik sonuç
doğurmasının sağlanacağı bir sistem önerilmelidir.
Üçüncü olarak, aynı alanda birden fazla meslek birliğinin hak takibi yaparken ayrı ayrı izin ve
yasaklama hakkına sahip olması ve ayrıca direkt ceza yoluna başvurabilmeleri de yeniden
tartışılmalıdır. Bu noktada, konuyla ilgili ceza hükümlerinin ağırlığına da işaret edilmelidir. 5846 sayılı
Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu, cezayla ilgili hükümlerinde “korsan” ile diğer ihlal hallerini ayırmamış
ve hepsine ağır ceza hükümleri getirmiştir. Ancak, eserlerin izinsiz çoğaltılarak dağıtılması olarak
tanımlanabilecek “korsan” ile diğer hak ihlallerinin ayrılması gerekmektedir. Örneğin, Avrupa Birliği
üye ülkelerinde icracı sanatçılar ile fonogram yapımcılarına “ücret talep etme” hakkı tanınmışsa da bu
yönde bir izin ve yasaklama hakkı tanınmış değildir. Bu yaklaşım, Roma Sözleşmesi’nin konuyla ilgili
hükümlerinin doğal bir sonucudur.
59
Yine uygulamaya yönelik olarak önemli bir konu, Kültür ve Turizm Bakanlığı’nın konuya
yaklaşımıdır. Bakanlığın taraflar arasındaki ilişkiye müdahale etmek istememesi genel olarak olumlu
bir yaklaşım olmakla beraber, tarifelerle ilgili ortaya çıkan uyuşmazlıklarda, tarifelerin 42/A maddesine
uygun tespit edilip edilmediği noktasında, Kanunun verdiği yetkiye dayanarak aktif bir rol oynaması
gerektiği açıktır.
6.3.3.Ortak Veri Tabanı
5846 sayılı Kanunun 42/A maddesine göre, meslek birlikleri, temsil ettikleri eser, icra, fonogram ve
yapımlar ile üyelerine ilişkin tüm bilgileri Bakanlığa bildirmek ve ilgili kişilere açık bu bildirimi her üç
ayda bir güncellemekle yükümlüdürler.
41’inci maddeye göre, meslek birliklerince yapılan bu bildirimler doğrultusunda, Bakanlıkça ortak bir
veri tabanı oluşturularak ilgili taraflara açılır.
Kanunun Geçici 8’inci maddesine göre, veri tabanına ilişkin tüm hususlar Bakanlıkça çıkarılacak
yönetmelikle belirlenir. Bu Yönetmeliğin 6 ay içinde (yani 3.9.2004 tarihine kadar) çıkarılması
öngörülmüş ise de halen çıkarılamamıştır. Yine geçici 8’inci maddede ortak veri tabanının bir yıl içinde
(yani 3.3.2005 tarihine kadar) oluşturulacağı öngörülmüşse de halen tamamlanabilmiş değildir.
Hakların kullanılması ve takibi konusunda etkili olarak çalışacak bir sistemin oluşturulması için gerekli
olan ortak veri tabanı tüm ilgili taraflarca desteklenen bir konudur. Sistemin yürürlüğe girmesiyle
beraber, bir yandan meslek birlikleri arasında hak sahipliği ile ilgili zaman zaman yaşanan sorunlar
ortadan kalkacak ve diğer yandan korsanla mücadele konusunda yargının ve ilgili kurumların daha hızlı
hareket etmesi sağlanacaktır.
Veri tabanıyla ilgili önemli bir husus da meslek birliklerinin yabancı eserlerle ilgili hak sahipliklerinin
belirlenmesi noktasındadır.
Fikir ve Sanat Eseri Sahipleri ile Bağlantılı Hak Sahipleri Meslek Birlikleri ve Federasyonları
Hakkında Tüzükte Değişiklik Yapılmasına İlişkin Tüzük’ün
“Uluslararası Kuruluşlarla İlişkiler”
başlıklı 6.cı maddesi gereğince ;
60
“Birlikler ve federasyonların uluslararası meslek birliklerine üye olmaları, İçişleri ve Dışişleri
Bakanlıklarının uygun görüşü alındıktan sonra Bakanlıkça izin verilmesine bağlıdır.
Birlikler ve federasyonlar; yurt dışındaki aynı amaçlı kamu kurum ve kuruluşlarıyla gerçek ve özel
hukuk tüzel kişisi ve kurumlarıyla işbirliği yapabilirler. Bu işbirliği sonucunda yapacakları
protokolleri Bakanlığa bildirirler.”
Önraporun hazırlanması kapsamında Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından, bu bildirimin sadece bir
meslek birliği tarafından yapılmış olduğu belirtilmiştir. Ancak uygulamada, bir çok meslek birliği
yabancı eser, icra ve fonogramlarla ilgili hak sahibi olduklarını belirtmektedirler. Bu hususta yaşanan
karışıklık da çözülmelidir.
Yine veri tabanının oluşturulması ile, uygulamada önemli bir konu olarak ortaya çıkan, anonim
eserlerle ilgili hak sahipliği konusunda yaşanan sorunların çözümü konusunda da adım atılmış
olacaktır.
Ayrıca, ortak veri tabanının oluşturulması, meslek birliklerine üye olmayan hak sahiplerinin
durumlarının tespiti açısından da önemli olarak görülmektedir.
6.3.4.Meslek Birliğine üye olamayan hak sahiplerinin durumu
5846 sayılı Kanunun 41 ci maddesi 2004 yılında 5101 sayılı Kanunla değiştirilmiştir. “Umuma açık
mahallerde eser, icra, fonogram, yapım ve yayınların kullanılması ve/veya iletilmesine ilişkin esaslar“
başlıklı maddenin 12 ci fıkrası şöyledir :
“Mahallerde kullanılan ve/veya iletimi yapılan eser, icra, fonogram, yapım ve yayınlar üzerinde hak
sahibi olan gerçek veya tüzel kişiler, bunların kullanımına ve/veya iletimine ilişkin ödemelerin
yapılmasını ancak yetki verdikleri meslek birlikleri aracılığı ile talep edebilirler. Sinema eserleri
bakımından bu fıkranın uygulanması zorunlu değildir. “
61
Fıkra ile amaçlanan konu, umuma açık mahaller ile (43 üncü madde yollamasıyla) radyo ve televizyon
kuruluşlarından ancak meslek birliklerinin hak takibinde bulunabileceği ; artık, bireysel takip
imkanının kalmamış olduğudur. Bununla beraber, zaman zaman, fıkradaki ifadenin net olmadığı ve
bireysel takip imkanının devam ettiği de iddia edilmektedir. Elbette ki, daha evvel de belirtildiği üzere,
umuma açık mahaller ile radyo ve televizyonlardan bireysel hak takibinin tanınması fiziken mümkün
değildir. Dolayısıyla, FSEK.m.41/12’de yer alan ifadenin daha açık olarak yazılması gerekmektedir.
Aslında, uygulamada yaşanan sorunun bir kaynağı da meslek birliklerine üye olmayan hak sahiplerine
nasıl ödeme yapılacağının belirlenmemiş olmasıdır. Örneğin, meslek birlikleri, umuma açık mahaller
ve radyo televizyon kuruluşlarıyla ilgili tarifelerini tespit ederken, yıllık belirli bir bedel belirlemekte
ve bunu talep etmektedirler. Anılan bedelin üyelerine dağıtım usullerini de doğal olarak kendilerini
belirlemekte ve ödenen toplam bedeli, tespit ettikleri esaslar doğrultusunda üyelerine dağıtmaktadırlar.
Dolayısıyla, meslek birliğine üye olmayan hak sahiplerine ne kullanıcı tarafından ne de meslek birliği
tarafından bir ödeme yapılmamaktadır. Bu çerçevede, meslek birliklerine üye olmayanların durumunun
açıkça belirlenmesi gerekmektedir.
6.3.5.Dava ve şikayet hakkı
Meslek birliklerinin dava ve şikayet hakları, yukarıda belirtildiği gibi kendisine verilen yetki
belgelerine dayanmaktadır. Yine 5846 sayılı Kanunda, meslek birliklerinin hakları açıkça yer almıştır.
Bununla beraber, uygulamada, yetki belgeleriyle ilgili sorunun da etkisiyle, zaman zaman meslek
birliklerinin yetkisi tartışılmakta ve hak takibinde sorunlar yaşanmaktadır.
Bu sorunu aşabilmek için, meslek birliklerinin üyeleriyle ilgili konularda her türlü dava ve şikayet
hakkına sahip oldukları açıkça belirtilmelidir.
6.3.6.Gelirler
Fikri mülkiyet sisteminin sağlıklı olarak işlemesinde en önemli aktörler olan meslek birliklerinin daha
aktif olarak çalışabilmesi için mali desteğe ihtiyaçları bulunmaktadır.
62
Bu çerçevede, FSEK.m.44 de Kültür ve Turizm Bakanlığı’nca tahsil olunan bedellerin kısmen veya
tamamen meslek birliklerine ödenmesi gerekmektedir.
FSEK.m.44/2,3 ve 4 şöyledir :
“(Değişik fıkra: 21.02.2001 - 4630 s. Y. m.23) Her türlü boş video kaseti, ses kaseti, bilgisayar disketi,
CD, DVD gibi taşıyıcı materyaller ile, fikir ve sanat eserlerinin çoğaltılmasına yarayan her türlü teknik
cihazı ticari amaçlı imal veya ithal eden gerçek ve tüzel kişiler, imalat veya ithalat bedeli üzerinden
yüzde üçü geçmemek üzere Bakanlar Kurulu kararıyla belirlenecek orandaki miktarı keserek, ay içinde
topladıkları meblağı, sonraki ayın en geç yarısına kadar Kültür Bakanlığı adına bir ulusal bankada
açılacak özel hesaba yatırmakla yükümlüdürler. (Ek cümle: 14.07.2004 - 5217 s. Y. m.17) "Özel
hesapta toplanan bu tutarların dörtte biri Kültür ve Turizm Bakanlığı Merkez Saymanlığı hesabına
aktarılır ve bütçeye gelir kaydedilir."
(Değişik fıkra: 14.07.2004 - 5217 s. Y. m.17} Bu hesapta kalan miktarlar fikri mülkiyet sisteminin
güçlendirilmesi ile kültürel ve sanatsal faaliyetlerin yürütülmesi amacıyla kullanılır. Bu hesapta kalan
miktarın dağıtımı ve kullanımına ilişkin usul ve esaslar Kültür ve Turizm Bakanlığınca çıkarılacak bir
yönetmelikle belirlenir. Yurt içindeki ve yurt dışındaki kültür mirasının korunmasına yönelik faaliyetler
için Bakanlık bütçesine gerekli ödenek konulur.
(Değişik fıkra: 03.03.2004-5101 s. Y. m.15) Bu maddenin uygulanmasına ilişkin usul ve esaslar ile
alınacak ücretler Bakanlıkça çıkarılacak bir yönetmelikle belirlenir.”
Kanunda geçen ; her türlü boş video kaseti, ses kaseti, bilgisayar disketi, CD, DVD gibi taşıyıcı
materyaller ile, fikir ve sanat eserlerinin çoğaltılmasına yarayan her türlü teknik cihazı ticari amaçlı
imal veya ithal eden gerçek ve tüzel kişilerden, imalat veya ithalat bedeli üzerinden alınan payın
sebebi, hak sahiplerinin muhtemel olarak bir zarara uğrayacağının düşünülmesi ve bu zararı karşılamak
amacıyla hak sahiplerine bir bedel ödenmesini temindir. Dolayısıyla, toplanan bedelin Kültür ve
Turizm Bakanlığı yerine meslek birliklerine ödenmesi, maddenin konuluş amacına daha uygun
olacaktır.
63
Ayrıca, maddede yer alan Yönetmelik halen çıkarılmamış olduğundan, toplanan bedelin ne şekilde
kullanılacağı belli değildir. Önümüzdeki dönemde yapılacak bir Kanun değişikliğine kadar,
Yönetmeliğe konulacak bir hükümle, Bakanlıkça toplanan bedeller üzerinden meslek birliklerine pay
aktarımı sözkonusu olabilecektir.
6.3.7.Meslek Birlikleri Arasında Koordinasyon & Kültür ve Turizm Bakanlığı ile İlişkiler
Uygulamaya
bakıldığında,
meslek
birlikleri
arasında
yeterli
koordinasyonun
bulunmadığı
görülmektedir. Aynı alanda meslek birlikleri arasında dahi bu iletişim kurulamamıştır. Özellikle, hak
takibi yapan meslek birliklerinin ortak bir çalışma yapamaması hem başarısızlığa hem de güç kaybına
sebep olmaktadır. Meslek birlikleri ile kullanıcılar arasında sağlıklı olarak işleyen bir diyalog
kurulamamasının sebeplerinden biri de budur.
Diğer yandan, Kültür ve Turizm Bakanlığı ile meslek birlikleri arasındaki koordinasyon da
arttırılmalıdır.
6.4.Sonuç
Meslek Birliklerinin gerek ülkemiz hukukunda gerekse de karşılaştırmalı hukuktaki fikri hakların
korunması ve fikri hak sahiplerinin haklarının takibinde ifa ettikleri önemli rol, bilgi çağında farklı bir
boyut kazanmıştır. Toplu Yönetim (Collective Management) anlayışının bir ifadesi olan Meslek
Birlikleri üyelerinin haklarını topluluk bilinci ile daha etkin bir şekilde koruyabilmekte ve bu hakların
takibinde daha etkin mekanizmalar geliştirebilmektedir. Küreselleşen dünya düzeninde gerek iş yapış
şekillerinde farklılaşma, gerekse de üretilen bilginin dağıtım, pazarlanma ve ticari mahalde
kullanıcılarla buluşturulma yöntemlerindeki radikal değişiklik “Toplu Yönetim” anlayışının da
evrimleşmesine yol açmıştır.
Yeni anlayışta sadece örgütlenerek belli bir topluluk gücü yaratmak değil aynı zamanda örgütlenerek
küresel düzeyde rekabet avantajı oluşturmak, yaratılan rekabet avantajını doğru kanallara yönlendirerek
Meslek Birliği üyeleri dolayısıyla toplum için bir katma değer yaratmak kavramları ön plana
çıkarılmaktadır.
64
Bahsi geçen anlayışın birçok uluslararası kuruluşun belgelerinde ve hukuksal metinlerinde ifade
olunması, bu anlayışın bir sonucu olarak sadece sınırlı bir alan ve topluluk içersinde tanımlanmış ve
sınırlandırılmış olan “Toplu Yönetim” bir başka deyişle Meslek Birliği perspektifinin genişletilmesini
gündeme getirmiştir.
Toplu Yönetim anlayışının genişletilmesinin gerekçesi temel olarak birkaç başlık altında toplanabilir.
Bunlar sırasıyla;
a. Teknolojik gelişmeler fikir ve sanat eserlerinin dağıtımı, kopyalanması ve ticari sahaya
sunulması yöntemlerini çeşitlendirmekte ve kolaylaştırmaktadır. Tüm bu hususlar aynı zamanda
fikir ve sanat eserlerini korumak için geliştirilen mevcut sistemlerin dışında alternatif
sistemlerin geliştirilmesi gerekli kılmaktadır.
b. Fikir ve sanat eserlerinin üretiminde bireysel yaratıcılık yerini giderek topluluk eksenli yaratımı
bırakmaktadır. Fikir ve sanat eserlerinin ticari değerinin artması bu hususun temelinde yatan en
önemli gerekçedir. Toplu Yönetim anlayışı bireysel yaratıcılığın korunması ilkesinde hareket
etmeyi sürdürürken bu ilkenin istisnaları topluluk eksenli yaratım ve ticari değeri koruma,
teknolojik gelişmenin saikleriyle giderek tüzel kişiler lehine genişlemektedir.
c. Toplu Yönetim dolayısıyla “Meslek Birlikleri” üyelerinin haklarını kendilerine tanınan dava ve
takip yollarını izleyerek koruma, üyeleri için telif bedelleri tespit ve tahsil dışında bir takım
sosyal ve ticari sorumluk mekanizmalarını geliştirmeye zorunlu olmaktadır. Bu mekanizmalar
arasında üyeleri ve kullanıcıları bilinçlendirme, ulusal ve uluslararası pazarda Meslek Birliğinin
bağlı olduğu alanda tanıtım, baskı gücü ve ekonomik menfaat sağlama olarak sıralanabilir.
Bununla birlikte ülkenin sosyal ve ekonomik çıkarlarının gerektiği alanlarda meslek birlikleri
eliyle fikri hakların korunması sağlamak da bir hukuk politikası aracı olarak kullanılmaktadır.
d. Teknolojinin imkanları da kullanılarak daha etkin korunma mekanizmaları geliştirme Toplu
Yönetimin bir gereğidir. Uluslararası sözleşmeler içersinde de temellenen bu görüş uyarınca
Meslek Birlikleri, Teknolojik Koruma Araçları (Technological Protection Measures – TPMs) ve
Elektronik Haklar Yönetim Bilgisi (Electronic Rights Management Information – RMI)
araçlarını kullanarak oluşturacakları Dijital Haklar Yönetim Sistemi (Digital Rights
65
Management System – DRMs ) ile etkin bir fikri hak korunması sağlamakla mükellef
kılınmaktadır. Üç adımlı test (Three-steps Test) adıyla da anılan ve Dijital Haklar Yönetimi
Sistemin meslek birlikleri eliyle etkin olarak kurulması ve işletilmesi yolunda çok önemli bir
açılımı gündeme getiren bu durum Kolektif Yönetim anlayışında da önemli bir değişim
yaratmaktadır.
Dolayısıyla, meslek birliklerinin öncelikle yukarıda anılan uluslararası alandaki gelişmeler
doğrultusunda konumlarını yeniden değerlendirmeleri gerektiği düşünülmektedir.
Bu genel yaklaşım yanında, toplu hak takibiyle ilgili yaşanan sorunların çözümüne yönelik yukarıda
yer alan değerlendirmeler doğrultusunda adım atılabilmesi için, meslek birliklerinin hak sahiplerinin
haklarını kullanmada ve korumada en önemli yapı olduğu kabul edilmeli ve bu çerçevede meslek
birlikleri devlet tarafından desteklenmelidir.
66
7.KURUMSAL YAPI
7.1.Genel Olarak
Eser sahibinin hakları ve bağlantılı haklar alanında kurumsal yapı dendiğinde, bir yandan sistemin
merkezinde yer alan Kültür ve Turizm Bakanlığı Telif Hakları ve Sinema Genel Müdürlüğü’nü, diğer
yandan ise sistemin içinde yer alan Emniyet Genel Müdürlüğü’nden meslek birliklerine kadar uzanan
geniş bir çerçeveyi kastedilmektedir.
Ülkemizde, fikri haklar alanında karşılaşılan sorunlar incelendiğinde, genel olarak mevzuattan değil,
uygulamadan kaynaklandığı kabul edilmektedir.
Eser sahibinin hakları ve bağlantılı haklar alanına bakıldığında, sistem içinde yer alan taraflar şunlardır:

Kültür ve Turizm Bakanlığı / Telif Hakları ve Sinema Genel Müdürlüğü

Adalet Bakanlığı / Mahkemeler

İçişleri Bakanlığı / Emniyet Genel Müdürlüğü

Belediyeler

Maliye Bakanlığı

Gümrükler

Hak Sahipleri ve Meslek Birlikleri

Kullanıcılar
7.2.Kültür ve Turizm Bakanlığı Telif Hakları ve Sinema Genel Müdürlüğü
7.2.1.Mevcut Durum
Konuyla ilgili temel kurumsal yapı, Kültür ve Turizm Bakanlığı Telif Haklan ve Sinema Genel
Müdürlüğü’dür. Telif Hakları ve Sinema Genel Müdürlüğü, iki Genel Müdür Yardımcılığı altında
teşkilatlanan üç daire başkanlığı şeklinde örgütlenmiştir: Telif Hakları Dairesi Başkanlığı, Sinema
Dairesi Başkanlığı ve İdari-Mali İşler Dairesi Başkanlığı. Ayrıca, faaliyetlerini Genel Müdürlüğe bağlı
olarak yürüten İstanbul Telif Hakları ve Sinema Müdürlüğü bulunmaktadır.
67
İdari konum olarak, Bakanlık bünyesinde bir hizmet birimi olup kamu tüzel kişiliğini haiz değildir.
Mali yapı içerisinde ise giderleri genel bütçeden karşılanan bir idari kurumdur. Hizmet verdiği
sektörden kendisine has topladığı gelirleri olsa da özel bütçeli bir kurum olarak düzenlenmemiştir.
Kültür ve Turizm Bakanlığı Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun'un 11 inci maddesi uyarınca Genel
Müdürlüğün görevleri şunlardır:
a) 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu ile verilen görevleri yürütmek,
b) Birliklerin idari ve mali yönden denetimini sağlamak,
c) Eser sahipleri ile birliklerle Bakanlık arasındaki ilişkileri düzenlemek,
d) Fikir ve sanat eserlerinin işaretlenmesi ile ilgili çalışmaları yürütmek, kontrol etmek ve
denetlemek,
e)(Kaldırılan 3257 sayılı Kanunla ilgili görevler)
f) Milli varlıklarımızı yurt içinde ve yurt dışında tanıtmak amacıyla film gösterileri ve festivaller
düzenlemek veya desteklemek, belgesel filmler sağlamak, yaptırmak ve film satın almak
g) Film, video ve benzeri konularda arşiv kurmak, geliştirmek ve faydalanılmasını sağlamak
h) Telif hakları konusunda milletlerarası kuruluşlarla işbirliği yapmak ve gerekli çalışmaları
yürütmek
i) Bakanlıkça verilecek benzeri görevleri yapmak.
5846 sayılı Kanunla verilen görevler de düşünüldüğünde, Genel Müdürlüğün görev alanı oldukça
geniştir.
7.2.2.Eksiklikler
Telif Hakları ve Sinema Genel Müdürlüğü’nün yukarıda sayılan görevleri mevcut fiziksel şartları,
personel ve teknik altyapısı ile etkin bir şekilde yürütmesi mümkün değildir.
Uygulamada, Genel Müdürlüğe karşı getirilen bazı eleştiri noktaları şunlardır :

Kanunda yer alan Yönetmeliklerin bazıları halen yayımlanmamıştır.
68

Kanunda yer alan “ortak veri tabanı” gerçekleştirilememiştir.

Meslek birlikleri üzerinde denetim görevi tam yapılamamaktadır.

Bandrol ve sertifika gibi denetimler etkin olarak yapılamamaktadır.

Uluslararası gelişmeler takip edilememekte, ülkemiz temsil olunamamaktadır.

Korsanla mücadelede yetersiz kalınmaktadır.

Faaliyet alanıyla ilgili istatistik verileri toplayamamaktadır.

Kayıt ve tescil sistemi tam olarak işletilememektedir.

Destek sistemlerinin (örn.sinema) işletilmesinde ciddi sorun yaşanmaktadır.

Toplumda
fikri
haklar
konusunda
farkındalık
yaratmak
için
yeterli
çalışma
gerçekleştirilememektedir.
Daha da arttırılabilecek bu eleştirilerin temelinde yatan eksiklikler; Hukuki yapı, Teknik altyapı ve
Personel olarak değerlendirilebilir.
7.2.2.1.Hukuki Yapı
Hukuki yapı konusunda ilk tartışma noktası, Telif Hakları ve Genel Müdürlüğü’nün yapısıyla ilgilidir.
Burada iki seçenek bulunmaktadır: Mevcut durumdaki Bakanlığa bağlı yapının devamı ya da TPE
benzeri daha bağımsız bir yapı kurulması.
Uluslararası alana baktığımızda, her iki yapıda birimlerin de bulunduğu; sistemin başarısında birinci
önceliğin bu olmadığı söylenebilir. Bununla beraber, fikri haklar alanı gittikçe önemi artan ve gelişen
bir alan olduğundan, kurulacak yapının özellikle siyasi baskılardan uzak, günün ihtiyaçlarına uygun
yatırımları yapabilecek ve yeterli uzman personeli istihdam edebilecek bütçeye sahip bir yapıda olması
gerektiği de açıktır.
Dolayısıyla, mevcut yapının ve görev tanımlarının yeniden değerlendirilmesi gerekmektedir.
7.2.2.2.Teknik altyapı
Bakanlık maalesef, teknik altyapı açısından son derece yetersizdir. Kayıt ve tescil sisteminin ve veri
tabanlarının tam olarak işleyememesinin en önemli sebebi bu yetersizliktir.
69
Bakanlığa 5846 sayılı Kanunda 2004 yılında yapılan değişiklikten sonra ortak bir veri tabanı yapma
görevi verilmiştir.
FSEK.Ek.m.9 şöyledir :
“Bakanlıkça, fikrî mülkiyet haklarının takibi ve korunmasını sağlamak amacıyla ve soruşturma
ve kovuşturmalarda kullanılmak üzere, bu Kanunda bahsi geçen meslek birlikleri, umuma açık
mahaller, radyo-televizyon kuruluşları ile fikir ve sanat eserlerinin tespit edilmesi ve
çoğaltılmasına ilişkin materyalleri üreten ve/veya bu materyallerin dolum, çoğaltım ve satışını
yapan veya herhangi bir şekilde yayan yerlerin dahil olduğu ortak bir veri tabanı oluşturulur.
Gerekli teknik alt yapı ve donanım, erişim, kullanım, yetkilendirme, veri tabanının
oluşturulmasına ilişkin diğer tüm hususlar Bakanlıkça çıkarılacak bir yönetmelikle belirlenir.”
Kanunun Geçici 8’inci maddesine göre, Ek m.9’da yer alan veri tabanı Kanunun yayın tarihinden bir
yıl içinde yani 3.3.2005 tarihine kadar oluşturulmuş olmalıdır. Ancak, halen oluşturulmuş değildir.
Önrapor kapsamında Genel Müdürlük ile yapılan görüşmede, ortak veri tabanının yapımı için
çalışmalara başlandığı belirtilmiştir.
Genel Müdürlük tarafından, oluşturulacak veri tabanından beklenen fayda,

Genel Müdürlük ve bağlı birimleri tarafından yürütülen iş akış sürecini azaltmak,

Fikri mülkiyet haklarının takibi için gereken kaliteli ve güvenilir bilgiye hızlı bir şekilde
erişmek,

Korsanla mücadeleye hız kazandırmak
olarak sıralanmaktadır.
Genel Müdürlüğe göre, hazırlanan proje, şu bileşenlerden oluşmaktadır:
70

Genel Müdürlük ve bağlı birimler arası iletişim ve donanım.

Bandrol otomasyonu

Kayıt Tescil İşlemleri

Sertifika otomasyonu

Denetim komisyonların otomasyonu

Arşivin Modernizasyonu

Meslek Birlikleri otomasyonu
Sistemin kurulması ile eser sahibinin hakları ve bağlantılı haklar alanında yaşanan sorunların çoğunun
çözüleceği düşünülmektedir. Özellikle;

Hak sahipleri kendileriyle ilgili bilgilere ulaşabileceklerdir,

Mahkemeler davalar sırasında ihtiyaç duydukları bilgilere ulaşabileceklerdir,

Hak sahipliği ile ilgili yaşanan sorunlar ortadan kaldırılmış olacaktır,

Korsanla mücadele konusunda gerek Emniyet ve gerekse Gümrükler daha hızlı hareket
edebilecektir.
7.2.2.3.Personel
Genel Müdürlük bünyesinde çalışan personel sayısı, kendisine verilen görevleri gerçekleştirebilmesi
için yeterli gözükmemektedir. Ayrıca, personelin bilgi ve tecrübe seviyesinin devamlı olarak
eğitimlerle arttırılması gerekmektedir.
7.3.Adalet Bakanlığı / Mahkemeler
Kanunların uygulanması, iyi işleyen bir yargı sisteminin bulunmasına bağlıdır. Uygulamada, yaşanan
sorunların başında, yargı sisteminin yavaş işlemesi gelmektedir. Yargı sisteminin daha etkin
işleyebilmesi için; İhtisas mahkemelerinin sayısının arttırılması, hakim ve savcıların eğitimi, yeterli
uzman personel alınması şarttır. Bunun yanında, yargısal sürecin uzun olmasının en önemli
sebeplerinden biri, delillerin toplanması aşamasının uzunluğudur. Mahkemelerin ve savcılıkların da
erişebileceği ortak veri tabanının kullanıma açılmasıyla bu sürecin kısalacağı açıkça görülmektedir.
71
7.4.İçişleri Bakanlığı / Emniyet Genel Müdürlüğü
Özellikle, korsanla mücadele konusunda Emniyet Genel Müdürlüğü’ne büyük görev düşmektedir.
Ancak, Emniyet Müdürlüğü’nün istenen başarıyı sağlaması için, konunun uzmanı olan personele ve
korsanla mücadele için gerekli araç gerece ve teknik altyapıya sahip olması gerekmektedir.
Yine aynı derecede önemli olan bir nokta, eğitim konusudur. Personel, hem fikri hakların önemi
konusunda bilinçlendirilmeli hem de korsan ürünlerle mücadelede konusunda teknik bilgiye sahip
olmalıdır.
7.5.Belediyeler
5846 sayılı Kanunda değişiklik yapan 5101 sayılı Kanunla getirilen en önemli değişikliklerden biri de
Belediyelere korsanla mücadele konusunda görev verilmiş olmasıdır. 5101 sayılı Kanun ile, 1580 sayılı
Belediye Kanununun, Belediyelerin görevlerini belirleyen 15 inci maddesinin (11) numaralı fıkrasına
aşağıdaki paragraf eklenmiştir.
“5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu kapsamında korunan eser, icra ve yapımların tespit
edildiği kitap, kaset, CD, VCD ve DVD gibi taşıyıcı materyallerin, bu fıkrada bahsi geçen yerlerde
satışına izin vermemek ve bunların satışını engellemek, satışına teşebbüs edilen materyalleri
toplayarak yetkili makamlara teslim etmek;”
Yine, konuyla ilgili olarak 2464 sayılı Belediye Gelirleri Kanununun 52 nci maddesine aşağıdaki fıkra
eklenmiştir.
“5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu kapsamında korunan eser, icra ve yapımların tespit
edildiği kitap, kaset, CD, VCD ve DVD gibi taşıyıcı materyallerin birinci fıkrada bahsi geçen
yerlerde satışına izin verilmez.”
Ancak, 1580 sayılı Belediye Kanunu 07.12.2004 tarihinde kabul olunan 5272 sayılı Belediye
Kanunu’nun 87’inci maddesi ile yürürlükten kaldırılmış bulunmaktadır.
72
5272 sayılı Belediye Kanunu’nda ise, 1580 sayılı Kanunda yer alan hüküm bulunmamaktadır.
Dolayısıyla, Belediyelere 5101 sayılı Kanun ile verilmiş olan görev artık bulunmamaktadır. Her ne
kadar, 1580 sayılı Kanunun yürürlükte bulunduğu süre içinde Belediyelerce etkin bir çalışma
yapılamamışsa da korsanla mücadelede önemli bir yere sahip olan Belediyelere yeniden görev
verilmesinde fayda görülmektedir.
7.6.Maliye Bakanlığı
Korsanın en büyük zararlarından biri de kayıt dışı ekonomi oluşturması sebebiyledir. Bu şekilde hak
sahipleri yanında devletin de büyük vergi kaybı olmaktadır. Dolayısıyla, Maliye Bakanlığı’nın konuya
özel önem vermesi gerekmektedir. Örneğin, korsanın tespit edildiği her olaya bir yandan Maliye
Bakanlığının ilgili birimleri de taraf olmalıdır.
Ayrıca, sektörün geliştirilmesiyle ilgili yapılacak desteklere ilişkin olarak Maliye Bakanlığı’nın yetkisi
bulunmaktadır. Bu yönden de fikri haklar sisteminde önemli bir yere sahip bulunmaktadır.
7.7.Gümrükler
Korsanla ilgili olarak Gümrüklerin yaklaşımı son derece önemlidir. Günümüzde korsanın uluslararası
bir boyuta ulaştığı tartışmasızdır. Bir kısım ürünler son derece ucuza yurtdışında üretilerek yurda
getirilmekte ve satılmaktadır. Bu şekilde yasadışı örgütlere önemli miktarda gelir yaratılmaktadır.
Gümrüklerde meydana gelen ihlallerin önlenebilmesi için personelin eğitimi öncelikli bir konudur.
Hatta, Avrupa Birliği direktifinde belirtilen şekilde, hukuki ve teknik yönden uzman bir bölüm açılarak,
çalışmalar bu bölümün kontrolünde götürülmelidir.
Yukarıda gümrüklerle ilgili hukuki durumun analizi sırasında belirtildiği gibi, gümrükle ilgili hükümler
son derece karışıktır. Bu hükümlerin mevzuatımızın diğer maddeleriyle uyumlu hale getirilmesi şarttır.
Ancak, uygulama için son derece önemli bir konu, gümrüklerin de ortak veri tabanına erişiminin
sağlanmasıdır.
73
Ortak veri tabanına erişim yanında, gümrüklerin kendi teknik altyapısının geliştirilmesi de önemlidir.
Örneğin, Avrupa Birliği direktifinde yer alan, dijital yöntemle başvuru sistemi gerçekleştirilmelidir.
7.8.Hak Sahipleri ve Meslek Birlikleri
Kurumsal yapı yeniden tasarlanırken, Meslek birliklerinin de sistem içinde etkin olarak yer alması
sağlanmalıdır. Özellikle “ortak veri tabanı” nın oluşturulması aşmasında bilgilerin meslek birlikleri
tarafından sunulması gerekmektedir. Bu bilgilerin sağlıklı olması da meslek birliklerinin görevidir.
7.9.Kullanıcılar
Sistemde, kullanıcıları da taraf olarak görmek gerekmektedir. Kullanıcılar kavramı ile, dar olarak radyo
televizyon kuruluşları ile umuma açık mahaller, geniş olarak ise tüm kullanıcılar kastedilmektedir.
Meslek birliklerince yapılan toplu hak takibiyle ilgili olarak mevcut sorunların aşılmasında,
kullanıcıların da içinde bulunacağı bir yapı kurulmasında fayda görülmektedir.
Bunun dışında aslında geniş olarak tüm kullanıcıların, bir başka değişle tüketicilerin de karar
mekanizmalarında yer alması gerekmektedir. Örneğin, sayısal ortamla ilgili yapılacak düzenlemeler,
kişisel bilgilerin korunması ya da tüketici hakları alanında birçok sorun yaratacak niteliktedir.
Dolayısıyla, kararlar geniş katılım sağlanarak alınmalıdır.
74
8.YARGISAL SÜREÇ VE UYGULAMADA YAŞANAN SORUNLAR
8.1.Mevcut Durum
5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanununun 66 ila 79. maddeleri arasında fikir ve sanat eserlerine
karşı yapılacak tecavüzler karşısında ikame olunacak davalar, usuli prosedür ve mahkemelerin görevine
ilişkin hükümler yer almaktadır. Yapılan tecavüzlere karşı yasamızda hukuk ve ceza olmak üzere iki
farklı dava türü düzenlenmiştir.
Fikir ve Sanat Eserleri Kanununun 76. maddesinde, bu kanunun düzenlediği hukuki ilişkilerden doğan
davalarda, dava konusunun miktarına ve Kanunda gösterilen cezanın derecesine bakılmaksızın, görevli
mahkemenin Adalet Bakanlığı tarafından kurulacak İhtisas Mahkemeleri olacağı belirtilmiştir.
18.12.2000 tarihinde ilk Fikri ve Sınai Haklar Hukuk Mahkemesi faaliyete geçmiş, Avrupa Birliği ile
yapılan ortak proje neticesinde 8 hâkim, 2002 – 2003 yılları arasında 10 ay süre ile yurt dışında fikri
hukuk eğitimine tabi tutulmuştur. Bugün İstanbul da 3 adet Fikri Haklar Hukuk Mahkemesi ve 3 adet
de Fikri Haklar Ceza mahkemesi olmak üzere toplam 6 adet ihtisas mahkemesi bulunmaktadır.
Ankara’da 1 adet Fikri ve Sınai Haklar Hukuk ve 1 adet de Fikri ve Sınai haklar Ceza Mahkemesi ve
İzmir’de 1 adet Fikri ve Sınai haklar Ceza Mahkemesi bulunmaktadır. Bu iller dışında Hakimler ve
Savcılar Yüksek Kurulu tarafından görevlendirilen asliye ceza ve asliye hukuk mahkemeleri görevli
olacaktır.
8.2.Uygulamada Yaşanılan Sorunlar
Yukarıda da değinildiği gibi 5846 Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu, bu kanunda düzenlenen haklar ilgili
olarak hak sahiplerine, tecavüzlere karşı yasal yollara başvurabilmeleri hususunda gerekli hukuksal
yapıyı oluşturmuş bulunmaktadır. Fakat yasadan ziyade uygulamadan kaynaklanan bazı sorunlar
nedeni ile oluşturulan bu yapının bugün verimli bir şekilde çalıştığını söylemek ne yazık ki çok zordur.
75
8.2.1.Genel Olarak
Yargısal sürecin uzunluğu,
Yaşanan
sorunların
başında
yargısal
sürecin
uzunluğu
gelmektedir.
Mevcut
durum
değerlendirildiğinde, yargısal sürecin uzunluğu karşısında, yargıdan beklenen etkin korumanın
sağlanamadığı görülmektedir.
Bu olumsuz durumun sebeplerine bakıldığında, mahkemeler önündeki dosya sayısının çokluğu ilk
sıradadır. Özellikle ihtisas mahkemelerinin bulunduğu İstanbul, Ankara ve İzmir’deki mahkemelerin iş
yükü çok ağırdır. Fikri haklarla ilgili davaların son derece karışık ve hacimli dosyalar olduğu da
dikkate alındığında, mahkemelerin karşı karşıya bulunduğu durum daha iyi anlaşılacaktır.
Davaların uzamasının diğer sebepleri, aslında tüm yargı sistemine ait olan, personel yetersizliği,
delillerin toplanma sürecinin uzunluğu, bilirkişi müessesesinin yetersizliği, temyiz aşamasının
uzunluğu gibi sebeplerdir.
Yargısal sürecin uzunluğunun önemli bir etkisi de uygulamada istikrar oluşmasının gecikmesine
sebebiyet vermesidir. Uygulamada, aynı konuda bir çok farklı ilk derece mahkemesi kararı
görülebilmektedir. Bu kararların temyiz aşamasının uzunluğu karşısında ilk derece mahkemeleri de
uygulamalarına belirli bir yön verememektedirler.
Eğitim
Fikri haklar alanında ihtisas mahkemelerinin kurulmuş olmasının sebebi, fikri hakların önemi ve
kendine has hükümleridir. Dolayısıyla, fikri haklarla ilgilenecek hakim ve savcıların, konuya ilişkin
yeterli bilgiye sahip olmaları gerekmektedir. Uygulamaya bakıldığında, ihtisas mahkemeleri haricinde,
hakimlerin ve savcıların konu hakkında yeterli bilgiye sahip bulunmadıkları görülmektedir. Bu durum
davaların da uzamasına yol açmaktadır. Elbette, her ile yeterli sayıda ihtisas mahkemesi
kurulabilmesini beklemek gerçekçi değilse de temel bazı bilgilerin verilmesi suretiyle daha iyi sonuç
alabilmek mümkündür.
76
Mahkemeler yanında, savcılık aşaması da oldukça önemlidir. Konu hakkında yeterli deneyime sahip
olmayan savcılar, hemen her olayda dava açılması yönünde kanaat kullanmaktadır. Halbuki,
soruşturma aşaması daha dikkatli yapıldığında, açılan dava sayısında bir azalma olacağı açıktır.
Bilirkişilik
Bilirkişilik müessesesi, maalesef ki tüm yargı sistemimiz için ciddi bir sorun olarak görülmektedir.
Eser sahibinin hakları ve bağlantılı haklarla ilgili davalar açısından bakıldığında; zaman zaman
uzmanlık açısından yeterli olmayan bilirkişilerin görev yaptığı, dosyanın bilirkişide kalma süresinin
beklenenden uzun olduğu ilk yapılan tespitlerdir. Bunun yanında önemli bir konu, dosyaların
bilirkişilere tevdii sırasında, mahkemelerin bilirkişiden hangi hususta görüş talep ettiğini açıklamıyor
olması önemli bir sorundur. Çünkü, bu şekilde bilirkişilik kurumu adeta bir hakemlik şekline
dönüşmektedir. Uygulamada bilirkişilerin hukuki konularda dahi yorumlarda bulunduğu ve hakimin
vermesi gereken “karar” gibi raporlar verdikleri görülmektedir. Özellikle ihtisas mahkemeleri
haricindeki mahkemeler, dosyayla ilgili bir çok konuyu bilirkişinin takdirine bırakmaktadırlar.
Yargıtayın vermiş olduğu kararlarda da bir çok farklı olayda bilirkişiye başvurulması gereğinin dile
getirilmesi Mahkemeleri her konuda bilirkişi raporu almaya sevketmektedir. Yargılama sürecini
uzatmamak amacıyla fikri hukuk alanında eğitilmiş hâkimlerin yargı görevlerine atanması önemli bir
gereklilik olup, özellikle bilirkişilik müessesesine hukuki konularda başvurulmaması, bilirkişilerin fikri
hukuk konusunda yeterli bilgi düzeyine sahip kişiler arasından seçilmesi gerekmektedir.
Kararların gerekçeli olmayışı
Mahkemelerin ve özellikle Yargıtayın kararlarında gerekçe kısmının yeterli olmadığı görülmektedir.
İlk derece mahkemelerinin kararlarında hukuki gerekçe yerine bilirkişi raporuna atıf yapılmakta olduğu
görülmektedir. Yargıtay da bir çok olayda kararlarını gerekçesiz olarak vermektedir. Bu durum
uygulamaya istikrar kazandırılması açısından önemli bir sorun olarak değerlendirilmelidir.
77
Kararların Yayınlanmaması
Yargıtayın vermiş olduğu kararların yayınlanmıyor olması, uygulamanın kararsızlığı üzerinde önemli
bir etkendir.
8.2.2.Hukuk Yargılamasında Karşılaşılan Sorunlar
İhtiyati Tedbirler
Uygulamada karşılaşılan bir diğer sorun da fikri hukukda çok önemli olan ihtiyati tedbirler konusunda
mahkemelerin çekingen davranmalarıdır. Oysa ki, fikri hukuk alanında tecavüz başta engellenmez ise
gerek zararın büyüklüğü ve gerekse tazminatın hesaplanmasında karşılaşılan zorluklar sebebiyle,
yargısal süreçten istenen fayda alınamamaktadır. Bir de davaların uzunluğu düşünüldüğünde, ihtiyati
tedbirlerin önemi görülmektedir.
Tedbir talepleri ile ilgili olarak olumlu karar verilmesinde önleyici sebeplerin başında hak sahipliğinin
ispatına yarayan belgeler ile ihlalin varlığını ispatlayıcı delillerin dosyaya arzında yaşanılan zorluklar
gelmektedir. Kültür ve Turizm Bankalığı tarafından oluşturulmaya çalışılan ortak veri tabanı ile bu
sorunlar kısmen de olsa halledilebilecektir.
Delil tespiti
Fikri hukuk alanında önemli bir sorun da delil tespitlerinde yaşanmaktadır. Uygulamada, ihtisas
mahkemesi bulunan yerlerde, kimi sulh ve asliye mahkemeleri kendilerinin yetkisiz olduğunu
belirterek tespit taleplerini reddetmektedir. Buna karşın ihtisas mahkemeleri mevcut iş yüküyle tespit
taleplerini yeterince hızlı olarak karşılayamamaktadır.
78
8.2.3.Ceza Yargılamasında Karşılaşılan Sorunlar
Ceza Hükümlerindeki Karışıklık
5846 sayılı Fikir ve Sanat Eseleri Kanunu’nun suç tipleri ve cezalarla ilgili maddelerinde yer yer ciddi
karışıklıklar bulunmaktadır. Özellikle 5101 sayılı yasa ile yapılan değişiklikten sonra, kanunda birden
fazla suç türü oluşturulmuş, birçok suç için aynı cezalar öngörüldüğü halde birbirine yakın bazı suç
türleri için farklı cezalar kabul edilmiştir. Örneğin 81. maddede belirtilen köprü, yol, meydan vb gibi
mahallerde eser sahibinin izni olmaksızın satım ile bandrolsüz satım ve ayrıca 80. maddedeki bağlantılı
hak sahibinin hakkını ihlal eder şekilde aynı mahallerde satımın cezaları aynı olmakla birlikte yine 81.
maddede yazılı mahallerde bandrolsüz satım ile dükkan gibi fikri hakka tabi ürünlerin satışının
yapıldığı yerlerde satım ile oluşacak suçların cezaları arasında fark yaratılmıştır.
Ceza Politikası Açısından
5846 sayılı Kanun, ceza hükümlerinde, korsan ile diğer ihlal hallerini ayırmamış, tüm ihlalleri aynı
seviyede değerlendirerek, oldukça ağır cezalar koymuştur. Ancak, ihlal olunan hakkın niteliği, oluşan
zararın boyutu gibi ceza hükümlerinin takdirinde yer alması gereken ayrım yapılmamıştır. Örneğin,
milyonlarca eseri korsan olarak çoğaltan kişinin karşılaştığı ceza hükmü ile bir eserin içinde izinsiz bir
resim kullanmış kişinin karşılaştığı ceza hükmü aynıdır. Halbuki, iki fiilin doğurmuş olduğu neticeler
arasında kıyaslanmayacak derecede fark vardır. Ayrıca, sadece korsan için uygulanması gereken, iş
yeri kapatma, meslekten men gibi çok ağır cezalar tüm ihlallerde uygulanmaktadır.
Kanunumuzun bu yaklaşımı, sorunların çözümüne fayda getirmekten ziyade, sorunları arttırmakta, ceza
maddeleri adeta bir tehdit unsuru olarak kullanılmaktadır.
Dolayısıyla, ceza politikasına aykırı bu durumun düzeltilmesi gerekmektedir.
Tanımlardaki Karışıklık
Korsanla mücadelede son derece önemli olan, 81. maddenin 8. fıkrasının 1. bendinde “Bandrol
almaksızın çoğaltan ve yayan” ibaresi geçmektedir. Bu durumda suç tipinin oluşması için, hem
79
“çoğaltma” hem de “yayma” fiillerinin beraber yapılması gerektiği gibi anlamsız bir sonuç
doğabilmektedir. Kanunkoyucunun maddeyi kabul ederken amacının bu olmadığı ortadadır. Ancak,
mevcut hüküm uygulamada çeşitli karışıklıklara sebep olduğundan en kısa zamanda düzeltilmeli,
maddedeki “ve” ibaresi “veya” yapılmalıdır.
Yine 5846 sayılı Kanun’un 75. maddenin son fıkrasında kanunda belirtilen suçlara,
unsurlarını
taşıması halinde 4422 sayılı Çıkar Amaçlı Suç Örgütleriyle Mücadele Kanununun ilgili hükümlerinin
uygulanacağı belirtilmektedir. Oysa ki 4422 sayılı Kanun’un Fikir ve Sanat Eserleri Kanun’undaki
suçlara tatbik edilebilmesi mümkün değildir. Anılan kanunun 16. maddesine göre çıkar amaçlı suç
örgütünün işleyeceği suçun zorla ve baskıyla yapılması zarureti bulunmaktadır. 5846 sayılı Kanun’daki
suç fiillerinde ise bir zorlama ve baskı bulunmamaktadır. Bu nedenle suçun manevi unsuru yerine
getirilmemiş olduğundan söz konusu Kanun’un 5846 sayılı kanun’da sayılan suç tiplerine
uygulanabilmesi mümkün değildir. Bu nedenle her iki kanun arasında bu yönden bir uyum sağlanması
zaruridir.
Adli Emanetler
Yargılama sürecinde en çok sıkıntı duyulan sorunlardan biri de çeşitli baskınlarda toplatılan korsan
ürünlerin muhafazası için gerekli yerin bulunamamasıdır. Bu durum sebebiyle, çoğu kez yakalanan
ürünlerin sayısı fazla olduğunda sanığa veya şikayet edene yeddi emin olarak bırakılmaktadır. Oysa ki
ne hakimin ne de savcının yasal olarak el konulan suç eşyasını sanığa veya şikayet eden tarafa verme
hak ve yetkisi bulunmamaktadır.
Ele geçen ürünlerin imhası ile ilgili 75. maddenin 3. ve 4.
maddelerinde son derece karışık ve içinde çelişkiler bulunan bir düzenleme getirilmiştir. Bu
düzenlemenin tekrar ele alınarak daha açık ve anlaşılır hale getirilmesi gerekmektedir.
İspat Sorunu
Ceza prosedüründe yaşanan sorunlardan biri de tecavüzün varlığının ispatıdır. Gerek savcılık
makamları ve gerekse mahkemeler suçun işlenmekte olduğunu kanıtlar somut verilerin varlığını
aramaktadırlar. Bu konuda tam olarak oluşmuş bir uygulama bulunmamaktadır. Bazen yasa dışı satımın
yapıldığı yerden satın alınan yasa dışı çoğaltılmış nüsha, tecavüzün varlığının ispatı için yeterli
görüldüğü halde, bazen de mahkemeler ve savcılık makamları bilirkişi raporu talep etmektedir. Hak
80
ihlaline yönelik taleplerin bazılarında hak sahipleri, tecavüz fiilini gerçekleştiren mahalden aldıkları
numuneler üzerinde yaptırdıkları özel bilirkişi raporları ile başvuruda bulunmakta ve bu konuda
başvurulan makama göre hukuk mahkemelerinden tedbir, savcılık makamlarından arama ve el koyma
emri, ceza mahkemelerinden arama ve el koyma kararı alabilmektedirler. Bazı savcılık ve mahkemeler
ise talepten sonra ihlali yapan mahale bilirkişi ile gidilerek denetim yapılmasını zorunlu kılmakta, fakat
bu aşamada konuya ehil bilirkişi bulunması çoğu zaman mümkün olmamaktadır.
Adli ve Önleme Aramaları Yönetmeliğinin 5. maddesine göre, makul şüphenin.”somut olgulara”
dayanması şarttır. Bu da ceza safhasında tecavüzün varlığını ispatı güçleştirmektedir. Fikri hak
ihlalinde hangi somut vasıtaların ispat unsuru sayılacağına dair bir uygulama birliği oluşmamış
olduğundan pratikte sorunla karşılaşılmaktadır.
Özellikle korsanla mücadele konusunda yaşanan bir sıkıntı da, Savcılık ve Mahkemelerin, yapılan
şikayetleri işleme koymak için şikayetçiden iddiasını destekler nitelikte delilleri dosyaya sunmasını
istemesidir. Ancak zaman zaman şikayetçinin delil sunabilmesi bir yana, failin ismini dahi bulabilmesi
mümkün olamamaktadır. Bu durumda, şüpheli ismi bulunmadığından ya da suçun işlendiğine dair
deliller sunulmadığından şikayetler reddedilebilmektedir.
8.3.Korsanla Mücadele
Daha önce de işaret edildiği üzere, ülkemizle ilgili fikri haklar alanında yapılan eleştirilerin esas
noktası mevzuata yönelik değil, uygulamaya yöneliktir. Uygulama konusunda ise, öne çıkan konu
“korsan”la mücadele konusunda istenen seviyeye ulaşılamamasıdır.
Korsanla mücadele konusunda, yukarıda kısmen ortaya konan yargısal sürece ilişkin bazı sorunların
rolü varsa da esas sorun, mücadeleyle ilgili yetkililerin yeterli kararlılığa sahip olmamasıdır.
Bu noktada, korsan tanımının yapılmasında da fayda vardır: Korsan, fikri hak koruması altında olan
eserlerin izinsiz olarak çoğaltılması ve satışı şeklinde anlaşılmalıdır. Bu çerçevede, diğer ihlal hallerini
korsan olarak değerlendirmemek gerekmektedir.
81
Elbette korsan, ülkemize ait bir sorun değildir. Dünyanın hiçbir yerinde, korsan sorunu tamamen
halledilmiş değildir. Ancak önemli olan, mücadele konusunda kararlılık gösterilmesidir. Böylece
korsan oranının belirli bir seviyeye indirilebilmesi mümkün olacaktır.
Kanunkoyucu, 1995 yılından sonraki süreçte, 5846 yılında yapılan üç değişiklikte de korsanla
mücadele amacına yönelik hükümleri değiştirmiş ve sorunun yapılan düzenlemelerle çözüleceğini
düşünmüştür. Gelinen bu noktada, gösterilen yaklaşımın başarıya ulaştığını söyleyebilmek elbette
mümkün değildir.
Bu sonucun sebepleri ;

Korsanla mücadeleden sorumlu kurumların sorunun çözümüne yönelik yeterli iradeye sahip
olmaması,

Korsanın zararları konusunda toplumsal bilinç oluşturulamamış olması,

Hak sahiplerinin ve meslek birliklerinin haklarını arama konusundaki yetersizliği,

Uzman personelin yetersizliği,

Gerekli teknik altyapının kurulamamış olması,

Yargısal sürecin etkin çalışamaması,

Mücadeleye yönelik, gerekli kaynağın yaratılamaması,
şeklinde özetlenebilir.
Ayrıca korsanla mücadelenin uluslararası alanda yapılacak ortak çalışmalara bağlı olduğu da
unutulmamalıdır. Bu yönde uluslar arası alanda yapılan işbirliği çalışmalarına katılmak büyük önem
taşımaktadır.
Aşağıda, Türkiye’deki korsan oranıyla ilgili bazı verilere yer verilmiştir. Ancak, bu verilerin
güvenilirliği şüphelidir. Farklı yerlerce ortaya konan sonuçlar arasındaki farklar, bu yorumu
doğrulamaktadır. Bu konuda en doğru sonuçlar, kamunun da katılımıyla yapılacak incelemelerden
alınabilecektir.
82
Tablo I – Müzik Alanında Dünya Korsan Ürünlerin Yıllara Göre Artış Miktarı (IFPI)
Grafik I – Müzik Endüstrisinde Dünya Genelinde En Çok Korsan Kaydı Yapılan Ürün
Yüzdeleri (IFPI)
DVD Müzik
Video
Kaset
CD
CD-R
83
Tablo II – Müzik Alanında Ülkelere Göre Korsan Oranları (IFPI)
2004 YILI BÖLGESEL MÜZİK KORSANLIĞI ORANLARI
Ülke
Kuzey Amerika
Avrupa
Asya
Latin Amerika
Orta Doğu
% 50 üzeri
Bulgaristan
Çek Cumhuriyeti
Estonya
Yunanistan
Letonya
Litvanya
Romanya
Rusya
Sırbistan
Türkiye
Ukrayna
Çin
Hindistan
Endonezya
Malezya
Pakistan
Arjantin
Brezilya
Şili
Kolombiya
Ekvator
Meksika
Paraguay
Peru
Uruguay
Venezüella
Mısır
Kuveyt
Lübnan
25-50%
Hırvatistan
Kıbrıs
Macaristan
İtalya
Polonya
Portekiz
Slovakya
Belçika
Finlandiya
Hollanda
Slovenya
İspanya
Filipinler
Tayvan
Hong Kong
Güney Kore
Tayland
İsrail
Umman
Suudi Arabistan
Bahreyn
Katar
Birleşik Arap
Emirlikleri
Avustralya-Asya
Afrika
10-24%
% 10 ‘dan az
Kanada, ABD
Avusturya
Danimarka
Fransa
Almanya
İzlanda
İrlanda
Norveç
İsveç
İsviçre
İngiltere
Japonya
Singapur
Avustralya
Fas
Nijerya
Güney Afrika
Zimbabve
84
Tablo III – Türkiye’de Korsan Ürünler Nedeniyle Tahmini Ticari Kaybın ve Korsanlık
Seviyesinin Yıllara Dağılımı (IIPA Special 301)
Telif Korsanlığından Dolayı Tahmini Ticari Kayıplar
(Milyon Amerikan Doları)
Ve Korsanlığın Seviyesi: 2000-2004
2004
2003
2002
2001
2000
Kayıp
Seviye
Kayıp
Seviye
Kayıp
Seviye
Kayıp
Seviye
Kayıp
Seviye
50.0
45%
50.0
45%
50.0
45%
50.0
40%
50.0
50%
15.0
70%
15.0
75%
18.0
75%
3.5
35%
4.0
40%
99.0
70%
81.0
66%
38.5
58%
22.4
58%
78.6
63%
Eğlence
Kapsam
Kapsam
Kapsam
Kapsam
Kapsam
Kapsam
23.7
90%
116.2
96%
Yazılım
Dışı
Dışı
Dışı
Dışı
Dışı
Dışı
Kitap
23.0
Kapsam
25.0
Kapsam
25.0
Kapsam
27.0
Kapsam
28.0
Kapsam
Sinema
Filmi
Kayıt &
Müzik
İş
Yazılımları
Dışı
Toplam
187.0
Dışı
171.0
Dışı
131.5
Dışı
126.6
Dışı
276.8
Yukarıda sunulan tablolarda dünyada ve özellikle ülkemizde korsan ürün kullanımının hangi boyuta
ulaştığı rahatlıkla görülebilmektedir.
IIPA raporuna göre korsan ürünlerin son 5 yılda ulaştığı seviye, sinema sektöründe %45 – 50 arasında
seyretmiş, müzik sektöründe %40’lardan % 70 seviyelerine ulaşmış, yazılım sektöründe ise %58 ila
%66’lar arasında seyretmiştir. 2004 yılı sonu itibarıyla sinema alanında kayıp 50 Milyon Dolar, müzik
sektöründe 15 Milyon Dolar ve yazılım sektöründe ise 99 Milyon dolara ulaşmıştır. Bu rakamların
üzerine bir de elde edilemeyen vergi kazancının eklenmesi ile ülkemizin korsan nedeni ile uğradığı
zarar tüm açıklığıyla gözler önüne serilmektedir.
1995’den sonra 5846 sayılı Kanunda yapılan iki önemli değişiklikle korsan ile mücadele için Kültür
Bakanlığı bünyesinde denetleme komisyonları oluşturulmuş ve bu komisyonlar birden fazla ilde
85
faaliyete geçirilmiş olmalarına rağmen istenen düzeyde verim sağlanamamıştır. Bu düzenleme ile
komisyona arama kararı alınmaksızın kolluk kuvvetlerine direkt başvurabilme yetkisi verilmiş, bu
durum savcılık makamının statüsünü ve işlevini en aza indirmiştir. Savcılıklar başvuruları kabul
etmemeye başlamışlar ve kendilerine yapılan şikayet dilekçelerini direkt olarak komisyonlara
göndermeye başlamışlardır. Bu durumda yığılma ve sıkıntılara neden olmuştur. Denetleme
komisyonlarına verilen teknik yardımın kısıtlı olması ve bünyesinde yer alan konuya vakıf yetişmiş
eleman sayısının yetersiz olması nedeniyle zorluklar yaşanmış, yapılan baskınlarda kapalı yerleri
açmak için arama emri gerekmesi nedeniyle gerekli verim alınamamıştır. Savcıların bu konuda arama
emri vermek yerine yapılan şikayetleri komisyona havale etmeleri ile iş içinden daha da çıkılmaz bir
hal almış, beklenen olumlu sonuçlar sağlanamamıştır. Bu olumsuzluklara rağmen komisyonun
İstanbul’da kurulduğu tarihten itibaren yaklaşık 2 yıl süreyle 2004 mart ayına kadar olan sürede
toplamış olduğu korsan ürün sayısı 998.460’dır.
5101 sayılı yasa ile bu düzenlemeden vazgeçilerek 81. maddeyle yol, meydan, sokak, köprü gibi
yerlerde bandrolsüz satış bir kamu suçu haline getirilmiş, bu gibi yerlerde orijinal bandrollü nüshaların
dahi satılmasına izin verilmemiştir. Yine yeni düzenleme ile 81. madde de yine denetleme
komisyonları kurulması öngörülmüş olsa da bu komisyonların yapısı bir öncekilere oranla daha sınırlı
hale getirilmiştir.
Edebiyat ve İlim Eserleri Sahipleri Meslek Birliği - Edisam tarafından yayınlanmış olan Korsan 2005
raporuna göre,
2004 yılında toplam 98.554 korsan kitap yakalanmıştır. 2005 yılının ilk altı
ayında Türkiye’de 46.335, İstanbul'da 9.257 korsan kitap yakalanmıştır.
86
9.FİKİR VE SANAT ESERLERİNİN ÜRETİMİNE YÖNELİK DESTEKLER
9.1.Genel
Fikri hakların konusunu oluşturan fikir ve sanat eserleri ile buna bağlı sektörler gelişmiş ülkelerde
ekonominin ana dinamiği konumuna ulaşmıştır.
Dolayısıyla tüm ülkeler, yaratığı katma değer ile ekonomi açısından öncü rolü olan bu sektörleri
desteklemektedir. Ancak, konuyu sadece ekonomik yönüyle değerlendirmek son derece hatalıdır.
Konunun aynı ölçüde önemli olan bir diğer yönü ise sosyal ve kültürel etkilere yöneliktir.
Konuyu birkaç açıdan değerlendirmek gerekmektedir. Öncelikle, fikir ve sanat eserlerinin yayılmasında
en önemli etken olan “popüler kültür” tüm dünyayı etkisi altına almış durumdadır. Bu gelişmenin en
önemli sonucu ise yerel kültürün yavaş yavaş ölmesidir. Ülkemizde de 1980’lerden sonra, başta
iletişim alanı olmak üzere çeşitli alt yapı yatırımlarının da etkisiyle bu sürecin izleri hızla izlenmeye
başlanmıştır. Dokuzuncu kalkınma planı dönemi bu yönden oldukça önemlidir.
Bu çerçevede, eser sahibinin hakları ve bağlantılı haklar alanıyla ilgili yapılacak desteklerde, konunun
sadece ekonomik yanı değil sosyal ve kültürel sonuçları da dikkate alınmalı ve tüm destekler
oluşturulacak “kültür politikası” çerçevesinde değerlendirilmelidir.
Eser sahibinin hakları ve bağlantılı haklar alanına ilişkin destekleri iki ana perspektif içinde
değerlendirmek mümkündür:

doğrudan destekler,

dolaylı destekler.
Doğrudan destekler ile, fikir ve sanat eserlerinin üretimine yönelik destekler kastedilmektedir.
Dolaylı destekler ise, başta vergi avantajı olmak üzere, fikir ve sanat eserlerini üreten, dağıtan veya
topluma ulaşmasına herhangi bir şekilde aracılık yapan kurumlara tanınan avantajların tümüdür.
87
Eser sahibinin hakları ve bağlantılı haklar alanıyla ilgili desteklerin yer aldığı belli başlı düzenlemeler
şöyledir :
9.2.193 sayılı Gelir Vergisi Kanunu
Eser sahiplerine tanınan en önemli desteklerin başında vergi istisnası gelmektedir. Gelir Vergisi
Kanunu’nun Kazançlarda istisnalar başlıklı dördüncü bölümü içinde yer alan 18’inci maddesinde,
serbest meslek kazançlarındaki istisnalar sayılmıştır. Maddeye göre ; Müellif, mütercim, heykeltraş,
hattat, ressam, bestekar, bilgisayar programcısı ve mucitlerin ve bunların kanuni mirasçılarının şiir,
hikaye, roman, makale, bilimsel araştırma ve incelemeleri, bilgisayar yazılımı, röportaj, karikatür,
fotoğraf, film, video band, radyo ve televizyon senaryo ve oyunu gibi eserlerini gazete, dergi,
bilgisayar ve internet ortamı, radyo, televizyon ve videoda yayınlamak veya kitap, CD, disket, resim,
heykel ve nota halindeki eserleri ile ihtira beratlarını satmak veya bunlar üzerindeki mevcut haklarını
devir ve temlik etmek veya kiralamak suretiyle elde ettikleri hasılat Gelir Vergisinden müstesnadır.
Madde, eserlerin neşir, temsil, icra ve teşhir gibi suretlerle değerlendirilmesi karşılığında alınan bedel
ve ücretlerin de istisnaya dahil olduğunu belirtmektedir.
Böylece Kanun, eser sahiplerinin kazançlarının gelir vergisinden istisna olduğunu kabul etmekte ve
ödenecek verginin “tevkif suretiyle” ödeneceğini belirtmektedir.
Gelir Vergisi Kanunu’nun, konumuzla ilgili bir diğer hükmü, 5228 sayılı Kanunla değişik “Diğer
İndirimler” başlıklı 89’uncu maddesinde yer almaktadır. Madde, gelir vergisi matrahının tespitinde
yapılabilecek indirimleri açıklamaktadır. Maddenin 7’ci bendi şöyledir :
7. Genel ve özel bütçeli kamu idareleri, il özel idareleri, belediyeler, köyler, kamu yararına
çalışan dernekler, Bakanlar Kurulunca vergi muafiyeti tanınan vakıflar ve bilimsel araştırma
faaliyetinde bulunan kurum ve kuruluşlar tarafından yapılan ya da Kültür ve Turizm
Bakanlığınca desteklenen veya desteklenmesi uygun görülen;
a) Kültür ve sanat faaliyetlerine ilişkin ticari olmayan ulusal veya uluslararası
organizasyonların gerçekleştirilmesine,
b) Ülkemizin uygarlık birikiminin kültürü, sanatı, tarihi, edebiyatı, mimarisi ve somut olmayan
kültürel mirası ile ilgili veya ülke tanıtımına yönelik kitap, katalog, broşür, film, kaset, CD ve
88
DVD gibi manyetik, elektronik ve bilişim teknolojisi yoluyla üretilenler de dahil olmak üzere
görsel, işitsel veya basılı materyallerin hazırlanması, bunlarla ilgili derleme ve araştırmaların
yayınlanması, yurt içinde ve yurt dışında dağıtımı ve tanıtımının sağlanmasına,
c) Yazma ve nadir eserlerin korunması ve elektronik ortama aktarılması ile bu eserlerin Kültür
ve Turizm Bakanlığı koleksiyonuna kazandırılmasına,
d) 2863 sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu kapsamındaki taşınmaz kültür
varlıklarının bakımı, onarımı, yaşatılması, rölöve, restorasyon, restitüsyon projeleri yapılması
ve nakil işlerine,
e) Kurtarma kazıları, bilimsel kazı çalışmaları ve yüzey araştırmalarına,
f) Yurt dışındaki taşınmaz Türk kültür varlıklarının yerinde korunması veya ülkemize ait kültür
varlıklarının Türkiye'ye getirtilmesi çalışmalarına,
g) Kültür envanterinin oluşturulması çalışmalarına,
h) 2863 sayılı Kanun kapsamındaki taşınır kültür varlıkları ile güzel sanatlar, çağdaş ve
geleneksel el sanatları alanlarındaki ürün ve eserlerin Kültür ve Turizm Bakanlığı
koleksiyonuna kazandırılması ve güvenliklerinin sağlanmasına,
i) Somut olmayan kültürel miras, güzel sanatlar, sinema, çağdaş ve geleneksel el sanatları
alanlarındaki üretim ve etkinlikler ile bu alanlarda araştırma, eğitim veya uygulama
merkezleri, atölye, stüdyo ve film platosu kurulması, bakım ve onarımı, her türlü araç ve
teçhizatın tedariki ile film yapımına,
j) Kütüphane, müze, sanat galerisi ve kültür merkezi ile sinema, tiyatro, opera, bale ve konser
gibi kültürel ve sanatsal etkinliklerin sergilendiği tesislerin yapımı, onarımı veya
modernizasyon çalışmalarına,
ilişkin harcamalar ile bu amaçla yapılan her türlü bağış ve yardımların % 100'ü vergi matrahından
indirilecektir. Görüleceği üzere, anılan madde ile fikri hakların konusunu oluşturan fikir ve sanat
eserlerinin üretimine yönelik çok önemli bir destek sağlanmış durumdadır.
9.3.5422 sayılı Kurumlar Vergisi Kanunu
Gelir Vergisi Kanununa 5228 sayılı Kanunla eklenen hüküm aynı şekilde, Kurumlar Vergisi Kanununa
da eklenmiştir. 5422 sayılı Kurumlar Vergisi Kanununun “Zarar mahsubu ve diğer indirimler” başlıklı
89
Mükerrer 14’üncü maddesinin 1/d maddesinde, kurum kazancından yapılacak indirimler içinde
yukarıda GVK.m.89/7’de sayılan indirimler sayılmıştır.
Böylece, fikir ve sanat eserlerinin üretiminin teşviki için hem gerçek kişilerin hem de şirketlerin
yapacağı yardım ve desteklerin vergiden indirim imkanı tanınmış olmaktadır. Maddenin uygulamasıyla
ilgili usul ve esaslar ise Maliye Bakanlığı tarafından belirlenecektir.
9.4.5224 sayılı Sinema Filmlerinin Değerlendirilmesi ve Sınıflandırılması ile Desteklenmesi
Hakkında Kanun
5224 sayılı Kanunun amacı, bireyin ve toplumun sinema sanatı ürünlerinden verimli bir biçimde
yararlanabilmesi ve sinema sanatının sunduğu olanaklardan yararlanarak çağdaş ve etkin bir kültürel
iletişim ortamının yaratılması için sinema sektörünün eğitim, yatırım, girişim, yapım, dağıtım ve
gösterim alanlarında geliştirilmesi ve güçlendirilmesi ile kayıt ve tescile de esas olacak şekilde sinema
filmlerinin değerlendirilmesi ve sınıflandırılmasını ve bu alanda yerli ve yabancı yatırım ve girişimlerin
desteklenmesini sağlamaktır.
5224 sayılı Kanun, ülkemizde desteğe ihtiyaç duyan sinema sektörünün kaliteli ürünler üretebilmesi ve
uluslararası alanda rekabet edebilir konuma gelmesi açısından ciddi bir açılım sunmaktadır.
Kanun gereği sağlanan destekler üç şekilde olmaktadır:

Proje desteği: Araştırma, geliştirme, senaryo ve diyalog yazımı, çeviri, tasarım ve benzerleri
gibi yapım öncesi aşamaların desteklenmesi amacıyla doğrudan ve geri ödemesiz,

Yapım desteği: Sinema filminin yapım öncesi hazırlık aşamasından, gösteriminin yapılabileceği
hale getirilmesine kadar geçen tüm yapım aşamalarının desteklenmesi amacıyla doğrudan veya
dolaylı geri ödemeli,

Yapım sonrası desteği: Sinema filminin izleyiciye ulaştırılabilmesi amacıyla tanıtım, dağıtım ve
gösterim aşamalarının desteklenmesine yönelik doğrudan veya dolaylı geri ödemeli veya geri
ödemesiz,
90
Yapım destekleri ancak geri ödemeli olarak sağlanmaktadır. Kurgu filmler için bu destek, yönetmen ve
yapımcının ortak başvurusunun bulunması, yapımın sinema versiyonunun üretilecek olması ve sinema
salonu gösteriminin önce yapılması koşullarına bağlıdır. Ancak, belgesel, canlandırma ve kısa filmler
için bu koşullar aranmaz ve bu filmlere geri ödemesiz destek sağlanabilmektedir.
Geri ödemeli yapım desteği olarak sağlanan destekler, yapım maliyeti karşılandıktan sonra elde edilen
gelirlerden Bakanlıkça belirlenecek usul ve esaslar çerçevesinde, yapımcı tarafından geri ödenir.
Filmin, yapım giderlerini karşılayacak miktarda gelir elde edememesi halinde geri ödemeli destekler
geri ödemesiz sayılır. Ancak, Destekleme Kurulunca belirlenen uluslararası festivallere davet edilen
veya bunlardan birinde ödül kazanan filmler hariç olmak üzere, geri ödemesi tamamlanamayan
filmlerin yönetmeni üç yıl süreyle, yapımcısı ise bir daha, bu Kanunda yer alan desteklerden
faydalanamaz. Geri ödemesiz sayılan miktarın yapımcı tarafından yasal faizi ile birlikte Bakanlığa geri
ödenmesi halinde, yapımcı, desteklerden faydalanmak üzere tekrar başvuruda bulunabilir.
Geri ödemesini tamamlayan filmin yapımcısına, sonraki başvurusunun kabul edilmesi halinde,
Destekleme Kurulunca verilmesi kararlaştırılan destek miktarı Bakanlıkça % 50'sine kadar artırılabilir.
Destekleme Kurulunca kararlaştırılan destek miktarı, yapım ve yapım sonrası destekler için toplam
giderlerinin % 30'unu, proje destekleri için toplam proje giderlerinin % 50'sini aşamaz. Kurul, senaryo
yazım projelerinde proje giderlerinin tamamının desteklenmesine de karar verebilir.
Bu maddenin uygulanmasına ilişkin usul ve esaslar Bakanlıkça çıkarılacak yönetmelikle belirlenir.
Bakanlık, yukarıda anlatılan destekler yanında, uluslararası alanda ülke tanıtımına yönelik özel
nitelikteki proje ve yapımlar ile ulusal ve uluslararası film festivallerini, film hafta ve günlerini, sinema
alanına ilişkin kültürel ve sosyal amaçlı etkinlikleri ve sinema sektörü çalışanlarını da
desteklemektedir.
Destek sağlanan projelerin geçerli bir sebep olmaksızın; süresinde gerçekleştirilmemesi veya geri
ödemelerin yapılmaması halinde, sağlanan destekler ve alacaklar 6183 sayılı Amme Alacaklarının
Tahsil Usulü Hakkında Kanun hükümlerine göre tahsil edilir.
91
Kanundaki, yukarıda açıklanan hususlar son derece yerinde olmasına rağmen, maalesef uygulamada
başarı sağlanamamıştır. Bakanlıkça destek verilmesi kabul edilen projelerin yapımcıları ve
yönetmenleriyle yapılmak üzere hazırlanan sözleşmeler safhasında bazı sorunlar yaşanmıştır. Önrapor
kapsamında Bakanlık ile yapılan görüşmede, uygulamadaki sorunun, destek için kullanılan bedellerin
Maliye Bakanlığı’nın bütçesinden karşılanması ve bu durumda ödemeye ilişkin şartların da Maliye
Bakanlığı’nın usullerince belirlenmesi olduğu, ifade edilmiştir.
5224 sayılı Kanunun yapımı aşamasında, Avrupa Birliği bünyesinde sinema sektörüne destek için
kurulmuş olan Eurimages destekleri esas alınmıştır. Bu sebeple, Eurimages hakkında kısa bir bilgi
sunmakta fayda bulunmaktadır.
Eurimages
Sinema Avrupa’nın en önemli kültürel miraslarından biri olması yanında aynı zamanda bir endüstridir
ve bu sebeple Avrupa Konseyi hem kültürel mirasını etkin bir şekilde korumak hem de bu endüstrinin
gelişimini desteklemek amacıyla sinema sektörüne destek sağlamaktadır.
Eurimages yukarıda bahsedilen amaçlar doğrultusunda, Avrupa Konseyi tarafından, Avrupa sinema
eserlerinin ortak yapımı, dağıtımı ve gösterimi için kurulmuş bir fondur. 1988 yılında kısmi anlaşmayla
kurulan fonun, şu anda Türkiye’nin de arasında bulunduğu 30 üyesi bulunmaktadır.
Eurimages birden çok amaç doğrultusunda kurulmuştur. Fonun ilk amacı kültüreldir, ortak kökleri tek
bir kültür varlığının kanıtı olan Avrupa toplumunun çeşitli yüzlerini yansıtan çalışmaları
desteklemektir. İkincisi ekonomiktir, fon ticari başarısı da göz önüne alınarak sinemanın bir sanat dalı
olduğunu ve bu yönde davranılması gerektiğini bu sektöre yatırım yaparak göstermeye çalışmaktadır.
Eurimages 3 ayrı alanda destek sağlamaktadır:
1.ortak yapımlar için destek
2.filmlerin dağıtımı için destek
3.sinemalar için destek
92
Fon kaynaklarının (üye devletlerin katkılarından oluşan) yaklaşık yüzde 90’lık çoğunluğu ortak
yapımları desteklemektedir. 1988 yılında ki kuruluşundan bu yana Eurimages 900’den fazla uzun
metrajlı ortak yapım film ve belgeseli desteklemiştir.
Eurimages en az 70 dakika uzunluğunda olan uzun metrajlı filmleri ve animasyonları desteklemektedir.
Ortak Yapımlara destek sağlandığı için, destek almak isteyen tüm projelerin Fona üye en az iki farklı
üye ülke tarafından sunulması gerekmektedir. Katılımcıların paylarının ortak yapımın toplam
bütçesinin %80’ini aşmaması, %10’dan az olmaması gerekmektedir.
Filmin yönetmeninin Avrupa vatandaşı, Avrupa Konseyi’ne üye ülkelerden birine ait geçerli bir
pasaport taşıması veya Avrupa’da yerleşik bulunması gerekmektedir. Projenin Avrupalı karakteri,
Sinematografik Ortak Yapımlarla İlgili Avrupa Sözleşmesi’nde belirtilen temel sistemi baz alarak
değerlendirilmelidir.
Yönetim Kurulu projeler seçerken öncelikle Fonun kültürel ve ekonomik amaçlarını göz önünde
bulundurur. Böylece aşağıdaki temel seçim kriterlerini baz alarak yapılan başvuruların karşılaştırmalı
analizini yapar:
- projelerin sanat değeri
- yönetmenin, yapımcının, sanat ve teknik ekibinin deneyimi
- projenin sirkülasyon (satış miktarı) potansiyeli
- projenin ekonomik potansiyeli
- Ortak yapımcılar arasındaki sanat ve/veya teknik işbirliği
- Projenin onaylanmış finansman düzeyi
Destek, faizsiz kredi olarak geri ödenebilir şekilde verilmektedir. Yani, krediyi alan yapımcı filmden
elde ettiği gelir ile giderleri karşılar ve bunun üzerine kar eder ise Eurimages’dan aldığı krediyi geri
ödemektedir. Aksi halde, geri ödeme yapılmamaktadır.
Ülkemizin de katkıda bulunduğu Eurimages’dan alınmış olan destek miktarı şöyledir :
93
Tablo IV. Eurimages Katkı Payları ve Alınan Yardım
YILI
AİDAT MİKTARI
ALINAN YARDIM
1990
1.000,000 FF
4,800,000 FF
1991
3.000,000 FF
6,250,000 FF
1992
4.500,000 FF
1,750,000 FF
1993
4.500,000 FF
5,400,000 FF
1994
4.500,000 FF
6,800,000 FF
1995
4.500,000 FF
10,600,000 FF
1996
4.500,000 FF
8,000,000 FF
1997
4.500,000 FF
9,550,000 FF
1998
4.500,000 FF
9,300,000 FF
1999
6.000,000 FF
5,800,000 FF
2000
6.000,000 FF
6,650,000 FF
2001
6.000,000 FF (914.964 Euro)
1,019,000 Euro
2002
914.694 Euro
1,838,000 Euro
2003
914.000 Euro
1,690,970 Euro
2004
1.000,000 Euro
1,477,400 Euro
Kaynak : Kültür ve Turizm Bakanlığı
Türkiye Eurimages'a üye olduğundan bu yana (2004 yılı sonuna kadar) ödediği toplam aidat
53.500.000FF+2.828.694€'dur.
Aldığı
yardım
toplamı
ise
(2004
yılı
sonuna
kadar)
74.900.000FF+6.020.370€’dur.
Tablo V. 1990-2004 Yılları Arasında Eurimages’dan Alınan Destek Miktarı ve Türleri
Destek Türü
Adet
Toplam destek miktarı:
Uzun Metrajlı Film
65
59.280.000 FF+4.529.770€
Belgesel Film
5
2.080.000 FF
Türkiye’de dağıtım desteği alan Avrupa Filmleri
209
7.720.000 FF +500.600€
Avrupa’da dağıtım desteği alan Türk Filmleri
2
480.000 FF
Destek sağlanan sinema salonları
81
6.800.000 FF +895.000€
Kaynak : Kültür ve Turizm Bakanlığı
94
9.5.5225 sayılı Kültür Yatırım ve Girişimlerini Destek Kanunu
5225 sayılı Kanunun amacı; bireyin ve toplumun kültürel gereksinimlerinin karşılanmasını; kültür
varlıkları ile somut olmayan kültürel mirasın korunmasını ve sürdürülebilir kültürün birer öğesi haline
getirilmesini; kültürel iletişim ve etkileşim ortamının etkinleştirilmesini; sanatsal ve kültürel değerlerin
üretilmesi, toplumun bu değerlere ulaşım olanaklarının yaratılması ve geliştirilmesini; ülkemizin kültür
varlıklarının yaşatılması ve ülke ekonomisine katkı yaratan bir unsur olarak değerlendirilmesi,
kullanılması ile kültür merkezlerinin yapımı ve işletilmesine yönelik kültür yatırımı ve kültür
girişimlerinin teşvik edilmesini sağlamaktır.
Kanun, uygulamaya yönelik olarak, kültür varlığı ve somut olmayan kültürel miras ayrımını yapmıştır.
Kültür varlığı, 2863 sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu kapsamında korunması
gerekli taşınmaz kültür varlıklarını ifade ederken, somut olmayan kültürel miras tanımı, sözlü kültür
ortamlarında halk tarafından yaratılan ve halkbilimi araştırmaları içinde yer alan; sözlü anlatımlar ve
sözlü gelenekler, gösteri sanatları, toplumsal uygulamalar, ritüel ve festivaller, halk bilgisi, evren ve
doğa ile ilgili uygulamalar, el sanatları geleneği gibi kültürel ürünleri ve üretim süreçlerini ifade
etmektedir.
Kanunun tanımlar maddesine göre ;
Kültür merkezi: Bireyler arasında sosyal ve kültürel iletişim ve etkileşim ortamlarının kurulması ile
ulusal kültürün yaşatılması temel amaçlarına dönük olmak üzere; asli unsur olarak güzel sanatlar,
sinema, geleneksel ve çağdaş el sanatları gibi her türlü kültürel ve sanatsal faaliyetlerden en az
birkaçının üretildiği, sergilendiği, bunların eğitim, öğretim ve bilimsel çalışmalarının yapıldığı
bölümler ile sağlık, spor, eğitim ve alışveriş gibi gereksinimlerin karşılandığı birimlerin de bulunduğu
yapıları,
Kültür yatırımı: Bu Kanunun amacı doğrultusunda, kültür merkezleri ile her türlü kültürel ve sanatsal
faaliyetlerin üretildiği, sergilendiği, eğitim ve öğretimi ile bunlarla ilgili bilimsel çalışmaların yapıldığı
alan, yapı ve mekânların yapımına, teknolojik alt yapıların kurulmasına veya donatılmasına yönelik
yatırım faaliyetleri,
95
Kültür girişimi: Bu Kanunun amacı doğrultusunda, kültür merkezlerinin işletilmesi veya her türlü
kültürel ve sanatsal faaliyetlerin üretilmesi, sergilenmesi, eğitim ve öğretimi ile bunlara ilişkin bilimsel
çalışmaların yapılması faaliyetleri ile bu faaliyetlerin yapıldığı alan, yapı veya mekânların işletilmesini,
ifade etmektedir.
Görüleceği üzere, Kanun’un uygulamasında temel olan kavramlar, etkin bir uygulamaya imkân
sağlamak için oldukça geniş olarak tarif edilmiştir.
Kanun, teşvik konularını birkaç ana başlık halinde sıralamaktadır. Bunlar :
-
Kültür merkezlerinin yapımı, onarımı ve işletilmesi.
-
Kütüphane, arşiv, müze, sanat galerisi, sanat atölyesi, film platosu, sanatsal tasarım ünitesi,
sanat stüdyosu ile sinema, tiyatro, opera, bale, konser ve benzeri kültürel ve sanatsal
etkinliklerin ya da ürünlerin yapıldığı, üretildiği veya sergilendiği mekânlar ile kültürel ve
sanatsal alanlara yönelik özel araştırma, eğitim veya uygulama merkezlerinin yapımı, onarımı
veya işletilmesi.
-
2863 sayılı Kanun kapsamındaki taşınmaz kültür varlıklarının, bu Kanunun amacı
doğrultusunda kullanılması.
-
Kültür
varlıkları
ile
somut
olmayan
kültürel
mirasın
araştırılması,
derlenmesi,
belgelendirilmesi, arşivlenmesi, yayınlanması, eğitimi, öğretimi ve tanıtılması faaliyetleridir.
Kanunda yer alan teşvik konularında sağlanan teşvik unsurları ise özetle şöyledir :
-
Taşınmaz mal tahsisi.
-
Gelir vergisi stopajı indirimi. (Münhasıran belgeli yatırım veya girişimde çalıştırılacak işçilerin
ücretleri üzerinden hesaplanan gelir vergisinin, yatırım aşamasında üç yılı aşmamak kaydıyla %
50'si, işletme aşamasında ise yedi yılı aşmamak kaydıyla % 25'i, verilecek muhtasar beyanname
üzerinden tahakkuk eden vergiden terkin edilir.)
-
Sigorta primi işveren paylarında indirim. (Münhasıran belgeli yatırım veya girişimde
çalıştırılacak işçilerin, 506 sayılı Sosyal Sigortalar Kanununun 72 ve 73 üncü maddeleri
uyarınca prime esas kazançları üzerinden hesaplanan sigorta primlerinin işveren hissesinin,
96
yatırım aşamasında üç yılı aşmamak şartıyla % 50'si, işletme aşamasında ise yedi yılı aşmamak
şartıyla % 25'i, Hazinece karşılanır.)
-
Su bedeli indirimi ve enerji desteği. (Kültür yatırımı ve girişimleri; su ücretlerini yatırım veya
girişimin bulunduğu yörede uygulanan tarifelerden en düşüğü üzerinden öderler. Bu yatırım
veya girişimin elektrik enerjisi ve doğal gaz giderlerinin % 20'si beş yıl süreyle Hazinece
karşılanır)
-
Yabancı uzman personel ve sanatçı çalıştırabilme. (Belgeli yatırım veya girişimlerde, Bakanlık
ve İçişleri Bakanlığının görüşü alınarak Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığınca verilen izinle
yabancı uzman personel ve sanatçı çalıştırılabilir. Ancak bu şekilde çalıştırılan yabancı
personelin sayısı toplam personelin % 10`unu aşamaz.)
-
Hafta sonu ve resmi tatillerde faaliyette bulunabilme.
Kanundaki bir diğer önemli hüküm, Kültür merkezlerinin yol, su, kanalizasyon, doğalgaz, elektrik,
telekomünikasyon ve diğer altyapı ihtiyaçlarının ilgili kamu kuruluşlarınca öncelikle tamamlanması
zorunluluğuna işaret eden maddedir.
9.6.Yazılım Destekleri
Bilgi toplumunun en önemli üretim ve tüketim dinamiği yazılımdır. Yazılım sayesinde ağ erişimi,
terminaller ve diğer üretim ve tüketim araçları kullanılabilir, değiştirilebilir ve ihtiyacı karşılamaya
uygun hale getirilebilir kılınmaktadır. Bilgi toplumu evrimini gerçekleştirmek için bir ülkenin
gerçekleştirmesi gereken en önemli kriterlerden biri yazılım üretim ve tüketim seviyesinin optimal
düzeye getirilmesidir. Yazılım tüketimi politikası oluşturulurken, yerel girişimcilerin piyasada
uluslararası firmalarla rekabet edebilecek durumda bulunmasına ve kayıt dışı yazılım tüketiminin
engellenmesine özellikle dikkat edilmelidir.
Günümüz koşullarında ülkemiz yazılım sektörünün üretken ve gelişen bir sektör olduğunu söylemek
oldukça güç olacaktır. Oysa Türkiye genç nüfusu, bilgisayar okuryazarlığı ve internet kullanım oranları
göz önüne alındığında başarılı bir yazılım üreticisi olmak için gerekli koşullara sahiptir. Yazılım
konusunda yeterli üretimin sağlanamamasının sebepleri arasında, sektörde yazılım Ar-Ge ile ilgili
gerekli yatırımın yapılmaması ve yazılıma özel istihdam için gerekli ortamın yaratılmamış olması
97
sayılabilir. Bu sebepleri ortaya çıkaran en önemli etkenler ise ülkemizdeki korsan yazılım kullanımının
yüksek oranlarda olması ve yazılım pazarının rekabetçi bir pazar seviyesine ulaşamamış olmasıdır.
2003 ve 2004 yılı verilerine göre Türkiye’deki korsan yazılım kullanım oranları %66 seviyesindedir47.
Her iki yılda da korsan kullanım oranlarının aynı olmasına rağmen bilgisayar satışlarının artması
sebebiyle zararın boyutu büyümektedir. 2003 yılında korsan yazılım sebebiyle uğranılan zarar 127
milyon $ iken 2004 yılında zarar 182 milyon $’a çıkmıştır. Yüksek oranda korsan kullanım, özellikle
piyasadaki küçük ve orta ölçekli yazılım üreticilerinin gerekli karı elde etmesini ve yazılıma yatırım
yapmasını engellemekte ve yeni oyuncuların piyasaya girişini durdurmaktadır. Korsan kullanımı
engelleme konusunda gerekli yasal düzenleme FSEK’da yapılan değişikliklerle ortaya konulmuş
olmasına rağmen organizasyonel anlamda bazı eksikliklerin bulunduğu, uygulamada karşılaşılan
sorunlar doğrultusunda gözlemlenmektedir. Korsan kullanımla etkin mücadelenin sağlanabilmesi için
devlet temelli çözüm yollarının yanı sıra sektörün kendi inisiyatifi ile oluşturduğu yapıların da etkin
mücadelesi gerekmektedir. Bu noktada meslek birliklerinin hem sektör içerisinde ortak bir politika
belirlenmesini sağlayıcı bir organ olmaları hem de yasadan kaynaklanan hak ve yetkileri doğrultusunda
korsanla mücadele konusunda en etkili organ olacakları aşikârdır. FSEK 42 maddesi ile düzenlenen
meslek birlikleri kolektif hak yönetimi açısından yetkili kılınan organlardır. Kolektif hak yönetimi
kapsamında meslek birliklerinin üyelerinin ortak çıkarlarını korumak, haklarının idaresini ve takibini
yapmak gibi yetkileri bulunmaktadır. Bu doğrultuda yazılım sektörüne yönelik olarak faaliyet
gösterecek bir meslek birliği yasal yetkilerini kullanarak korsan kullanımla mücadelede en etkin organ
durumuna gelecektir. Yazılım konusunda faaliyet gösterecek meslek birliğinin hedeflenen etkinliğe
kavuşabilmesi için faaliyetleri ile ilgili kamu kurumları tarafından desteklenmesi ve gerekli işbirliğinin
sağlanması gerekmektedir.
Ülkemizdeki yazılım sektörünün gelişmesinin sağlanabilmesi için ikinci önemli etken yazılım pazarının
rekabetçi bir pazar haline getirilmesidir. Ülkemizde özellikle yerli yazılım üreticilerinin mevcut
koşullarda pazarda yer edinebilmesi oldukça güçtür. Bu durum ancak yazılım üreticilerine Ar-Ge,
istihdam, eğitim gibi kendilerini geliştirebilecekleri ve farklılık yaratabilecekleri alanlarda devlet eliyle
destek olunması sayesinde ortadan kaldırılabilecektir. Ancak bilindiği üzere devlet tarafından
sağlanacak destekler ancak bazı şartlarla sağlanabilmekte ve bu şartların yerine getirilmesi adına pazar
yapısının bozulmaması ve rekabetin sürdürülebilmesi için bazı temel kriterlere uyulması
47
First Annual BSA and IDC Global Software Piracy Study, Temmuz 2004, Second Annual BSA and IDC Global Software
Piracy Study, Mayıs 2005
98
gerekmektedir; bu kriterler gerekli devlet desteğinin verileceği pazarda bazı koşulların bulunmasına
bağlıdır. Buna göre devlet desteğinin sağlanabilmesi için ilgili pazarda rekabetçi ortamın bulunmaması
ve/veya ilgili pazarda devlet desteği ile elde edilecek gelişimin kamu yararı ve bağlı diğer pazarların
gelişimi sonucunu doğurabilecek nitelikte olması gerekmektedir48. Yukarıda açıklandığı gibi
ülkemizdeki yazılım pazarının gelişmesi bilgi toplumuna dönüşümde ilgili bütün kurumları olumlu
şekilde etkileyecektir ayrıca yazılım pazarı mevcut durumda rekabetçi bir pazar da değildir; bu
sebeplerden ötürü ülkemizdeki yazılım sektörü devlet desteğinin sağlanması için gerekli şartlara
sahiptir.
Dünyada yazılım sektörüne devlet desteklerinin sağlanması sonucunda ortaya çıkan gelişmelere
bakıldığında İrlanda ve Hindistan oldukça çarpıcı örnekler olarak karşımıza çıkmaktadırlar. Önce
İrlanda %12.5 kurumlar vergisi oranı ile Avrupa’daki en düşük kurumlar vergisi oranına sahip olan
ülkedir. İrlanda Ar-Ge çalışmasında bulunan firmalara bu çalışmalarındaki harcamalardan dolayı üç
yıla kadar vergi ertelemesi ve 650.000 Euro’ya kadar teşvik sağlamaktadır. Hindistan ise teknoparklar
içerisinde bulunan firmalarına gümrük muafiyeti uygulamaktadır. Hindistan ve İrlanda’nın inovasyon
teşvikleri ve yazılım sektörüne yönelik politikaları incelendiğinde, bu ülkelerin yazılım sektörüne
yatırım sayesinde büyük başarılar elde etmesinin arkasında, doğru planlanan devlet teşvikleri ile
organizasyonel ve idari açıdan iyi planlanan teknoparklar bulunduğu görülmektedir.
Ülkemizde yazılım konusunda devlet destekleri teknoloji geliştirme bölgeleri içerisinde yer alan
kuruluşlara sağlanan destekler ve ilgili kamu kurumları tarafından sağlanan destekler olmak üzere ikiye
ayrılmaktadır. Yazılım konusunda sağlanan en önemli teşvikler Teknoparkların kurulmasıyla ilgili
4691 sayılı Teknoloji Geliştirme Bölgeleri Kanunu49‘nda bulunan hükümlerle getirilmektedir.
Kanunun amacı ilk maddesinde tanımlanmıştır. Bu maddeye göre Kanunun amacı, üniversiteler,
araştırma kurum ve kuruluşları ile üretim sektörlerinin işbirliği sağlanarak, ülke sanayinin uluslararası
rekabet edebilir ve ihracata yönelik bir yapıya kavuşturulması maksadıyla teknolojik bilgi üretmek,
üründe ve üretim yöntemlerinde yenilik geliştirmek, ürün kalitesini veya standardını yükseltmek,
verimliliği artırmak, üretim maliyetlerini düşürmek, teknolojik bilgiyi ticarileştirmek, teknoloji yoğun
üretim ve girişimciliği desteklemek, küçük ve orta ölçekli işletmelerin yeni ve ileri teknolojilere
uyumunu sağlamak, Bilim ve Teknoloji Yüksek Kurulunun kararları da dikkate alınarak teknoloji
48
49
Avrupa Komisyonu “İnovasyon için Devlet Yardımları İstişare Belgesi” Tebliği Tasarısı
Kabul tarihi.26.06.2001 / 5035 sayılı Kanunla değişik.
99
yoğun alanlarda yatırım olanakları yaratmak, araştırmacı ve vasıflı kişilere iş imkânı yaratmak,
teknoloji transferine yardımcı olmak ve yüksek/ileri teknoloji sağlayacak yabancı sermayenin ülkeye
girişini hızlandıracak teknolojik alt yapıyı sağlamaktır.
Kanun içinde yazılım tanımı şöyle yapılmıştır :
“Yazılım: Bir bilgisayar, iletişim cihazı veya bilgi teknolojilerine dayalı bir diğer cihazın
çalışmasını ve kendisine verilen verilerle ilgili gereken işlemleri yapmasını sağlayan komutlar
dizisinin veya programların ve bunların kod listesini, işletim ve kullanım kılavuzlarını da içeren
belgelerin ve hizmetlerin tümünü” ifade eder.
Kanunun 8. maddesinde yazılım üreticilerinin vergi muafiyetleri ile ilgili hükümler bulunmaktadır.
Maddeye göre, teknoloji bölgesinde yer alan gelir ve kurumlar vergisi mükelleflerinin, münhasıran bu
Bölgedeki yazılım ve AR-GE'ye dayalı üretim faaliyetlerinden elde ettikleri kazançları, faaliyete
geçilmesinden itibaren beş yıl süre ile gelir ve kurumlar vergisinden müstesnadır. Yine, bölgede çalışan
araştırmacı, yazılımcı ve AR-GE personelinin bu görevleri ile ilgili ücretleri de, Bölgenin kuruluş
tarihinden itibaren on yıl süre ile her türlü vergiden istisnadır50.
Kanunun 7. maddesinde ise Teknopark içinde yer alan şirketlerin üniversite öğretim elemanlarını
istihdam etmesiyle ilgili hükümler bulunmaktadır. Maddeye göre, Kamu kurum ve kuruluşları ile
üniversite personelinden Bölgede yer alan faaliyetlerde araştırmacı personel olarak hizmetine ihtiyaç
duyulanlar, çalıştıkları kuruluşların izni ile sürekli veya yarı zamanlı olarak çalıştırılabilirler. Yarı
zamanlı görev alan öğretim üyesi, öğretim görevlisi, araştırma görevlisi ve uzmanların bu hizmetleri
karşılığı elde edecekleri gelirler, üniversite döner sermaye kapsamı dışında tutulur. Sürekli olarak
istihdam edilecek personele kurumlarınca aylıksız izin verilir ve kadroları ile ilişkileri devam eder.
Ayrıca, öğretim elemanları Üniversite Yönetim Kurulunun izni ile yaptıkları araştırmaların sonuçlarını
ticarileştirmek amacı ile bu bölgelerde şirket kurabilir, kurulu bir şirkete ortak olabilir ve/veya bu
şirketlerin yönetiminde görev alabilirler
50
Muafiyetler 5035 sayılı Kanun ile değiştirilerek 31.12.2013 tarihine kadar uzatılmıştır.
100
Uygulamada Teknoloji Geliştirme Bölgeleri Kanunu’ndan gerekli faydanın elde edilebilmesi için bazı
önlemlerin alınması ve konuyla ilgili gerekli çalışmaların yapılması gerekmektedir. Bu doğrultuda
özellikle yazılım üretimi ile ilgili gelişmenin sağlanabilmesi için yazılım sektörüne özel bir teknopark
kurulmalı ve bu teknopark, pazarlama, eğitim, tanıtım ve kümeleşme esasları önceliğinde yapılanacak
bir yönetim politikasına sahip olmalıdır.
Ayrıca Kanun’da gerekli değişiklikler yapılarak AB’nin konuya ilişkin politikasına uyumlu olacak
şekilde mali desteklerin sadece yazılım üretimi ve Ar-Ge çalışmalarına değil tüm inovatif temelli
süreçlere uygulanması gerekmektedir. Burada önemli olan husus inovasyonun tanımının Kanun’la
yapılması gerektiğidir; tanım yapılırken bilimsel, teknolojik, organizasyonel, finansal ve ticari
faaliyetler inovasyon kavramı altında yer alabilmelidir.
Teknoloji Geliştirme Bölgeleri Kanunu’nda belirtilen teşviklerin yanı sıra ülkemizde KOSGEB, Dış
Ticaret Müsteşarlığı, Hazine Müsteşarlığı ve TTGV tarafından Ar-Ge, istihdam, eğitim, sınai hakların
tescili ve yurtdışındaki faaliyetlerle ilgili olarak yazılım firmalarına destek sağlanmaktadır.
Dış Ticaret Müsteşarlığı da ülkede yazılım ihracatının arttırılması ve sektörün güçlendirilmesi için bazı
çalışmalar yapmaktadır. “Sürdürülebilir ihracat artışını sağlayacak ihracat yapısını oluşturmak”
amacıyla hazırlanan “İhracat Stratejik Planı”nın 2.4 no’lu stratejik amacı “Bilişim ve Yazılım
Alanındaki Teknoloji Üretimlerinin Gelişmesi ve Dış Pazarlara Açılması” şeklindedir. 2.4 no’lu
stratejik amaç “ulaşılan bilgi birikimi ve nitelikli işgücü ile gelişim gösteren ülkemiz yazılım ürün ve
hizmetlerinin, ülkemizde sahiplenilerek tercih edilmesi, başta KOBİ’ler olmak üzere kullanımının
yaygınlaştırılması, aynı zamanda bu alandaki yatırımların arttırılarak standartlarının yükseltilmesi” ve
“yabancı yatırımların ülkemizde yapılmasını teşvik ederek, kurulacak ortaklıklarla, yerli yazılım
sanayinin uluslararası alanda rekabet edebilecek bilgi ve deneyime sahip olmasının sağlanması”
hedeflerini ortaya koymaktadır. 2.4 no’lu stratejik amaç doğrultusunda bir çalışma grubu kurulmuş ve
bu çalışma grubu “Yazılım Envanteri'nin Oluşturulması Projesi”ni geliştirmiştir. Proje çalışmaları
halen devam etmekle birlikte projenin tamamlanması ile birlikte sektör, firma ve potansiyeline yönelik
istatistiki sonuçlar elde edilecek, firmalar arasından ihracat yapan, ihracata yönelen ve de ihracat
potansiyeli olan firmaların tesbiti ve analizleri yapılarak dışa açılmaları konusunda destek olunacak ve
Türkiye’nin yıllık yazılım ihracat hedefleri, sonuçları ve potansiyeli konusunda rakamsal sonuçlar
alınacaktır.
101
Dış Ticaret Müsteşarlığı ayrıca 98/10 sayılı Ar-Ge Yardımına İlişkin Tebliğ çerçevesinde 1/08/2005
tarihinde Türkiye Bilimsel ve Teknik Araştırma Kurumu (TÜBİTAK) ve 17/06/2005 tarihinde Türkiye
Teknoloji Geliştirme Vakfı (TTGV) ile protokoller imzalayarak, firmaların bir süredir geciken Ar-Ge
desteği ödemelerini 8/08/2005 tarihi itibariyle tekrardan başlatmıştır. Müsteşarlık tarafından sağlanan
Ar-Ge destekleri kapsamında yeni bir ürün üretme veya üretimle ilgili bir teknik geliştirme amacıyla
planlanan projelerin Ar-Ge giderlerinin en fazla %60’ı TÜBİTAK kanalıyla hibe şeklinde
karşılanabilmekte veya %50’sine kadar TTGV aracılığıyla ve geri ödenmesi koşuluyla sermaye desteği
sağlanmaktadır.
102
10.ESER SAHİPLERİ VE BAĞLANTILI HAKLAR ALANINDA EKONOMİK BOYUTUN
ÖLÇÜMÜ
10.1.Giriş
Bilindiği gibi teknolojinin de gelişmesi ile eser sahibinin hakları ve bağlantılı haklar alanında önemli
değişimler ve gelişmeler yaşanmış, maddi olmayan üretim faktörlerinin rolü daha iyi anlaşıldıkça, fikri
mülkiyet kavramına yönelik ilgi de artmıştır.
Bir süre öncesine kadar soyut bir hukuki kavram olarak algılanan “eser sahibinin hakları ve bağlantılı
haklar” kavramı, bu gün artık giderek sayısız insanın günlük hayatının bir parçası haline gelmiştir.
Bugüne kadar daha çok hukuki yönüyle ele alınan eser sahibinin hakları ve bağlantılı haklara ilişkin
araştırmalar, sağlanacak koruma, ihlal halleri, yaptırımlar gibi hususları içermekte idi. Ancak işin
üretim, dağıtım, tüketim, lisanslama, devir, yatırım, ticari ilişki yönü giderek belirginleştiğinden
zamanla çalışmalar eser sahibinin hakları ve bağlantılı hakların ekonomik özelliklerine odaklanmaya
başladılar. Zira bu haklar, yapısı gereği, değişik pazarlardaki yaratıcılık içeren faaliyetler için daha
güvenli ve istikrarlı bir ortam sağlamakta, yaratıcılık ve bilgiye dayanan endüstri, yatırım ve istihdam
alanların büyüme ve üretkenliği için önem arz etmektedir.
Bu noktada; önemli olan ve dikkat çekilmesi gereken husus şudur ki, global ekonomi baz alındığında
eser sahibinin hakları ve bağlantılı hakların koruması; sadece müzik, yayıncılık, film, yazılım gibi
endüstrilerin tamamına temel teşkil etmekle kalmayıp, diğer pek çok sektörel faaliyeti de
etkilemektedir. Bu haklara ilişkin korumaya konu olan alanların kapsamı özellikle sayısal teknoloji
sayesinde genişlemiş, yazılım, multimedya ve diğer teknoloji tabanlı ürünlerden elde edilen ekonomik
kazançlar kayda değer seviyelere ulaşmıştır. Bu anlamda, eser sahibinin hakları ve bağlantılı haklar,
ekonomik büyüme, istihdam yaratma ve ticari hayatı canlandırma için güçlü bir kaynak teşkil
etmektedir.
Ancak; eser sahibinin hakları ve bağlantılı hakların kültürel ve bilişimsel sektörlerde ekonomi
üzerindeki geniş kapsamlı ve olumlu etkisine rağmen; çeşitli sektör ve faaliyetlerin fikri haklarla ilintili
gizli unsurlar genelde istatistiksel ve ekonomik anlamda açık olarak tanımlanmış değildir.
103
10.2.Eser Sahibinin Hakları ve Bağlantılı Haklar Alanında Ekonomik Boyut Neden Ölçülmelidir?
Eser sahibinin hakları ve bağlantılı hakların ekonomik anlamda öneminin artmasının sebebi, gelişmiş
ülkelerde yer alan çok geniş çeşitlilikte endüstrilerde bilgi ve iletişim teknolojilerinin değer yaratmada
başlıca temel haline gelmesidir. Sanayi toplumundan bilgi yaratımına, bilginin işlenmesi, yayılması ve
kullanılmasına dayanan bilgi toplumuna geçiş; genel olarak fikri hakları ve özelde eser sahibinin
hakları ve bağlantılı hakları 21. yüzyıl ekonomik gelişiminin merkezine yerleştirmiştir. Eser sahibinin
hakları ve bağlantılı haklar temelli endüstriler, bilgi toplumundaki diğer ekonomik sektörlerde
kullanılan merkezi bilgiyi sağlamaktadır.
Eser sahibinin hakları ve bağlantılı haklar temelli endüstrilerin ekonomik etkilerini ölçmek, bu
endüstrilerin önemini tam olarak ortaya koyabilmek için gereklidir. Ayrıca, gerek ülke içi diğer
endüstriler ile karşılaştırma yapabilmek ve gerekse uluslar arası alanda bulunulan yeri tespit edebilmek
için bu ölçüm yapılmalıdır.
Eser sahibinin hakları ve bağlantılı hakların ekonomik değeri ortaya konulup anlaşıldığında, siyasiler
de bu endüstrilerin gelişimini teşvik edecek ve hakların korunmasından kullanılmasına kadar
çeşitlendirilebilecek tüm hukuki ve endüstriyel kalkınma politikalarını belirleyebileceklerdir.
Eser sahibinin hakları ve bağlantılı hakların hukuki yönleri ile ekonomik yönlerinin kesiştikleri noktada
iki yön arası kurulan bağlantı ve bu hakların koruyuculuk ilkesi; yeni ve önemli endüstrilerin ortaya
çıkmasına ve bu haklara dayanan endüstrilerin diğer endüstrilere nazaran daha çok ve daha çabuk
büyüme göstermesine katkıda bulunduğunu ortaya koymuştur. Bu yöndeki gelişmeyi desteklemek için,
son yıllarda eser sahibinin hakları ve bağlantılı haklara dayanan endüstrilerin ölçülmesine ilişkin çeşitli
çalışmalar hızlandırılmıştır.
Geçen yıllar içerisinde bazı ülkeler ve akademisyenler tarafından fikri hakların kültürel endüstriler ve
bilişim endüstrileri aracılığı ile yerel ekonomiye katkılarını yansıtan çalışmalar başlatılmasına rağmen,
metodolojik kısıtlamalar ve güvenilir verilerin yetersizliği gibi engellerle karşılaşılmış ve istenen
sonuca ulaşılamamıştır.
104
Ülkemizde fikri haklar temelli endüstrinin GSYİH içindeki payının; yaratmış olduğu katma değerin;
istihdam seviyesinin ve ithalat ile ihracat içindeki payının ölçümü büyük önem taşımaktadır.
Evvelemirde, sektörü tanımadan sektörün gelişimi yönünde politikalar üretebilmek mümkün değildir.
İkinci olarak, ölçülebilir hedefler konabilmesi için, sektöre ilişkin gerçekçi verilerin elde edilmesi
zorunludur. Üçüncü olarak, uluslararası alandaki yerimizi tespit edebilmek ve rekabet gücümüzü
belirlemek için bu verilere ihtiyaç bulunmaktadır. Özellikle, Avrupa Birliği’ne üyelik sürecinde, ulusal
çıkarlarımız doğrultusunda bir politika oluşturabilmemiz ve önceliklerimizi tespit edebilmemiz için bu
verilere ulaşmak hayati önem taşımaktadır.
Ancak, bu yönde ölçüm ve değerlendirme konusu dünyada da yeni bir konu olup, henüz standartları
tam olarak belirlenmiş değildir. Bununla beraber, eser sahibinin hakları ve bağlantılı hakların ve
bunlara dayanan endüstrilerin ekonomiye olan katkılarına ilişkin olarak yapılacak performans
değerlendirmelerine ilişkin üç belli başlı çalışmaya incelenmiştir. Bunlar sırasıyla WIPO tarafından
2003 yılında yayınlanan “Eser Sahibinin Hakları ve Bağlantılı Haklara Dayanan Endüstrilerin
Ekonomik Katkısının İncelenmesine Yönelik İlkeler” isimli çalışma, Avrupa Komisyonu için
hazırlanan ve 20 Ekim 2003 yılında “Eser Sahibinin Hakları ve Komşu Haklarının Avrupa
Ekonomisine Katkıları” adı altında yayınlanan rapor ve Amerika Birleşik Devletlerinde “ABD
Ekonomisinde Eser Sahibinin Hakları ve Bağlantılı Haklar Endüstrileri” başlıklı, 2004 tarihli rapordur.
Bu konuda çalışmalar hızla devam etmekte ve tüm ülkelerce kabul edilebilecek standartlar
belirlenmektedir. Bu yöndeki çalışmalara, Birleşmiş Milletler öncelik yaptığından, WIPO’nun
çalışması daha ayrıntılı olarak incelenmelidir.
10.3.WIPO Eser Sahibinin Hakları ve Bağlantılı Haklara Dayanan Endüstrilerin Ekonomik
Katkısının İncelenmesine Yönelik İlkeler51
10.3.1.Genel Olarak
WIPO, Eser Sahibinin Hakları ve Bağlantılı Haklara Dayanan Sektörlerin Ekonomiye Katkılarına
yönelik 2003 tarihli inceleme raporunda; eser sahibinin hakları ve bağlantılı haklar temeline dayanan
sektörlerin yerel ekonomiye katkılarının tanımlanması için bir metodoloji geliştirmiş ve ekonomik
51
http://www.wipo.org/copyright/en/publications/pdf/copyright_pub_893.pdf
105
gelişimde fikri mülkiyetin rolünün daha iyi anlaşılması için söz konusu katkıların ekonomik verilere
dayanılarak ölçülmesi anlamında, bu alandaki yerel ve bölgesel deneyimlerden faydalanarak çeşitli
yaklaşımlar ortaya koymuştur.
WIPO, bu çalışmasında amacını aşağıdaki gibi belirlemiştir:

fikri haklar temelli endüstrilerin incelenmesine yönelik deneyimlerin özetlenmesi,

ulusal yaratıcı sektörün ve bilişim sektörünün boyut ve ekonomik katkısına ilişkin ileride
gerçekleştirilecek incelemelerde dikkate alınmak ve uygulanmak üzere ilkeler, tavsiye ve
inceleme metotları niteliğinde pratik bir belgenin oluşturulması

ileride gerçekleştirilecek incelemeler arasında mukayese yapılabilmesi için, güvenilebilir veri
ve ortak metodolojiler üzerinde oluşturulacak bir temel yaratılması
10.3.2.WIPO Sisteminde Eser Sahibinin Hakları ve Bağlantılı Hakların Ekonomik Değeri:
Korunan bir esere ilişkin olarak eser sahibine diğer kişilere korunan eserin kullanılması yetkisini
verebilmesi amacıyla tanınan “Münhasır Haklar” daha çok ekonomik haklar olarak tanınmakta ve eser
sahibinin eserin başkaları tarafından kullanılmasından mali kazanç elde etmesine imkan vermektedir.
Çoğaltma, tercüme, işleme, yayınlama, kamuya iletme, dağıtım, kiralama gibi haklar başlıca münhasır
haklardandır. Bağlantılı haklar ise; eser sahiplerinin eserlerini kamuya iletme ve yaymasında yardımcı
olanlara sağlanan münhasır nitelikte haklardır.
Ekonomik bir işlem çeşitli pazar faktörlerinin belirlediği değerleri taşıyan pek çok hak içermektedir. Bu
bağlamda yukarıda tanımlanan haklar da ekonomik işlemlerin gerçekleştiği hukuki çerçeveyi
belirlemekte ve farklı pazarlarda farklı şekilde uygulanmaktadır.
Yaratıcılığı, sosyal ve teknolojik ilerlemeyi teşvik etmesi sebebiyle eser sahibinin hakları ve bağlantılı
haklar, refah, büyüme ve gelişmeyi artırmakta, ticarete imkan tanıyan niteliği ile gerek ulusal gerekse
uluslararası refahı geliştirmektedir. Esasen; yaratıcı süreç kendi içinde bir katma değer taşıdığından
başlı başına ekonomik bir faaliyeti temsil etmektedir. Bununla beraber ekonomik etki sadece eserin
yaratılmasına değil, bunun dağıtılmasına ve tüketilmesine bağlı olarak da ortaya çıkmaktadır.
106
10.3.3.Ölçüm
Eser sahibinin hakları ve bağlantılı haklar temelli sektörlerin ekonomik katkılarını ölçmeden öncelikli
olarak hangi endüstrilerin bu haklar temelli olduğunun saptanması ve söz konusu saptamadan sonra da
uygun alt kategorilere ayrılması gerekmektedir.
Her şeyden evvel endüstrilerin kategorizasyonunu yapabilmek için, ana faaliyetlerin tanımlanabilir ve
istatistiksel olarak ifade edilebilir olması, belli bir ölçek ve yapıyı haiz bulunması gerekmektedir.
WIPO, söz konusu inceleme raporunda ISIC (Uluslararası Endüstriyel Sınıflandırma Standardı)
standartlarını temel alarak, fikri haklar52 temelli endüstrileri sırasıyla:“Temel Fikri Haklar Endüstrileri,
Fikri Haklara Bağımlı Endüstriler, Fikri Haklara Kısmen Bağımlı Endüstriler ve Diğer Destek
Endüstrileri” olarak dört ana gruba53 ayırmıştır.
10.3.3.1. Temel Fikri Haklar Endüstrileri
Temel Fikri Haklar Endüstrileri “tamamen eserlerin ve korumaya tabi işlerin yaratılması, üretilmesi,
icra edilmesi, yayınlanması, iletilmesi ve sergilenmesi, dağıtılması ve satışı ile uğraşan endüstriler”
olarak tanımlanmış ve söz konusu tanımın içerdiği unsurlar arasında ulusal ekonomiye yapılan katma
değerin tamamının fikri haklar kökenli olması gerektiği sayılmıştır.
10.3.3.2. Fikri Haklara Bağımlı Endüstrileri
Fikri Haklara Bağımlı Endüstrileri “eserlerin ve korumaya tabi işlerin yaratılması, üretilmesi veya
kullanılmasını kısmen veya tamamen kolaylaştırmaya yarayan cihazların üretim, imalat ve satışı ile
uğraşan endüstriler” olarak tanımlanmış ve iki ana gruba ayrılmıştır:
a) İlk grup, aşağıdaki teçhizatın imalat, toptan ve perakende satışını içermektedir.
- TV setleri, Radyolar, VCR, CD çalarlar, DVD çalarlar, kaset çalarlar, elektronik oyun cihazları ve
diğer benzeri ekipman
- Bilgisayarlar ve ekipman ve Müzikal enstrümanlar.
Yazının devamında “fikri haklar” kavramı, “eser sahibinin hakları ve bağlantılı haklar” kavramının karşılığı olarak
kullanılmıştır.
53
Sınıflandırmaya ilişkin tablolar ekte sunulmuştur.
52
107
Bu gruptaki ürünler genelde Temel fikri haklar endüstrileri ile beraber tüketilmekte ve bu anlamda
Bağlı Endüstriler fikri hakların içeriğinin kesin bir biçimde kullanılmasını desteklemekte ve fikri
haklara tabi eserlerin ulaşılabilirliğine bağlı bulunmaktadır.
b) İkinci grup ise aşağıdaki teçhizatın imalat, toptan ve perakende satışını (satış ve kira) içermektedir.
- Fotoğraf ve sinema enstrümanları
- Fotokopi makineleri
- Boş kayıt cihazları
- Kağıt
Bu grup, esas olarak fikri haklara tabi olan eserlerle ilgili fonksiyonların icrası için kurulmuş değildir.
Fikri haklara tabi eserler dışında da kullanım alanları bulunan çok amaçlı teknolojik cihazları
kapsamaktadır.
10.3.3.3. Fikri Haklara Kısmen Bağımlı Endüstriler
Fikri Haklara Kısmen Bağımlı Endüstriler “ faaliyetlerin bir kısmı eserler ve diğer korumaya tabi işlere
ilişkin olan ve yaratım, üretim ve imalat, icra, yayın, iletim ve sergi veya dağıtım ve satış içerebilen
endüstriler” olarak tanımlanmıştır. Tanımda da belirtildiği gibi; sadece eser ve korumaya tabi işlerle
ilgili bulunan kısım dahil edilmelidir. Bu endüstriler aşağıdakileri kapsamaktadır:
- Kıyafet, tekstil ve ayakkabı,
- Mücevher ve madeni para
- Diğer el sanatları
- Mobilya
- Ev eşyaları, porselen ve cam
- Duvar kağıtları ve halılar
- Oyuncaklar ve Oyunlar
- Mimari, mühendislik, kadastro
- İç mimari ve
- Müzeler
108
10.3.3.4. Diğer Destek Endüstrileri
Diğer Destek Sektörler Endüstrileri “ faaliyetlerinin bir kısmı eserler ve diğer korumaya tabi işlerin
yayınlanması, iletilmesi, dağıtılması veya satışı ile ilgili olan ve faaliyetleri Temel Fikri Haklar
Endüstrileri sayılmayan endüstriler” olarak tanımlanmıştır. Bu endüstriler aşağıdakileri kapsamaktadır.
- Genel toptan satış ve perakendecilik
- Genel ulaşım ve
- Telefon ve Internet
Bu kategorideki endüstriler geriye doru bağlantılardan kaynaklanmakta olup, genelde ticari hizmetler
ve teslim şekillerine ilişkin bulunmaktadır. Bu anlamda ekonomik katkıları ölçülürken ilişkili oldukları
spesifik faaliyet iyi analiz edilmelidir.
10.3.4 Performans Ölçüm Kriterleri
WIPO yukarıda ayrıntılı şekilde izah edilen endüstri kategorilerinin yerel ekonomiye katkılarının
sayısal olarak ve daha somut ölçülmesinde belli başlı göstergeler kullanmakta olup bunların başlıcaları
şunlardır :

Fikri haklar temelli endüstrilerin GSYİH’deki yüzdesi (bu endüstriler tarafından üretilen katma
değerler)

yarattığı istihdam payı

dış ticarete olan katkıları (ithalat ve ihracattaki paylar)
olarak sayılmıştır.
Performans ölçümlerinin temsil etme özelliği olan, doğrulanabilir ve çok büyük bir zorluk olmadan
elde edilebilir ölçümler olması gerektiği belirtilmiş ve aşağıdaki ilkelerin uygulanması tavsiye
edilmiştir:
109

ölçümler istatistiksel nitelik taşımalı ve düzenli olarak üretilmelidir

tahminler güvenilir istatistiksel kaynaklara dayanmalıdır

veriler aynı ülke içinde zamanla, farklı ülkeler arasında ve diğer ekonomik faaliyet alanları ile
mukayese edilebilir ve çapraz sektörel analize müsait olmalı

veriler kendi içinde tutarlı olmalı ve uluslar arası düzeyde tanınan makroekonomik çerçevede
sunulmalıdır.
10.3.5.Performans Ölçüm Prosedürü
Fikri haklara dayanan endüstrilerin performans ölçümlerinde dört aşamalı bir prosedür öngörülmüştür:

Fikri haklara dayanan endüstrilerin tanımlanması ve sınıflandırılması

İlgili verilerin toplanması

Fikri haklara dayanan endüstrilerin katkılarının ölçülmesi

İnceleme sonuçlarının analizi ve sunumu
Performans ölçümü neticesinde ortaya çıkan sonuçlar analiz edilirken aşağıdaki amaçların
hedeflenmesi gerektiği belirtilmektedir.

Fikri haklara dayanan endüstrilerin gerçek katkılarına ve önemlerine ilişkin farkındalığın
artırılması

Fikri haklana dayanan endüstrilerin, GSYİH’deki paylarının hesaplanması suretiyle ulusal
ekonomi içerisindeki yerinin saptanması

Sonuçların diğer ülkelerde fikri haklara dayanan endüstrilere ilişkin yapılan incelemeler ile
kıyaslanması

Ulusal mevzuatın uyumlu hale getirilmesi
Performans ölçümü gerçekleştirilirken verilerin toplanmasına ilişkin olarak; resmi istatistikler, ulusal
muhasebat, sektörel istatistikler, istihdama yönelik istatistikler, banka istatistikleri, bölgesel istatistikler
ve uluslar arası örgütlerin istatistikleri başlıca kaynaklar olarak gösterilmiştir. Sayılanlara ek olarak
ulusal meslek örgütleri istatistikleri, spesifik endüstrilerin istatistikleri de destekleyici kaynaklar
arasında sayılmıştır.
110
10.4.Avrupa Komisyonu İçin Hazırlanan Eser Sahibinin Hakları ve Bağlantılı Haklarının Avrupa
Ekonomisine Katkıları Raporu54
Avrupa Komisyonu için hazırlanan bu rapor, fikri hakların Avrupa ekonomisi üzerindeki etkileri
bakımından son derece çarpıcıdır. Elde edilen sonuçlara göre sadece 2000 yılında fikri haklar
endüstrileri Avrupa Birliğine 1.2 trilyon Euro’dan fazla kazandırmış, 450 milyar Euro’luk katma değer
üretmiş ve 5.2 milyon insan istihdam etmiştir. Söz konusu veriler ışığında fikri hak endüstrileri Avrupa
Birliğinin toplam katma değerinin %5.3’ünü, toplam istihdamının ise %3.1’ini karşılamaktadır.
Söz konusu raporda Fikri haklar Endüstrileri “Temel Fikri Haklar Endüstrileri”, “Fikri Haklara
Dayanan Endüstriler” ve “Fikri haklar İle İlgili Endüstriler” şeklinde WIPO’dan farklı olarak üç ana
kategoriye ayrılmıştır55.
Raporda yukarıda öngörülen üçlü ayırımın ve bunarın performanslarının değerlendirilmesinde Avrupa
Birliği genel endüstriyel sınıflandırma sistemi olan NACE sınıflandırması (Avrupa Birliği Ekonomik
Faaliyetler Terminolojisi) ve CPA 2002 (Avrupa Ekonomik Topluluğunda Ürünlerin Faaliyete Göre
Sınıflandırılması) ve PRODCOM (Avrupa Birliği Üretimi) istatistikleri temel alınmıştır.
Raporda; bir endüstrinin boyutlarının ve öneminin değerlendirilmesinde net satış, ciro, çalışan işçilerin
sayısı, varlıkların değeri ve net karlar gibi çok çeşitli yöntemlerin mevcut olduğu hususunun altı
çizilerek, söz konusu çalışmada kıstas olarak dört temel ölçütün kullanıldığı belirtilmiştir.

Ciro

Katma Değer

GSYİH yüzdesi olarak katma değer

İstihdam sayısı
Raporda istihdam sayısı ve cironun mukayese imkanı tanıyan genel bir bilgi verdiği belirtilmiştir.
Ancak ciro, bir endüstrinin diğer fikri hak sektörlerindeki firmalardan gelen girdiler de dahil brüt
54
http://europa.eu.int/comm/internal_market/publications/docs/report-copyright-contribution_en.pdf
55
Bu sınıflandırma içinde yer alan sektörler, rapora EK.2 olarak eklenmiştir.
111
çıktısını ölçtüğünden bazen ciro toplamı bulunurken çifte sayımın gerçekleşebileceğinin de altı
çizilmiştir.
İstihdam sayısına ilişkin olarak ise bu sayının hem bir şirket tarafından istihdam edilen hem de
bağımsız olarak çalışan işçileri kapsadığı belirtilerek ve pek çok ülkede yarı zamanlı veya tam zamanlı
işçi ayrımı yapılmadığına dikkat çekilmiştir.
Raporda, bir endüstrinin ekonomik önemi belirlenirken kullanılacak en yaygın metodun katma değer
veya brüt katma değer olduğu ifade edilmiştir. Katma değer ciro (veya üretim değeri) ile diğer
endüstrilerden gelen girdiler arası fark olarak tanımlanmaktadır. Bütün endüstrilerin brüt katma
değerleri toplamının ise GSYİH’yi vermektedir. Etkisinin ölçülebilmesi için katma değerin GSYİH
içindeki yüzdesi hesaplanmaktadır.
10.5. ABD Ekonomisinde Fikri Hak Endüstrileri Raporu
ABD’de 2004 yılında yayınlanan söz konusu raporda fikri hakların ABD ekonomisinde de çok önemli
bir rol oynadığı görülmektedir. Raporda Amerikan fikri hak endüstrilerinin GSYİH’ye olan katkıların
büyümesi anlamında pek çok sektörü geride bıraktığı ve gerek katma değer gerekse istihdam anlamında
1997-2002 yılları arasında çok daha fazla büyüme oranı yarattığı vurgulanmıştır.
Fikri hak endüstrilerinin Amerika Ekonomisi üzerindeki etkileri saptanırken ABD, Kanada ve
Meksikanın ortak katılımıyla Kuzey Amerika ülkeleri arası doğrudan mukayeseye imkan tanıyacak
ortak bir sınıflandırma sistemi getiren NAICS (Kuzey Amerika Endüstriyel Sınıflandırma Sistemi)
standartları temel alınmış ancak fikri hak endüstrilerinin kategorizasyonunda WIPO’nun da temel
aldığı ISIC standartlarına dayanılmıştır. Dolayısıyla Amerika’da da fikri hak endüstrileri :“ Temel Fikri
Haklar Endüstrileri Fikri Haklara Bağımlı Endüstriler Fikri Haklara Kısmen Bağımlı Endüstriler Diğer
Destek Endüstrileri” olarak dört ana gruba ayırmıştır.
Söz konusu endüstrilerin Amerikan ekonomisine olan katkıları ölçülürken bu raporda da belirli bir
endüstrinin işgücü ve sermaye anlamındaki ekonomik katkısını yansıttığı belirtilen katma değer,
istihdam ve ihracat başta olmak üzere dış ticaret en önemli göstergeler olarak kabul edilmiştir. 2004
yılında yayınlanan bu rapor, ABD’de daha önce yayınlanan benzer raporlarla kıyaslandığında iki
önemli değişikliği yansıtmaktadır.
112

Kuzey Amerika kaynaklı yeni endüstri sınıflandırma sisteminden elde edilen verilere
dayanılmış olması ve

Yerel fikri hak endüstrilerinin yine yerel ekonomiler üzerindeki etkilerinin ölçülmesi için WIPO
tarafından önerilen standartların kullanılması
Raporda 2002 yılı içinde sadece Temel Fikri Hak Endüstrilerinin 626.2 milyar Dolarla toplam
Amerikan endüstrisinin %6’sına ulaştığı ve bu rakamın tüm fikri hak endüstrileri toplamında 1.254
trilyon Dolar GSYİH ile toplam Amerikan ekonomisinin %12’sini bulduğu vurgulanmıştır. İstihdam
olarak da Temel Fikri Hak Endüstrileri 5.48 milyon işçi istihdam ederek Amerikan işgücünün
%4.02’sini teşkil etmiştir. Bu rakam tüm fikri hak endüstrilerinde 11.47 milyon işçi ile Amerika’daki
toplam istihdamın %8.41’idir.
Yukarıda bahsedilen katma değer ve istihdam seviyelerinin istikrarlı ve olumlu trendi sonucu telif
hakkı endüstrilerini Amerikan ekonomisindeki kilit endüstri konumuna taşımaktadır.
10.6.Sonuç
Yukarıda işaret edildiği gibi, eser sahibinin hakları ve bağlantılı haklar alanının ekonomik boyutunun
ölçümü son derece önemlidir. Bu konuda ülkemizde bugüne kadar yapılan bir çalışma olduğu
bilinmemektedir. Ancak önümüzdeki döneme ilişkin stratejileri belirleyebilmek için bu ölçüm
yapılmalıdır.
Fikri hakların ekonomik sonuçlarından bahsedebilmek için öncelikle bir fikri haklar koruma sistemi
mevcut olmalıdır. Buna bağlı olarak da önce fikri hakların düzenlendiği mevcut hukuki çerçevenin
çizilmesi gerekmektedir zira fikri haklar koruması, fikri haklara dayanan endüstrilerin ortaya
çıkmasında ve gelişiminde vazgeçilmez bir unsur teşkil etmektedir. Böylelikle doğru içeriğin
saptanması, incelemeye konu olan hususların belirlenmesi ve tanımlanması, istatistiklerin toplanması
ve bunların analizi için çıkış noktası mevcut hukuki alt yapı olacaktır. Bundan sonra, incelemenin
metodolojisi ortaya konmalı, göstergelerin neye göre ve neden seçildiği belirtilmeli, nitelikleri tarif
edilmeli ve ölçüme yönelik mevcut yaklaşımlar izah edilmelidir.
113
Sonucun güvenilir olması için, bilginin ulaşılabilir olması, ve profesyonel tecrübelere dayanması
kaçınılmaz olup, uluslar arası ortak çalışma ve işbirliği de bu anlamda çok yararlı olacaktır. Kurumsal
ve mali destek de diğer gereklilikler arasında önemini korumaktadır.
Ancak görüldüğü gibi; uygulanan standartların ve baz alınan göstergelerin incelemeden incelemeye
değişmesi ve bu anlamda genel bir sistematik içerisinde ortaya çıkartılmış ortak kriterlerin yaygın
olarak kullanılmaması, kullanılan terminoloji ve istatistiksel metotların ülkeden ülkeye gösterdiği
farklılık bu alanda uluslar arası bir mukayeseyi güçleştirmektedir. Örneğin yukarıda bahsolunan AB
raporunda Amerika Birleşik Devletlerinde toplam fikri hak katma değerinin %3.7, öz fikri hak
istihdamının ise yine %3.7 olduğu ileri sürülmüş, öte yandan Amerika’da 2004 yılında yayınlanan
raporda söz konusu rakamların iki hatta bazen üç katına ulaştığı iddia edilmiştir.
Bu bağlamda yapılacak incelemeler için ekonomistler, istatistikçiler, sosyologlar, hukukçular ve diğer
meslek mensuplarının dahil olacağı bir inceleme grubu oluşturulmalı; gerek uluslar arası katkı gerekse
devlet kuruluşlarından ve sivil örgütlerinden katkı alınmalıdır.
Bu tür çalışmaların periyodik olarak yapılması ise inceleme sonuçlarının bu alandaki değişim ve
gelişimlerinin yansıması sebebiyle şüphesiz daha dinamik bir yapı kazanmasına olanak verecektir.
114
11.ULUSLARARASI MUHASEBE STANDARTLARI VE DEĞERLEMESİ
Fikri haklar alanında yer alan sektörlerin gerçek boyutunun ortaya konması açısından önemli bir konu
da maddi olmayan duran varlıkların muhasebeleştirilmesidir.
Uygulamada uzun zamandır, maddi olmayan duran varlıkların değerlemesi üzerindeki çeşitli çalışmalar
yapılmaktadır. Ancak, çoğu subjektif nitelikte olan bu çalışmalar yerine, şeffaf ve karılaştırılabilir
standartların varlığına ihtiyaç duyulmaktadır. Bu çerçevede günümüz sermaye piyasalarında finansal
muhasebe ve raporlama standartlarının uyumlaştırılması, önem arz etmektedir.
Halihazırda, dünya çapında kabul görmüş muhasebe ve finansal raporlama standartlarının oluşmasına
yönelik olarak Amerika Birleşik Devletlerinde geçerli olan ve Finansal Muhasebe Standartları Kurulu
(FASB) tarafından oluşturulan genel kabul görmüş muhasebe ilkeleri (US GAAP) ile Uluslararası
Muhasebe Standartları Kurulu (IASB) tarafından oluşturulan Uluslararası Muhasebe Standartları (IAS)
olmak üzere, muhasebe ve finansal raporlama sistemleri ile ilgili iki temel düzenleme ekolü
bulunmaktadır.
Türk sermaye piyasalarında ise, yeni Türk Ticaret Kanunu tasarısı Uluslararası Muhasebe
Standartlarına atıfta bulunmak suretiyle Geçici 1. Maddesinde Uluslararası Finansal Raporlama
Standartlarının gerçek ve tüzel kişi tacirlerle her ölçekteki işletmelerin, ticaret şirketlerinin ve şirketler
topluluklarının ticarî defterleri ile münferit ve konsolide finansal tablolarına doğrudan doğruya
uygulanacağı belirtilerek Türk Muhasebe Standartları Kurulu’nun söz konusu standartlara tam bir
uygunluk gösteren Türkiye Muhasebe Standartlarının hazırlanması gerektiği hükme bağlanmıştır. Yeni
Türk Ticaret Kanunu Tasarısının Uluslar arası Muhasebe Standartlarına ilişkin yaptığı atıf o kadar
güçlüdür ki; mezkur Geçici 1. Madde’nin 2. fıkrasında bir adım öteye gidilerek Türkiye Muhasebe
Standartları Kurulu’nun, Uluslararası Finansal Raporlama Standartlarında yapılacak her türlü
değişikliği hemen Türkiye Muhasebe Standartları olarak yayınlaması gerektiği öngörülmüştür.
Türk Ticaret Kanunu Tasarısının Genel Gerekçesinde; söz konusu atfa ilişkin olarak “Bir ülkenin,
sermaye ve kredi piyasalarının, uluslararası piyasalarının bir parçası olabilmesi; ülkenin yabancı
sermayeyi çekebilmesi, rekabet piyasasında güç olarak yer alabilmesi için tam şeffaflığa dayalı,
uluslararası muhasebe standartlarına göre çıkarılmış finansal tablolara, bunlara göre hazırlanan yıllık
115
rapora ve denetleme raporuna ihtiyaç” olduğu belirtilerek Ulusal Muhasebe Standartlarının yerini
Uluslar arası Muhasebe Standartlarına yani IAS’a, IAS’nin de yerini, Uluslararası Muhasebe
Standartları Kurulu (IASB) ile Uluslararası Muhasebe Standartları Komitesi (IASC)'nin hazırladığı,
Uluslararası Finansal Raporlama Standartları’na (IFRS); bıraktığı, kanun koyucuların da kanunlarını
anılan standartlara uydurmakta olduğunun altı çizilmiştir.
Yukarıdaki izahatların ışığında maddi olmayan duran varlıkların değerlemesine ilişkin uluslararası
muhasebe standartlarının uygulanabilirliğinin daha ayrıntılı ele alınması gerekmektedir. Buna göre;
IASB tarafından, finansal araçların raporlanmasına ilişkin iki ayrı düzenleme yapılmıştır. Bunlardan
IAS 32, finansal araçların mali tablolarda gösterimi ve bunlara ilişkin mali tablolarda yapılacak
açıklamaları kapsarken; IAS 38, maddi olmayan duran varlıkların mali tablolara alınması ve
değerlemesine ilişkin hususları düzenlemiştir.
IAS 38’in genel amacının maddi olmayan duran varlıkların özellikle başka bir IAS düzenlemesine
konu olmayan muhasebesel uygulamasını düzenlemek olarak özetlemek mümkündür. Söz konusu
standart ticari işletmelerin ancak ve ancak belirli kesin kriterlere uyulması durumunda tanıması
gerekliliğini vurgulamakta ve maddi olmayan duran varlıkların değerinin nasıl ölçüleceğini
belirlemektedir.
IAS 38 kapsam olarak yazılım, patent, telif hakkı, ve lisans gibi fikri haklar da dahil olmak üzere bütün
gayrı maddi varlılara uygulanabilmektedir. IAS 38 kapsamına giren maddi olmayan varlıklar, bazı
koşulların gerçekleşmesi halinde finansal tablolarda varlık olarak gösterilebilir.
Bu koşullar, kısaca;

tanımlanabilir bir varlık olması,

varlığa ilişkin olarak gelecekte ekonomik fayda sağlama ihtimali olması ve

varlığın maliyetinin güvenilir olarak hesaplanabilmesidir.
Bu koşul ve ilkeler işletme dışından alınan veya işletme tarafından üretilen maddi olmayan varlıklara
ilişkin ilave muhasebeleştirme kriterlerini kapsar. Buna göre maddi olmayan varlıklar satın alınmak
suretiyle, ticari bir bileşimin bir parçası olarak, devlet tahsisi, varlıkların değiş tokuşu veya işletmenin
kendisi tarafından yaratılması ve/veya üretilmesi suretiyle elde edilebilmektedir.
116
Ancak IAS 38’e göre, şerefiye, marka, müşteri listeleri, yayım hakları gibi bir işletme tarafından içeride
üretilen kalemler varlık olarak muhasebeleştirilememektedir. Bununla birlikte, bazı geliştirme ve
araştırma
harcamaları
masraf
olarak
yansıtılmak
suretiyle
bir
maddi
olmayan
varlığın
muhasebeleştirilmesine sebep olabilir. İşletme tarafından geliştirilmiş bilgisayar yazılımları buna
örnektir. Zira donanım maliyetleri, satın alımları ve kullanışları, olası gelecek faydalar, kaynaklar ve
teknolojik fizibilite muhasebeleştirme aracı olarak kullanılabilmektedir
IAS 38 kapsamına giren maddi olmayan varlıkların muhasebeleştirilebilmesi için tanımlanabilir olması,
üzerinde kontrol sağlanması, varlıktan gelecekte ekonomik fayda sağlama ihtimalinin bulunması ve
gelecek maliyetlerin hesaplanabilmesi gerekmektedir. Maddi olmayan varlıkların tanımlanabilir olması
ise ayrılabilir olması, diğer bir deyişle ayrılarak satılmasının, devredilmesinin, lisanslanmasının,
kiralanmasının mümkün bulunmasına bağlıdır.
Ticari bir bileşenin içinde elde edilen maddi olmayan bir varlığın adil değerinin saptanamaması, söz
konusu maddi olmayan varlıkların hukuki ya da sözleşmesel haklardan doğmasından kaynaklanabildiği
gibi, bunların ayrılabilir olmamasından veya ayrılabilir olmasına rağmen daha önce aynı ya da benzer
varlıkların mübadelesine ilişkin işlemlerin mevcut olmamasından ve bu sebeple adil değerin başka türlü
saptanabilmesi
için
değerlenemeyen
değişkenlere
dayanılmak
zorunda
kalınmasından
kaynaklanabilmektedir.
Bir maddi olmayan varlığın finansal tablolardaki ilk muhasebeleştirmesi maliyet değeri üzerinden
yapılmaktadır. Bilgisayar yazılımları örneğinde olduğu gibi araştırma ve geliştirme maliyetleri
üzerinden gerçekleştirilen ilk muhasebeleştirmelerde ise
tüm araştırma maliyetleri masraf olarak
yansıtılırken, geliştirme maliyetleri ise ancak varlığın satışı ya da kullanılmasına ilişkin teknik ve ticari
fizibilite gerçekleştirildikten sonra aktifleştirilebilir. Diğer bir deyişle işletmeler maddi olmayan
varlığın gelecekte nasıl ekonomik fayda üreteceğini gösterebilmelidir.
İlk muhasebeleştirmeden sonra, maddi olmayan varlıklar ya maliyetten, amortisman ve eksilme
zararları düşüldükten sonra kalan tutar olarak ya da yeniden değerleme; adil değere dayanan yeniden
değerlenmiş tutardan, daha sonraki amortisman ve eksilme zararları düşüldükten sonra kalan tutardır.
Ancak ikinci metodun uygulanabilmesi aktif durumdaki bir pazar baz alınarak adil değerin
117
belirlenebilmesine bağlıdır. Maddi olmayan varlıklar, en doğru şekilde hesaplanmış hizmet süreleri
üzerinden amortismana tabi tutulurken, hizmet süresi belli olmayan varlıklar amortismana tabi
tutulmamaktadır.
Sonuç olarak görüldüğü gibi işletmenin içeride ürettiği markalar hariç gayrı maddi olmayan varlıkların
değerinin saptanarak muhasebeleştirilebilmesi için ilk adım olarak söz konusu varlığın gelecekteki
ekonomik getirileri saptanabilir olmalıdır. Gelecek ekonomik menfaatlerin olasılığı, varlığın üzerinde
oluşacak şartlara ilişkin makul ve desteklenebilir varsayımlara özelliklede fizibilite çalışmalarına
dayandırılmalıdır. Ayrı olarak ya da ticari bir bileşenin içinde elde edilen maddi olmayan varlıklar için
bu şartın her zaman gerçekleştiği kabul edilmektedir
Maddi bir varlığın muhasebeleştirme kriterlerine uymaması durumunda IAS 38, bir sonraki adımda söz
konusu maddi olmayan varlığa ilişkin yapılan harcamaların masraf olarak muhasebeleştirilmesi
gerektiğini öngörmektedir.
118
EK-1 WIPO SINIFLANDIRMASI
1.1. Fikri haklar temelli sektörlerin listesi
Sektör çeşidi
Temel Fikri Haklar
Sektörü
Sektörlerin ana grupları
Basın ve Edebiyat
Müzik, Tiyatro Ürünleri,
Operalar
Sinema Filmi ve Video
Radyo ve Televizyon
Alt gruplar
Yazarlar, yaratıcılar (eser sahipleri),
çevirmenler,;
Gazeteler;
Haberler ve başmakaleler;
Magazinler / dergiler;
Kitap yayıncılığı;
Kartlar ve haritalar, rehberler ve diğer
yayınlanmış materyaller;
Kitapların, magazinlerin, gazetelerin,
reklam malzemelerinin baskısı, ön basımı
ve basım sonrası;
Basım ve Edebiyatın toptan ve perakende
satışı (kitap dükkanları, haber stantları,
vb.);
Kütüphaneler
Besteciler, söz yazarları, düzenleyenler,
Koreograflar, şefler, icra edenler ve diğer
personel;
Müzik yayını;
Kaydedilmiş müziğin üretimi
(formatlanması);
Kaydedilmiş müziğin toptan ve perakende
satışı (satış ve kiralanma);
Sanat ve edebiyat eseri ve yorumu;
İcralar ve bağlantılı ajanslar,
(rezervasyonlar ve bilet acenteleri… vb.)
Yazarlar, yönetmenler, aktörler, vb;
Sinema Filmi ve video ürünleri ve
dağıtımı;
Sinema filmi gösterimi;
Video kiraları ve satışları, ısmarlama
video (kullanıcıların belirli video
programlarına video kod çözücüden bir
numara çevirerek istediği zaman
erişebileceği hizmet) ; bağlantılı
hizmetler;
Ulusal Radyo ve Televizyon Yayını yapan
şirketler; diğer radyo ve televizyon
yayıncıları; bağımsız yapımcılar; kablolu
televizyon (sistemler ve kanallar ); udu
119
televizyonu; bağlantılı hizmetler
Fotoğrafçılık
Yazılım ve veritabanları
Fikri Haklara Bağımlı
sektörler
Programlar, gelişim ve tasarım, üretim;
Paketlenmiş yazılımların toptan ve
perakende satışları (iş programları, video
oyunları, eğitim programları, vb. );
veritabanı işlemleri ve yayımı
Görsel ve Grafik Sanatlar
Sanatçılar; sanat galerileri, diğer toptan ve
perakende satışlar;
Resim çerçevesi ve bağlantılı hizmetler;
grafik tasarım
Reklam Hizmetleri
Ajanslar, alım hizmetleri
Meslek Birlikleri
TV alıcıları (yada
takımları), Radyolar, VCR’
lar, CD Player’ lar,
DVD Player’ lar, Kaset
çalarlar, Elektronik Oyun,
ekipman v diğer benzer
ekipmanlar
Bilgisayarlar ve ekipman
Müzik enstrümanları
Fikri Haklara Kısmen
Bağlı Sektörler
Stüdyolar ve ticari fotoğrafçılık, fotoğraf
ajansları ve kütüphaneleri
Üretim, toptan ve perakende satış
Üretim, toptan ve perakende satış (satışlar
ve kiralama)
Üretim, toptan ve perakende satış (satışlar
ve kiralama)
Fotografik ve
Sinematografik Araçlar
Üretim, toptan ve perakende satış (satışlar
ve kiralama)
Fotokopiciler
Üretim, toptan ve perakende satış (satışlar
ve kiralama)
Boş ( taslak ) Kayıt Cihazı
Üretim, toptan ve perakende satış (satışlar
ve kiralama)
Kağıt
Üretim, toptan ve perakende satış (satışlar
ve kiralama)
Konfeksiyon, tekstil ve
ayakkabı, mücevher ve
madeni para,
Diğer sanatlar ( el sanatları),
120
mobilya, ev eşyaları,
porselen ve cam; Duvar
kağıtları ve halılar
Oyuncaklar ve oyunlar
Mimarlık ve mühendislik,
arazi ölçümleri (kadastro
çalışmaları)
İç tasarımlar
Müzeler
Diğer Destek Sektörleri
Genel toptan ve perakende
satışlar,
Genel nakliyat
Telekomünikasyon ve
İnternet
1.2. Fikri Haklara Dayanan Sektörlere İlişkin Birleşmiş Milletler Sektör Sınıflandırma Kodları
1. Temel Fikri Haklar Sektörleri
Basın ve Edebiyat
Yaratıcılar, yazarlar,
çevirmenler
ISIC
Rev.3.1.
Kod
9214,
7499
Gazeteler
Haber ve makale ajansları, vb.
Magazinler /dergiler
Kitap yayımı
2212
9220
2212
2211
Kartlar, haritalar, rehberler ve
diğer basılmış materyaller
Kitapların, magazinlerin,
gazetelerin, reklam
malzemelerinin baskısı, ön
basımı ve basım sonrası;
Basım ve edebiyatın toptan ve
perakende satışı (kitap
dükkanları, haber stantları, vb.)
Kütüphaneler
2219
Sınıf: 9214 – Dramatik sanatlar, müzik ve diğer sanat
faaliyetleri
Sınıf: 7499 – Diğer iş faaliyetleri n.e.c. (çeviri ve
yorum için)
Sınıf: 2212 – Gazete, bülten ve dergi yayıncılığı
Sınıf: 9220 – Haber ajansı faaliyetleri
Sınıf: 2212 – Gazete, bülten ve dergi yayıncılığı
Sınıf: 2211 – Kitap, broşür ve diğer basımların
yayıncılığı
Sınıf: 2219 – diğer yayımlar
2221
2222
Sınıf: 2221 – Basım
Sınıf: 2222 – Basıma ilişkin Hizmet faaliyetleri
5139
5239
Sınıf: 5139 – Diğer ev eşyalarının toptan satışı
Sınıf: 5239 – Uzmanlaşmış mağazalarda diğer
perakende satışlar
Sınıf: 9231 – Kütüphane ve arşiv faaliyetleri
Ekonomik Faaliyet
9231
Tanım
121
Müzik, Tiyatro Ürünleri, Operalar
Ekonomik Faaliyet
ISIC
Rev.3.1.
Kod
Besteciler, söz yazarları,
9214
aranjörler, koreograflar,
9219
yazarlar, şefler, icracılar, diğer
9249
personel
Tanım
Sınıf: 9214 – Dramatik sanatlar, müzik ve diğer sanat
faaliyetleri
Sınıf: 9219 – Diğer eğlence faaliyetleri n.e.c.
Sınıf: 9249 – Diğer eğlence faaliyetleri
Müzik kaydı ( baskı şeklinde
yazılmış) ve yayını
Kaydedilmiş müzik üretimi
Kaydedilmiş müziğin toptan ve
perakende satışı (satış ve
kiralama)
2213
Sınıf: 2213 – Müzik yayıncılığı
2230
5233
7130
5139
Sanat ve edebiyat eseri ve
yorumu
İcralar ve bağlantılı ajanslar
(rezervasyonlar ve bilet
ajansları, vb.)
9214
Sınıf: 2230 – Kaydedilmiş medyanın çoğaltımı
Sınıf: 5233 – Ev araç, gereçlerinin ve ekipmanın
perakende satışı
Sınıf: 7130 – kişisel eşyaların ve ev eşyalarının
kiralanması n.e.c.
Sınıf: 5139 – diğer ev eşyalarının toptan satışı
(kaydedilmiş video bantları dahil)
Sınıf: 9214 – Dramatik sanatlar, müzik ve diğer sanat
faaliyetleri
Sınıf: 9214 – Dramatik sanatlar, müzik ve diğer sanat
faaliyetleri
Sinema Filmi ve Video
Ekonomik Faaliyet
Yazarlar, yönetmenler, aktörler
Sinema Filmi ve video üretimi
ve dağıtımı
Sinema Filmi gösterimi
Video kirası ve satışı,
ısmarlama video (kullanıcıların
belirli video programlarına
video kod çözücüden bir
numara çevirerek istediği zaman
erişebileceği hizmet)
Bağlantılı Hizmetler
Radyo ve Televizyon
Ekonomik Faaliyet
Ulusal radyo ve televizyon
yayını yapan şirketler
Diğer radyo ve televizyon
9214
ISIC
Rev.3.1.
Kod
9214
9211
9212
7130
9211
Tanım
Sınıf: 9214 – Dramatik sanatlar, müzik ve diğer sanat
faaliyetleri
Sınıf: 9211 – Sinema Filmi ve Video üretimi ve
dağıtımı
Sınıf: 9212 – Sinema Filmi gösterimi (projesi)
Sınıf: 7130 – Ev eşyalarının ve kişisel eşyaların
kiralanması n.e.c.
Sınıf: 9211 – Sinema Filmi ve Video üretimi ve
dağıtımı
2230
Sınıf: 2230 – Kaydedilmiş medyanın çoğaltımı
ISIC
Rev.3.1.
Kod
9213
Tanım
9213
Sınıf: 9213 – Radyo ve Televizyon Faaliyetleri
Sınıf: 9213 – Radyo ve Televizyon faaliyetleri
122
yayıncıları
Bağımsız yapımcılar
Kablolu televizyon (sistemler ve
kanallar)
Uydu televizyon
Bağlantılı hizmetler
Fotoğrafçılık
Ekonomik Faaliyet
Stüdyolar ve ticari fotoğrafçılık
Fotoğraf ajansları ve
kütüphaneler
Yazılım ve Veritabanları
Ekonomik Faaliyet
Programlama, gelişim ve
tasarım, üretim
Paketlenmiş yazılımın toptan ve
perakende satışı (iş programları,
video oyunları, eğitim
programları, vb.)
Veritabanı işlemleri ve yayını
7499
6420
Sınıf: 7499 – Diğer iş faaliyetleri n.e.c.
Sınıf: 6420 - Telekomünikasyon
6420
9213
Sınıf: 6420 – Telekomünikasyon
Sınıf: 9213 – Radyo ve televizyon faaliyetleri
ISIC
Rev.3.1.
Kod
7494
Tanım
2222
7499
9231
Sınıf: 2222 – Baskıyla ilgili hizmet faaliyetleri
Sınıf: 7499 – Diğer iş faaliyetleri n.e.c.
Sınıf: 9231 – Kütüphane ve arşiv faaliyetleri
ISIC
Rev.3.1.
Kod
7221
7229
Tanım
5151
Sınıf: 5151 – bilgisayar ekipmanının ve yazılımın
toptan satışı
7240
Sınıf: 7240 – Veritabanı faaliyetleri ve elektronik
içeriğin on-line dağıtımı
Sınıf: 7230 – Veri işlemleri
7230
Görsel ve Grafik Sanatlar
Ekonomik Faaliyet
Sanatçıler
Sanat galerileri ve diğer toptan
ve perakende satış
Resim çerçevesi (?) ve diğer
bağlantılı hizmetler
Grafik tasarım
ISIC
Rev.3.1.
Kod
9214
Sınıf: 7494 – fotografik faaliyetler
Sınıf: 7221 – Yazılım Yayıncılığı (yayını)
Sınıf: 7229 – diğer yazılım danışmanlığı ve temini
Tanım
7494
Yazarlar (yaratanlar – eser sahipleri), müzik
bestecileri ve diğer bağımsız sanatçıler tarafından
faaliyetler n.e.c.
Sınıf: 9214 – Dramatik sanatlar, müzik ve diğer sanat
faaliyetleri
Sınıf: 7494 – Fotografik faaliyetler
9214
Sınıf: 9214 – Dramatik sanatlar, müzik ve diğer sanat
9214
123
Reklam Hizmetleri
Ekonomik faaliyet
Ajanslar, satın alma hizmetleri
Meslek Birlikleri
Ekonomik Faaliyet
Meslek Birlikleri
7499
faaliyetleri
Sınıf: 7499 – Diğer iş faaliyetleri n.e.c.
ISIC
Rev.3.1.
Kod
7430
Tanım
ISIC
Rev.3.1.
Kod
9112
Tanım
Sınıf: 7430 – Reklam
Sınıf: 9112 – Profesyonel organizasyon faaliyetleri
2. Fikri Haklara Bağımlı Sektörler
Ekonomik faaliyet
ISIC
Rev.3.1.
Kod
Tanım
TV takımlarının (alıcı),
radyoların, VCRların, CD ve
DVD Player’ların, kaset
çalarların, elektronik oyun
ekipmanının ve diğer benzer
teçhizatın üretimi ve toptan,
perakende satışı
3230
5139
5233
7130
Sınıf: 3230 – radyo ve televizyon alıcılarının, ses
veya video kayıtlarının ve çoğaltım aparatlarının ve
mütemmim cüzlerinin üretimi
Sınıf: 5139 – Diğer ev eşyalarının toptan satışı
Sınıf: 5233 – ev araç, gereçlerinin ve ekipmanının
perakende satışı
Sınıf: 7130 – Ev eşyalarının ve kişisel eşyaların
kiralanması n.e.c.
Bilgisayarlar ve Ekipman
3000
5151
7123
Müzik Enstrümanları
3692
5139
5233
Fotografik ve Sinematografik
Araçlar
3320
5139
5239
7129
Sınıf: 3000 – Ofis, bilgisayar ve muhasebe
makinelerinin üretimi
Sınıf: 5151 – Bilgisayarların, bilgisayar araç,
gereçlerinin ve yazılımın toptan satışı
Sınıf: 7123 – Ofis makinelerinin ve ekipmanın
kiralanması (bilgisayarlar dahil)
Sınıf: 3692 – Müzik Enstrümanlarının üretimi
Sınıf: 5139 – Diğer ev eşyalarının toptan satışı
Sınıf: 5233 – Ev araç, gereçlerinin ve ekipmanının
perakende satışı
Sınıf: 3320 – optik araçların ve fotografik ekipmanın
üretimi
Sınıf: 5139 – Diğer ev eşyalarının toptan satışı
Sınıf: 5239 – Uzmanlaşmış mağazalarda diğer
perakende satışlar
Sınıf: 7129 – diğer makine ve ekipmanın kiralanması
n.e.c.
124
Fotokopiciler
3000
5159
Sınıf: 3000 – Ofis, muhasebe v bilgisayar
makinelerinin üretimi
Sınıf: 5159 – diğer makine, teçhizat ve mevcutların
toptan satışı
Kayıt Materyali
2429
5152
5233
Sınıf: 2429 – diğer kimyasal ürünlerin üretimi n.e.c.
Sınıf: 5152 – telekomünikasyon ve elektronik
parçaların ve teçhizatın toptan satışı
Sınıf: 5233 – Ev araç, gereç ve ekipmanının
perakende satışı
Kağıt
2101
5149
5239
Sınıf: 2101 – kağıt, karton, mukavva üretimi Sınıf:
5149 – diğer ara (orta seviyedeki) ürünlerin, çöp ve
artıkların (hurda) toptan satışı
Sınıf: 5239 – Uzmanlaşmış mağazalarda diğer
perakende satış
3. Fikri Haklara Kısmen Bağlı Sektörler
Ekonomik Faaliyet
Konfeksiyon, tekstil ve
ayakkabı
ISIC
Rev.3.1.
Kod
1810
1721
1920
5131
5232
Mücevher ve madeni para
3691
5139
5239
Diğer sanatlar (el sanatları)
9199
5239
Mobilya
3610
5139
7130
Ev eşyaları, porselen ve cam
2610
173
2029
2899
5139
Tanım
Sınıf: 1810 – Giysi üretimi
Sınıf: 1721 – Tekstil araç, gereçlerinin üretimi
Sınıf: 1920 – Ayakkabı üretimi
Sınıf: 5131 – Tekstil, konfeksiyon ve ayakkabı toptan
satışı
Sınıf: 5232 – Tekstil, konfeksiyon, ayakkabı ve deri
eşyaların perakende satışı
Sınıf: 3691 – mücevher ve ilgili araç, gereçlerin
üretimi
Sınıf: 5139 – Diğer ev eşyalarının toptan satışı
Sınıf: 5239 – Uzmanlaşmış mağazalarda diğer
perakende satış
Sınıf: 9199 – diğer üyelik organizasyonlarının
faaliyetleri n.e.c.
Sınıf: 5239 – Uzmanlaşmış mağazalarda diğer
perakende satış
Sınıf: 3610 – Mobilya üretimi
Sınıf: 5139 – Diğer ev eşyalarının toptan satışı
Sınıf: 7130 – Ev eşyalarının ve kişsel eşyaların
kiralanması n.e.c.
Sınıf: 2610 – Cam ve cam ürünleri üretimi
Sınıf: 173 – Örgü, triko kumaşların araç ve gereçlerin
üretimi
Sınıf: 2029 – diğer ağaç ürünlerin üretimi
Sınıf: 2899 – Diğer metal ürünlerin üretimi n.e.c.
125
5233
Sınıf: 5139 – Diğer ev eşyalarının toptan satışı
Sınıf: 5233 – Ev araç, gereç ve ekipmanın perakende
satışı
Sınıf: 1722 – Halıların ve kilimlerin üretimi
Sınıf: 2109 – Diğer kağıt,ve mukavva araç
gereçlerinin üretimi
Sınıf: 5239 – Uzmanlaşmış mağazalarada perakende
satış
Sınıf: 3694 – Oyuncak ve oyun üretimi Sınıf: 5139 –
Diğer ev eşyalarının toptan satışı
Sınıf: 5239 – Uzmanlaşmış mağazalarda diğer
perakende satışlar
Sınıf: 7421 – mimari ve mühendislik faaliyetleri ve
ilgili teknik danışmanlık
Duvar kağıtları ve halılar
1722
2109
5239
Oyuncak ve oyunlar
3694
5139
5239
Mimarlık ve mühendislik, arazi
ölçümleri (kadastro çalışmaları)
İç tasarımlar
Müzeler
7421
İç tasarım
Müzeler
7499
9232
Sınıf: 7499 – Diğer iş faaliyetleri n.e.c.
Sınıf: 9232 – Müze faaliyetleri ve tarihi alanlarının
ve binaların korunması
ISIC
Rev.3.1.
Kod
51
Tanım
4.Diğer Destek Sektörleri
Ekonomik Faaliyet
General toptan ve perakende
satış
52
Genel nakliye
60
61
62
630
Bölüm: 51 – motorlu araçlar ve motosikletler
dışındaki toptan satış ticareti ve komisyon ticareti,
511 –ücret veya sözleşme dayanarak toptan satış…
513 – ev eşyalarının toptan satışı
515 – makine, ekipman ve mevcudun toptan satışı …
519 – diğer toptan satış
Bölüm: 52 – motorlu araçlar ve motosikletler; ev
eşyalarının ve kişisel eşaların onarımı dışındaki
perakende ticaret,
521 – mağazalardaki uzmanlaşmamış perakende
ticaret
523 – uzmanlaşmış mağazalarda yeni ürünlerin
perakende ticareti
525 – mağazalarda olamayan perakende ticaret
Bölüm: 60 – boru hatları aracılığıyla Kara
taşımacılığı,
Bu Bölüm is aşağıdaki Gruplara bölünmüştür.
Grup 601 – demiryolu aracılığıyla taşımacılık
Grup 602 – Diğer kara taşımacılığı
Bölüm: 61 – deniz taşımacılığı
Bölüm: 62 – Hava taşımacılığı
Sınıf 630 – Taşıma faaliyetlerinin desteklenmesi
126
641
Telefon ve internet
6420
7240
6301 – ambalaj ve depolanma
6302 – depolama
6303 – diğer taşıma faaliyetlerinin desteklenmesi
6304 – seyahat acentalarının faaliyetleri ve tur
operatörleri; turist yardım faaliyetleri n.e.c.
6309 – Diğer taşıma acentelerinin faaliyetleri
Grup: 641 – Posta ve kurye faaliyetleri
Bu Grup aşağıdaki Sınıflara bölünmüştür:
6411 – Ulusal posta faaliyetleri
6412 – ulusal posta faaliyetleri dışındaki kurye
faaliyetleri
Sınıf: 6420 – Telekomünikasyon
Sınıf: 7240 – Veritabanı faaliyetleri ve elektronik
içeriğin on-line dağıtımı
EK-2 AB SINIFLANDIRMASI
NACE Kategorisi,
Rev 1.1
TEMEL FİKRİ HAKLAR SANAYİİLERİ
Basın ve Edebiyat
Gazeteler
Haber ve makale ajansları, vb.
Magazinler ve dergiler
Kitaplar, haritalar
Diğer yayınlar (kartlar, rehberler vb. )
Yayınlanmış materyalin ön-basımı, baskısı ve basım sonrası
Basın ve Edebiyatın toptan ve perakende satışı
Kütüphaneler
22.12
92.40
22.13
22.11
22.15
22.21; 22.22; 22.23; 22.24;
22.25
52.47
92.51
Müzik, Tiyatro Ürünleri ve Opera
Müzik yayını
Kaydedilmiş müziğin çoğaltılması
Kaydedilmiş müziğin10 toptan satışı ve perakende ticareti
Sanat ve edebiyat eseri ve yorumu
İcralar ve bağlantılı ajanslar (rezervasyon ajansları, bilet
ajansları, vb. )
22.14
22.31
51.43; 52.45
92.31
92.3211
Film ve Video
Sinema filmi ve video ürünü
Sinema filmi ve video dağıtımı
Sinema filmi gösterimi
video kiraları ve satışları
92.11
92.12
92.13
127
Fotoğrafçılık
Fotografik hizmetler, stüdyolar, vb.
74.81
Görsel ve Grafik Sanatlar
Sanat galerileri ve diğer toptan ve perakende satış
92.52
Radyo ve Televizyon
Radyo ve televizyon faaliyetleri
Kablo ve uydu ağı yoluyla iletim
92.20
Yazılım ve Veritabanları
72.0
Reklam
Ajanslar, alım hizmetleri
74.40
FİKRİ HAKLARA BAĞIMLI SANAYİİLER
TV alıcıları, radyo alıcıları, VCR, CD, Kasetler ve diğer
ekipman
Üretim
Radyo ve televizyon ürünlerinin ve müzik enstrümanlarının
toptan ve perakende satışı
Bilgisayarlar ve Ekipman
Üretim
Toptan ve perakende satış
32.30
51.43, 52.45
30.02
Müzik Enstrümanları
Üretim
36.30
Fotografik ve Sinematografik Araçlar
Üretim
33.40
DİĞER DESTEK SANAYİİLERİ
Kağıt üretimi
Diğer kayıt yapılmaya hazır medya
Fotoğraf ekipman ve malzemeleri
128