10. sınıf tarih ders notları için tıklayınız

TARİH 10 DERS NOTLARI
I.ÜNİTE: BEYLİKTEN DEVLETE (1300-1453)
-Osman Bey törelere uygun olarak “fetheden fethettiği
yerin sahibidir” anlayışına dayanarak elde edilen yerleri
kardeşi, oğulları ve silah arkadaşlarına dirlik olarak verdi.
1.KONU: OSMANLI DEVLETİ’NİN KURULUŞU (13001453)
Koyunhisar Savaşı (1302)
1.XIV. Yüzyıl Başlarında Yakın Doğu ve Avrupa
-ilk Osmanlı-Bizans savaşıdır.
-Avrupa devletleri siyasi birliklerini tamamlayamamış
durumdaydılar.
Bursa’nın fethi (1326)
-Bizans topraklarını önemli ölçüde kaybetmişti.
-Orhan Bey döneminde alındı.
-Anadolu’da Selçuklu devleti beyliklerle ve Bizans ile
mücadele halindeydi.
-İpek üretim ve ticaret merkezi olan Bursa, Osmanlı
Devleti’nin başkenti yapıldı.
-Balkanlarda Sırplar ile Bulgarlar mücadele halindeydi.
Pelekanon (Maltepe) Savaşı (1329)
-Ortodoks ve Katolik kiliseleri arasında mücadele
yaşanıyordu.
-Bu savaştan sonra hem Bizans hem de Anadolu’daki
Türk beylikleri Osmanlıların faaliyetlerini daha yakından
izlemeye başladılar.
-Anadolu’da, Memluk ve İlhanlı devletlerinin etkileri
bulunmaktaydı.
İznik (1331) ve İzmit’in Fethi (1337)
2.Kayıların Anadolu’ya Gelişi ve Yerleşmesi
-Maltepe savaşından sonra kentler Osmanlıya
direnmeyerek elde edildiler.
a.Kayılar Anadolu’da
Karesioğulları Beyliği’nin Osmanlı topraklarına
Katılması (1345)
-Kayılar Söğüt’ü kışlak, Domaniç’i ise yaylak olarak
kullanmışlardır.
-Osmanlı Devletine katılan ilk beylik Karesioğulları oldu.
b.Beylikten Devlete
-Siyasi birlik için ilk adım atıldı.
-1243 Kösedağ Savaşı’ndan sonra Anadolu Türk birliği
bozuldu.
-Karesi donanması Osmanlıların eline geçmesi ile
Rumeli’ye geçildi.
-Türk beylikleri arasında mücadele başladı.
3.Balkanlardaki Fetihler
-Osmanlılar ilk yıllarda bu mücadeleye karışmayarak
Bizans’a doğru genişlemeye başladılar.
a.Çimpe Kalesinin Alınması (1353)
-Osmanlılar izledikleri politikada Ahilerin Gaziyanırum adı
verilen Türkmenlerin desteğini alıyordu.
-Bizans'ın Batı devletleriyle bağlantısı kesildi.
-Osmanlılar ilk kez Rumeli'ye geçtiler.
-Bizans valileri olan tekfurlarında halka baskı yapması
Osmanlının yayılma politikasında olumlu durum
yaratıyordu.
b.Edirne’nin Fethi (1363)
-Sazlıdere Savaşı ile Bizans ve Bulgar birleşik orduları
yenilerek Edirne Osmanlıların eline geçti.
-1281 yılında beyliğin başına geçen Osman Bey ilk olarak
Karacahisar’ı alarak burayı merkez yaptı.
-Edirne, devletin başkenti yapıldı.
c.İlk Osmanlı Fetihleri
c.Sırpsındığı Savaşı (1364)
-Osman Bey 1289’da Yarhisar ve Bilecik’i aldı.
-Savaşı Osmanlılar kazanarak,
-1299 yılında ise bağımsızlığını ilan etti.
1
TARİH 10 DERS NOTLARI
-Edirne ve Batı Trakya daha güvenli duruma geldi.
bozulmamasına dikkat ediliyordu.
-Aralarında sorun olan ailelerden biri alınıyordu.
d.Çirmen Savaşı (1371)
-Yerleştirilen halktan bir süre vergi alınmıyordu.
-savaşı Osmanlılar kazanarak,
-Yerleştirilen halk, yerleştiği bölgeyi terk edemiyordu.
Not: Ele geçirilen bölgenin yerli halkı da sorun çıkarırsa,
-Makedonya’nın fethi kolaylaştı.
aynı uygulama onlar içinde yapılıyordu.
e.I.Kosova Savaşı (1389)
Not: İskân, süreç içinde yavaş yavaş yapılıyordu.
-Savaşı Osmanlılar kazanarak,
-Sırplar yeniden Osmanlı üstünlüğünü kabul ettiler.
4.Anadolu’da Siyasi birliği Sağlama Eylemleri
f.İstanbul’un Kuşatılması
-Orhan Bey döneminde Karesioğullarının alınması ile
başladı.
-Yıldırım Beyazıt döneminde iki kez kuşatma olmuştur.
-I.Murat döneminde Kütahya, Emet, Tavşanlı çeyiz olarak
alındı.
-Kuşatma için Anadoluhisarı yapılmıştır.
-II. kuşatma sonrası yapılan anlaşmaya göre,
-I.Murat döneminde Akşehir, Beyşehir ve çevresi
Hamitoğullarından para karşılığı alındı.
-İstanbul’da bir Türk Mahallesi kurulacak ve bir cami
yapılacak
-Yıldırım Beyazıt döneminde, saruhanoğulları,
Aydınoğulları, Menteşeoğulları, Germiyanoğulları,
Karamanoğulları, Hamitoğulları, Eretna Beyliği ve
Candaroğullarının Kastamonu kolu ele geçirildi.
-Bizans’ta Türklerin davalarına bakmak için bir kadı
atanacak
-Bizans, Osmanlı Devletine her yıl vergi verecek
5.Ankara Savaşı ve Fetret Devri
g.Niğbolu Savaşı (1396)
a.Ankara Savaşı
-yapılan savaşı Osmanlılar kazandı ve sonucunda,
-Timur Devleti ile Osmanlı Devleti arasındaki savaşı Timur
kazanmıştır.
-Halife, Yıldırım Beyazıt’a Sultanıiklimirum (Anadolu
sultanı) unvanını verdi.
Ankara Savaşı sonunda,
-Anadolu Türk siyasi birliğinin sağlanması kolaylaştı.
-Anadolu Türk siyasi birliği bozuldu.
İskân Politikası
-Rumeli’de uygulanan iskân politikasının temel amacı;
-Anadolu’daki sosyal ve ekonomik düzen bozuldu.
-Bölgenin Türkleşmesi
-Uzun süredir kuşatma altında olan İstanbul un alınması
gecikti.
-Bölgenin elde tutulması
-İskân iki biçimde oluyordu
-11 yıl süren ve Fetret adı verilen taht mücadeleleri
başladı.
-Sürgün
-Kendiliğinden gelme
-Anadolu’nun doğusunda bulunan Akkoyunlu Devleti
Osmanlıları tehdit etmeye başladı.
-İskânda dikkat edilen özellikler;
-Yerleştirilen halk göçebelerden seçiliyordu.
b.Fetret Devri
-Yerleştirilen halk yakın bölgelerden alınıyordu.
-Ankara Savaşı sonrası Timur Osmanlı topraklarını
Yıldırım Beyazıt’ın oğulları Süleyman Çelebi, İsa Çelebi,
Mehmet ve Musa çelebi arasında paylaştırdı.
-Göçmen alınan bölgenin üretim düzeninin
2
TARİH 10 DERS NOTLARI
-Mehmet çelebi 1413 yılında diğer kardeşlerini ortadan
kaldırarak tahta oturdu.
-Bizans’ın Haçlı seferlerine zemin hazırlaması
-Anadolu ve Rumeli toprakları arasındaki bağlantının
sağlanabilmesi
-Devleti yıkılmaktan kurtardığı için ikinci kurucu unvanı
da bulunmaktadır.
-Bölge ticaret yollarının ve kazançlarının ele geçirilmek
istenmesi
6.Anadolu’da Siyasi Birliğin Yeniden Sağlanması
-Mehmet Çelebi Aydınoğullarından İzmir’i,
Karamanoğullarından Akşehir, Beyşehir ve Seydişehir’i
aldı.
-Eski bir kültür yerleşim merkezinin olması
-Menteşeoğulları ve Tekeoğulları Osmanlılara bağlandı.
-Rumelihisarı yapıldı.
-Şeyh Bedrettin ayaklanması bastırıldı.
-Büyük toplar döküldü.
-Mustafa Çelebi ayaklanması çıktı.(II. Murat döneminde
bastırıldı)
-Balkanlardan gelebilecek tehlikeler için anlaşmalar
yapıldı.
-II. Murat döneminde Şehzade Mustafa ayaklanması
bastırıldı.
-400 parça donanma hazırlandı.
Fetih İçin Osmanlının yaptığı Hazırlıklar
-Karamanoğlu beyliği ile anlaşma imzalandı.
7.Balkanlarda Osmanlı Egemenliğinin Güçlenmesi
-Tekerlekli kuleler yapıldı.
a.Edirne-Segedin Antlaşması (1444)
-Aşırtma gülleler atacak havan topları yapıldı.
-Karamanoğullarının ayaklanması ve Balkanlarda Haçlı
birliğinin kurulması üzerine II. Murat barış yapmak
zorunda kaldı. Antlaşmaya göre,
-Silivri ve Vize kaleleri alındı.
Bizans’ın Aldığı Önlemler
-Sırp Krallığı yeniden kurulacak ve Osmanlı Devletine
vergi verecek
-Surlar güçlendirildi.
-Eflak Osmanlılara vergi vermek koşuluyla Macaristan
egemenliğinde kalacak
-Grejuva denilen suda yanan ateş geliştirildi.
-Katolik ve Ortodoks kiliseleri birleştirilmeye çalışıldı.
-Antlaşma 10 yıl sürecek
-Haliç’in girişine zincir gerildi.
b.Varna Savaşı (1444)
2.İstanbul ‘un Fethinin Sonuçları
-Yapılan savaşı Osmanlılar kazandı.
Türk Tarihi Açısından sonuçları
c.II. Kosova Savaşı (1448)
-Anadolu ve Rumeli toprakları birleşti
-Savaşı Osmanlıların kazanması ile Balkanlardaki
egemenliği kesinleşti.
-İpek Yolu ve Karadeniz’i Akdeniz’e bağlayan ticaret
yollarının denetini Osmanlıların eline geçti.
II. ÜNİTE: DÜNYA GÜCÜ: OSMANLI DEVLETİ (14531600)
-İstanbul, Osmanlı Devletinin başkenti oldu. II. Mehmet
Fatih unvanını aldı.
1.KONU: İSTANBULUN FETHİ
-Osmanlı Devleti yükselme dönemine girdi.
1.İstanbul ‘un Fethi
-Bizans’ın Osmanlı şehzadelerini kışkırtması
3
TARİH 10 DERS NOTLARI
-Fener patrikhanesinin Osmanlı Devletine bağlanmasıyla
Osmanlı padişahları Ortodoks halkın koruyucusu
durumuna geldi.
-Kırım’ın Fethi: Karadeniz Türk gölü oldu, İpek Yolunun
kuzey kısımları denetim altına alındı.
-Arnavutluk Seferi: Arnavutluk Osmanlı topraklarına
katıldı.
Dünya Tarihi Açısından sonuçları
-Ateşli silahların surlar üzerindeki etkisi anlaşıldı, böylece
Avrupa’da derebeylikler yıkılış sürecine girdi.
-Yunan Adalarının Alınması
-İtalya seferi
-Bizanslı bilim adamları İstanbul’dan ayrılarak İtalya’da
Rönesans hareketlerinin başlamasında etkili oldular.
Not: Fatih’in ölümünden sonra tahta II. Beyazıt geçti.
Kardeşi Cem taht için ayaklandı. Cem Sultan başarısız
olunca önce Memluklulara daha sonra Saint Jean
şövalyelerine sığındı.1495 yılına kadar Papa ve Fransa’nın
yanında tutulan Cem sultan bir suikast sonucu öldü.
Osmanlı Devletinin bir iç sorunu olan bu olay Avrupa’ya
götürülmesi ile dış sorun haline geldi.
-Ticaret yollarının Osmanlı Devlet’inin denetimine
girmesiyle yeni yollar bulmak amacıyla coğrafi keşifler
başladı.
-Ortaçağ sona erdi, Yeniçağ başladı.
3.Askeri ve Siyasi Gelişmeler (1454-1480)
-Sırbistan Seferi: Sırbistan ele geçirildi.
2.KONU: AVRUPADAKİ GELİŞMELER
-Mora’nın Alınması
-Feodalite, toprak egemenliğine dayalı federal bir
yönetim sistemiydi.
-Eflak Seferi: Osmanlı Devletine bağlı bir eyalet haline
getirildi.
-Avrupa’daki göç hareketleri ve savaşlardaki ölümler
nedeniyle feodalite güç yitirmeye başladı.
-Amasra’nın Alınması: Cenevizlilerden alındı.
-Haçlı seferlerinde ölen senyörlerin topraklarına kral el
koydu.
-Sinop ve Trabzon’un Alınması: Sinop İsfendiyar
beyliğinden, Trabzon ise Rum Pontus devletinden alındı.
-Fransa’da XI. Lüi yüzyıl savaşlarından sonra feodal
rejime son verdi.
Not: Trabzon’un alınması ile Bizans’ın yeniden kurulma
ümidi sona erdi.
-İngiltere’de ise çifte Gül savaşı sonrası feodal sistem
zayıfladı, mutlak rejimler güçlenmeye başladı.
-Bosna-Hersek Seferi
-Bu siyasi gelişmeler papanın çıkarına uygun değildi.
-Akkoyunlu Devleti ile İlişkiler ve Otlukbeli Savaşı:
Osmanlı Devleti bu savaş ile Doğu Anadolu’nun güvenliği
sağlamıştır.
-Krallar güçlerini arttırmak için keşifleri ve bilimsel
gelişmeleri desteklediler.
-Boğdan’ın Alınması
-haçlı seferleri sonucu Avrupa’ya getirilen matbaa, kâğıt,
barut ve pusula daha da geliştirildi.
-Venedik ile Savaş: Yapılan barış ile,
-Venedik savaş tazminatı ödedi.
1.Coğrafi Keşifler
-Venedik, İstanbul’da balyos (elçi) bulunduracaktı.
a.Coğrafi Keşiflerin Nedenleri
-Venedik tüccarlarına ticaret yapma hakkı verildi.(İlk
Kapitülasyonlar)
-Doğunun (Asya’nın) zenginliklerine ilk elden ulaşmak
için,
-Karamanoğulları ile Mücadele: Türk birliği için
mücadele edildi. Topraklarının bir kısmı Osmanlılara
katıldı.
-teknolojik gelişmelerle pusula daha pratik hale
getirildi.
-coğrafya bilgisi gelişti.
4
TARİH 10 DERS NOTLARI
-dayanıklı ve hızlı gemiler yapıldı.
-İtalya’nın ticaret merkezi olması değişik uygarlıklarla
sürekli bir etkileşim içinde olması
-Hıristiyanlığı geniş alanlara yaymak istemeleri
Rönesans’ın Nedenleri
b.Coğrafi Keşiflerin Sonuçları
-Haçlı Seferleri ile Müslüman dünyasından öğrendikleri
matbaayı geliştirmeleri
-Yeni ülkeler, uygarlıklar, bitki ve hayvan çeşitlerinin
varlığı öğrenildi.
-Coğrafi Keşiflerle zenginleşen Avrupa’da sanatı ve
sanatçıyı koruyan Mesen sınıfının oluşması
-Avrupa ülkeleri yeni pazarlar buldu.
-Sömürge imparatorlukları kuruldu.
-Kiliseye duyulan güvenin azalması ve skolâstik
düşüncenin önemini yitirmesi
-Ticaret yolları değişti. Akdeniz limanları önem
kaybederken, Atlas okyanusu kıyıları önem kazandı.
-Yetenekli sanatçı ve bilim adamlarının yetişmesi
-Keşfedilen yerlere Avrupa’dan göçler başladı,
Hıristiyanlık yayılma alanı buldu.
-Eski Yunan, Roma (antikite) ve İslam uygarlığına ait
eserlerin incelenmesiyle akılcı düşüncenin ortaya çıkması
-Zenginlik ölçüsü topraktan değerli madenlere (altıngümüş) dönüşmeye başladı.
Rönesans’ın Ülkelere Göre gelişimi
İtalya: Sanat alanında ortaya çıkmıştır. Başlıca
temsilcileri; Leonardo da Vinci, Michelangelo ve
Rafael’dir.
-Asiller eski ayrıcalıklarını kaybederken ticaretle uğraşan
burjuvalar zenginleşti.
Almanya: Din alanında ortaya çıkmıştır. Başlıca
temsilcileri Erasmus, Röklen ve Luther’dir.
-Krallar güçlendi, kilisenin etkisi azaldı.
-Sanat ve bilime değer veren mesen adlı sınıf oluştu.
-Kiliseye duyulan güven azaldı.
İngiltere: Edebiyat alanında ortaya çıkmıştır. Alanın tek
temsilcisi Shakspeare’dir.
-Avrupa’nın bilim, düşünce ve dini yaşamında değişmeler
başladı.
Fransa: Birçok alanda etkisi görülmektedir. Başlıca
temsilcisi Montaigne’dir.
2.Rönesans
Polonya: Bilim alanında ortaya çıkmıştır. Alanın en
önemli temsilcisi Kopernik’tir.
-Kelime anlamı yeniden doğuştur.
Rönesans’ın Sonuçları
-XV ve XVI. yüzyıllarda Avrupa ülkelerinde görülen bilim,
güzel sanatlar ve edebiyat alanındaki gelişmelerin
tümünü ifade eder.
-Resim, heykel, edebiyat ve mimaride önemli gelişmeler
ortaya çıktı.
-İncil, Latinceden Avrupa dillerine çevrilerek okunduğu
için kiliseye ve din adamlarına güven azaldı.
-Hümanizm: Orta çağ Avrupa’sının baskıcı skolâstik
düşüncesine karşı çıkarak insan ve doğa sevgisini temel
alan düşünce sistemidir.
-Skolâstik düşünce yıkılarak yerini deney ve gözleme
dayalı pozitif düşünceye bıraktı.
Rönesans’ın İtalya’da Başlamasının Nedenleri
Not: Osmanlı Devleti, XV ve XVI. yüzyıllarda bilim, teknik
ve mimari alanda Avrupa’nın ilerisinde olduğu için
Rönesans’tan etkilenmemiştir.
-İtalya’nın İslam uygarlıklarıyla yakın ilişkide olması
-İstanbul’un fethinden sonra İtalya’ya giden bilginlerin
Latin eserleri çevirmeleri
3.KONU: I.SELİM (YAVUZ) DÖNEMİ (1512-1520)
-Zengin şehir devletlerine sahip olan İtalya’da bilimsel ve
kültürel çalışmaların desteklenmesi
1.Osmanlı-Safevi İlişkileri
5
TARİH 10 DERS NOTLARI
-Safevi seferi ile İpek Yolu’nun Van-Tebriz hattının ele
geçirilmesi amaçlanmıştır.
-İngiltere ve Fransa yüzyıl savaşları nedeniyle güç
kaybetmişlerdi.
-İki devlet arasında yapılan çaldıran Savaşı’nı (1514)
Osmanlı devleti kazandı.
-Şarlken, Osmanlı Devletine karşı doğuda İran ile ittifak
yapma yoluna gitmiştir.
-Bu savaş ile Safevi’lerin Doğu Anadolu’daki etkisi kırıldı.
-Portekiz coğrafi keşifleri gerçekleştirerek Hindistan’a
ulaşmış; Osmanlı denetiminde olan baharat ticaretini
engellemeye çalışarak Osmanlı-Portekiz mücadelesine
neden olmuştur.
-Sefer dönüşü Turnadağ Savaşı İle Dulkadiroğlu beyliği
alınarak Anadolu Türk siyasi birliği tam anlamıyla
sağlanmış oldu.
2.Osmanlı-Memluk İlişkileri
2.Batıdaki Gelişmeler
-İlk olarak Yıldırım Beyazıt döneminde başlayan, Fatih
döneminde devam eden ve II. Beyazıt döneminde de
savaşa dönüşen Memluk ilişkilerinde taraflar birbirine
üstünlük sağlayamamıştı.
a.Osmanlı-Macar İlişkileri
-Macaristan kralı II. Layoş, Şarlken’e güvenerek Osmanlı
Devletine karşı geliyor ve Balkan devletlerini Osmanlıya
karşı kışkırtıyordu.
-Mercidabık (1516) ve Ridaniye Savaşları (1517) ile
Memluk Devleti yıkıldı.
Belgrad’ın Fethi (1521)
-Mısır seferinin sonucunda,
-Belgrad alınarak, Orta Avrupa’da yapılacak fetihler için
üs yapıldı.
-Suriye, Filistin, Lübnan ve Mısır Osmanlı Devletine
katıldı.
Mohaç Meydan savaşı (1526)
-Venedik Cumhuriyetinin Kıbrıs için Memluklulara
ödediği vergi, Osmanlılara ödenmeye başladı.
-Bu savaş ile Osmanlıları Orta Avrupa egemenliği
güçlenirken Osmanlı-Avusturya mücadelesi başlamış
oldu.
-Halifelik Osmanlıların eline geçti.
-Kahire ve Mekke’de bulunan kutsal emanetler
İstanbul’a getirildi.
b.Osmanlı-Avusturya İlişkileri
I.Viyana Kuşatması (1529)
-Doğu Akdeniz’den geçen Baharat Yolu Osmanlıların
eline geçti.
-Kuşatılmasına karşın başarılı olunamadı.
Almanya Seferi ve İstanbul Antlaşması
4.KONU: KANUNİ DÖNEMİNDEKİ SİYASİ OLAYLAR
-Antlaşma ile Avusturya kralı Osmanlı Sadrazamına eşit
tutularak siyasi üstünlük elde edildi.
1.XVI. yüzyılda Avrupa
3.Doğudaki Gelişmeler
-Kanuni, Yavuz Sultan Selim’den ekonomik, siyasi, askeri
ve idari açıdan güçlü bir devlet devralmıştı.
Osmanlı-İran İlişkileri ve Amasya Antlaşması (1555)
-Avrupa devletleri bir taraftan coğrafi keşifler ve
Rönesans’ın etkisiyle kalkınma mücadelesi verirken diğer
taraftan ise Reform hareketinin etkisiyle dini ve siyasi
karışıklık içine girmişti.
-İran üzerine dört büyük sefer düzenlendi.
-Roma-Germen imparatoru Şarlken; Almanya, Hollanda,
Avusturya, Macaristan ve İspanya devletleriyle akrabalık
bağlarına dayalı bağlaşık oluşturarak Avrupa’nın en güçlü
devleti haline gelmişti.
4.Kanuni Dönemindeki Denizlerdeki Gelişmeler
-Amasya Antlaşması imzalandı.(iki devlet arasında
imzalanan ilk resmi antlaşma)
a.Osmanlı Deniz Gücü
6
TARİH 10 DERS NOTLARI
-XV. yüzyılın son çeyreğinde Akdeniz de Osmanlı Devleti
ve İspanya gibi iki yeni güç ortaya çıkmıştı.
-Bu antlaşma, hükümdarların hayatta kaldığı sürece
geçerli olacaktı.
b.Rodos’un Fethi (1521)
-Osmanlı Devleti verdiği kapitülasyonlar ile coğrafi
keşiflerin etkisi ile zayıflayan Akdeniz ticaretini
canlandırmayı ve Avrupa’nın siyasi birliğini parçalamayı
amaçlamıştır.
-Saint Jean şövalyelerinden alındı.
c.Cezayir’in Osmanlıya Katılması
5.KONU: REFORM HAREKETLERİ
d.Preveze Deniz Savaşı (1538)
1.Reformun Nedenleri
-Bu savaş ile Akdeniz de üstünlük Osmanlı Devletinin
eline geçti.
-Papalar, inananlar üzerinde aşırı bir denetim
mekanizması oluşturarak bir din adamından çok bir
imparator gibi hareket ediyorlardı.
e.Trablusgarp’ın Fethi (1551)
f.Cerbe Deniz Savaşı (1560)
-Avrupa toprakların büyük bölümü denetimlerindeydi.
-Haçlı donanması bozguna uğratılarak Kuzey Afrika’daki
Türk üstünlüğü kesinleşmiş oldu.
-Halk yoksulluk içinde bulunuyordu.
-Papalar, endüljans adlı belge karşılığı Tanrı adına
insanları bağışlıyordu.
g.Malta Kuşatması (1565)
-Kilise uygulamalarına karşı çıkanlara ise aforoz ve
enterdi cezasını veriyorlardı.
-Başarısız oldu.
h.Sakız Adasının Fethi (1566)
-Krallara taç giydirerek siyasi güç elde etmişlerdi.
ı.Hint Deniz Seferleri
2.Reformun Gelişimi
-Düzenlenen dört sefer başarısız olmuştur. Nedenleri ise,
-Reform, Rönesans ile başlayan özgür düşüncenin ortaya
çıkardığı doğal bir süreçtir.
-Hint deniz seferlerine gereken önemin verilmemesi
-Reform gereksinimi XVI. yüzyıldan önce de bazı din
adamları tarafından dile getirilmişti.
-Osmanlı donanmasının okyanuslara uygun olmaması
-Portekiz donanmasının güçlü olması
-XVI. yüzyılın başında hümanist bilgin Erasmus’da ahlaki
yozlaşmaya ve boş inançlara karşı Katolik Kilisesinde
liberal bir reformun gerekliliğini savunmuş ve Hz. İsa’nın
örnek alınmasını önermişti.
-Hint Denizinin Osmanlı gemicileri tarafından iyi
tanınmaması
-Gücerat sultanlarının Osmanlı donanmasına yardım
etmemesi
5.Fransa’ya Verilen Kapitülasyonlar (1535)
-Luther’in başlattığı reform hareketlerinin başarıya
ulaşmasında Alman prenslerinin desteği ve Rönesans ile
birlikte ortaya çıkan özgür düşünce ortamının etkisi
olmuştur.
-Fransa’ya ticari ve hukuki ayrıcalıkların verilmesidir.
Önemli koşulları ise,
-Luther,1517’de Wittenberg Kilisesi’nin kapısına doksan
beş maddeden oluşan bildiri astı.
-Her iki ülke gemileri karşılıklı olarak ticaret yapmakta
serbest olacaktı.
- Yayınladığı bildiri ile Tanrı ve kul arasına kimsenin
giremeyeceğini ve endüljans karşılığı cennetten yer satan
din adamlarının suç işlediğini açıkladı.
-Fransızların aralarındaki hukuki anlaşmazlıklara
İstanbul’a gelecek olan Fransız yargıç bakacaktı.
-Luther’in bu düşünceleri halk arasında büyük destek
buldu.
-Türk tüccarları da aynı haklardan yararlanacaktı.
7
TARİH 10 DERS NOTLARI
-Papa Luther’i aforoz etti. Luther’in yakılarak
öldürülmesine karar verdi.
-Reform hareketleri Osmanlı Devletindeki gayrimüslimler
arasında yaşanmadı. Çünkü Hıristiyan halkın geniş hakları
bulunuyordu.
-Bu karar üzerine saksonya dükü Frederik, Luther’i
şatosunda sakladı.
III. ÜNİTE: ARAYIŞ YILLARI (XVII. YÜZYIL)
-Bu durum Avrupa’da dini bölünmenin yanında siyasi
bölünmeyi de başlattı.
1.KONU: XVII. YÜZYILDA ASYA VE AVRUPA
1.XVII. Yüzyılda Avrupa, Asya ve Osmanlı Devletinin
Durumu
-Luther bu sırada İncil’i Almancaya çevirerek
Protestanlığın Almanya içerisinde ve Avrupa’da
yaygınlaşmasına neden oldu.
a.Avrupa’nın Genel Durumu
-Papalık ve Katolikliği savunan Roma-Cermen
imparatorluğuyla Luther’i savunan Alman prenslikleri
arasında yaşanan çatışmalar sonunda Katolikler
Augsburg (Ogsburg) Antlaşması’yla (1555) Protestan
mezhebinin varlığını resmen kabul ettiler.
-XVII. yüzyılda Avrupa devletlerinde mutlak monarşi
yönetimleri görülmektedir.
-Fransa’da reform hareketleri kanlı çatışmalara neden
oldu. Kalven’in başlattığı Kalvenizm Nant Fermanı ile
resmen tanındı.
-Uzak Doğu ve Hindistan bölgesi ile Atlas Okyanusu
limanları paylaşım bölgeleri olmuştur.
-Coğrafi keşiflerin etkisiyle zenginleşen Avrupa devletleri
sömürge yarışına girdiler.
b.Asya’nın Genel Durumu
-Reform’u İngiltere’de Kral VIII. Henri başlattı. Anglikan
Kilisesini kurarak Katolik Roma Kilisesi’yle bağlarını
kopardı.
-XVII. yüzyılda Rusya, Asya’da güçlü bir devlet olarak
ortaya çıktı.
-İskoçya’da Presbiteryenlik, İsveç, Norveç, Danimarka’da
Protestanlık mezhebi kabul edildi.
-Altın Orda devletinin dağılmasıyla bu topraklarda
Özbekler güçlenmiştir.
3.Reformun Sonuçları
-Babür devleti Orta Asya ve Hindistan’da bir güç
olmuştur.
-Avrupa’da mezhep birliği parçalandı. Katolikliğin
yanında Protestanlık, Kalvenizm, Anglikanizm gibi yeni
mezhepler ortaya çıktı.
c.Osmanlı Devletinin Genel Durumu
-XVII. yüzyıldaki ayaklanmalarda özellikle merkezi
otoritenin zayıflamasının etkileri görülmektedir.
-Papaların ve din adamlarının saygınlığı azaldı.
-Katolik Kilisesinin otoritesi sarsıldı.
-Merkezi otoritede zayıflamanın en önemli
nedenlerinden biri de veraset sisteminde yaşanan
değişimdir.(Ekber ve Erşed)
-Papa krallar üzerindeki etkisini kaybetti.
-Kilise topraklarını büyük ölçüde kaybetti.
-Şehzadeler yaşamlarını Topkapı sarayında geçirmeye
başladıkları için hem halkı tanımıyor hem de yönetim
deneyimi kazanamıyorlardı.
-Eğitim ve öğretim kilisenin elinden alınarak laik eğitim
sistemi kuruldu.
-Saray kadınları ve bazı devlet adamlarının yönetimdeki
etkileri artmaya başlamıştı.
-Kültürel bilimsel gelişmelerde kilise etkisinin azalmasıyla
daha serbest bir ortam oluştu.
4.Reformun Osmanlı Devletine Etkileri
2.XVII. Yüzyılda Osmanlı-Avusturya ve Osmanlı-İran
İlişkileri
-Avrupa Hıristiyan birliğinin parçalanması Osmanlı
devletinin önem verdiği bir konuydu.
a.Osmanlı-Avusturya İlişkileri
-Bu nedenle Kanuni, Luther’in faaliyetlerini destekledi.
8
TARİH 10 DERS NOTLARI
-III. Mehmet döneminde 1596’da Avusturya’ya karşı
Haçova savaşı kazanıldı.1606 yılında imzalanan
Zitvatorok Antlaşması’na göre;
-Ayaklanmaların nedeni ise maaşlarının düşük ayarlı
paralarla verilmesi ya da zamanında verilmemesidir.
-Cülus bahşişi almak için sık padişah değişikliğine
gitmeleri
-Avusturya, Osmanlı Devleti’ne savaş tazminatı
ödeyecek
-Kapıkulu Ocağına yasalara aykırı asker alınması
-Avusturya arşidükü bundan böyle Osmanlı padişahına
eşit sayılacaktır.
-Ayaklanmalara bazı devlet adamları ve halkın
desteklediği de görülmüştür.
-Avusturya ile yapılan savaşlarda başarılı olunmasına
karşın diplomaside başarılı olunamamıştır. Nedeni ise
celali ayaklanmaları ve İran savaşlarıdır.
-İstanbul ayaklanmaları sonucunda güçlerini arttıran
yeniçeriler, başkentte güven ortamının bozulmasına ve
devlet otoritesinin bozulmasına neden olmuşlardır.
b.1555 Sonrası Osmanlı-İran İlişkileri
b.Celali Ayaklanmaları
-1603-1612 yılları arasındaki savaşlar Nasuh Paşa
Antlaşması,1614-1618 savaşları Serav Antlaşması,16351639 yılları arasındaki savaşlar ise Kasr-ı şirin
Antlaşmasıyla sona ermiştir.
-Ayaklanmaların temel nedeni ekonominin bozulmasıdır.
-İran ve Avusturya savaşlarının uzaması sonucu halka
yeni vergilerin getirilmesi
-Osmanlı Devletinin İran ve Avusturya ile yaptığı savaşlar
ülkede askeri yapının ve ekonomik düzenin bozulmasına
neden olmuştur.
-İltizam sisteminin yaygınlaşması ve yasalara aykırı vergi
toplanması
3.İç İsyanlar
-Celali ayaklanmaları baskı ve şiddet ile bastırılmıştır.
İç İsyanların Genel Nedenleri
-Ayaklanmaların sonucunda Anadolu’da güven ve huzur
ortamı bozuldu.
-Veraset sistemindeki değişiklikler (Ekber ve Erşed
sistemi)
-Topraklar tahrip edildiği için üretim azaldı.
-Yönetimde Valide sultanların etkisi
-Vergiler düzenli toplanamadığından devlet ekonomisi
daha da zayıfladı.
-Rüşvet ve adam kayırmanın artması
-Ayaklanmalarla uğraşıldığı için Avusturya ve İran
savaşlarına önem verilemedi ve devlet siyasi olarak
zayıfladı.
-Merkezi Otoritenin Bozulması
-Yeniçeri Ocağının bozulması
c.Eyalet Ayaklanmaları
Tımar sisteminin bozulması
-Tarımsal üretimin azalması
-XVII. yüzyılda merkezi otoritenin zayıflaması sonucunda
merkezden uzak eyaletlerde çıkan ayaklanmalardır.
-Ekonominin Bozulması
4.Avrupa’nın Gelişimine Seyirci Kalan Osmanlı
-Ordunun bozulması
-İç ayaklanmalar ve dış savaşlar nedeniyle gelişmelere
ilgisiz kalmıştır.
-Savaşların uzun sürmesi ve masrafların artması
-Bunlar; Rönesans ve coğrafi keşiflerdir. Rönesans’ı
izleyememesi nedeniyle bilimde geri kalmış, coğrafi
keşifler ile de ipek ve baharat yolu önemini kaybetmiş bu
da Osmanlının ekonomik kaybı demektir.
a.İstanbul Ayaklanmaları
-Temel neden merkezi otoritenin bozulmasıdır.
-Yeniçeriler ve sipahiler tarafından çıkarılmıştır.
9
TARİH 10 DERS NOTLARI
a.Coğrafi Keşiflerin Osmanlı Devletine Etkileri
-İran seferine çıktı ve Kasrı Şirin Antlaşması’nı imzaladı.
Antlaşmaya göre,
-Akdeniz limanları önemini yitirdi.
-Bağdat Osmanlılarda kaldı.
-Avrupalı devletler sömürgelerden elde ettikleri altın ve
gümüşü Osmanlı pazarlarında kullanmaya başlamaları
sonucu pahalılık ve enflasyon yaşanmaya başlamıştır.
-Günümüz Türk-İran sınırı yaklaşık olarak çizildi.
Tımar Sisteminin Bozulması
b.Avrupa’ya Tavizler Verilmesi
-Tımar sistemi XVII. yüzyılda bozulmaya başladı.
-Avrupalı devletlerin ekonomik olarak güçlenmesi sonucu
Osmanlı Devleti ticaret gelirlerini arttırmak amacıyla
batılı devletlere ayrıcalıklar tanımaya başlamıştır.
-Tımar hak edenlere değil de rüşvet il dağıtılmaya
başlandı.
c.Yeni ekonomik Model: Merkantilizm
-Tımarlarını kaybeden pek çok dirlik sahibi ayaklandı.
-XVII. yüzyıl Avrupa’sında bir ülke ne kadar çok madene
ve paraya sahipse o kadar zengin sayılıyordu.
-Tımar sisteminin bozulması ile,
-üretim azaldı.
-Avrupa’daki bu yeni ekonomik modelle amaç, uluslar
arası piyasada daha etkin olmaktı.
-azalan üretim sonucu vergi gelirleri de azaldı.
-Osmanlı Devletindeki ekonomi anlayışı ise piyasada
halkın gereksinimlerini karşılamaktı.
-halka ağır vergiler getirildi.
-köylüler toprağını terk ederek şehirlere göç başladı.
-Osmanlı Devleti gelirini arttırma yolu olarak ele geçirilen
ülke topraklarından gelecek vergileri tercih ediyordu.
-şehirlerde iş bulamayanlar eşkıyalığa başladı.
2.KONU: XVII. YÜZYIL ISLAHATLARI
-askeri yapıda bozuldu.
1.II. Osman (Genç Osman) dönemi ve Islahatları
-sipahinin azalması ile devlet ücretli asker almak
zorunda kaldı.
-Islahat hareketlerine girişen ilk padişah II. Osman’dır.
-Anadolu’da güvenlik sorun olmaya başladı.
-Şeyhülislam ve ilmiye sınıfının yetkilerini kısıtlamıştır.
İltizam ve Mukataa
-Başkenti İstanbul dışına taşımayı düşünmüştür.
-Fatih Sultan Mehmet döneminde tımar dışında kalan
bölgelerin vergilerini toplamak için getirilen bir düzendir.
-Yeniçeri Ocağını kaldırmayı düşünmüştür.
2.IV. Murat Dönemi (Siyasi Olaylar-Islahatlar)
-İhale ile belirlenen sistemde vergi kaynağı araziye
mukataa, ihale sistemine iltizam, bu işi yapan kişilere de
mültezim denirdi.
-IV. Murat devletin olumsuz durumu için raporlar
hazırlattı.(Koçi Bey ve Kâtip Çelebi)
-Maliyeyi düzenledi.
-Sistemin bozulması ile mültezimler verdiği miktarın kat
kat fazlasını halktan almaya çalışmışlar, halk ağır vergileri
veremediği için toprağını terk etmek zorunda kalmış bu
da üretimin düşmesine neden olmuştur.
-İstanbul’ un güvenliğini sağladı.
3.XVII. Yüzyılda Avrupa’da Siyasi Durum
-Gece sokağa çıkma yasağı ile içki, tütün içme yasağı
getirdi.
Otuz Yıl Savaşları (1618-1648)
-Yeniçeri zorbalarını ortadan kaldırdı.
-Kutsal Roma- Germen imparatorluğu içindeki Katolik ve
Protestan prensliklerin savaşıdır.
-Anadolu ve eyalet ayaklanmalarını bastırdı.
10
TARİH 10 DERS NOTLARI
-Savaşı Kutsal Roma-germen imparatorluğu kaybetmiştir.
Savaşın sonunda imzalanan Vestfalya Antlaşması ile,
-Alman gök bilimci, fizikçi ve matematikçidir.
-Rudolf Cetvelleri adlı kitabında gezegenlerin temel
tablolarını yayınladı.
-Avrupa halkına mezhep seçme özgürlüğü verildi.
Savaşın sonunda,
Pascal (Paskal)
-İspanya güç kaybetmiştir.
-Fransız matematikçi v,fizikçi ve düşünürdür.
-Fransa’da mutlak monarşi kurulmuştur.
-1642’de hesap makinesini icat etti.
-İngiltere savaşa katılmamasına karşın Kraliçe
I.Elizabeth mutlak otoriteyi arttıran uygulamalar yaptıysa
da 1640’da çıkan ayaklanmalar sonucu Parlamenter
rejime geçti. Meşrutiyet yönetiminin başladığı İngiltere,
cumhuriyete geçişin de ilk adımlarını atmış oldu.
-Paskal üçgeni olarak bilinen karakteristik üçgeni buldu.
-Sıvıların kararsızlığı üzerine kitapçık yazdı.
-Bir üçgenin iç açılarının toplamının iki dik açıya eşit
olduğunu buldu.
-Hollanda, İsviçre ile birlikte bağımsızlığını ilan etti.
Newton (Nivtın)
-Rusya, I.Petro ile güçlü bir devlet olma yolunda
ilerlemeye başladı.
-İngiliz fizikçi, matematikçi ve astronomdur.
4.XVII. Yüzyılda Avrupa’da Bilim ve Teknik Alandaki
Gelişmeler
-Diferansiyel ve integral hesabını bulmuştur.
-Bilim tarihine en büyük katkısı ise yer çekim yasasıdır.
Copernicus (Kopernik)
3.KONU: IV. MEHMET DÖNEMİ (1648-1688)
-Polonyalı astronom ve matematikçidir.
1.IV. Mehmet dönemi ve Islahat Çalışmaları
-Dünyanın ve diğer gezegenlerin güneş etrafında
döndükleri kuralını açıklamıştır.
-IV. Mehmet yönetimi tam anlamıyla ele geçirdikten
sonra güvendiği kişileri göreve getirdi.
Galileo (Galile)
Tarhuncu Ahmet Paşa
-Modern fiziğin ve teleskopik astronominin kurucusudur.
-Maliye alanında ıslahatlar yapmıştır.
-Ticari anlamda kullanılan pusula, ilkel bir termometre,
kalp atışı için bir sarkaç ve teleskopu icat etti.
-Has ve zeamet gelirlerini doğrudan hazineye aktardı.
-Çalışmalarını İki Kâinat Sistemi Üzerine Konuşmalar adlı
kitabında topladı.
-Saray masraflarını kıstı.
-Modern anlamda ilk kez bütçe yaptı.
Bacon (Beykın)
-Hazineye borçlu olanlardan tahsilât yaptı.
-İngiliz filozof ve devlet adamıdır.
Köprülü Mehmet Paşa
-Bilimsel çalışmalarda deney ve gözlemi ön plana
çıkarmıştır.
-Padişaha koşullarını kabul ettirerek sadrazam oldu.
-Doğayı deney ve gözlemle kavramaya çalışmıştır.
-Orduyu disiplin altına aldı.
-Denemeler, Bilimin İlerlemesi, Yeni Atlantis, Büyük Yeni
Düzen kitaplarını yazmıştır.
-Yetersiz devlet adamlarını uzaklaştırdı.
-Donanmayı düzenledi.
Kepler
11
TARİH 10 DERS NOTLARI
Köprülü Fazıl Ahmet Paşa
-Osmanlı-Lehistan arasında 1672’de Bucaş Antlaşması
imzalandı. Antlaşmaya göre,
-Ekonomik ve askeri alandaki yeniliklere ağırlık verdi.
-Podolya, Osmanlılara bırakıldı.
-Bütçe açığını azalttı.
-Orduyu yeniden düzenledi.
-Bucaş Antlaşması ile Osmanlılar batıdaki en geniş
sınırlara ulaştılar.
-Çemberlitaş kütüphanesini kurdurdu.
d.Osmanlı-Rusya İlişkileri
XVII. Yüzyıl Islahatlarının Genel Özellikleri
-Sadrazam Merzifonlu Kara Mustafa Paşa Çehrin Kalesini
aldı.(1678)
-Kişilere bağlı kaldığı için başarılı olamamıştır.
-Ruslarla Bahçesaray (Çehrin) Antlaşması imzalandı.
-Nedenleri araştırılmadan sorunlara çözüm arandığı için
kalıcı başarılar sağlanamamıştır.
-Bahçesaray Osmanlı-Rusya arasında imzalanan ilk
antlaşmadır.
-Avrupa’daki gelişmeler izlenememiştir.
e.II. Viyana Kuşatması
-Askeri alanda ıslahatlar yapılmıştır.
-Merzifonlu Kara Mustafa Paşa Viyana’yı kuşattı.(1683)
-Islahatlara bazı çıkar grupları engel olmak istemişlerdir.
-İki ay süren kuşatma sonunda Osmanlı ordusu yenildi.
-Baskı ve şiddet yolu ile ıslahat yapılmak istendiği için
halk tarafından benimsenmemiştir.
f.Kutsal İttifak
-II. Viyana Kuşatmasında Osmanlı ordusu bozguna
uğraması üzerine Avusturya, Venedik, Lehistan ve Rusya
arasında Kutsal İttifak kuruldu.
2.IV. Mehmet Dönemi Siyasi Olayları
-IV. Mehmet döneminde içeride ıslahat çalışmaları
yapılırken dışarıda ise Avrupa devletleri ile mücadeleler
devam etmekteydi.
-Osmanlı Devleti barış istemek zorunda kaldı.
a.Osmanlı-Venedik İlişkileri
g.Karlofça Antlaşması
-Girit Adasını elinde bulunduran Venedikliler her fırsatta
Osmanlı gemilerine saldırıyorlardı.
-İngiltere ve Hollanda aracılığı ile Karlofça ve İstanbul
Antlaşmaları imzalandı. Karlofça Antlaşmasına göre,
-Mora ve Dalmaçya, Venedik’e bırakıldı.
-1645’te Girit kuşatıldı. Kuşatma 24 yıl sürdü. Köprülü
Fazıl Ahmet Paşa döneminde ada alındı.(1669)
-Podolya ve Ukrayna, Lehistan’a bırakıldı.
-Kuşatmanın bu kadar uzun sürmesi hem Osmanlı
maliyesini hem de donanmayı olumsuz etkiledi.
-Macaristan ve Erdel, Avusturya’ya bırakıldı.
-Donamanın da eski gücünde olmadığı görüldü.
-Antlaşma 25 yıl sürecekti.
b.Osmanlı-Avusturya İlişkileri
-Antlaşma, Avusturya’nın kefilliğinde olacaktı.
-1662’de başlayan savaşlarda Köprülü fazıl Ahmet Paşa
Uyvar Kalesini ele geçirdi.
Karlofça Antlaşması’nın Sonuçları,
-Osmanlı Devletinin batıda büyük ölçüde toprak
kaybettiği ilk antlaşmadır.
-1664’de Vasvar Antlaşması imzalandı.
c.Osmanlı-Lehistan İlişkileri
-Avrupa, Osmanlıya karşı saldırıya geçti.
12
TARİH 10 DERS NOTLARI
-Türklerin Avrupa’da ilerleyişi durdu ve geri çekilme
başladı.(1921 Sakarya Savaşına kadar)
-Döneminde sadrazamları ve devlet adamlarına yönelik
eleştirel şiirler yazmıştır.
h.İstanbul Antlaşması
Itri
-Rus delegesinin Karlofça’da imza yetkisi olmadığı için bir
yıl sonra 1700 yılında İstanbul Antlaşması imzalandı.
Antlaşmaya göre,
-Türk müziğine önemli katkılar yapmış bestekârdır.
-Nevakar makamını bulmuştur.
-Azak kalesi Rusya’ya verilecekti.
Karacaoğlan
-Rusya, İstanbul’da sürekli elçi bulunduracaktı.
-Aşk, gurbet, doğa, sıla özlemi ve ölüm üzerine şiirler
yazmış halk ozanıdır.
-İstanbul Antlaşması ile Ruslar Azak Kalesini alarak
Karadeniz’e inme politikasında ilk adımı atmış oldular.
-Şiirlerini hece ölçüsü ve yaşadığı bölgenin konuşma
diliyle yazmıştır.
3.XVII. Yüzyılda Osmanlı Devletinde Kültür, Bilim, Sanat
ve Mimari
IV. ÜNİTE: XVIII. YÜZYILDA DEĞİŞİM VE DİPLOMASİ
Evliya Çelebi
1.KONU: XVIII. YÜZYILDA AVRUPA VE OSMANLI
DEVLETİNİN GENEL DURUMU
-XVII. yüzyılda yaşamış Türk gezginidir.
1.Avrupa Devletlerinin Genel Durumu
-Seyahatname adlı eserinde gördüğü ülkelerin coğrafyası,
gelenek ve görenekleri hakkında bilgi verir.
-XVIII. yüzyılda Avrupa’da mutlakıyet yönetimine dayalı
merkezi krallıklar ve prenslikler bulunmaktaydı.
Kâtip Çelebi
-XVIII. yüzyıl Avrupa’sında dini birliktelikler ve devletlerin
milli çıkarları belirleyici olmuştur.
-Tarih, coğrafya, felsefe alanında çalışmalar yapmıştır. En
önemli eseri cihannüma’dır.
-Makyavelizm olarak bilinen “amaca ulaşmak için her
türlü araca başvurmanın uygun olduğu” anlayışıyla
hareket etmişlerdir.
Nabi
-Toplum ve sosyal yaşamla ilgili şiirler yazmıştır.
-Bu yüzyılda veraset savaşları yaşanmıştır.
-Şiirlerinde toplumsal sorunlara çözümler sunmaya
çalışmıştır.
2.Osmanlı Devleti ve Avrupa devletlerinin Dış Politikası
-Haydarabad ve Tuhfetü’l Harameyn önemli
eserlerindendir.
III. Selim (Osmanlı Devleti)
-Üç kıtada büyük bir ülkeyi yönetiyorum.
Naima
-Osmanlı Devletinin ilk resmi tarihçisidir.(vakanüvis)
-Ülkem Avrupa devletleri karşısında siyasi, ekonomik,
askeri ve sosyal açıdan gerileme içerisinde.
-Yaşadığı dönemi anlatan Naima Tarihi adlı eseri
bulunmaktadır.
-Avusturya ve Rusya ile yaptığım savaşlar sonunda ülkem
ağır kayıplar verdi.
Nef’i
-Eski dostumuz olan Fransa topraklarımıza saldırdı.
-Türk edebiyatının en önemli hiciv şairlerindendir.
Nizamı Cedit ıslahatlarını yapmaya çalışıyorum.
-Siham-ı Kaza önemli eseridir.
Napolyon (Fransa)
-Büyük bir imparatorluk kurmaya çalışıyorum.
13
TARİH 10 DERS NOTLARI
-Yedi yıl savaşıyla birlikte birçok sömürgemi İngiltere’ye
bırakmak zorunda kaldım
-İlk olarak iç güvenliği sağlamaya önem vererek devletin
ekonomik yapısını ve savunma sistemini güçlendirmeye
çalıştı.
-Avrupa ve Akdeniz’e egemen olmak istiyorum
-Ülkemin çıkarı söz konusu olduğu için Mısır’a saldırdım.
-Karlofça ile kaybettiği yerleri geri alabilmek için Rusya,
Venedik ve Avusturya ile savaştı.
-Osmanlı Devleti aleyhine Rusya ile gizli Tilsit Antlaşması
yaptım.
-Kaybedilen yerler geri alınamadığı gibi yeni yerler
kaybedildi.
Kral William Pitt (İngiltere)
a.Osmanlı-Rus İlişkileri
-Ülkem dünyanın ve Avrupa’nın büyük
imparatorluklardan biridir.
-İsveç Kralı Demirbaş Şarl’ın Poltova Savaşında Rus Çarı
I.Petro’ya yenilerek Osmanlı Devletine sığınması ve
Rusların İsveç Kralını takip bahanesiyle Osmanlı
topraklarını tahrip etmeleri üzerine savaş başladı.
-Güçlü donanmamız ve diplomasiden anlayan devlet
adamlarımız sayesinde üzerinde güneş batmayan bir
imparatorluk kurmak istiyorum.
-1711 yılında yapılan savaşı Rusya kaybetti ve Prut
Antlaşması imzalandı. Antlaşmaya göre,
-Ruslar sıcak denize iner ve Fransa Akdeniz ve Mısır’da
egemenlik kurarsa sömürgelerime zarar verebilirler. Bu
nedenle Osmanlı devletin toprak bütünlüğünü
sağlamalıyım.
-Kaybedilen Azak Kalesi geri alındı.
-Rusya, İstanbul’da elçi bulundurmayacaktı.
İmparator II. Josef (Avusturya)
-Rusya, Lehistan içişlerine karışmayacaktı.
-Ülkem çok uluslu yapıya sahiptir.
-Demirbaş Şarl ülkesine serbestçe dönecekti.
-Osmanlı Devleti ile Orta Avrupa ve Balkan egemenliği
için savaştım.
-Prut Antlaşması ile kaybedilen toprakların geri alınma
ümidi doğdu.
-Rusların ve Fransızların milliyetçi propagandaları beni
rahatsız ediyor.
b.Osmanlı-Venedik İlişkileri
Çar I.Petro (Rusya)
-Karlofça ile Venedik’e verilen topraklar için savaş açıldı.
Sonunda Mora yarımadası geri alındı.(1715)
-Ülkem için büyük hayallerim var.
c.Osmanlı-Avusturya İlişkileri
-Reformlar gerçekleştirerek ülkemi kalkındırdım ve
önüme hedefler koydum.
-1716’da Avusturya ile yapılan Petevaradin savaşını
Osmanlılar kaybetti.
-Hedeflerim arasında sıcak denizlere ulaşmak ve Baltık
Denizine egemen olmak var.
-İngiltere ve Hollanda aracılığı ile Pasarofça Antlaşması
imzalandı. Antlaşmaya göre,
-En önemli hedefim, Osmanlılardan Kırım’ı alıp
Karadeniz’e ulaşmaktır. Daha sonra ise Balkanları ve
Boğazları alarak Ege ve Akdeniz’e inerek dünyada söz
sahibi olmak istiyorum.
-Mora yarımadası Osmanlılara bırakıldı.
-Dalmaçya kıyıları Venediklilere bırakıldı.
-Belgrad, Banat, Avusturya’ya bırakıldı.
-Ülkem, Kafkasya ve Orta Asya’da genişlemeyi de ihmal
etmemelidir.
d.Osmanlı-İran İlişkileri
2.KONU: III. AHMET DÖNEMİ
-Çar I.Petro, İran’a doğru genişleme politikası izlemesi
üzerine, Osmanlı Devleti İran seferine çıktı.
1.III Ahmet Dönemi
14
TARİH 10 DERS NOTLARI
-Fransa’nın arabuluculuğu sonucu Rusya ile Dostluk
antlaşması olan İstanbul Antlaşması
imzalandı.(1724).Antlaşmaya göre Rusya ve Osmanlı,
İran’ı aralarında paylaşmışlardı.
John Locke (1632-1704)
İngiltere ve Avrupa’da aydınlanma felsefesini yarattı.
O’na göre bilgi ancak deneyle kazanılır. İnsanın düşüncesi
özgür davranışları akla uygun olmalıdır. Kültür tüm
alanlarda tam anlamıyla özgür olmalıdır.
-Antlaşmaya karşı çıkan İran ile Osmanlı arasında seri
savaşlar başladı.1639 yılında imzalana Kasr-ı Şirin
Antlaşması ile savaşlar sona erdi.
Jean J. Rousseau (1712-1778)
e.III. Ahmet Dönemi Islahatları
Ruso’ya göre insan önce insan olmalı, ondan sonra
herhangi bir mesleğin insanı olmalıdır. Eğitimde sadece
çocuğun aklına hitap edilmemeli, deney ve yaşantılarla
da desteklenmelidir.
-1718-1730 yılları arasına Lale Devri denir.
-Bu dönemde diplomasi, bilim sanat ve eğitim alanında
gelişmeler yaşanmıştır.
-Aydınlanmacı düşünürler, insan ile ilgili ne varsa; doğa,
akıl, din, tanrı, bilim gibi kavramları akıl, deney ve gözlem
yoluyla yeniden tanımlama yoluna gittiler.
-Viyana, Paris, Varşova, Moskova gibi başkentlere ilk kez
geçici elçilikler açılmıştır.
-Bazı aydınlanmacılar Hıristiyanlık öğretisine bağlı
kalırken bazıları da evrendeki her şeyin maddeye dayaklı
olduğunu savunan materyalizmi benimsediler.
Paris elçisi yirmi sekiz Mehmet Çelebi Efendi’nin yazdığı
Sefaretname adlı eseri Osmanlının batıya açılan ilk
penceresi olarak kabul edilir.
-İlk Türk matbaası, Sait Efendi ve İbrahim Mütefferika
tarafından İstanbul’da açılmıştır.(1727)
-Aydınlanmacı düşünürlerin yazıları halkın toplumsal ve
siyasi konularda biçimlenmesine ve Avrupa’da
ayaklanmaların çıkmasına neden oldu.
-Doğu ve Batı klasiklerin çevirisi yapılarak matbaada
çoğaltılmıştır.
-Avrupa’da mutlakıyet yönetimleri yıkıldı. Meşrutiyet ve
demokrasiye dayalı yönetim biçimleri ortaya çıktı.
-Matbaa sayesinde kitap ve XIX. yüzyılda gazeteler halkın
eline daha ucuz geçmeye başlamıştır.
-Laiklik anlayışı gelişti.
-Bilimsel alandaki gelişmeler, kol gücüne dayalı
üretimden makine gücüne dayalı üretim biçimine
geçmesine neden oldu.
-Lale Devrinde bunların yanı sıra,
-Kütüphaneler açıldı
-Sanayi, Devrimi adı verilen üretim alanındaki değişim,
Avrupa işçi sınıfı ve işçi hakları kavramlarının ortaya
çıkmasına neden oldu.
-İtfaiye Ocağı kuruldu
-İlk kez çiçek aşısı uygulandı
-Aydınlanmacı düşünürler tarafından kapitalizm,
liberalizm, sosyalizm ve komünizm gibi ekonomik ve
siyasi akımlar ortaya çıktı.
-İlk kâğıt fabrikası açıldı.
-Lale Devri Patrona Halil ayaklanması ile sona erdi.(1730)
2.Avrupa’da Sanayi Devrimi
3.KONU: AVRUPADA DÜŞÜNCE VE EKONOMİ
ALANINDA GELİŞMELER
-Sanayi Devrimi XVIII. yüzyılda İngiltere’de başladı.
-Bu anlamda ilk olarak İplik ve örgü makinesi yapıldı.
1.Avrupa’da Düşünce Alanındaki Gelişmeler
-XVII. yüzyılın başlarında hava ve su buharı arasındaki
farkın anlaşılmasıyla yoğunlaştırma mekanizması
tanımlandı.
-Avrupa’da Skolâstik düşünce3 yıkıldı.
-XVII. yüzyılda Akıl Çağı, XVIII. yüzyılda ise Aydınlanma
adı verilen düşünce akımı ortaya çıktı.
-XVII. yüzyılın sonunda ise Denis Papin birçok deneme
sonunda ilk buhar makinesini yapmayı başardı.
-Bilgiye ulaşmada akıl, deney ve gözlem yöntemi ortaya
çıktı.
15
TARİH 10 DERS NOTLARI
-James Watt’ın ateşli pompa sistemini bulması makineyi
hızlandırdı.
-Kırım’ı ele geçirmek Rusya’nı gelişimi için çok önemliydi.
-Osmanlı Devleti ise özellikle İstanbul’un kapısı
durumundaki Kırım’ı kaybetmemek için savaşmaktan
çekinmemiştir.
Sanayi Devriminin sonucunda,
-Demiryolları kuruldu ve buharlı gemilerle ulaşım
başladı.
a.Rusya-Avusturya İttifakı İle Osmanlı Devleti
Arasındaki savaşlar (1736-1739)
-Büyük sermayeli şirketler ve bankalar kuruldu.
-Rusya’nın Kırım’ı işgal etmesi üzerine Osmanlı Devleti,
Rusya’ya savaş açtı.
-Ekonomide tarımın yerini sanayi alması iç göçe neden
oldu. Şehirlerin nüfusu arttı.
-Avusturya ve Rusya savaşta birlikte hareket etti.
-İşçi sınıfı ve işçi hakları kavramı ortaya çıktı.
-Fransa’nın arabuluculuğu ile Avusturya ve Rusya ile ayrı
ayrı Belgrad Antlaşması imzalandı.(1739)
Sanayi Devriminin Osmanlıya Etkileri ise,
Belgrad Antlaşması’na göre,
-Osmanlı ekonomisi bozuldu.
-Avusturya, Pasarofça Antlaşması ile aldığı Belgrad’ı
geri verdi.
-İngiltere’nin fabrikalarda işlediği dokumaların, Osmanlı
pazarına girmesiyle Osmanlı dokuma tezgâhları kapandı.
-Azak Kalesi yıkılmak koşuluyla Rusya’ya bırakıldı.
-Osmanlı toprakları batının açık pazarı haline geldi.
-Rusya, Karadeniz’de ticaret ve savaş gemisi
bulundurmayacak, savaşta aldığı yerleri geri verecekti.
-Avrupa’da Sömürgeciliğin Gelişimi
-Büyük devletlerin, gelişmemiş ülkeleri ve ulusları
ekonomik olarak korumalarına almaları ile bu bölgelerin
yer altı ve yer üstü kaynaklarını istedikleri gibi
kullanmalarına sömürgecilik denir.
-Belgrat Antlaşması, Osmanlı Devleti’nin Batı’da
imzaladığı son kazançlı antlaşmadır. Belgrad’ın alınması
ile Avrupa’ya açılan kapısı yeniden ele geçirilmiştir.
Karadeniz’in Osmanlıya ait oğlunu belirten en son
antlaşmadır.
-Sömürgecilik önce Avrupa devletlerinin Uzak Doğ
zenginliklerini Avrupa’ya taşımalarıyla başladı.
1740 Kapitülasyonları
-XIX. yüzyılda Avrupa’da hammadde, Pazar ve işgücü
gereksinimi arttı.
Belgrat Antlaşmasında barışa arabuluculuk eden Fransa,
Osmanlı Devleti’nden yeni ayrıcalıklar elde etti.
Kapitülasyonlar 1740’da sürekli hale geldi.
-Bu durum yeni sömürgecilik faaliyetlerinin başlamasına
ve dünyada yaygınlaşmasına neden oldu.
b.Lehistan Sorunu ve Osmanlı-Rus Savaşı (1768-1774)
4.KONU: GENİŞLEME POLİTİKASI VE OSMANLI-RUS
İLİŞKİLERİ
-Rusya’nın Balkanlara ulaşabilmesi için öncelikli olarak
Lehistan’ı ele geçirmesi gerekiyordu.
1.Rusya’nın genişleme Politikası ve Osmanlı-Rus
İlişkileri
-Rus-Leh ilişkisinde, Lehliler Osmanlı Devletine sığındılar.
-Çar I.Petro’nun hedefi Rusya’yı bir Avrupa devleti haline
getirmekti.
-Bu gerginlik ortamında Osmanlı-Rus savaşı
başladı.(1768)
-Slavları ve Ortodoksları birleştirme düşüncesi bu
ideallere ulaşmak için bir araç olarak kullanıyordu.
-Mora’dan ayrılan Rus donanması, İzmir’in Çeşme
Limanı’na ani baskın yaparak Osmanlı donanmasını
yaktı.(1770)
-Rusya’nın sıcak denizlere kısa yoldan ulaşması için
Osmanlı Devletinin elindeki Kırım’a, Lehistan’a,
Balkanlara hatta İstanbul Boğazı’na sahip olması
gerekiyordu.
-1774’te Rusya ile Osmanlı arasında Küçük Kaynarca
Antlaşması imzalandı.
16
TARİH 10 DERS NOTLARI
Küçük Kaynarca Antlaşması
olamayan Fransa’da Amerikan kolonilerine silah ve para
yardımı yaptı.
-Kırım’a bağımsızlık verilecek ve dini bakımdan Osmanlı
halifesine bağlı olacaktı.
-İngiltere’nin istediği vergileri vermek istemeyen
koloniler, İngiliz mallarını denize döktüler.
-Azak Kalesi ve çevresi Ruslara bırakılacaktı.
-Böylece Amerika’da ayaklanma başladı. Koloni
temsilcileri 1774’te Filedelfiya’da toplandılar.
-Rus Hıristiyanları ve rahipleri, kutsal yerleri serbestçe
ziyaret edebileceklerdi.
-Filedelfiya Kongresi sonucunda, İngiltere’nin kolonilerin
onayı alınmadan ve ticareti engelleyici yasalar
konulmamasına karar verdiler.
-Rusya, Karadeniz’de ve Akdeniz’deki Türk sularında
serbest ticaret yapabilecek ve Fransa ile İngiltere’ye
tanınan kapitülasyonlardan yararlanacaktı.
-İsteklerinin reddedilmesi sonucu ikinci kez toplanan
kongrede İngiltere’ye savaş ilan ettiler.
-Rusya, Balkanlarda istediği yerde konsolosluk
açabilecek ve İstanbul’da devamlı elçi bulundurabilecekti.
-Ayrıca kongrede İnsan Hakları Bildirisi ilan edildi.
-Ruslar Küçük Kaynarca Antlaşmasından sonra Kırım’ı ele
geçirmek için propaganda başlattı. İki devlet arasında
savaş çıkmasını Fransa önledi.1779’da Aynalıkavak
Tenkihnamesi (sözleşme) imzalandı. Bu sözleşme ile
Rusya, Kırım’daki güçlerini geri çekti.1783 yılında ise
Rusya, Kırım’ı kendi topraklarına kattığını dünyaya
duyurdu.
-Ordu komutanlığına George Washington getirildi.
-İngiltere’ye karşı savaşta koloniler başarı sağladılar.
-1783 yılında imzalana Versay Antlaşması ile Amerika
kolonileri bağımsızlıklarını elde ettiler.
Grek ve Dakya Projeleri
Bağımsızlık sonucunda,
Osmanlı-Rus savaşı sırasında Prens Potemkin, Doğu
Sisteminin Büyük Planı adıyla Osmanlı Devleti’ni yıkma
projesini hazırladı. Projeye göre Türkler Avrupa’dan
atılacak, İstanbul merkezli ve bir Rus prensin yönetiminde
Grek Devleti kurulacaktı. II. Katerina,1779’da doğan
torununa Bizans İmparatorluğu’nun kurucusu Konstantin
adını vermişti. Dakya projesi ise Rusya ve Avusturya
arasında Osmanlı topraklarını paylaşmak amacıyla
hazırlanmıştır. Projeye göre Eflak-Boğdan ve Besarabya
yani Dinyester ve Tuna Nehirleri arasında Dakya adıyla
Rusya ve Avusturya’ya bağımlı bir devlet kurulacaktı.
-Yeni anaysa ile federal bir cumhuriyet kuruldu.
-Avrupa’dan, Amerika’ya yapılan göçler sonucunda
Avrupa’da işsizlik azaldı.
-Amerika Birleşik Devletleri, dünya tarihini etkileyerek
yeni bir denge unsuru oldu.
Türk-Amerikan İlişkilerinin Başlaması
5.KONU: AMERİKA BİRLEŞİK DEVLETLERİNİN
KURULMASI VE FRANSIZ DEVRİMİ
-ABD-Osmanlı ilişkileri Akdeniz’de söz sahibi olan Cezayir
Beyliği aracılığı ile olmuştur. ABD ticaret karşılığı Cezayir
Beylerbeyliğine vergi ödemiştir.
1.Amerika Birleşik Devletlerinin Kurulması
2.Fransız Devrimi
-Amerikan kolonileri, İngilizlerin kendilerine sömürge gibi
davranmasına tepki gösteriyordu.
a.Fransız Devrimini Hazırlayan Nedenler
-Fransa’nın yedi Yıl Savaşları’ndan yenilgiyle çıkışının ve
Amerikan bağımsızlık mücadelesine verilen desteğin
ekonomik faturası halka ağır vergi olarak yansıtılıyordu.
-Koloniler, Amerika’yı yeni vatanları olarak kabul
ediyorlardı.
-İngiltere ve Amerika Birleşik Devletleri’ndeki demokrasi
yönündeki gelişmeler, Aydınlanmacı düşünürlerin
özgürlük, demokrasi, eşitlik ve yönetime dair görüşleri
Fransız halkını etkilemişti.
Yedi Yıl savaşları ve Amerika’nın Bağımsızlık
Mücadelesi
İngiltere, yedi yıl savaşlarından üstün çıkmasına karşın
ekonomisi bozuldu. Bunu üzerine İngiltere sömürgelerine
yeni vergi getirdi. Amerika’daki İngiliz kolonileri de bu
duruma tepki gösterdi. Yedi yıl savaşlarında başarılı
b.Devrimin Başlaması ve Genişlemesi
17
TARİH 10 DERS NOTLARI
-14 Temmuz 1789’da Bastil Hapishanesi’nin ele
geçirilmesi ile başlayan ayaklanma tüm Fransa’ya yayıldı.
-Aldıkları bu kararları Osmanlı Devletinde Yunan
ayaklanması çıkınca uygulamadılar ve Yunan
ayaklanmasını desteklediler.
-Kurucu Meclis, soyluların ve rahiplerin tüm
ayrıcalıklarına son vererek İnsan ve Vatandaş Hakları
Bildirisi’ni ilan etti.
6.KONU: III. SELİM DÖNEMİ
-III. SELİM DÖNEMİ
c.Fransız Devriminin Sonuçları
-Fransa’da feodalite yıkıldı. Vatandaşlar arası eşitlik ilkesi
kabul edildi.
-III. Selim’in tahta çıktığı dönemde Osmanlı Devleti üç
kıtada değişik toplulukları bünyesinde barındıran
dünyanın sayılı devletlerinden biriydi.
-Ulus egemenliği düşüncesi yaygınlaşarak mutlak
krallıkların yıkılacağı anlaşıldı.
-Buna karşın Osmanlı Devleti’ni de askeri, siyasi,
ekonomik ve eğitim sistemi bozulmuştu.
-İnsan hakları, demokrasi, kardeşlik ve milliyetçilik
kavramları tüm dünyaya yayıldı.
-III. Selim bir yandan devletin dış dünyada itibarını
yükseltmeye çalışırken diğer yandan da özellikle ordunun
yapısını çağın gereklerine göre düzenlemeye çabası içine
girdi.
-Milliyetçilik akımının etkisiyle çok uluslu devletlerde
bağımsızlık hareketleri sonucunda imparatorluklar yıkıldı,
milli devletler kuruldu.
a-Osmanlı-Rus ve Osmanlı-Avusturya Savaşları (17871792)
-Fransız İ-Devrimi, getirdiği değişikliklerle, Yakın Çağın
başlangıcı olarak kabul edilir.
Osmanlı Devleti, Avusturya ve Rusya ile savaş durumu
içindeydi.
d.Fransız Devriminin Osmanlı Devrimine Etkileri
-Fransız Devrimi’nden etkilenen ve zor durumda kalan
Avusturya savaştan çekildi.
-Çok uluslu bir yapıya sahip olan Osmanlı Devleti’ndeki
azınlıklar milliyetçilik akımının etkisiyle ayaklandılar.
-1791 yılında yapılan Ziştovi Antlaşması ile Avusturya
savaş öncesi sınırlarına çekildi.
-İnsan hakları, eşitlik, özgürlük, hukukun üstünlüğü gibi
düşünceler Osmanlı aydınlarını etkileyerek Tanzimat
Fermanı’na ve meşrutiyetin ilanın zemin hazırladılar.
-Bu antlaşmadan sonra Osmanlı Devleti, Avusturya ile
savaş yaşamadı.
e.Fransız Devriminin Avrupa ve Dünya Devletlerine
Etkileri
-Rusya ile 1792’de yapılan Yaş Antlaşmasına göre ise,
-Avusturya, Prusya, İngiltere ve İspanya gibi devletler
Fransız Devriminin getirdiği düşünceleri ülkeleri için
tehlikeli gördüler.
-Kırım’ın Rusya’ya ait olduğu kabul edildi.
-Osmanlı Devletinin Kırım üzerindeki bütün haklarını
kaybetmemsi ile Ruslar, Karedeniz yoluyla İstanbul ve
boğazları tehdit edebilecek güce ulaştı.
-Fransa arasında 1793-1815 yılları arasında ihtilal
savaşları adı verilen savaşlar yaşandı.
b-III. Selim Dönemi Islahatları
-Viyana’da Avusturya arşidükü Meternik başkanlığında
bir kongre toplandı.(1815)
-Türk ve yabancı uzmanlara hazırlattığı layihalar adı
verilen raporları incelemiş ve devletin yeniden
yapılanması için Meclisimeşveret (danışma meclisi)
oluşturarak ıslahat yapma kararı almıştır.
Meternik Sistemi adı verilen bir politika oluşturdular.
-Bu sisteme göre Avrupa’nın herhangi bir yerinde
ayaklanma çıkması durumunda birlikte hareket
edecekler ve Fransız Devriminin getirdiği bu
ayaklanmaları bastıracaklardı.
-Yapılan yeniliklerde daha çok Fransa örnek alınmıştır.
-Bu dönemde ordu başta olmak üzere ekonomi ve
yönetim alanında köklü değişiklikler yapıldı.
18
TARİH 10 DERS NOTLARI
-III. Selim döneminde yapılan yeniliklerin tümüne ve bu
dönemde kurulan orduya Nizamıcedit adı verildi.
-Osmanlı-Fransız Savaşı ise 1802’de imzalanan Paris
Antlaşması ile sona erdi.
-Avrupa devletlerinin önemli başkentlerinde (Londra,
Paris, Viyana ve Berlin) devamlı elçilikler açıldı.
7.KONU: XVIII. YÜZYILDA OSMANLI DEVLETİNDEKİ
DEĞİŞİM VE ISLAHATLAR
-Yabancı dil eğitimine önem verilerek, Avrupa’da
meydana getirilen eserler Türkçeye çevrildi.
1.Osmanlı Devletindeki Değişim ve Islahatlar
a.Osmanlı Devletindeki Değişim ve Islahatlar
- Osmanlı Devleti idari alanda yapılan ıslahatlarda
çoğunlukla Fransa'yı örnek almıştı.
-Batı tarzı Nizamıcedit ordusu kuruldu.
-Ordunun masrafları için İradıcedit hazinesi kuruldu.
- Osmanlı Devleti, Avrupa devletleri gibi bürokratik
yapıya sahipti.
-Selimiye ve Levent kışlaları oluşturuldu.
-Osmanlı Devleti'nin XIX. yüzyıldaki bürokratik yapısı
ıslahat yapmak isteyen devlet adamlarının önünde en
büyük engel hâline geldi.
-Kara ve Deniz Mühendishaneler, tersanecilik ve hafif
topçu ocağı geliştirildi.
-Yeni ordunun eğitimi için Avrupa’dan subaylar getirildi.
- Babıali'nin Osmanlı yönetiminde etkili hâle gelmesiyle
birlikte Nişancı'ya bağlı olarak çalışan Reisülküttap'ın
önemi artmıştır.
-Bu yeni ordu, Napolyon’un Mısır’ı işgali sırasında Akka
Kalesi önlerinde Fransız ordusunu yenilgiye uğrattı.
- Reisülküttap Osmanlı Devleti'nin dış ilişkilerini
yürütmeye başlamıştır.
-Vergi düzenlemesi yapılarak halkın gıda gereksiniminin
karşılanması amacıyla önlemler alınmış, yerli malı
kullanımı özendirilmiştir.
c-Osmanlı-Fransız Savaşı (1798-1801)
- Divanıhümayun, Osmanlı devlet mekanizmasının
temeliydi.
-Osmanlı Devleti ile sınır komşusu olan Fransa, Osmanlı
topraklarından pay almak ve Akdeniz de söz sahibi olmak
istiyordu.
- Fatih Sultan Mehmet döneminden itibaren padişahlar,
Divanıhümayun başkanlığını fiilen veziriazamlara
bıraktılar.
Fransa’nın amacı Osmanlı toprağı olan Mısır’ı ele
geçirmek ve İngiliz sömürgelerine giden yolu
denetlemekti.
- XVI. yüzyılın sonlarında Sokullu Mehmet Paşa'dan
itibaren veziriazamlar devlet yönetiminde birinci derece
etkili olmaya başladılar.
-Osmanlı-Fransız savaşı Napolyon’un Mısır’a asker
çıkartarak Kahire’yi ele geçirmesi ile başladı.(1798)
-Divanıhümayun toplantıları XVI. yüzyılda haftada dört
güne, XVII. yüzyılda haftada iki güne indirilmiştir.
-Bu olay İngiltere ve Rusya’nın tepkisine yol açtı. Her iki
devlet Osmanlıyı destekledi.
Babıali'nin Oluşumu
-XVIII. yüzyılda ise Divanıhümayun toplantıları üç ayda bir
yapılmaya başlanarak eski önemini kaybetti.
-İngiliz donaması Fransız donanmasını Ebukır önünde
yaktı.
- Divanıhümayun sisteminin kaldırılması ile divan
toplantıları veziriazamların ve şeyhülislamların oturduğu
konaklarda yapılmaya başlandı
-Donanmasını kaybeden Napolyon, Osmanlı Devleti ini
barışa zorlamak amacıyla Suriye üzerine yürüdü. Akka
Kalesini kuşattı.
- Veziriazam konakları Babıali (yüksek kapı) adını alarak
devlet yönetiminin merkezi hâline geldi.
-Cezzar Ahmet Paşa komutasındaki Nizamıcedit askerleri
karşısında ilk yenilgisini aldı.
- Kalemiye sınıfı Hademei Babıali (Babıali çalışanları)
adını alarak Osmanlı Devleti'nin bürokrasisini
oluşturdular.
-Fransa 1801’de El Ariş Antlaşması ile Mısır’dan çekildi.
- XIX. yüzyılda Babıali'nin yapısında değişikliğe gidilerek
19
TARİH 10 DERS NOTLARI
2.XVIII. Yüzyıl Islahatlarının Amacı ve Özellikleri
veziriazamlık başvekâlet'e dönüştürüldü.
a.XVIII. Yüzyıl Islahatlarının Osmanlı Toplumu ve
Kültürüne Etkileri
b.Taşra Teşkilatı
- XVIII. yüzyılda Osmanlı Devleti, Avrupa başkentlerinde
geçici ve daimî büyükelçilikler açma yoluna gitti.
-Osmanlı Devleti'nde tımar sistemi ordu, güvenlik ve
ekonomi ile doğrudan bağlantılıydı.
- XVIII. yüzyılda Avrupa'dan askerî ve teknoloji alanında
danışmanlar getirtildi.
- XVIII. yüzyıla kadar devlet, tımar dışında kalan
toprakların gelirlerini açık artırma yoluyla mültezim
denen kişilere kiralıyordu.
-Askerî alanda eğitim veren Mühendishane-i berri
hümayun ve Mühendishane-i bahri hümayun okulları
açıldı.
- Bu yüzyıldan itibaren iltizam uygulamasından
vazgeçilerek vergi kaynaklarının yaşam boyu kiralandığı
Malikâne sistemine geçilmiştir.
-Yine askerî alanda sürat topçuları ocağı ve Humbaracı
ocakları açılarak Avrupa'nın savaş teknolojisi takip edildi.
- Malikâne sistemiyle mukataa topraklar, muaccele
denen satış bedeli karşılığında, hayatı süresince olmak
şartıyla kiralanıyordu
-Nizamıcedit ordusu kurularak ordu sisteminin Avrupa
tarzında yapılanması sağlanmaya çalışıldı.
-Önceleri askerî alanda başlayan Avrupa etkisi sonraki
dönemlerde toplum, kültür, sanat ve eğitim alanlarında
da etkisini göstermeye başlamıştır.
- Ayanlar zamanla malikâneleri ele geçirdiler. Daha sonra
mütesellimlik, voyvodalık, muhassıllık gibi resmi
görevlere yükselerek Osmanlı Devleti'nin merkez, taşra
ve ordu sisteminde etkili duruma geldiler.
- Karşılıklı olarak açılan büyükelçiliklerin ve Avrupa'dan
getirilen danışmanların aracılığıyla Batı kültürü, özellikle
Osmanlı yöneticilerinde yaygınlaştı.
- XVIII. yüzyıl boyunca yapılan savaşların uzun sürmesi ve
başarısızlıkla neticelenmesi Osmanlı Devleti'nin
ekonomisinin daha da bozulmasına neden oldu.
- Avrupa'ya gönderilen öğrenciler ve Avrupa ile ticari
ilişkileri bulunan Rum ve Ermeni aileleri Batı kültürünü
Osmanlı toplumuna taşıdılar.
-Osmanlı Devleti, XVIII. yüzyılda devlet bütçesinde oluşan
açığı kapatmak amacıyla günümüz hazine bonosuna
benzer bir şekilde esham adıyla iç borçlanmaya gitmiştir.
- Bu dönemde Osmanlı Devleti'nde minyatür ve şiir
alanında da büyük gelişme görüldü. Minyatür alanında
Levni, şiir alanında ise Şeyh Galip ve Nedim gibi büyük
şairler yetişmiştir.
Ayanlık
-Kanuni Sultan Süleyman döneminden itibaren Osmanlı
Devleti'nde şehirlerde ve taşrada ayan ve eşraf denen
itibarlı bir zümre bulunuyordu.
b.Islahatlar ve Osmanlı Eğitim Sistemi
- XVIII. yüzyılda güçlenen ayanlar, İran ve Rusya ile
yapılan savaşlarda devlete para ve asker yardımında
bulunarak siyasi alanda da güç kazandılar.
-XVIII. yüzyılda Avrupa'dan askerî alanda eğitimci ve
danışman getirtildi.
-Matbaanın açılması, kütüphanelerin ülke geneline
yaygınlaştırılmaya çalışılması, Avrupa'ya öğrenci
gönderilmesi, yabancı dil eğitimine ve Avrupa'da
yayımlanan eserlerin Türkçeye tercüme edilmesine önem
verilmesi eğitim alanında yapılan yeniliklerdir.
- Ayanlar, Rumeli, Anadolu ve Arap eyaletlerinde
hanedanlık kurmuşlardı.
-1787'de Osmanlı-Rus-Avusturya Savaşları'nda ayanların
yardımına ihtiyaç duyuldu.
- Günümüz İstanbul Teknik Üniversitesinin yanında Kara
ve Deniz Harp Okullarının da temeli sayılan
Mühendishanelerde, askerî eğitim ve mühendislik
derslerinin yanında İnşa (güzel yazı), Fransızca, Arapça,
kozmografya(astronomi), hendese (matematik) gibi
dersler de okutuluyordu.
- II. Mahmut 1808 yılında yaptığı senediittifak'la
ayanların varlığını resmen tanımak zorunda kaldı. Ayanların siyasi ve toplumsal hayatımızdaki etkisi
Tanzimat dönemine kadar devam etti.
20
TARİH 10 DERS NOTLARI
c.XVIII. Yüzyılda Islahatlar ve Osmanlı Sanatı
üstünlük mücadelesi başladı. Yine XIX. yüzyılın ikinci
yarısında Avusturya, Alman birliğinin sağlanmasında
Prusya ile mücadeleye girmişti.
- Paris'e elçi olarak giden Yirmi Sekiz Çelebi Mehmet
Efendi, rokoko üslubuyla yapılmış saraylardan övgüyle
bahsetmiş, Versay Sarayı'nın maketini III. Ahmet'e
sunmuştur.
Rus Çarı I.Alexander
XVIII. yüzyılda Rusya, sıcak denizlere ulaşmak için bir
yandan Osmanlı Devleti üzerindeki politikalarına ağırlık
verirken diğer yandan da Orta Asya’ya yayılma
politikasını hızlandırdı. Akdeniz çevresinde yetiştirilen
pamuğun İngiltere ve Fransa’nın kullanımında olduğunu
gören Rusya, Orta Asya pamuğunu ele geçirmek ve
sömürgeler kurmak için işgallere başladı.
- XVIII. yüzyılda Avrupa mimarisi Türk mimarisini
etkilerken aynı dönemde Türk müziği de Avrupa'yı
etkilemeye başlamıştır.
- Yeniçeri askerlerinin Avrupa'daki savaşçılık etkisi kadar
onları savaşa motive eden mehter de geniş yankı
bırakmıştır, İtalyan ressam Agostino Tassi'nin
Mehterbaşı ve Beş Türk Çalgıcısı adlı tabloları ünlüdür.
Osmanlı Padişahı II. Mahmut
- Mozart'ın 5 numaralı konçertosu Türk konçertosu
olarak tanınmaktadır. Beethoven Atina Harabeleri adlı
eserinde Türk Marşı yer almaktadır.
Osmanlı Devleti, XVIII. yüzyıldan itibaren iç ve dış
sorunlarını kendi başına çözemiyordu. Osmanlı toprakları
Sanayi Devriminin ardından hızlanan sömürgecilik
faaliyetlerine başta İngiltere olmak üzere Avrupa
devletlerinin iştahını kabartıyordu.
V.ÜNİTE: EN UZUN YÜZYIL (1800-1922)
2.II. Mahmut Dönemi Islahatları
1.KONU: XIX. YÜZYIL BAŞLARINDA ASYA VE AFRİKA
a.Senedi İttifak
1.Asya ve Afrika’daki Devletlerin Genel Durumu
-Anadolu ve Rumeli’deki ayanların hayli güçlendiğini ve
başına buyruk hareket ettiğini düşünen II. Mahmut bu
duruma son vermek istedi. Ayanlarla görüşerek Senedi
ittifak’ı imzaladı.(1808)
XIX. yüzyılda dünya politikalarına yön veren devletlerin
genel politikaları
-Bu belge ile ilk kez padişahın mutlak otoritesi
sınırlandırılmış, ayanların hakları ve varlığı tanınmıştır.
İngiltere Kralı IV. George
İngiltere’de aralılarla açılıp kapanan parlamento,
yeniden açılmış ve 1689’da insan hakları bildirisi kabul
edilmişti. XIX. yüzyılın en güçlü devleti olan, İngiltere,
büyük bir sömürge imparatorluğu kurmasına karşın
Fransa ile birlikte milliyetçilik düşüncesine olumlu
bakmaktaydı. Çok uluslu devletlerin parçalanmasının
sömürgelerindeki egemenliğine hizmet edeceğini
düşünüyordu.
b.Yönetim alanında Yapılan Islahatlar
-Divanıhümayun kaldırıldı yerine bakanlıklar kuruldu.
-Devlet memurlukları iç ve dış işleri diye ikiye ayrıldı.
Memurlara pantolon ceket giyme zorunluluğu getirildi ve
memurlar maaşa bağlandı.
Fransa Kralı XVIII. Louis Phillippe
-Köy ve mahallelerde muhtarlıklar oluşturuldu.
Fransa, sömürgecilikte İngiltere kadar başarılı bir sonuç
alamamasına karşın gücünü koruyor ve özellikle Osmanlı
topraklarına yönelmek amacıyla bağlaşıklar
kuruyordu.1848 ayaklanması sonrasında Fransa’da ikinci
cumhuriyet ilan edilmiş ve herkese oy verme hakkı
tanınmıştı.
-Polis ve posta örgütleri kuruldu.
-Askeri amaçlı ilk nüfus sayımı yapıldı.
-Yurt dışına çıkışlarda pasaport uygulaması getirildi.
-Takvimi Vakayi adlı ilk resmi gazete yayınlandı.
Avusturya Başbakanı Meternik
-Devletin kişilerin malların el koyma (müsadere)
yöntemine son verildi.
Avusturya, Osmanlı Devleti gibi çok uluslu yapı
taşıdığından Fransız Devriminin sonuçlarını bir tehdit
olarak görüyordu. Orta Avrupa’nın en etkin gücü olan
Avusturya ile Rusya arasında Balkan toprakları üzerinde
21
TARİH 10 DERS NOTLARI
c.Askeri Alanda Yapılan Islahatlar
İngiltere Başbakanı Gladstone
-Yeniçeri Ocağı kaldırılarak yerine Asakiri Mansure-i
Muhammediye ordusu kuruldu.
“Bizim başlangıçtan beri savuna geldiğimiz Osmanlı
Devletine bağlı Hıristiyan ulusların kalıcılığıdır.”
d.Eğitim ve Kültür Alanında Yapılan Islahatlar
Avusturya Başbakanı Meternik
-Medrese eğitiminin yanında yeni anlayışla eğitim yapan
okullar açıldı.
“Rusya’nın Balkan Slavlarını kışkırtması Avusturya
sınırları içinde yaşayan Slavları da etkilemektedir. Bu
kabul edilemez. Doğmakta olan Sırbistan, Rusya ile
Avusturya arasında bir oyuncaktan başka bir şey değildir.
Böyle olmaktansa Sırbistan’ın Osmanlı’da kalması daha
hayırlıdır.”
-İstanbul’da kız ve erkek çocukların ilköğretimi zorunlu
duruma getirildi.
-Enderun’un yerine devlet adamı yetiştirmek amacıyla
Mektebinaarifiadliye açıldı.
Tarihçi ve Devlet adamı Ahmet Cevdet Paşa
“İstanbul’daki Fransızlar cumhuriyet sembolü olarak
kokart takıyorlardı. Özgürlük ağacı etrafında şenlik
yapıyorlardı. Dünya bunlardan kuşkulanıyor ama biz
soğukkanlı, kendimizden emin bir durumda aldırış bile
etmiyorduk. Çünkü devrimin ortaya attığı düşüncelerin
anlamını ve doğuracağı tehlikeyi bilmiyor, göremiyorduk.
Hâlbuki bu düşünceler Avrupa ile beraber bizi de
temelden sarsarak yıkılmamızı hızlandıracaktı.”
-Tercüme odaları açıldı.
-İlk defa yurt dışına öğrenci gönderildi.
-Mektebi Tıbbiye (Tıp Fakültesi) açıldı.
-Mektebi Harbiye (Harp Okulu) açıldı.
-Mızıkayıhumayun (Bando ve Mızıka Okulu) açıldı.
-Osmanlı Devleti, Fransız Devrimini, Fransa’nın iç sorunu
olarak değerlendirmiş hatta bu rejimi tanıyarak Fransa ile
iyi ilişkilerini sürdürmüştü.
-Mektebiulumuedebiye ve Rüştiye adlı orta dereceli
okullar açıldı.
-Rusya sıcak denizlere Balkanlar üzerinden inebilmek için
milliyetçilik düşüncesini kullanarak Osmanlıya bağlı
Balkan uluslarını kışkırtıp Osmanlıdan ayırmak ve daha
sonra kendi etkisine alarak Akdeniz’e inmek istiyordu.
e.Ekonomik Alanda Yapılan Islahatlar
-Yerli malı kullanımı teşvik edildi.
-Ordunun fes gereksinimi karşılamak için feshane
kuruldu.
a.Sırp Ayaklanması
-Osmanlı tüccarlarının Avrupalı tüccarlarla rekabet
edebilmeleri için gümrük vergilerinde kolaylık sağlandı.
Nedenleri,
İstanbul'a Vize Uygulaması
II.Mahmut,Anadolu'dan İstanbul'a gelecek olanlardan
Mürur Tezkeresi (geçiş belgesi) alma zorunluluğu
getirmiştir.Günümüzde dahili pasaport da
diyebileceğimiz geçiş belgesi İstanbul'a giriş ve yerleşme
için bir zorunluluk haline getirilmiştir.
-milliyetçilik ve özgürlük ilkelerinin Sırplar üzerindeki
etkileri
-Avusturya ve Rusya’nın, Sırpları ayaklandırmaları
-bölgedeki yeniçerilerin halka kötü davranmaları
-Ayaklanma 1804 yılından 1878 yılına kadar sürmüştür.
2.KONU: II. MAHMUT DÖNEMİ SİYASİ OLAYLARI
-Bu süreç içinde Sırplar Bükreş Antlaşması (1812) ile
ayrıcalık, Edirne Antlaşması (1829) ile özerklik ve Berlin
Antlaşması (1878) ile de bağımsızlıklarını elde
etmişlerdir.
1.Milliyetçilik Hareketleri ve Ayaklanmalar
Rus Çarı I.Alexander
-Milliyetçi ayaklanma sonrasında Osmanlı Devletinden
ayrıcalık elde eden ilk ulus Sırplar olmuştur.
“Devletimizin çıkarları gereği Ortodoksları koruyalım.
Hatta Osmanlı yönetiminden kurtulmalıyım.”
22
TARİH 10 DERS NOTLARI
b.Yunan Ayaklanması
-Eflak, Boğdan ve Sırbistan’a özerklik verilecek.
-Fransız Devrimi etkileri ile Sırplardan sonra ikinci
ayaklanma da Rumlar tarafından çıkarıldı.
-Osmanlı Devleti, Rusya’ya savaş tazminatı ödeyecek.
-Yunanistan, Osmanlı Devletinden bağımsızlık kazanan ilk
azınlıktır.
Nedenleri,
-Milliyetçiliğin etkisi
-Edirne Antlaşması, Küçük Kaynarca Antlaşmasından
sonra imzalanan en ağır antlaşmadır.
-Ruslar ve Yunanlıların eski Bizans’ı yeniden kurmak
istemeleri (megali idea)
-Mora’nın elden çıkması, Osmanlı Devletinde Mehmet Ali
Paşa sorununu çıkardı.
-Avrupalı devletlerin kışkırtması
-Rum aydınların çalışmaları
Donanma Baskınları
Osmanlı donanması tarihte dört kez yakılmıştır.
-Etnikieterya cemiyetinin çalışmaları
-İnebahtı Baskını-Haçlılar (1571)
-Çeşme Baskını-Rusya (1770)
-Fener Rum Patrikhanesinin Rumları ayaklanmaya
çağırması
-Navarin Baskını-Rusya, İngiltere ve Fransa (1827)
-Yanya Valisi Tepedelenli Ali Paşa’nın ayaklanması
-Sinop Baskını-Rusya (1853)
-Yunan ayaklanmasını kendi çabaları ile bastıramayan II.
Mahmut, Mısır Valisi Mehmet Ali Paşa’dan yardım istedi.
Pontus İddiaları ve Gerçeği
-Girit ve Mora valiliklerini kendisine verilmesi koşuluyla
yardım isteğini kabul etti.
Selanik'te Sözde Soykırım Anıtı
-Yunanistan'ın Selanik kentindeki Kordelyu Belediyesi
tarafından bir sözde Pontus Rum soykırım anıtı açıldı.
-Oğlu İbrahim Paşa komutasındaki donanma Mora’ya
gelerek ayaklanmayı bastırdı. Ama Yunan sorunu
bitmedi.
-Yunanistan parlamentosu,1994 yılında aldığı bir kararla
19 Mayıs gününü Pontus Rum soykırımı anma günü ilan
etmişti.
-İngiltere, Fransa ve Rusya kendi çıkarları doğrultusunda
Osmanlı Devletinden Yunanistan’a özerklik verilmesini
istediler.
-Pontus, eski Grek ve Latin kaynaklarında Karadeniz'e
verilen isimdir.
-İngiltere, Fransa ve Rusya isteklerini zorla kabul ettirmek
için Osmanlı Devletine savaş açtılar.
-1827’de Osmanlı donanmasını Navarin’ de yaktılar.
- Pontus, Grekçe'de deniz anlamına gelirken Euxinos ise
Pers diline göre karanlık anlamına geliyordu. Zaten
Türklerde daha sonra bu adlandırmadan etkilenerek
bölgeye Karadeniz adını vermişlerdi.
-Osmanlı Devleti Yeniçeri Ocağını kaldırmış yerine yeni
bir ordu kurmuştu. Ama bu yeni ordu hazır değildi.
Donanması da Navarin’ de yakılmıştı. Bu durumdan
yararlanan Rusya batıda Edirne’yi, doğuda da Kars ve
Erzurum’u işgal edip Trabzon’a doğru ilerledi.
-Doğu Karadeniz antik çağda Perslilerin bir satraplığı
durumundaydı.
-Dördüncü Haçlı Seferi sırasında Latinler İstanbul'u
kuşatıp işgal edince buradan kaçan Bizans imparatorluk
ailesinden Aleksios Komnenos Trabzon'a gelerek Trabzon
devletini kurdu (1204-1461).
-Prusya aracılığıyla Ruslarla 1829’da Edirne Antlaşması
imzalandı. Antlaşmaya göre,
-Yunanistan bağımsız olacaktı.
-1461 yılında Fatih Sultan Mehmet'in Trabzon'u ele
geçirmesiyle bölgede Bizans'ın son kalıntıları da ortadan
kaldırılmış oldu. .
-Rus ticaret gemileri Boğazlardan serbestçe
geçebilecekti.
23
TARİH 10 DERS NOTLARI
Yunanistan'ın Anadolu'da Yayılmacı Emelleri
-Meternik Sistemi adıyla anılan bir politika oluştu. Buna
göre, kurulan düzenin devam etmesi ve Fransız
Devriminin etkilerinden kendilerini korumak için
Avrupa’nın neresinde bir ayaklanma çıkarsa çıksın, hep
birlikte davranacaklar ve ayaklanmaları bastıracaklardır.
İngiltere, Fransa ve Rusya'nın desteğini alan Yunanistan;
eski Bizans İmparatorluğu'nu canlandırmak istiyordu.
I. Dünya Savaşı Öncesi:
-Viyana Kongresi’nde (1815) Avrupa devletlerinin sınırları
yeniden çizildi. Ancak sınırlar çizilerken ırk, dil, din
unsurları göze alınmadığı için istenen barış ortamı uzun
sürmedi.
- Bölgede yaşayan Rumların nüfusunu artırmak için
Yunanistan'dan bölgeye sistemli göçler yaptırdı.
I. Dünya Savaşı Yılları:
-1815-1827 yıllarına Restorasyon Dönemi olarak
adlandırıldı.
- I. Dünya Savaşı'nda Rus ordularının Trabzon'u işgal
etmeleri ile Yunanistan'ın Pontus devleti kurma çabaları
daha da hızlandı.
b.Şark Meselesi (doğu sorunu)
-XIX. yüzyılın başlarında Osmanlı Hıristiyanların
durumlarının iyileştirilmesi için Osmanlının iç işlerine
karışılıyordu.
-Osmanlı Devleti'nin seferberlik emrine karşı çıkan
bölgedeki Rumlar yeni çeteler oluşturdular.
-1917 yılında Rusya'da çıkan Bolşevik İhtilalı'ndan sonra
Rus birlikleri bölgeden çekildi. Bundan sonra bir süre
sessiz kalan Rumlar Paris Konferansı sırasında yeniden
eylemlere başladılar. Rum çetelerinin Türklere saldırıları
Avrupa kamuoyuna Türklerin Rumlara saldırısı olarak
yansıtıldı.
-Şark meselesi ise XIX. yüzyılın ikinci yarısında itibaren
Osmanlı Devletini Avrupa topraklarından çıkarma ve
Bizans’ı yeniden canlandırma politikası haline geldi.
-1876 yılında İngiltere’nin isteği ile İstanbul’da bir
konferans (Tersane Konferansı) düzenlendi.
- İngiltere, Fransa ve Rusya Osmanlı Devleti'ni
parçalamak ve topraklarından pay almak üzere
geliştirdikleri doğu politikası gereği Yunanistan'ın Pontus
iddialarını desteklediler.
-Konferansta Avrupa devletleri Osmanlı Devletinden,
Sırbistan ve Karadağ’dan askerlerini çıkarması, Bosna,
Hersek ve Bulgaristan’a özerklik verilmesi ve Balkanlarda
ıslahat yapılmasını istediler.
-Mondros Ateşkes Antlaşması ile Rumlar saldırılarını
Karadeniz'de yoğunlaştırdılar.
-Osmanlı Devleti bu istekleri içişlerine karışma olarak
değerlendirdiği için kabul etmedi.
-Yunanistan 15 Mayıs 1919'da İzmir'i işgal etti. Sevr
Antlaşması ile bu durum Türklere kabul ettirilmek
istendi. TBMM'nin açılması ile Rum ayaklanmalarına karşı
önlemler alındı.
3.Mısır Sorunu ve Mehmet Ali Paşa Ayaklanması
-Osmanlı Devleti Yunan ayaklanmasını bastırması
karşılığında Mehmet Ali Paşa’ya Mora ve Girit valiliklerini
vermeyi vaat etmişti.
-Samsun ve çevresindeki metropolit ve papazlar isyana
katıldıkları için istiklal Mahkemelerinde yargılandı. Millî
mücadelede en uzun süren Pontus ayaklanması 1923'te
tamamen sona erdirildi. Bölgede kalan Rumların [çoğu
Yunanistan'a göç etti.
-Ancak Yunanistan’ın bağımsız olması ile Mora, Osmanlı
Devletinin elinden çıkmıştı.
-Mehmet Ali Paşada bunun yerine Suriye valiliğini istedi.
Bu durumu II. Mahmut kabul etmedi ve taraflar arasında
savaş başladı.
2.Değişen Koşullara Göre Avrupa Devletlerinin Avrupa
Devletlerinin Osmanlı Politikaları
a.Viyana Kongresi
-Mehmet Ali Paşa başarılı bir biçimde Kütahya önerline
kadar gelince, Osmanlı Devleti de Rusya’dan yardım
istedi.
-Napolyon’un değiştirdiği Avrupa haritasını yeniden
çizmek ve Avrupa’nın geleceğini belirlemek amacıyla
Viyana’da bir kongre toplandı.
-Rusya yardım karşılığında donanmasını İstanbul’a
gönderdi.
-İngiltere, Avusturya, Rusya, Prusya’nın katıldığı
konferansta Avusturya Başbakanı Meternik başkanlık
etti.
-Bu durumdan çekinen İngiltere, Fransa ve Avusturya
olaya karıştı.
24
TARİH 10 DERS NOTLARI
-İngiltere’nin baskısıyla taraflar arasında Kütahya
Antlaşması (1833) imzalandı. Antlaşmaya göre,
5.Sanayi Devriminin Osmanlı Devletine Etkisi
-Kapitülasyon ve aynı nitelikte antlaşmalarla batılı
devletlere ayrıcalık verilmişti.
-Mehmet Ali Paşaya Girit ve Mısır valiliklerinin yanı sıra
Suriye valiliği verildi.
-Özellikle Balta Limanı Ticaret Anlaşması ile yerli
tüccardan %12 vergi alınırken yabancı tüccarlardan %3
vergi alınmaya başlanmıştı.
-Oğlu İbrahim Paşaya da Cidde valiliğin yanı sıra Adana
valiliği verildi.
-Osmanlı Devleti İngiltere ve Fransa’ya güvenmediği için
Rusya ile Hünkâr İskelesi (1833) Antlaşmasını imzaladı.
Antlaşmaya göre,
-Avrupa’da kurulan büyük fabrikalarda seri ve ucuz
üretim yapılıyordu.
-Bu durum karşısında yerli atölyeler kapanmaya başladı.
-Osmanlı Devleti saldırıya uğrarsa Rusya yardım edecek
-Ülkede işsizlik ve iç göç başladı.
-Rusya bir saldırıya uğrarsa Osmanlı Devleti boğazları
kapatacak, Rus gemilerinin boğazlardan geçişine izin
verilecekti.
-Ülke batının açık pazarı durumuna geldi ve kaynaklar
dışarıya gitmesiyle bağımlı devlet durumuna geldi.
-Osmanlı Devleti Mısır sorununun çözümünde
İngiltere’nin desteğini sağlamak için İngilizlerle Balta
Limanı Ticaret Antlaşmasını (1838) imzaladı.
Osmanlı Ekonomisini Etkileyen Gelişmeler
-Osmanlının İpek ve Baharat yollarının denetimini ele
geçirmesi
-Kütahya Antlaşması taraflar arasındaki sorunu
çözememesi üzerine savaşa yine başladı.
-Coğrafi Keşifler ve Akdeniz ticaretinin önemini yitirmesi
-1535'de Fransa'ya Kapitülasyonların verilmesi
-Avrupa devletlerinin baskısı ile taraflar arasında Londra
Antlaşması (1840) imzalanarak sorun sona erdi.
-Kapitülasyonların sürekli duruma gelmesi (1740) ve
Avrupa'da Sanayi Devriminin başlaması
Balta Limanı Ticaret Antlaşması
-1838 Balta Limanı Ticaret Antlaşması ile Osmanlı
topraklarının İngiltere'nin açık pazarı olması
-İngiliz tüccarlar hiçbir kısıtlama olmadan Osmanlı
Pazarına girebileceklerdir.
-1854'te Kırım Savaşı'nda ilk kez dış borçlanmaya
gidilmesi
-İngiliz tüccarlar iç ticarette yerli tüccarlardan fazla vergi
ödemeyeceklerdir.
-1875'te Osmanlı maliyesinin iflas etmesi
-Antlaşma sürekli olacak ve bundan diğer Avrupa
devletleri de yararlanacaktır.
-Osmanlıda üretimin çökmesi
4.Boğazlar Sorunu
-1881'de Duyun-u Umumiye İdaresinin kurulması ve
Osmanlı gelirlerine el konulması
-1841 Londra Boğazlar Sözleşmesi imzalandı. Sözleşmeye
göre,
3.KONU: TANZİMATTAN MEŞRUTİYETE
-Boğazlar, Osmanlı egemenliğinde kalacak
1.Tanzimat Fermanı (3 Kasım 18389)
-Boğazlar barış döneminde bütün savaş gemilerine
kapatılacak, ticaret gemilerine açık olacaktı.
Temel Koşulları
-Müslüman ve Hıristiyan bütün halkın namus, can ve
mal güvenliği devletin güvencesi altında olacaktır.
-Sözleşme ile Boğazlar ilk kez uluslararası bir durum
kazanmış oldu.
-Mahkemeler açık olarak yapılacak ve hiç kimse
yargılanmadan cezalandırılmayacaktır.
25
TARİH 10 DERS NOTLARI
-Askerlik tüm Osmanlı halkı için geçerli olacak ve belli
bir süreye bağlanacaktır.
2.Kırım Savaşı (1853-1856)
-Rusya, Hünkâr İskelesi Antlaşması ile elde ettiği hakları
Londra Boğazlar Sözleşmesi ile kaybetmişti. Bu
ayrıcalıkları yeniden kazanmak için Kutsal Yerler
sorununu ortaya çıkardı.
-Vergiler herkesin gelirine göre düzenlenecektir.
-I.Abdülmecit döneminde, Dışişleri Bakanı Mustafa Reşit
Paşa tarafından hazırlanan Tanzimat Fermanı 3 Kasım
1838 yılında ilan edildi.
-Osmanlı Devletinin Rusya isteklerini kabul etmemesi
üzerine iki taraf arasında savaş başladı.
Osmanlı Devletinin siyasi, sosyal ve ekonomik beklentileri
göz önüne alınarak ilan edilen Tanzimat Fermanı ile
ulaşılmak istenen amaç ise:
-Balkanlarda Rus ilerleyişinden rahatsız olan Avusturya,
Osmanlı Devletinin yanında savaşa katıldı.
-1840 Londra Konferansında azınlık sorununun
gündeme gelmesine engel olmak
-;İngiltere, Fransa donanmaları Osmanlı Devletine destek
olmak amacıyla İstanbul’a geldi.
-Mehmet Ali Paşa ayaklanmasında Osmanlı Devleti
lehine karar verilmesinin sağlamak
-Rusya, Boğazlar Sözleşmesinin ihlal edildiğini öne
sürerek Sinop’ta bulunan Osmanlı donanmasını yaktı.
-Böylece azınlıkları koruma bahanesiyle Avrupa
devletlerinin Osmanlının iç işlerine karışmasının önü
kesilecek ve Rusya’nın Balkanlardaki etkisi kırılmış
o0lacaktı.
-Bu gelişme üzerine İngiltere ve Fransa’ya ait donanma
Karadeniz’e çıktı.
-Prusya’nın tarafsız kaldığı bu savaşta Piyemento
(Sardinya Krallığı) de Osmanlının yanında yer aldı.
Tanzimat Fermanı’nın Önemi
-Savaş sonunda İngiltere, Fransa, Rusya, Piyemento,
Avusturya, Prusya ve Osmanlı Devleti’nin katılımı ile
Paris’te bir konferans toplandı ve sonunda Paris
Antlaşması imzalandı.(1856)
-Osmanlı Devleti’nin anayasal düzene geçişin ilk
aşamasını oluşturur.
-Osmanlı Padişahı, Tanzimat Fermanı ile ilk kez kendi
gücünün üstünde yasa gücünü olduğunu kabul etmiştir.
Paris Antlaşmasının Önemli Koşulları
-İnsan hakları konusunda getirdiği yenilikler nedeniyle
öncekilerden de değişiktir.
-Osmanlı Devleti Avrupa devleti sayılacak, Avrupa
hukukundan yararlanacak ve toprak bütünlüğü Avrupa
devletlerinin garantisinde olacak.
-Ferman bir halk hareketi sonucu değil Osmanlı
padişahın kendi isteği ile ilan ettiği fermandır.
-Karadeniz tarafsız duruma getirilecek, tüm devletlerin
ticaret gemilerine açık, ama savaş gemilerine kapalı
tutulacaktır.
-Edebiyat alanında makale, tiyatro, roman, hikâye, anı ve
eleştiri gibi yazı türleri görülmeye başladı.
Osmanlı Denge Politikası
-Boğazlar,1841 Londra Boğazlar Sözleşmesine göre
yönetilecek, bütün devletlerin savaş gemilerine
kapatılacaktır.
-Osmanlı Devleti ilk kez Mısır’ı işgal eden Fransa’ya karşı
İngiltere ve Rusya’nın desteğini alarak denge politikası
uygulamıştır.
-Osmanlı Devleti ve Rusya, Karedeniz kıyılarında
tersane ve donanma bulundurmayacaktır.
-Osmanlı Devletinin konferans öncesinde ilan ettiği
Islahat Fermanı, antlaşmayı imzalayan devletlerce
dikkate alınacak; ama bu devletler fermanın
uygulanmasına ve Osmanlı’nın iç işlerine
karışmayacaktır.
-XIX. yüzyılda da Avrupa devletleri arsındaki çıkar
çatışmalarından yararlanarak varlığını devam ettirmeye
çalışmıştır.
-Büyük toprak kayıplarının yaşanmasıyla birlikte Avrupa
devletleriyle zaman zaman ittifaklar kurma yoluna
gitmiştir.
-Bu savaş Osmanlı ekonomisini olumsuz etkiledi ve il kez
İngiltere’den dış borç alındı.
26
TARİH 10 DERS NOTLARI
-Osmanlı Devleti zamanla bu borçların faizlerini dahi
ödeyemez duruma geldi.
Gayrimüslimler ise Tanzimat ve Islahat Fermanı ile
tanınan hakları yeterli bulmuyordu. Çünkü onlar
Müslümanlarla eşit olmayı değil bağımsız olmayı
istiyordu.
-Sonunda 1881 Muharrem Kararnamesi ile dış borçların
ödenmesinde yeni koşullar belirlendi.
-Osmanlı Devleti Islahat Fermanı ile Avrupa devletlerinin
iç işlerine karışmasını önleyemedi.
-Avrupa devletleri alacaklarını kendileri tahsil etmek için
Duyunuumumiye (genel borçlar) idaresini kurdular.
Osmanlı Devletinin gelir getiren kaynaklarına el koydular.
-Fermanları yayınlayan I.Abdülmecit 1861’de ölünce
yerine Abdülaziz padişah oldu.
Not: Kırım Savaşında yaralıları tedavi etmek için
İstanbul’a gelen gönüllü hasta bakıcı Florance
Nightingale, dünyada hemşireciliğin kurucusu olarak
adlandırılmıştır.
-Sultan Abdülaziz Avrupa’ya giden ilk Osmanlı
padişahıdır. Bu dönemde,
-Osmanlı donanması yenilenerek dünyanın 3. Büyük
filosu haline getirildi.
3.Islahat Fermanı (1856)
-Osmanlı Devleti, Tanzimat Fermanı ile başlayan
yenileşme hareketlerinin devamı olarak değerlendirdiği
Islahat Fermanı ile dıştan gelen bu baskıları engellemek
istedi. Paris Konferansının devam ettiği sırada Avrupa
devletlerinin istekleri doğrultusunda ilan edilen Islahat
Fermanı ile konferansta Osmanlı lehine karar alınmasını
sağlamak istedi.
-Beylerbeyi ve Çırağan sarayları yapıldı.
4.KONU: OSMANLI DEVLETİ'NDE ANAYASAL DÜZENE
GEÇİŞ VE SİYASİ GELİŞMELER
1.Meşrutiyetin İlanı
Eski toplumsal yapıya uygarlığı oturtmanın yolu anayasa ve
eğitimle gerçekleşir. Meşveret ve maarif uygarlık kapısını
açacaktır. Eğitimle bireyler aydınlanacaktır. Anayasanın ilan
edilmesi ise devlet çarkının halk yararına arızasız dönmesini ve
bütün işlerin düzelmesini
Islahat Fermanı ile Getirilen Düzenlemeler
-Müslüman olmayan halka din ve vicdan özgürlüğü
sağlanacaktır. Kilise, okul ve hastane gibi binalar tamir
edilecek veya yeniden inşa edilecektir.
Namık Kemal
Batı tarzı yenilikler yapmalıyız. Bu zamana kadar yapılan
yenilikler Osmanlı Devleti'ni kurtarmak için yeterli olamadı.
Balkanlardaki isyanların sona ermesi için Osmanlıcılık düşüncesi
etrafından birleşme sağlanmalı.
-Gayrimüslimlere küçük düşürücü deyimler
kullanılmayacaktır.
-Gayrimüslimler devlet memuru olabileceklerdir.
Ziya Paşa
Yıkılmaya yüz tutmuş bir imparatorluğu kurtarmak için
mutlakiyet yerine meşrutiyet ilan edilmelidir. Osmanlı
kurumları Batı örneğine göre yeniden düzenlenmeli hatta din
ve devlet işleri birbirine karıştırılmamalıdır.
-Vergiler herkesin gelirine göre toplanacak, cizye vergisi
ile iltizam kaldırılacaktır.
-gayrimüslimler belediye ve il meclislerine üye
olabileceklerdir.
Ali Suavi
Bir an önce Kanunuesasi hazırlanmalı toplumun her kesiminin
yer aldığı bir meclis oluşturulmalıdır.
-Gayrimüslimler bedel ödeyerek askerlikten muaf
olabilecektir.
Mithat Paşa
İnsan hakları, eşitlik, özgürlük ve hukukun üstünlüğü Osmanlı
Devleti’nde hayata geçirilmelidir.
-Yabancılar Osmanlı toprakları üzerinde mülk
edinebileceklerdir.
Şinasi
Tarım ve ticaret işleri düzenlenecek herkes şirket ve
banka gibi ticari nitelikli kurumlar açabilecektir.
-Avrupa'da eğitim gören Fransız İhtilali'nin yaydığı fikirlerden
etkilenen bu sınıf Jön Türkler (Genç Osmanlılar) olarak
adlandırılır.
-Gayrimüslimler kendi okul ve hastanelerini
açabileceklerdir.
-Jön Türklere göre Osmanlı Devleti'ni dağılmaktan kurtarmak
için bir anayasanın hazırlanması ve meclisin açılması gerekli idi.
-Müslüman halk Islahat Fermanı ile gayrimüslimlere daha
fazla hak tanınmasından rahatsızlık duydu.
27
TARİH 10 DERS NOTLARI
- Genç Osmanlılar, meşrutiyeti ilan etmeye yanaşmayan
Sultan Abdülaziz'i tahtan indirerek V. Murat'ı padişah yaptılar.
Ancak V. Murat'ın akli dengesinin bozukluğu anlaşılınca
şeyhülislamın fetvası ile tahttan indirildi. Aralarında Mithat
Paşa, Ziya Paşa, Ali Suavi, Namık Kemal ve Şinasi'nin de
bulunduğu devlet adamları ve aydınlar meşrutiyeti ilan
edeceğine söz veren II. Abdülhamit'i tahta geçirdiler.
2.1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı (93 Harbi)
-İstanbul Konferansı kararlarını Osmanlı Devleti kabul
etmeyince Londra’da bir konferans daha düzenlendi.
-Avusturya, Almanya, İngiltere, Rusya ve İtalya’nın
katıldığı bu konferansta “Osmanlı Devleti, Hıristiyan halk
için söz verdiği reformları yerine getirecek, protokolü
imzalayan devletlerin elçileri, reformları denetleyecektir”
kararı çıktı.
-Osmanlı Devleti, Balkanlardaki isyanları önlemek ve Avrupa
devletlerinin İstanbul Konferansı'nda Osmanlı aleyhinde karar
almalarını engellemek düşüncesi ile 23 Aralık 1876'da İstanbul
Tersane Konferansı'nın toplandığı gün Kanunuesasi'yi ilan etti.
-Osmanlı Devleti, katılmadığı bu konferansın onur kırıcı
kararlarını kabul etmeyince Rusya, Osmanlı Devletine
savaş açtı.
Kanunuesasi'nin Önemli Koşulları
- Herkes kanun ve devlet karşısında eşit haklara sahiptir.
-İngiltere ilk kez bu savaş sırasında Rusya’ya karşı
Osmanlı toprak bütünlüğünü koruma politikasından
vazgeçti.
-Herkese eğitim-öğretim, mülkiyet hakkı, basın, yayın ve din
özgürlüğü verilmiştir.
-Osmanlı Devleti’nde ilk kez, bu savaş sırasında Ruslar
tarafından kışkırtılan, Ermeniler de isyan ettiler.
-Yasama yetkisi Ayan Meclisi ve Mebusan Meclisi'ne aittir.
-Ayan Meclisi üyeleri padişah tarafından ölünceye kadar kalma
kaydıyla tayin edilecektir.
-Bu gelişmeler üzerine Osmanlı Devleti Rusya’ya ateşkes
önerisinde bulundu. Ayastefanos (Yeşilköy) Antlaşması
imzalandı.(3 Mart 1878)
-Mebusan Meclisi'nin üyeleri dört yılda bir yapılan seçimle
erkeklerin seçeceği milletvekillerinden oluşacaktır.
Ayastefanos Antlaşmasına göre,
-Yürütme yetkisi padişahın bulunduğu bakanlar kuruluna aittir.
-Büyük bir Bulgaristan krallığı kurulacaktı.
-Hükümetin kurulması ve görevden alınması yetkisi padişaha
aittir.
-Sırbistan, Romanya ve Karadağ bağımsız olacaktı.
- Hükümet padişaha karşı sorumludur.
-Kars, Ardahan, Batum ve Doğu Beyazıt Rusya’ya
bırakılacaktı.
-Meclisi açma ve kapama yetkisi padişaha aittir.
-Bosna Hersek’e özerklik verilecekti.
-Kanun teklifini yalnızca hükümet yapabilecek ve kanunlar
padişahın onayından sonra yürürlüğe girecektir.
-Osmanlı Devleti, Rusya’ya savaş tazminatı ödeyecekti.
- İlk Mebusan Meclisi'nde 69 Müslüman, 46 gayrimüslim
toplam 115 milletvekili bulunuyordu. Ayan Meclisi üyelerinin
sayısı ise 26 idi.
-Girit ve Ermenilerin bulunduğu yerlerde ıslahat
yapılacaktı.
Tanzimat Fermanı'nın ilanından sonra adli ve hukuki
düzenlemelere ihtiyaç duyuldu. Başkanlığını Ahmet Cevdet
Paşa'nın yaptığı bir heyet tarafından hazırlanarak 1868'de
yürürlüğe giren Mecelle 1926'ya kadar uygulanmıştır.
-93 Harbi sırasında hem Kafkasya’daki Rus ve Ermenilerin
baskıları hem de Balkanlardaki Bulgar ve Rus askerlerinin
saldırıları bu bölgelerden Anadolu’ya bir milyon Türk’ün
göç etmesine yol açtı. Böylece ilk kez Balkanlardan
Anadolu’ya geri göçler başlamış oldu.
Mecelle, kaynağını İslam hukukundan almıştır. Medeni kanun
özelliği taşıyan Mecelle; hukuk muhakemeleri usulü, borçlar
hukuku ve ayni haklar konusunda ilk yasa olması bakımından
önemlidir. Ancak Mecelle'de kişi, aile ve miras hukuku
kurallarına yer verilmemiştir.
Not: Bulgar Krallığının kurulmasına karşı çıkan Avrupalı
devletler antlaşmaya karşı çıkarak yenilenmesini
sağlamışlar ve Ayastefanos Antlaşması yürürlüğü
girmeden Berlin Antlaşması imzalandı
Mecelle
28
TARİH 10 DERS NOTLARI
Berlin Antlaşması (1878)
yapılacaktır." ibareleri ile Ermeni meselesi uluslararası
antlaşmalara girmiş oldu.
-Bulgaristan Krallığı Osmanlı Devleti’ne bağlı bir prenslik
durumuna getirildi.
Ermenilerin Çıkardığı Olaylar
-Bosna Hersek Osmanlıya bağlı kalacak ama yönetimi
Avusturya-Macaristan İmparatorluğu’nda olacaktır.
-Ermeni komiteleri ilk defa 1890'da Erzurum ve Adana'da
isyan çıkardılar.
-Osmanlı Devleti, Rusya’ya savaş tazminatı ödedi.
1893'te Merzifon'da güvenlik kuvvetlerine ateş açarak
yirmi beş askerimizi öldürdüler.
-Kars, Ardahan, Batum Rusya’da kalacak ama Doğu
Beyazıt Osmanlılara geri verilecektir.
-1894'te İstanbul'da bir yürüyüş yaptılar. Osmanlı
hükümetinin bulunduğu Babıali'ye baskın düzenlediler.
-Karadağ, Sırbistan ve Romanya bağımsız olacaktır.
-Ermeni olaylarının en şiddetlisi Sason'da meydana geldi
(1894). Buradaki Ermeni halk devlete vergi vermemeye
ve Müslümanları yok etmeye çağrıldı, isyanın büyümesi
üzerine Osmanlı Devleti bölgeye asker sevk ederek isyanı
bastırdı.
-Ermenilerin yaşadığı yörelerde ıslahat yapılacaktır.
b. Ermeni Sorununun Ortaya Çıkışı
-Orhan Bey Ermenilerin Bizans baskısından kurtulmaları
için ruhani merkezlerini Kütahya'dan Bursa'ya taşıttı.
- Ermenilerce Kayseri, Yozgat, Çorum, Zeytun ve
Kahramanmaraş'ta ayaklanmalar çıkartıldı.
-İstanbul'un fethinden sonra da Fatih Sultan Mehmet
Bursa'daki dinî Ermeni liderini İstanbul'a getirterek
Ermeni Patrikhanesini kurdurdu. Çıkardığı bir fermanla
da dinlerini yaşamalarını ve ibadetlerini serbestçe
yapmalarını güvence altına aldı.
-1896'da İstanbul Beyoğlu'ndaki Osmanlı Bankası'nı ele
geçirip olay çıkardılar. Osmanlı padişahı II. Abdülhamit'e
suikast düzenlediler.
c. Kıbrıs'ın İngiltere Yönetimine Bırakılması
- Yavuz Sultan Selim, Kudüs Gregoryen Ermeni patriğine
bir ferman vererek tanıdığı ayrıcalıkları belirledi. Fatih ile
başlayan bu uygulama XIX. yüzyıla kadar devam etti.
-İngiltere, Kıbrıs'ın yönetiminin kendisine verilmesi
karşılığında Ayastefanos Antlaşması'nın maddelerinin
hafifleteceği vaadinde bulunmuştu. İngilizlerle 4 Haziran
1878'de bir antlaşma yaptı. Bu antlaşmaya göre:
Osmanlı millet sistemi içinde Gregoryen milleti olarak
bilinen Ermeniler XIX. yüzyıl başlarında Milletisadıka
olarak adlandırılıyordu.
-Kıbrıs yasal olarak Osmanlı Devleti'nin olacak Türk
bayrağı çekilmek kaydıyla yönetimi İngiltere'ye
bırakılacaktı.
- Osmanlı Devleti'nde önemli görevlere getirilmişler,
bakanlık ve elçilik yapanlar bile olmuştu.
Ermenilerin Kışkırtılması ve Örgütlenmeleri
-Rusya işgal ettiği Kars, Ardahan ve Batum'dan çekilirse
İngiltere adanın yönetimini Osmanlı Devleti'ne geri
verecekti.
-Rusya, XIX. yüzyılın ikinci yarısından itibaren
Kafkaslardan Akdeniz'e ulaşabilmek için Doğu
Anadolu'da yaşayan Ermenileri kışkırtmaya başladı.
d.Tunus'un Fransızlar Tarafından İşgali
-Fransa 1830 yılında Cezayir'i işgal etmişti.1881 'de
Tunus'u işgal etti.
-1860'tan itibaren ilk örgütler Ermeni yardım dernekleri
adıyla ortaya çıktı. 1887'de Ermeni ayaklanmalarını
örgütlemek için İsviçre'de Hınçak Cemiyeti ve 1889'da
Rusya'da Taşnak Ermeni Cemiyeti kuruldu.
e. Mısır'ın İngilizler Tarafından İşgali
Süveyş Kanalı'nın Açılmasının İngiltere Politikasına
Yansımaları
-Mısır hidivi (vali), İsmail Paşa'nın gayretleri ve Fransa'nın
desteğiyle 1869'da Kızıldeniz ile Akdeniz'i birleştiren Süveyş
Kanalı açıldı. Böylece coğrafi keşiflerle önemini yitiren Mısır ve
Akdeniz ticareti yeniden canlandı.
Osmanlı Devleti'ne karşı teşkilatlanan Ermeniler ilk kez
1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı'nda isyan ettiler.
- Berlin Antlaşması'nın 61. maddelerinde yer alan "Doğu
Anadolu'da Ermenilerin yaşadıkları bölgelerde ıslahat
-Berlin Konferansı sırasında Osmanlı çıkarlarını destekleme
29
TARİH 10 DERS NOTLARI
-31 Mart olayıyla fırsatı değerlendiren İttihat ve Terakki
liderleri II. Abdülhamit'i tahttan indirmek için harekete
geçtiler.
karşılığı Kıbrıs'ın yönetimi İngiltere'ye bırakıldı (1878). İngiltere
böylece Süveyş Kanalı'nı kontrol etme imkânını elde etti.
-İngiltere kanalın açılmasıyla önemi daha da artan Mısır'ı işgal
etti (1882).
-Meclis toplanarak II. Abdülhamit'in tahttan indirilmesine
ve yerine kardeşi V. Mehmet Reşat'ın geçirilmesine karar
verdi. Ayrıca Mebusan Meclisi, Kanunuesasi'nin bazı
maddelerini de değiştirdi.
-Böylece Uzak Doğu'daki sömürgelerine giden yolların tam
güvenliğini sağlayabilecekti.
-Osmanlı Devleti'nin I. Dünya Savaşı'na girmesi ile İngiltere,
Kıbrıs'ı topraklarına kattığını açıkladı (1914). Bu sayede Akdeniz
ve Mısır'daki egemenliğini pekiştirdiği gibi petrolün değerinin
anlaşılmasıyla ulaşmak istediği Orta Doğu'ya giden deniz
yolunun denetimini de sağlayabilecekti.
II. Meşrutiyet’ten Sonra 1909'da Getirilen Yenilikler
- Basın üzerindeki sansür kaldırıldı.
-Padişahın sürgün yetkisi elinden alındı.
- Hükümet, padişaha karşı değil meclise karşı sorumlu hâle
getirildi.
-Süveyş Kanalı'nın açılması Akdeniz limanlarının yeniden
canlanmasına yol açarken Mısır'ın stratejik önemini de
arttırmıştı.
- ittihat ve Terakki, Hürriyet ve itilaf ve Ahrar fırkaları kurularak
çok partili yaşama geçildi.
-Padişahın veto hakkı sınırlandırıldı.
II.Wilhelm ve Alman Politikası
1888'de İmparator olan II. Wilhelm Osmanlı Devleti ile yakın
ilişkiler kurdu. Amacı, Osmanlı Devleti'nin Kızıldeniz ve Hint
Okyanusu'na kadar uzanan toprakları ile İngiltere'nin sömürge
imparatorluğunun yolunu kesmekti. Bunun için de BerlinBağdat demiryolu projesini ortaya atmıştı. Berlin'den
başlayarak Boğazları geçen ve Bağdat'a kadar uzanan bir
demiryolu yaparak (3 B projesi) Basra Körfezi'ne çıkmak
istemiştir.
-Bu dönemde aşırı harcamalar nedeniyle Mısır, İngiltere
ve Fransa'ya borçlanmıştı.
- Mısır maliyesi borçlarını ödeyemez duruma geldi.
-İngiltere Süveyş Kanalı hisselerini koruma gerekçesini
öne sürerek Mısır'ı işgal etti (1882).
Osmanlıda Nüfuz Mücadelesi ve Demiryolu Savaşları
3.II. Meşrutiyet ve Siyasi Gelişmeler
-Avrupa devletleri Osmanlı topraklarında nüfuz bölgeleri
kurmak ve daha sonra da bu bölgeleri sömürge
imparatorluklarına katmak amacıyla Osmanlı'da
demiryolu yapımına önem verdiler.
a.II. Meşrutiyetin İlanı
- İttihat ve Terakki (Birleşme ve ilerleme) Cemiyeti'nin
çatısı altında toplanan aydınlar II. Abdülhamit
yönetimine karşı harekete geçtiler.
Almanya, Anadolu'da demiryolu imtiyazları elde etti.
- Kolağası Niyazi Bey'in Resne'de, Enver Bey'in Selanik'te
birlikleri ile başlattıkları isyan kısa sürede yayıldı.
-1889'da Anadolu Osmanlı şimendifer kumpanyası
kuruldu.
-Osmanlı Devleti bu isyanı bastıramadı. II. Abdülhamit
ayaklanmanın bütün ülkeye yayılmasından çekinerek
anayasayı yeniden yürürlüğe koyup II. Meşrutiyeti ilan
etti (24 Temmuz 1908).
- Haydarpaşa-İzmit hattı Ankara'ya bağlandı. 1896 da
Eskişehir-Konya demiryolu tamamlandı.
- Bundan sonra İngiltere ve Fransa'dan yapılan ithalat
azalırken Almanya ve Avusturya'nın Osmanlı'ya daha
fazla mal sattığı görüldü.
b.31 Mart Olayı
- Balkanlardaki siyasi bunalımlar sürerken içteki
karışıklıklar da önlenememişti.
-Ülkede rejime karşı gösteriler başladı.
- İttihat ve Terakki Fırkası Mahmut Şevket Paşa'nın
komutasındaki hareket ordusunu İstanbul'a gönderdi.
30
TARİH 10 DERS NOTLARI
Temel Düşüncesi
Amacı
İslamcılık
Türkçülük
Batıcılık
Balkanlardak
i panslavizm
politikasını
etkisiz hâle
getirmek,
Müslümanlar
ın devlete
bağlılığını
sağlamak ve
içerideki
siyasi
rakiplerinin
halk içindeki
gücünün
kırılmak
istenmesi
İttihat ve
Terakki
iktidarı
döneminde
Osmanlı
sınırları
içinde
yaşayan
Türkleri dil
ve kültür
birliği
etrafında
birleştirip
yönetime
destek
sağlama
isteği
Osmanlı
Devleti'ni
oluşturan
bütün
milletleri
adalet,
eşitlik,
hürriyet
ölçüleri
içinde bir
arada
tutup
Osmanlılık
duygusu ile
"Osmanlı
Topumu
“nu
oluşturmak
Osmanlıcılı
k düşüncesi
geçmişteki
gibi uygulandığında
tekrar
başarılı
olabilir.
Millet
olmanın en
önemli
özelliği
dindir. Dinî
birlik devleti
ayakta
tutabilir,
düşüncesiyle
İslam
toplumlarını
n devletten
ayrılmalarını
önlemek
Türkleri
millî bir
duygu ile
birleştirerek
Osmanlı
bayrağı
altında
kuvvetli bir
unsur
olarak
yeniden
dünya
devletleri
arasına
sokmak
Batı'nın her
alanda
Osmanlı'nı
n önüne
geçmesi,
Osmanlı
Devleti'nin
tek
kurtuluş
yolunun bu
yüzyılın
ihtiyaçların
a uygun
medeni bir
devlet ve
millet
hâlini
alması
gerektiği
düşüncesin
in ortaya
çıkması
Türk
toplumuna
Batı'da
gelişen
düşünce,
yönetim
biçimi,
yaşama
tarzını
getirerek
ülkenin
gelişmesini
, kalkınmasını
sağlamak
Devletin
kurtuluşu
halifelik
makamının
bütünleştirici
etkisi ile
Müslümanlar
ın bir çatı
altında
toplanması
ile olabilir.
Dili, dini,
soyu ve
idealleri bir
olan
topluma
dayanan
devlet kalıcı
olabilir.
Dilde
Türkçülük
parolasıyla
hareket
ederek Türk
tarihini,
uygarlığını
geliştirip
dünyaya
duyurmak
Temsilcileri
Osmanlıcılı
k
Osmanlı
Devleti'nde
yaşayan
değişik
etnik
grupların
Fransız
Ihtilali'nin
getirdiği
milliyetçilik
fikirlerinde
n
etkilenerek
bağımsız
olma
düşüncesini
n ortaya
çıkması
Geçerliliği
Ortaya Çıkış Nedenleri
4.Dağılmayı Önleme Çabaları
Ziya Paşa
Mithat
Paşa
Namık
Kemal
Mehmet Akif
Said Halim
Paşa Ahmet
Hamdi Akseki
Milliyetçilik
akımını
etkisiyle
Balkan
milletlerini
n isyan
ederek
Osmanlı'da
n
ayrılmasıyl
a geçerliliğini
kaybetmişti
r.
I. Dünya
Savaşı sırasında
halifenin
cihat
çağrısına
rağmen Müslüman
Arapların
İngilizlerle
birlikte
hareket etmeleri ile
geçerliliğini
kaybetmiştir.
Ziya Gökalp
Mehmet
Emin
Yurdakul
Yusuf
Akçura
Ömer
Seyfettin
Bilim ve
teknikte
Batı'nın
örnek
alınması,
kültürel
yapının
korunması
düşüncesiyl
e Yeni Türk
Devleti'nin
kurulmasın
da Mustafa
Kemal
Atatürk'ün
ortaya
koyduğu
milliyetçilik
ilkesinin
oluşmasınd
a etkili
olmuştur.
Tevfik
Fikret Celal
Nuri
Batı'nın
sadece
bilim ve
tekniğinin
alınması
gerektiğini
savunan
anlayış
Yeni Türk
Devleti'nin
temel
taşlarından
birini
oluşturmuş
tur.
5.KONU: XIX. YÜZYILDA OSMANLI DEVLETİ'NDEKİ
KÜLTÜREL DEĞİŞİKLİKLER
1.XIX. Yüzyılda Osmanlı Toplum Yapısında meydana
Gelen Değişmeler
-XIX. yüzyılda Osmanlı toplum yapısı incelendiğinde
dikkati çeken ilk özellik nüfus yapısındaki değişimdir.
- Bir yanda kaybedilen topraklarla birlikte genel nüfus
azalırken diğer yandan da kaybedilen toprakların
Müslüman halkı Anadolu'ya göç ettiği için şehir ve
kasabalarda nüfus artışı yaşandı
Askerî ve
idari
alanda
Avrupa'nın
seviyesine
ancak
Avrupalılar
ın izlediği
yol ile
ulaşılabilir.
- Avrupa'da 1848 ihtilali yaşanırken Avusturya sınırları
içinde yaşayan Macarlar isyan etmişlerdi. Macarlar ve
onlara yardımcı olan Lehliler, Osmanlı'ya sığındılar.
Osmanlı Devleti mülteci olarak gelen bu grupları da Doğu
Anadolu ve Çukurova'ya yerleştirerek toprak verdi.
-XIX. yüzyılda, Osmanlı Devleti'nde şehirleşmenin hız
kazandığı dönemler oldu. Tren ve buharlı gemiler
ulaşımda kullanılmaya başlandı. Yeni rıhtımlar, limanlar,
tren istasyonları kuruldu. Yabancı sermayenin Osmanlı'ya
gelmesi ile bankalar, oteller, iş hanları, postaneler açıldı.
İstanbul'da elektrik şebekesi kurularak İstanbullular
elektrik kullanmaya başladılar. Elektrikli tramvay ve
otomobil ile tanıştılar. Telefon ve telgraf kullanılmaya
başlandı. Demiryolları yapımı hız kazanarak Anadolu ile
bağlantıları sağlandı. Yeni hastaneler açıldı.
31
TARİH 10 DERS NOTLARI
-Türk-İslam yapısına uygun olarak yerleşmiş görgü
kuralları ve mahallî kültür değişmeye başladı. Önceden
Müslüman ve gayrimüslimler ayrı mahallelerde yaşarken
artık aynı mahallelerde yaşamaya başladılar.
-Osmanlı Devlet'inde ilk kadın dergisi 1869'da çıkan
Terakkii-muhadderat (Kadınların Yükselişi) dergisidir
-1886 yılında ise sahibi kadın olan ve yazı kadrosunun
tamamı kadınlardan oluşan Şükufezar (Çiçek Bahçesi)
dergisi yayımlanmıştır. 1895'te en uzun soluklu
Hanımlara Mahsus Gazete yayın hayatına başlamıştır. Bu
gazetede Fatma Aliye, kadın sorunları, kadınların çalışma
ve toplumsal yaşama katılımı ve eğitim konularını ele
almıştır.
- Avrupalı hükümdarlar gibi giyinen II. Mahmut din adamı
dışındaki memurlarına fes, pantolon, ceket giyme
zorunluluğu getirdi. Böylece şehirlerde insanların kıyafet
tarzı değişmeye başladı.
- Yabancı dil bilmek önem kazandı. Yönetici ve
zenginlerin oluşturduğu üst kesimin eğlence anlayışında
da Batı tarzı değişiklikler başladı. Beyoğlu ve Pera
İstanbul'un gözde eğlence merkezi hâline geldi.
-1908'de yayın hayatına başlayan Demet adlı dergide
Halide Edip, ismet Hakkı, Fatma Müzehher gibi kadın
yazarların yazıları da yer almıştır. Bu dergide kadınların
mesleki olarak sınırlandırılmalarına tepki gösterilmiştir.
. OSMANLI DEVLETİ'NDE BASIN-YAYIN HAYATINDAKİ
GELİŞMELER
3.OSMANLI DEVLETİ'NDE EĞİTİM ALANINDAKİ
DEĞİŞMELER
- II. Mahmut Türkçe ve Fransızca olarak Takvimivakayi
adında ilk resmî gazeteyi çıkardı.
-II. Mahmut yeniçeri ocağını kaldırdıktan sonra modern
yöntemlere uygun eğitim alanındaki ıslahatlarına başladı.
- I. Abdülmecit döneminde Cerideihavadis adlı resmî
gazete çıkarıldı.
- Yurt dışına öğrenci gönderildi.
-Türkler tarafından çıkarılan ilk özel gazete
Tercümanıahval'dir. Şinasi sonra da Tasviriefkâr adlı
gazeteyi çıkardı.
- Medreseler aynen korunurken diğer taraftan da
yabancı dil, matematik, fen gibi bilim alanlarında eğitim
yapan okullar açıldı.
-İlk Türk dergisi ise 1850'de yayımlanan
Vekayıtıbbıye'dir.
-Bir yandan yeni anlayışla eğitim yapan okullardan
mezun olanlar, diğer yandan geleneksel medrese eğitimi
alanlar nedeniyle iki farklı düşünce oluştu.
- 1862'de Münif Paşa tarafından Mecmuaifünun
yayınlanmaya başlamış, ilk mizah dergisi ise 1872'de
Teodor Kasap'ın çıkardığı Diyojen olmuştur.
-Yurt dışına gönderilen öğrenciler yurda dönünce
askerlik, mühendislik, güzel sanatlar, tıp ve edebiyat
alanında yeniliklere öncülük ettiler.
-Osmanlı basın yaşamının hareketlenmesi ve yönetime
karşı eleştirilerin artması üzerine hükümet tedbir
almakta gecikmedi. Osmanlı Devleti bu amaçla 1864'te
Matbuat Nizamnamesi çıkardı. Bu nizamname ile gazete
kapama, para ve hapis cezaları uygulaması başladı.
Tanzimat döneminde yeni ders araç ve gereçlerinin
kullanılmasına, genel ve özel yeni öğretim metotlarının
denenmesine başlandı.
- Ahmet Cevdet Paşa'nın önderliğinde Encümenidaniş
kuruldu. Encümenidaniş, fen dersleri ile ilgili çevirilerin
yapılmasına ve ders kitaplarının seçimine karar veren
kurum özelliği taşıyordu.
-I. Meşrutiyet'in sona ermesi üzerine Avrupa'ya giden Ali
Suavi, Namık Kemal, Ziya Paşa ve Agâh Efendi gittikleri
yerlerde "Muhbir, Ulum, Hürriyet, İttihat" adında
gazeteler çıkararak Babıali aleyhine yazılar yazdılar
-1856'da kurulan Maarifiumumiye Nezareti bugünkü
Millî Eğitim Bakanlığı'nın görevlerini yerine getiren
kurum olarak faaliyete geçti. 1861 'de harbiye, tıbbiye ve
bahriye dışındaki okullar bu kuruma bağlandı.
-II. Meşrutiyet'in İlanı'ndan sonra yayın hayatında
yeniden canlanma başladı. Tevfik Fikret, Hüseyin Cahit,
Hüseyin Kâzım, Tanin gazetesini çıkardılar. İttihat ve
Terakki yönetimine karşı olanlarda Volkan gazetesi
etrafında toplandılar.
Maarifiumumiye Nezareti daha sonra Maarifiumumiye
Nizamnamesi'ni yayımladı (1869). Bu nizamnameye göre
her köy ve mahalleye Sıbyan Mektebi kurulacaktı. Ayrıca
eğitimin aşamalarını da belirleyen bu nizamname sıbyan
mektebi, rüştiye, idadi, sultani, darülfünunun açılmasını
hükme bağlamıştı.
-Osmanlı'da basın-yayın hayatı içerisinde kadınlar da yer
aldı. Bu kadın yazarlardan bazıları Fatma Aliye, Emine
Semiye, Şair Nigar, Fatma Fahrünnisa, Fatma Kevser ve
Gülistan İsmet'tir.
32
TARİH 10 DERS NOTLARI
-Yapılan çalışmalar sonunda 1868'de Galatasaray
Sultanisi açıldı.
okulları ile, Nötre Dame de Sion kız okuludur.
b)Protestan Okulları
-Osmanlı Devleti'nde darülfünun 1870 yılında açıldı. Bu
okulda fen bilimleri, matematik, edebiyat, felsefe ve
hukuk bölümleri yer alıyordu. 1900 yılında bugünkü
İstanbul Üniversitesi'nin yerinde Darülfununuşahane
adıyla yeniden açıldı.
Taşrada çok sayıda açılan bu okullardan İstanbul'daki en
önemlileri şunlardı:
•Robert Koleji
New Yorklu bir tüccar olan Mr. Robert'in girişimi ile, Rumeli
Hisarı'nın üzerindeki arazide kurulmuş ve 16 Eylül 1863'te
açılmıştır. Okulun yöneticileri, uzun vadeli hesaplar yaparak en
çok Bulgar ve Ermeni öğrencileri almış, bunların siyasi
bakımdan bilinçlenmeleri ve Osmanlı Devleti'ni parçalamaları
amacını gütmüşlerdir, özerk Bulgaristan'daki Amerikan
misyonerleri, Bulgar gençlerini bu okula gitmeye
yöneltmişlerdir. 1879'da toplanan Bulgar Parlamentosu,
yetiştirdiği Bulgar aydınları, Bulgar çetecileri ve devlet adamları
için Robert Koleji'ne teşekkür etmiştir.
-Eğitim alanındaki gelişmelere II. Abdülhamit döneminde
de devam edildi. Yeni okulların yapılması için bütçeden
ödenek ayrıldı. Çeşitli meslek ve sanat okullarının
açılması sağlandı. (Baytar Mektebi, Orman ve Maden
Mektebi, Telgraf Mektebi, Kadastro Mektebi, Dişçi
Mektebi vb....)
-II. Abdülhamit döneminde meşrutiyetin ikinci kez
ilanından sonra eğitim alanındaki gelişmeler daha da
hızlandı. Hem İstanbul'da hem de taşrada kızlara ait
okulların sayısında artış görüldü. Örneğin İstanbul'da
1877'de dokuz tane kız rüştiyesi varken bu sayı 1908'de
seksen beşe yükselmişti. Sultanilerin sayısı da aynı
oranda artmıştı.
•Kız Koleji
1871'de açılmıştır. Sonradan Arnavutköy Amerikan Kız Koleji
adını almıştır.
4. AZINLIKLAR VE YABANCI OKULLAR
5. XIX. YÜZYILDA OSMANLI DEVLETİ'NDE KÜLTÜR,
SANAT VE MİMARİ ALANINDAKİ GELİŞMELER
- Osmanlı Devleti'nde XIX. yüzyıl öncesinde de
kapitülasyonlar nedeniyle açılmış yabancı okullar
mevcuttu.
- Mimaride, resimde, musikide geleneksel anlayışın
yanında Avrupa'nın etkisi ile yeni akımlar başladı.
-Avrupa devletleri kendi dil, din ve kültürlerini yayarak
siyasi nüfuzlarını artırmak için bu okulları bir araç olarak
görüyordu.
-XIX. yüzyılda resim sanatında Avrupa'nın gerçekçi resim
üslubu Osmanlı sanatçılarını da etkiledi.
-Osmanlı Devleti'nin bu okullar üzerinde bir denetim
hakkı yoktu.
- II. Mahmut, Avrupa'dan getirttiği ressamlara portresini
yaptırıp Babıali'ye astırttı. Yine bu dönemde okulların
ders programlarına resim dersi kondu. Yurt dışına
öğrenci gönderilirken resme yetenekli öğrencilerde
gönderilmişti. Osman Hamdi Bey, Şeker Ahmet Paşa, bu
öğrenciler arasından yetişmiş ilk ünlü ressamlarımızdır.
-Tanzimat döneminde Rumlar 1844'te Heybeliada'da
papaz yetiştirmek için ilahiyat okulu kurdular.
-Yahudiler 1854'te Musevi Asri Mektebi'ni kurdular.
Allians İsraelit (Alyans İsrailit) adlı Yahudi örgütü de çok
sayıda okul açtı.
-Sultan Abdülaziz de II. Mahmut gibi Avrupalı ressamlara
tablolar yaptırdı. Aynı zamanda kendiside resim
yapıyordu.
- Ermeniler de birçok yeni okul açtılar.
-Avrupa'da eğitim gördükten sonra yurda dönen Osman
Hamdi Bey, Sanayiinefise Mektebi'ni açtı. Avrupa'da
eğitim görenler arasından Şevket Dağ gibi ressamlar
yetişti. İbrahim Çallı, Feyhaman Duran, XX. yüzyılın ünlü
ressamları arasında yer aldılar.
-Yabancı ve azınlık okulları sorunu 3 Mart 1924'te
çıkarılan Tevhidi tedrisat kanunu ile büyük ölçüde
çözülmüştür.
Yabancıların Açtığı Özel Okullar
a)Katolik Okulları
- XIX. yüzyılda Batı etkisi ile hat sanatı hariç diğer sanat
dallarında değişme başladı.
Bu okullar dinî örgütler, misyonerler ve kişiler tarafından
açılmıştır. 1839'da İstanbul'da 21 erkek, 19 kız okulu
bulunuyordu. İlk ve orta öğretim düzeyinde eğitim veriyorlardı.
En tanınmışları, Saint-Benoit, Saint-Louis, Saint-Joseph erkek
- Bu yüzyılın tezhiplerinde Avrupa'nın barok ve rokoko
tarzı motifleri yaygınlaştı.
33
TARİH 10 DERS NOTLARI
- Millî karakterimiz hâline gelen desenler kaybolmaya
başladı. Çinicilikte de gerileme yaşandı. Seramik
sanatında İznik, yerini kaybederken küçük kap kaçaklar
yapan Kütahya önem kazandı.
- Osmanlı Devleti ilk kez 1912 Stockholm (Stockholm)
Olimpiyatlarına katıldı.
-Osmanlı sanatı içinde yer alan ciltçilikte gelişme yaşandı.
Ciltlemede deri kullanımına devam edilirken kadife,
sırma ve kumaşlarla süslenmiş eserler ortaya çıktı.
1.Trablusgarp Savaşı
6.KONU: XX. YÜZYILDA OSMANLI DEVLETİ VE SAVAŞLAR
İtalya siyasi birliğini sağladıktan sonra giderek gelişen
sanayisine kaynak bulmak amacıyla ham madde ve pazar
arayışına girdi.
- Osman Hamdi Bey 1881'de Müzeyihümayunun başına
geçirildi. II. Abdülhamit'in emri ile İstanbul'daki arkeoloji
müzesini (Asarıatika) kurdu. Onun çalışmaları ile Osmanlı
arkeolojisi uluslararası bilim dünyasındaki yerini aldı.
-Trablusgarp'a asker çıkaran İtalya işgallere başladı.
-Batıdaki bütün üsluplar ile Osmanlı mimari üslubu aynı
anda kullanıldığı eserler ile karşımıza çıkar. Beylerbeyi ve
Çırağan Sarayları bu anlayışla inşa edilmiştir.
-Osmanlı Devleti yerli halkı İtalya'ya karşı teşkilatlandırıp
direnişe geçirmek için bölgeye gönüllü subaylarını
gönderdi. Mustafa Kemal Derne ve Tobruk'ta, Enver Bey
Bingazi'de önemli başarılar elde ettiler.
-XIX. yüzyıl Osmanlı mimarisinde, ampir üslubunun etkisi
ile Ortaköy Camisi, Dolmabahçe Camisi, Nusretiye
Camisi ve II. Mahmut'un türbesi inşa edildi.
- Balkan Savaşlarının başlaması sonucu Osmanlı Devleti
ile İtalya arasında 15 Ekim 1912 de Ouchy(Uşi)
Antlaşması imzalandı.
-XIX. yüzyıl başlarından itibaren Avrupa'ya duyulan tepki
nedeniyle Avrupa seçmeciliğinin yerini milliyetçilik
akımının mimariye yansıması ile millî tarz aldı. Bu
döneme mimaride neoklasik dönem denir.
Bu antlaşmaya göre:
-Trablusgarp ve Bingazi, İtalya'ya bırakılacaktı.
-Balkanlardaki durum kesinleşinceye kadar Oniki Ada
geçici olarak İtalya'da kalacaktı.
6.Müzik, Eğlence ve Spor
- II. Mahmut Mızıkayıhümayunu kurarak modern
anlamda müzik eğitiminin başlamasını sağladı.
Avrupa'dan getirttiği Donizetti'ye askerî bandoyu
kurdurttu.
-Trablusgarp halkı dini bakımdan Osmanlı halifesine bağlı
olacaktı.
Not: Uşi Antlaşması ile Osmanlı Devleti Kuzey Afrika'daki
son toprağını da kaybetmiş oldu. İtalya, Balkan Savaşları
bitmesine rağmen adaları Osmanlı Devleti'ne geri
vermedi. II. Dünya Savaşı'ndan yenik ayrılınca Oniki Ada
Yunanistan'a verildi (1947).
-I.Abdülmecit döneminde Osmanlı saraylarında Batı
operaları seslendirildi. Buna rağmen klasik Türk müziği
de gelişmesini sürdürdü. Dede Efendi, Hacı Arif Bey,
Zekai Dede, bu dönemin sanatçıları oldular.
2.Balkan Savaşları
-XIX. yüzyıl Osmanlı Devleti'nde eğlence türleri arasına
tiyatro da girdi. I. Abdülmecit döneminde Güllü Agop
modern Osmanlı tiyatrosunu kurdu. I.Abdülmecit ve II.
Abdülhamit, Dolmabahçe ve Yıldız Saraylarında tiyatro
oyunu sahnelettiler.
a.Dömeke Meydan Savaşı
- Etniki Eterya Cemiyeti'nin etkinlikleri sonucunda
1896'da Girit'te isyan çıktı. Yunanistan Girit'e asker
çıkardı. Bu durum Osmanlı-Yunan Savaşı'nın çıkmasına
neden oldu. Yunan Ordusu Dömeke Meydan Savaşı'nda
ağır bir yenilgiye uğratıldı (1897).
-Şinasi Şair Evlenmesi adlı ilk Türk tiyatro eserini yazdı.
Oyun halkın büyük ilgisini çekti.
-Spor alanında ilk değişiklik okullara jimnastik dersinin
konması ile başladı.
- Avrupa devletlerinin girişimiyle İstanbul'da bir
konferans toplandı Girit'e özerklik tanındı. Başına da
Yunanlı vali atandı. Yunanistan Girit’i II. Meşrutiyet'in
İlanı'ndan sonra Osmanlı Devleti'nde yaşanan karışıklıklar
sırasında topraklarına kattı (1908).
-1903'te Beşiktaş, 1905'te Galatasaray, 1907'de
Fenerbahçe kulüpleri kuruldu. 1908'de Selim Sırrı
(Tarcan) tarafından Osmanlı Millî Olimpiyat Cemiyeti
kuruldu.
34
TARİH 10 DERS NOTLARI
b.I.Balkan Savaşı
İstanbul Antlaşması (29 Eylül 1913) (OsmanlıBulgaristan)
- Yunanistan, Bulgaristan, Sırbistan ve Karadağ Osmanlı
Devleti'nin Balkanlardaki topraklarını paylaşmak için
ittifak oluşturdular.
-Edirne, Kırklareli ve Dimetoka Osmanlı Devleti'ne
bırakılacaktı.
- Osmanlı Devleti dört cephede birden savaşmak zorunda
kaldı. Bulgarlar; Edirne, Kırklareli ve Lüleburgaz'ı ele
geçirip Çatalca'ya kadar ilerlediler. Yunanlılar Ege
Adalarını ve Selanik'i ele geçirdiler. Makedonya; Sırplar,
Karadağlılar ve Bulgarlar tarafından işgal edildi. Osmanlı
Devleti ile sınırı kalmayan Arnavutluk, bağımsızlığını ilan
ederek Osmanlı Devleti'nden ayrılan son Balkan devleti
oldu (1913).
-Kavala ve Dedeağaç Bulgaristan'ın olacaktı.
-Meriç Irmağı iki devlet arasında sınır olacaktı.
-Bulgaristan'da yaşayan Türkler Bulgarlarla eşit haklara
sahip olacaklardı.
Atina Antlaşması (14 Kasım 1913) (Osmanlı-Yunanistan)
-Avrupa devletler, Londra'da bir konferans topladılar.
-Yanya, Selanik ve Girit Yunanistan'ın olacaktı.
- Londra Konferansı sürerken İttihat ve Terakki Partisi
Babıali Baskını ile hükümeti ele geçirdi (23 Ocak 1913).
-Yunanistan'da kalan Türk azınlığın hakları güvence altına
alınacaktı.
-İmzalanan Londra Antlaşması'na göre;
Not: Osmanlı Devleti, sınırları kalmamasına rağmen Sırbistan ile
de İstanbul Antlaşması'nı imzaladı. Bu antlaşma ile Sırbistan'da
kalan Türklerin hakları güvence altına alınmış oldu.
-Edirne, Kırklareli, Dedeağaç ve Trakya'nın tamamı
Bulgaristan'a verilecek ve Midye-Enez hattı sınır olacaktı.
3.I.Dünya Savaşı ve Osmanlı Devletinin Sonu
-Güney Makedonya, Selanik ve Girit, Yunanistan'a
bırakılacaktı.
Osmanlı Devletinin I.Dünya Savaşına Girmesi
-Orta ve Kuzey Makedonya Sırbistan'a verilecekti.
. Osmanlı Devleti'nin Savaştığı Cepheler
c.II. Balkan Savaşı
Taarruz Cepheleri
- Bulgaristan'ın daha fazla toprak aldığını öne süren
Sırbistan, Yunanistan ve Karadağ birleşerek Bulgaristan'a
saldırdılar. Böylece II. Balkan Savaşı başlamış oldu (29
Haziran 1913).
Cepheler
Savunma
Cepheleri
-Kafkas Cephesi
-Kanal Cephesi
-Çanakkale
Cephesi
-Irak-Musul
Cephesi
- Bu savaşta Romanya da Bulgaristan'a savaş açarak
savaşa dâhil oldu.
-Hicaz-Yemen
Cephesi
-Bu durumdan faydalanan Osmanlı Devleti, Bulgaristan'a
savaş açarak Edirne ve Kırklareli'ni geri aldı.
-Suriye-Filistin
Cephesi
Savaşı Bitiren Antlaşmalar;
Bükreş Antlaşması (10 Ağustos 1913)
-Balkan devletlerinin kendi aralarında yaptıkları
antlaşmadır.
35
Müttefiklere
Yardım Amacıyla
Açılan Cepheler
-Makedonya
Cephesi
-Galiçya Cephesi
-Romanya Cephesi
TARİH 10 DERS NOTLARI
I.Dünya Savaşı Yıllarında Ermeni sorunu
Suriye-Filistin Cephesi
Ermeni Tehciri
Türklerin Süveyş Kanalı’na yaptıkları iki taarruz gerek
Türk Ordusunun zayıf olması gerekse Almanların söz
verdiği yardımları yapmaması üzerine başarısızlıkla
sonuçlandı. Bunun üzerine İngilizler Filistin’i işgal
amacıyla karşı taarruza geçti ve Suriye Filistin Cephesi
Osmanlı’ya karşı açılmış oldu.
Lozan'a Göre Ermenilerin Yerleşim Sorunu ve Azınlık
Sorunu
Ermeni İddiaları ve Asala
1918 yılına kadar direnen Türkler, 400 bin kişilik büyük
bir İngiliz ordusu karşısında 40 bin kişilik bir ordu ile karşı
koymaya çalışmışlarsa da uzun süre direnemediler.
Kanal Harekâtı
-Osmanlı Devleti tarafından Almanya’nın isteği ile
İngiltere’ye karşı açıldı.
İngilizlerin Suriye içlerine ilerlemesi devam ederken
Yıldırım Ordular Komutanı Liman Von Sanders Halep’te
savunma düzeni kurma görevini Mustafa Kemal Paşa’ya
bırakıp, Adana’ya gitti.
-Cephenin açılmasındaki amaç;
-Süveyş Kanalı’nı ele geçirerek İngilizlerin
sömürgelerine giden yolu kesmek.
Mustafa Kemal, bir yandan İngilizlerle mücadele
ederken, diğer yandan Arap silahlı çeteleriyle mücadele
etmek zorunda kaldı. Mustafa Kemal Paşa komutasındaki
birliklerimiz İngilizleri bugünkü Suriye sınırında bir süre
tutmayı başardı. 31 Ekim 1918’de Mondros Mütarekesi
imzalandı. Mustafa Kemal Paşa’da Yıldırım Ordular
Grubu Komutanlığı’na atandı.
-1882 yılından itibaren İngiliz işgali altında olan Mısır’ı
yeniden ele geçirmek.
-İngiliz ordusunun iyi savunma yapması ve Almanya’nın
yeterli yardımı yapamaması nedeniyle Osmanlılar
başarısız oldu.
Galiçya, Romanya ve Makedonya Cephesi
Hicaz ve Yemen Cephesi
Osmanlı Devleti bu cephelerde müttefiklerine yardım
etmek ve Makedonya üzerinden geçen ve Almanya ile
kara bağlantısını sağlayan demir yolunun güvenliğini
sağlamak için savaşmıştır.
Osmanlı bu cephelerde Rus, Sırp, Romen ve Fransız
güçlerine karşı savaşmıştır. Brest Litowsk Antlaşması ile
bu cephe kapanmıştır. Bu cephe Osmanlı’nın toprakları
dışında savaştığı tek cephedir.
Osmanlı Devleti; bu cephede kutsal yerleri korumak için
savaşmış; ancak Arapların İngilizlerle beraber hareket
etmesinden dolayı başarılı olamamıştır. İngilizlerin
1917’de Akabe’yi ele geçirmeleri sonucunda bölgedeki
Osmanlı egemenliği sona ermiştir.
Cephenin Özellikleri:
-Araplar arasında milliyetçiliğin güçlendiği ve İslamcılığın
iflas ettiği görülmüştür.
Not:
-Fahrettin Paşanın Medine savunması meşhurdur.
-I.Dünya Savaşından sonra Arap bölgelerinde İngiltere ve
Fransa mandater sistemler kurmuştur.
Çanakkale Cephesi
-İngiliz ve Fransız ortak donanmasının Çanakkale önüne
gelmesi ile açıldı.
-Cephe ile ulaşılmak istenen amaç;
-Ekonomik ve siyasal bunalım içinde olan Rusya’ya
yardım edilmesi
-İstanbul’u ele geçirerek Osmanlı’nın savaş dışı
bırakılmak istenmesi
-Sömürge yollarını Osmanlı tehdidinden uzak tutmak
-Balkanlar üzerinden Almanya’ya karşı yeni bir cephe
açmak
-Akdeniz’e tam egemen olmak
Irak Cephesi
-İngiltere’nin Basra Körfezi üzerinden Irak’a çıkartmak
yapması
-İngiltere’nin bu cephe ile amacı;
-Irak’taki petrol bölgelerini ele geçirmek.
-Kuzeye doğru giderek Rusya ile birleşmek ve böylece
Osmanlı güçlerinin İran’a girip Hindistan’ı tehdit etmesine
engel olmak.
-İngiltere’ye karşı kısa sürede başarılar kazanılmasına karşın
(Kut – el Amare başarısı) İngiltere’nin bölgeye yeni güçler
göndermesi sonucunda, Osmanlı başarısız oldu.
-Savaşı Osmanlı Devleti’nin kazanması sonucunda;
-Rusya gerekli yardımı alamadığı için, ülkede
ayaklanma çıktı ve Bolşevikler, çarlık yönetimine son
verdiler.
36
TARİH 10 DERS NOTLARI
-Osmanlı Devleti, siyasal varlığını bir süre daha devam
ettirdi.
-I. Dünya Savaşı uzadı.
-Yarım milyona yakın insan öldü.
-Bulgaristan, ittifak devletlerinin yanında savaşa girdi.
-Mustafa Kemal bu savaş ile üne kavuştu ve Kurtuluş
Savaşı’nda önder olarak kabul edilmesine neden oldu.
yasaklanmıştır.
Sevr Antlaşması (10 Ağustos
1920)
- Ekonomik ve askeri
sınırlamaya bağlı tutulmuştur.
-İmzalanmasına karşın
uygulanmamıştır.
(Osmanlı- İtilaf Devletleri)
c.savaşın Sona Ermesi ve Yapılan Antlaşmalar
Antlaşmalar ve İmzalayan
Ülkeler
Brest-Litowsk Antlaşması(3
Mart 1918)
Özellikleri
(Sovyet Rusya ve İttifak
Devletleri)
-Kars, Ardahan, Batum’u
Osmanlı Devleti'ne
bırakmıştır.
-Alsas-Loren, Fransa’ya
verilmiştir.
Versay Antlaşması (28
Haziran 1919)
(Almanya-İtilaf Devletleri)
d. Savaş Sonrası (1918-1922):
-Sovyet Rusya savaştan
resmen çekilmiştir.
-I. Dünya Savaşı'ndan sonra Avrupa’nın siyasi haritasında
değişikliklere sebep oldu.
-İngiltere dünya ekonomisinde rakipsiz duruma gelerek
savaştan en kârlı ayrılan devlet oldu.
-Osmanlı Devleti Avusturya-Macaristan imparatorluğu
gibi çok uluslu imparatorluklar yıkıldı.
-Alman sömürgeleri İtilaf
devletleri arasında
paylaşılmıştır.
-Polonya, Yugoslavya, Letonya, Çekoslovakya ve Türkiye
gibi yeni devletler kuruldu.
-Yeni kurulan Polonya'ya
toprak vermiştir.
- Yeni kurulan devletlerde Cumhuriyet rejimi yaygınlaştı.
-Ekonomik ve askeri
sınırlamaya bağlı tutulmuştur.
Sen Cermen Antlaşması (10
Eylül 1919)
- Savaştan istediklerini elde edemeyen devletlerde yeni
rejimler ortaya çıktı. (Rusya'da Komünizm, Almanya'da
Nazizm, İtalya'da Faşizm gibi.).
-Almanya ve Avusturya'nın
birleşmesi yasaklanmıştır.
-Avusturya ve Macaristan
ayrılarak iki devlet
olmuşlardır.
-Sömürgecilik anlayışı değişerek mandacılık (himayecilik)
ortaya çıktı.
(Avusturya-İtilaf Devletleri)
-Yugoslavya ve Çekoslovakya
bu devletin toprakları
üzerinde kurulmuştur.
-Polonya'ya toprak vermiştir.
Nöyyi Antlaşması (27 Kasım
1919)
(Bulgaristan- İtilaf Devletleri)
Triyanon Antlaşması (4
Haziran 1920)
(Macaristan- İtilaf Devletleri)
- Ekonomik ve askeri
sınırlamaya bağlı tutulmuştur.
-Makedonya’yı, Yugoslavya’ya
bırakmıştır.
-Batı Trakya'yı Yunanistan'a
bırakmıştır.
- Ekonomik ve askeri
sınırlamaya bağlı tutulmuştur.
-Macaristan topraklarının
büyük kısmını Çekoslovakya,
Romanya ve Yugoslavya'ya
bırakmıştır.
-Avusturya ile birleşmesi
37