Slayt 1 - Nedir.Org

İKLİM
Tanım: Atmosfer olaylarının uzun yıllar gösterdiği ortalama duruma (en az
40-50 yıl) iklim denir.
Not: Ekvatoral ve kutup kuşağı hariç diğer yerlerde hava durumuna bakarak
iklim hakkında tahmin yürütülemez.
İKLİM VE HAVA DURUMUNUN KARŞILAŞTIRILMASI
1. İkim geniş sahaları kapsar, hava durumu dar sahaları kapsar.
2. İklim uzun süreli atmosfer olaylarını, hava durumu kısa süreli hava
olaylarını inceler.
3. İklimde değişkenlik az hava durumunda fazladır.
4. İklimde kurak, yağışlı, soğuk,gibi ifadeler, hava durumunda rüzgarlı,
güneşli, yağmurlu gibi ifadeler kullanılır
HAVA KÜTLESİ: Sıcaklık ve nem bakımından aynı özelliği gösteren
atmosferin geniş parçalarına hava kütlesi denir.
KLİMATOLOJİ: İklimi, iklim karakterlerini ve dağılışını inceleyen bilimdir.
METEOROLOJİ: Hava olaylarının kısa süreli durumunu inceler.
SİNOPTİK HARİTA: Hava durumunu bildiren haritalara denir.
RASAT: Meteoroloji istasyonlarında iklim elemanlarına ait değerlerin aletli
ya da aletsiz ölçülerek kayda geçirilmesine gözlem ya da rasat denir. Rasatlar
genellikle 7-14-21 saatlerinde yapılır. Rasat için kullanılan aletler:
Termometre:
Sıcaklık
Barometre:
Basınç
Higrometre:
Nem
Eyaporimetre:
Buharlaşma
Anenometre:
Rüzgar
ATMOSFER: Dünyamızı çepeçevre saran gaz bulutlarına denir. Nefes alınan
küre manasına gelir. Atmosfer yerin derinliklerinde çıkan gazların dünyanın
etrafında, yerçekiminin etkisiyle tutulması sonucu oluşmuştur. İlk çıkan gaz
su buharıdır. Atmosferin şekli dünyanın şekli gibidir.
ATMOSFERİN FAYDALARI
1. Hayat için gerekli gazları ihtiya eder.
2. İklim olayları meydana gelir.
3. Güneşten gelen ve canlılar için zararlı olan ışınları süzer.
4. Dünyamızın aşırı ısınmasını ve soğumasını önler.
5. Dünyamızla birlikte dönerek sürtünmeden doğacak yanmayı önler.
6. Meteorların yeryüzüne düşmesini engeller.
7. Güneş ışınlarının dağılmasını sağlayarak, gölgede kalan yerlerin de
aydınlanmasına vesile olur.
8. Sesi, ışığı ve sıcaklığı iletir.
9. Rüzgar sayesinde gündüz olan yerlerin aşırı sıcak, gece olan yerlerin aşırı
soğuk olmasını engeller.
ATMOSFERİN KATLARI
1. TROPOSFER: En alt kattır. Kalınlığı ekvatorda 17-18 km, kutuplarda 8-10
km’dir.
Sebep ekvatorda alçak basınç ve yerçekiminin azlığı, kutuplarda ise yüksek
basınç ve yer çekiminin fazla oluşudur. En önemlisi de iklim olayları burada
oluşur. Troposfer de buluna gazlar:
a) Miktarı değişmeyen gazlar:%78 Azot %21 Oksijen %1 Diğer Gazlar
b) Miktarı değişen gazlar:Su Buharı ve CO
c)Her yerde bulunmayan gazlar:Ozon.
Su Buharı;
a) İklimin oluşmasını ve yağısı sağlar.
b) Sıcaklığı tutar ve uzaya kaçmasını engeller.
c)Boğazımızın ve derimizin kurumasını engeller.
d)Bakterilerin yaşamasını sağlar.
Karbondioksit;
a) Isıyı emme ve saklama yeteneğine sahiptir.
b) Azaldığında buzul çağı yaşanmış arttığında Karbon devri yaşanmıştır.
Not: Troposferde yukarılara çıkıldıkça sıcaklık her 200metrede 1 ºC
azalır.aşağılara inildikçe de artar.
2. STRATOSFER
a) Troposferin üstünde 17-30 km’ler arasındaki tabakadır.
b) İklim olayları görülmez.
c) Sıcaklık değişimi azdır. Yerçekimi azaldığı için cisimler gerçek ağırlıklarını
kaybederler.
3. MEZOSFER
Kalınlığı 30-80km arasındadır. Ayrıca Şemosfer de denir. İki katmana ayrılır.
a) Ozonosfer: Bu tabakada ozon gazı bulunur.
Ozon:Oksijen gazının güneş ışınları tarafından parçalanmasıyla oluşur.
Fırtınalı havalarda ozon gazı artar. Güneşten gelen zararlı ışınları süzer.
1) Canlıların koruyucu katıdır.
2) Sıcaklık -50 dereceye kadar düşer.
b) Kemosfer:
1) Az miktarda zararlı ışınların tutulması burada görülür.
2) Güneşten gelen bazı ışınları atmosfere yansıtır.
4. İYONOSFER
80-100 km arasındadır.bu tabakada gazlar iyonlarına ayrıldığı için iyonlar
arasında elektron alışverişi fazladır. Bunun için haberleşme sinyalleri ve radyo
dalgaları buradan yansır.
5. EKZOSFER
Gazlar son derece seyrek olduğu için dış sınırı
kesin olarak tespit edilemeyen bu tabakada
Yoğun röntgen ışınları vardır.
İKLİM ELEMANLARI
Atmosfer olaylarından sıcaklık, basınç, rüzgar, nem, yağış, bulutluluk gibi
olayların tümüne iklim elemanları denir. İklim elemanlarından sadece birinin
bilinmesi ile bir bölgenin iklimi hakkında fikir yürütülemez.
I. SICAKLIK
Yeryüzünün güneşten aldığı isi oranına sıcaklık denir. Termometre ile ölçülür.
ISI: Isı bir enerji birimidir. Kalori ile ölçülür.
Sıcaklık diğer elemanların içinde en önemlisidir. Çünkü diğer iklim elemanları
hava olayları sıcaklığın kontrolü altındadır. Dünyanın tek enerji kaynağı
güneştir. Bunda dolayı dünyanın ısınmasında güneş radyasyonunun etkisi
büyüktür. Atmosfer yerden yansıyan ışınlarla ısınır. Bundan dolayı atmosferin
alt katları saha sıcaktır.
SICAKLIK DAĞILIŞINI ETKİLEYEN FAKTÖRLER:
1. GÜNEŞ IŞINLARININ GELIŞ AÇISI: Bir yerin güneşten aldığı enerji
miktarı güneş ışınlarının düşme açısına bağlıdır. Güneş ışınları ne kadar dik ise:
a. Isınma o kadar fazla
b. Aydınlatma az
c. Güneş ışınlarının atmosferde aldığı yol az
d. Güneş ışınlarının atmosferde tutulma oranı az
e. Güneş ışınlarının atmosferde yansıması az
Not: Güneş ışınlarının geliş açısı ne kadar eğik
ise,tam tersi olur. Güneş ışınlarının geliş açısı
çeşitli faktörlerin etkisindedir.
A. ENLEM
Güneş ışınları dünyanın şeklinden dolayı ekvator
ve çevresine dik açı ile gelirken, kutuplara doğru
gittikçe eğik açı ile gelir. Bunun sonucunda:
a. Sıcaklık ekvatordan kutuplara gidildikçe azalır. Bu duruma enlem-sıcaklık
ilişkisi denir. Karadeniz kıyılarının Akdeniz kıyılarından soğuk olması örnektir.
b. Ekvatora yakın yerler daha sıcak kutuplar ve çevresine yakın yerler daha
soğuktur.
c. Ekvator yönünden gelen rüzgarlar ve okyanus akıntıları gittikleri yerin
Sıcaklığını artırır. Kutuplar ve çevresinden gelenler ise sıcaklığı düşürürler.
Not: Fakat dünya üzerinde her yerde enlem-sıcaklık ilişkisi düzenli değildir.
Bu düzenliliği bozan faktörler şunlardır.
Okyanus akıntıları, yükselti, bakı, denizellik, karasallık, rüzgarlar gibi. Ege ve
Doğu Anadolu iklimleri gibi. Aynı enlemde olmalarına rağmen sıcaklıkları
farklıdır.
B. MEVSİMLER
Dünyanın ekseninin eğikliği ve yıllık hareketi sonucu güneş ışınlarının geliş
açısının değişmesi sonucu mevsimler meydana gelir. Buna bağlı olarak güneş
ışınları yazın dik kışın eğik açıyla gelir. Sonuçta yazın sıcaklık fazla kışın az
olur.
C. GÜNÜN SAATİNE GÖRE:
Güneş ışınları sabah ve akşam eğik açıyla gelirken öğleyin dik ve dike yakın
açılarla gelir. Herhangi bir merkezde günün en sıcak vakti öğleyin 12-14
arası, en soğuk vakti ise güneş dogmadan önceki vakittir. Çünkü dünya gece
boyunca isi kaybetmiştir.
D. EĞİM VE BAKIYA GÖRE: Eğimin fazla olduğu yerlere güneş ışınları daha
dik geldiği için ısınma daha fazladır.(Vadi meltemleri)
Bakı; bir yerin güneşe dönük olup olmama durumuna denir. Türkiye’de özellikle
dağlık alanlarda, dağların güneye bakan yamaçları, kuzeye bakan
yamaçlarından daha fazla ısınırlar. Ancak Karadeniz Dağları buna ters
düşer. Bu durum bitkilerin dağılışına, yerleşmeye, tarımsal faaliyetlere ve
toprak oluşumuna etkiler. K.Y.K’de güneye G.Y.K’de ise kuzeye bakan
yamaçlar bakı yönünden şanslıdırlar ve daha fazla ısınırlar.
BAKI YÖNÜNDEN ŞANSLI YERLERDE;
1. Güneş ışınları dik geldiği için sıcaklık
daha fazladır.
2. Güneşlenme süresi daha uzundur.
3. Orman yetişme siniri ve daimi kar siniri
daha yüksekten başlar.
4. Aynı tür bitkilerin olgunlaşma süresi daha
kısadır.
2. ATMOSFERİN NEMLİLİĞİ:
Nemin fazla olduğu yerlerde ısıma ve soğuma frenlenir. Dolayısıyla günlük ve
mevsimlik sıcaklık farkı az olur. Nemin az olduğu yerlerde ise tersi olur. Bunu
ekvatoral iklim ile karasal iklimi karşılaştırırsak rahat görürüz. Mesela;
sıcaklık farkının en az olduğu yer ekvatoral bölgedir. En fazla olduğu yer ise
karasal iklimdir. Bunun sebebi nemdir. Yine nemin etkisiyle ortaya çıkan
bulutluluk günlük ısıma ve soğuma üzerinde etkilidir. Kışın havanın bulutlu
olduğu günlerde hava ılık bulutsuz olduğu günlerde ise daha soğuk geçer.
3. YÜKSELTİ:
Dünya üzerinde sıcaklık her yerde yukarılara çıkıldıkça her 200 metrede 1ºC
azalır aşağıya inildikçe ise sıcaklık 1ºC artar. Bunun iki sebebi vardır:
a) Troposferin yerden geriye yansıyan ışınlarla ısınması.
b) Havayı tutan nemin aşağılarda bulunması.
Not: Bir yerin bulunduğu yükselti iklimine etki eder.
1) Aynı enlem üzerinde yükseltisi fazla olan yerler diğerine nazaran daha
soğuktur. Örnek İç Anadolu ve Doğu Anadolu.
2) Yükseklere çıkıldıkça nem azaldığından hava çabuk ısınır çabuk soğur.
3) Sıcaklığın dünya üzerinde ekvatordan kutuplara doğru; düzenli bir şekilde
azalmasını ya da kutuplardan ekvatora doğru düzenli artmasını engelleyen en
önemli faktör yükseltidir.
4) Dünya üzerinde yükseltinin etkisi kaldırıldığında sıcaklık düzenli dağılır.
Türkiye’de yükseltinin etkisi kaldırılırsa, sıcaklık Akdeniz’den Karadeniz’e
düzenli azalır.
YÜKSELTİNİN SICAKLIK ÜZERİNDE ETKİSİNE öRNEKLER:
1) Yükseltiden dolayı sıcaklık azaldığı için tarım ürünlerinin olgunlaşması
gecikir. Örneğin: buğday en geç Doğu Anadolu’da olgunlaşır.
2) Bir dağ yamacı boyunca yükselen hava kütlesi soğur ve yağış bırakır.
3) Yükseldikçe sıcaklığın azalmasına bağlı olarak; bitki örtüsü, geniş yapraklı
orman, karışık orman, iğne yapraklı orman ve dağ çayırları şeklinde sıralanır.
4. KARA VE DENİZLERİN ISINMA ÖZELLİĞİ:
Kara ve denizler aynı oranda ısınıp aynı oranda soğumazlar. Karalar denizlere
oranla daha çabuk ve daha fazla ısınırlar. Denizler ise daha az ve daha geç
ısınırlar. Bunun iki sebebi vardır:
a) Toprağın ve suyun ısınma ısılarının farklı oluşu.
b) Denizlerde suyun hareketliliğine bağlı olarak ısının daha derinlere
taşınabilmesi.
Karalarda sıcaklık yazın fazla yükselir kışın da fazla düşer. Deniz etkisinde
olan yerlerde ise fazla değişmez. Bu yüzden de deniz etkisinde olan yerlerde
günlük ve yıllık sıcaklık farkı az deniz etkisinden uzak olan yerlerde ise
(karalarda) fazladır.
Denizler karalara göre geç ısınıp geç soğuduğundan en sıcak ay karalarda
Temmuz en soğuk ay Ocak’tır. Denizlerde ise en sıcak ay Ağustos en soğuk ay
ise Şubat’tır.
DENİZLERİN KARALARA GÖRE GEÇ ISINIP SOĞUMASI SONUCUNDA:
1) Denizden esen rüzgarlar kışın ılıtıcı, yazın serinletici etki yaparlar.
2) K.Y.K.’de karalar daha fazla olduğundan sıcaklık ortalaması G.Y.K.’den 2ºC
daha fazladır.
3) Karalar ve denizler arasındaki ısınma farkları matematiksel iklim
kuşaklarını önemli ölçüde etkilemiştir.Matematiksel iklim kuşağı ile sıcaklık
kuşağı oldukça farklı bir görünüm kazanmasına sebep olmuştur.
Not: Matematik iklim kuşakları güneş ışınlarının geliş açısına göre
belirlenir.Sıcaklık kuşakları ise sıcaklığı etkileyen diğer etkenlerin matematik
iklim kuşaklarını değişikliğe uğratması soncunda olmuştur.
5.OKYANUS AKINTILARI:
Okyanus akıntıları alçak ve yüksek enlemler arasında sıcaklığın
dengelenmesine yardımcı olmaktadır.Sıcaklığı fazla olan akıntılar gittikleri
yerin sıcaklığını artırırken soğuk akıntılar gittikleri yerin sıcaklığını
düşürürler.Önemli akıntılar genelde sürekli ve mevsimlik rüzgarlara bağlı
olarak oluşurlar.Rüzgarın etkisiyle yönlenirler ancak bunlar; dünyanın günlük
hareketine bağlı olarak sapma yaparlar.Akıntılar; izoterm eğrilerinin
sapmasına neden olurlar.
Not:
1) Ekvator ve çevresinden gelen akıntılara sıcak su akıntısı denir.
2) Kutuplar ve çevresinden gelen akıntılara soğuk su akıntısı denir.
SICAK SU AKINTILARI:
1) Gulf-Stream
2) Kuro-Siyo
3) Alaska
4) Brezilya
5) Avustralya
6) Ekvatoral
7) Humbold (Peru)
SOĞUK SU AKINTILARI:
1) Kanarya
2) Bengvala
3) Labrador
4) California
5) Antarktika
6) Oyo-Şiyo
GULF-STREAM SICAK SU AKINTISI:
Ekvatoral bölgeden hareket ederek Meksika Körfezi’nden doğar, Florida
Boğazından geçerek kuzeydoğu istikametinde devam eder. Genellikle
İngiltere, Almanya, Hollanda, Norveç gibi batı Avrupa kıyılarını etkiler. Bu
durum o yerlerin özel konumunu elverişli hale getirir (Norveç’te balıkçılık
gibi). Kuzeybatı Avrupa orta Avrupa’ya nazaran daha sıcaktır. Bunun sebebi
bu akıntıdır. Böylece enlem-sıcaklık ilişkisi sekteye uğrar.
LABRADOR SOĞUK SU AKINTISI:
Kuzeyde Grönland kıyılarından kutup rüzgarlarının etkisi ile oluşur. Genellikle
Kanada’nın doğu kıyılarını etkiler. Burasının soğumasına neden olur. Daha sonra
Gulf-Stream’in altından geçerek Kanarya adaları civarında ortaya çıkarlar.
6. RÜZGARLAR:
Rüzgarlarda okyanus akıntıları gibi
gittikleri yerin sıcaklığını etkilerler.
K.Y.K.’de kuzeyden esen rüzgarlar;
G.Y.K.’de güneyden esen rüzgarlar
sıcaklığı düşürürler.
7. GÜNEŞLENME SÜRESI:
Bir yerde güneşlenme ne kadar fazla ise, bakıda olduğu gibi aydınlanma o
kadar fazladır. Bu da gündüz uzunluğunun fazla olmasına bağlıdır. Gündüz
uzunluğu arttıkça sıcaklığın depolanması daha da fazla olur.
İZOTERM EĞRİLERİ:
Yeryüzünde aynı sıcaklık eğrilerine sahip olan noktaların birleştirilmesi ile
elde edilen eğrilere denir.
GERÇEK İZOTERM EĞRİLERİ: Yeryüzündeki gerçek sıcaklı değerlerine
denir.
İNDİRGENMİŞ İZOTERM EĞRİLERİ: Yeryüzündeki yükseltiler yok
sayılarak elde edilen değerlere göre çizilir. Yani, yükseltiler deniz seviyesine
indirgenir.
Not: İzoterm eğrilerinin dünya üzerindeki dağılışı düzenli değildir. Kış ve yaz
durumuna göre değişir.
DÜNYA ORTALAMA İZOTERM HARİTASI:
1) K.Y:K G:Y:K’den 2ºC daha sıcaktır.(Karalar fazladır)
2) Dünyanın en sıcak yerleri yengeç dönencesi civarlarıdır.(Nem azlığı)
3) Kıtaların doğu kıyıları batı kıyılarına oranla daha soğuktur.(Akıntılar)
4) Yeryüzünün sıcaklık ortalaması 14.4ºC’dir.
5) Karasallık eğrilerin büyük oranda sapmasına neden olur.
6) Her meridyenin en sıcak noktalarını birleştiren teorik çizgiye termik
ekvator denir.K.Y:K’de termik ekvator karaların ve akıntıların etkisiyle
sapmalara uğrar.
DÜNYA HAZİRAN AYI İZOTERM HARİTASI:
1) Bu ayda K.Y.K’de dünyanın en sıcak yerleri Büyük Sahra, Arabistan,
Orta Asya, Meksika ve Arizona bulunur.
2) 20ºC sıcaklık eğrisinin ekvatora doğru kıvrılmasının nedeni soğuk su
akıntılarıdır. Aynı eğri karaların ısınmasından dolayı kuzeye kıvrılmaktadır.
3) 10ºC sıcaklık eğrisinin kıtaların doğusunda güneye batısında kuzeye
kıvrılmasının nedeni soğuk ve sıcak akıntılardır.
4) Yazın fazla ısınmadan dolayı haziran ayında 0ºC izotermi yok gibidir.
5) G.Y.K’de 0ºC ve 10ºC sıcaklık eğrileri denizler vs. yer aldığından oldukça
düzenlidir.
Sonuç olarak;Haziran ayında K.Y.K’de eğriler fazla ısınma nedeniyle kuzey
kutbuna doğru çıkıntı yapar.Soğuk akıntıların etkili olduğu yerlerde ise
ekvatora girinti yapar.
DÜNYA OCAK AYI İZOTERM HARİTASI:
1) K.Y.K’de kış mevsimidir. 30ºC’den daha sıcak yer yoktur.
2) 10ºC eğrisi okyanuslarda kuzeye doğru kıtalarda güneye doğru çıkıntı
yapar. Kara ve denizlerin farklı ısınmaları sonucunda
3) 0ºC eğrisi kara ve denizlerin ısı farkından dolayı atlas okyanusu 60º ,
Büyük Okyanus (İskandinav Yarımadası’nın kuzeyinde 75º enlemine kadar
çıkar. Aynı eğri karalar üzerinden güneye kıvrılır.
4) Bu ayda dünyanın en soğuk yeri Sibirya’dır. Burada ortalama sıcaklık kuzey
kutbundan 8ºC-10ºC daha düşüktür.
5) G.Y.K’de eğriler ekvatora doğru çıkıntı yapar.
6) 0º ve 10º eğrileri G.Y.K’de denizler fazla olduğundan düzgün uzanış
gösterirler.
7) Bu ayda G.Y.K’de en soğuk yer -30ºC ile güney kutbudur.
II.BASINÇ ve RÜZGARLAR
BASINÇ:
Atmosferin yeryüzüne ağırlığı oranda yapmış olduğu etkiye basınç denir.Hava
basıncı ilk kez 1643’te Toriçelli tarafından ölçülmüştür. Basınç cıvalı bir
barometreyle ölçülür.
NORMAL BASINÇ: 45º enlemlerinde 15ºC sıcaklıkta ve deniz seviyesinde
ölçülen basınç değerine normal basın denir. Bu basınç; 1cm çapında boru
içerisindeki cıvanın 76cm boruda 760mm yükselmesi sonucu ölçülmüştür. Bu
1033 gram ve 1013 milibara eşittir.
YÜKSEK BASINÇ: Bir yerde hava basıncı 1013 mb’dan fazlaysa o basınca
yüksek basınç denir. Şimdiye kadar yeryüzünde saptanmış en yüksek basınç
1079 mb’dır. (Antisiklon)
ALÇAK BASINÇ: 1013 mb’dan düşük basınca alçak basınç denir. Şimdiye
kadar saptanan en düşük basınç 886 mb’dir. (Siklon)
BASINCA ETKİ EDEN FAKTÖRLER:
1)YERÇEKİMİ: Enlemin etkisiyle yerçekimi ekvatordan kutuplara doğru
artar. Buna bağlı olarak basınç ekvatordan kutuplara doğru artar.
2)YÜKSELTİ: Yeryüzünden yukarılara çıkıldıkça atmosferin kalınlığı ve
yoğunluğu azaldığından basınç da azalır. Basınçla yükselti ters orantılıdır. Bu
azalma her 10,5m’de 1mm’dir. Buna en iyi örnek; yüksek dağlara çıkanlarda
burun kanamaları gibi olayların görüşmesidir.
3)MEVSİM: Sıcaklık yönüyle basıncı etkiler. Bir yerde mevsim değişikliği
olmuşsa, sıcak havadan sonra soğuk hava etkili olursa basınç değişikliği olur.
Ya da tersi olur.
4)SICAKLIK: Isınan hava hafifler, genişler ve yükselir. Böylece yeryüzüne
yapmış olduğu etki azalır. Soğuyan hava ise yoğunlaşır ve ağırlaşır. Böylece
yeryüzüne yapmış olduğu etki artar. Sonuçta havanın ısındığı yerde alçak
basınç, soğuduğu yerde yüksek basınç oluşur.
Not: Sıcaklık, mevsimlere ve günün saatine göre değiştiği için basınç
farklılaşmasına yol açan en temel faktördür.
5)YOĞUNLUK: Atmosferdeki su buharı, toz zerrecikleri gibi maddelerin
artması, yoğunluğun artmasına dolayısıyla basıncın artmasına yol açar. Bunlar
azaldığı zaman da yoğunluk azalır ve dolayısıyla basınç da azalır.
Not: Aslında basıncın azalması ve artmasına yol açan en önemli faktör
yoğunluktur.
6)DİNAMİK ETKENLER: Hava hareketlerine bağlı olan faktörlerdir.Hava
kütleleri alçaldığı zaman ağırlaşır ve yoğunluk artar. Dolayısıyla basınç artar.
İki hava kütlesi karşılaşıp, yükseldiği zaman hava yükseleceğinden basınç
azalır. 30º enlemlerinde ters alizelerin alçalması sonucu D.Y.B, 60º
enlemlerinde kutup ve batı rüzgarları karşılaşıp yükseldiği için D.A.B oluşur.
BASINCIN YERYÜZÜNDEKİ DAĞILIŞI:
Yeryüzünde aynı basınç değerini gösteren noktaların birleştirilmesiyle elde
edilen eğrilere izobar denir. İzobarlar yeryüzünde çeşitli faktörlere bağlı
olarak dağılırlar. Ancak yeryüzünde daimi olarak bulunan basınç merkezleri
şunlardır:
A-TERMİK DOĞUŞLU OLANLAR: Sıcaklığa bağlı olarak oluşan basınçlardır.
İkiye ayrılırlar:
1)TERMİK ALÇAK BASINÇ: Ekvator ve çevresinde görülür. Güneş ışınları
ekvator ve çevresine dik ve dike yakın açılarla gelir. Böylece hava ısınır,
hafifler ve yükselir, böylece havanın yapmış olduğu basınç azalır. Böylece
Termik basınç oluşur. Hava hareketleri şöyledir:
1) Çevreden merkeze
2) Merkezden yukarıya
Not: Alçak merkezlerde hava çoğu zaman kapalı, rüzgarlı ve yağışlıdır.
2)TERMİK YÜKSEK BASINÇ:
Kutuplara ve çevresine güneş ışınları eğik geldiği için hava devamlı soğuk olur.
Soğuyan havanın ağırlığı ve yoğunluğu arttığından yapmış olduğu etki de
artar. Yani basınç artar. Hava hareketleri şu şekildedir:
1. Yukarıdan merkeze
2. Merkezden çevreye
B- DİNAMİK DOĞUŞLU OLANLAR:
1) DİNAMİK YÜKSEK BASINÇ:
Her iki yarım kürede de ters alizelerin 30º enlemlerinde sapmaya uğrayıp
yeryüzüne doğru alçalması ile, oluşturdukları basınçtır. Dinamik yüksek
basınçlarda:
1. Basınç çok yüksek değildir.
2. Sıcak çekirdeklidir ve etkili olduğu yerlerde
her şeyi çok ısıtırlar.
3. Alçaldıkları için büyük nem açığı oluştururlar,
bu yüzden çöller oluşmuştur.
Hava Hareketleri:
1. Yukarıdan aşağıya, yanı merkeze
2. Merkezden çevreye
2) DİNAMİK ALÇAK BASINÇ:
Her iki yarımkürede de 60 derece enlemleri
civarında batı rüzgarları ve kutup rüzgarlarının
karşılaşarak yükselmesi sonucu oluşurlar. Kutup
rüzgarları soğuk olduğu için altta, karlı rüzgarlar
üstte bulunur. Böylece cepheler ve cephe yağışları
oluşur.
NOT: K.Y.K'dekaralar daha yer kapladığından
basınçlar daha düzensizdir. Oysa G.Y.K'de denizler
daha fazla olduğu için basınçlar daha düzenli ve
süreklidir.
TÜRKİYE'Yİ ETKİLEYEN BASINÇ MERKEZLERİ
1) YÜKSEK BASINÇLAR
a)Asor yüksek basıncı
b)Sibirya yüksek basıncı .
c)Afrika Yüksek Basıncı
d)Akdeniz yüksek basıncı
e)Balkan yüksek basıncı
ÖNEMLİ NOTLAR
1)Asar Y.B ülkemizi yıl boyunca etkiler.Sibirya Y.B ise sadece kış aylarında
etkiler
2)Ülkemizde yaz kuraklığının en önemli nedeni Asar Y.BDiğer basınçlar Batı
rüzgarlarının etkisiyle birleşirler ve öyle etkili olurlar.
TÜRKİYE'Yİ ETKİLEYEN BASINÇ MERKEZLERİ
1) YÜKSEK BASINÇLAR
a) Asor yüksek basıncı
b) b) Sibirya yüksek basıncı
.
c) Afrika Yüksek Basıncı
d) Akdeniz yüksek basıncı
e) Balkan yüksek basıncı
NOT; 1) Asar Y.B ülkemizi yıl boyunca etkiler.Sibirya Y.B ise sadece kış aylarında
etkiler
2) Ülkemizde yaz kuraklığının en önemli nedeni Asar
Y.BDiğer basınçlar Batı rüzgarlarının etkisiyle
birleşirler ve öyle etkili olurlar.
2)ALÇAK BASINÇLAR
a) İzlanda
b) Basra
c) Karadeniz doğusu
d) Akdeniz doğusu
NOT:Ülkemizi etkileyen basınçlardan Asar ve Afrika
kuzeyi Y.Basınçlar ile İzlanda Y.Basıncı Dinamik kökenlidiğerleri ise
termikkökenlidir.
BASINÇLARIN ETKİSİ YAZ MEVSİMİNDE:Asor'ın etkisi güçlüdür. Özellikle
Anadolu'nun güney kesimleri yüksek basıncın etkisiyle kurak geçer. Asar
kuzeydoğu And. ısınarak yerel alçak basınca dönüşür ve yağışlara neden olur.
Erzurum - Kars yöresinde yağışların en çok yazın düşmesinin sebebi budur.
KIŞ MEVSİMİNDE:Asar'ın etkisi azalır.Sibirya ve İzlanda alçak basıncının etkisi
artar. Ülkemizde havanın soğuk geçmesi Sibirya'ya bağlıdır. Sibirya - Asar'la
birleşirse hava daha soğuk geçer. Sibirya'nın etkisi zayıf olursa İzlanda etkili
RÜZGARLAR
Yüksek basınç merkezlerinden alçak basınç merkezlerine doğru olan hava
akımlarına rüzgar denir.Rüzgarın hızı Anenometre ile ölçülür.
RÜZGARLARIN ÖZELLİKLERİ
1)RÜZGARIN YÖNÜ:
Rüzgarlar estikleri yönde göre isimlendirilirler. Rüzgarlar çeşitli faktörlerden
dolayı en kısa yolu izleyemezler ve sapmalar uğrarlar. Bu faktörler:
a)DÜNYANIN GÜNLÜK HAREKETİ:Dünyanın dönmesi ile rüzgarlar K.Y.K'de
hareket yönünün sağına G.Y.K'de soluna saparlar.
b)YERŞEKİLLERİ:Yer şekillerinin uzanış yönü önemlidir.Dağ sıraları ve
vadiler rüzgarın yönünü değiştirirler ve kendi yönlerinde estirirler. Bu
nedenle hakim rüzgar yönüyle yer şekillerinin uzanış yönü arasında bir
paralellik vardır. Bir bölgede yıl içinde rüzgarın en çok estiği yöre hakim
rüzgar yönü denir. Çanakkale boğazında rüzgarın yönü G.B-K.D yönüdür.
c)BASINÇ MERKEZLERİNİN YÖNÜ:Basınç
merkezlerinin yönü mevsimlere göre değişir.
Rüzgarlar yazın denizden karaya, kışın
karadan denize eserler. Musonlar örnektir.
2)RÜZGARIN HIZI:
Rüzgarın hızı hava hareketinin hızıdır. Şu faktörlere bağlıdır.
a)BASINÇ FARKI:Basınç farkı ne kadar fazla ise hız kadar çok fark ne
kadar az ise hız da o kadar azdır.
Yandaki izobar haritalarında rüzgar 1.şekilde daha hızlı eser.
b)BASINÇ MERKEZLERİ ARASINDAKİ MESAFE:Aradaki mesafe arttıkça
hızı azalır. Merkez kısaldıkça hızda kazanır.
Aşağıdaki izohips haritasında rüzgarın en fazla hızı 1'de, en az ise
3'tedir.
c)DÜNYANIN DÖNMESİ:Rüzgarlar dünyanın dönmesi ile saptıkları için
hızları azalır.
d)SÜRTÜNME:Engebeli arazilerde rüzgarlar çok fazla engele
çarptıklarından hızları azalır. Düz alanlarda ise hız artar. Bu yüzden
rüzgarlar denizlerde hızlı karalarda yavaş eserler.
3)RÜZGAR FREKANSI:
Bir yerde rüzgarların esiş sıklığına rüzgar frekansı denir. Rüzgar frekansı
rüzgarın esme süresinin oranı ile ifade edilir. Bir bölgede rüzgarların en
fazla hakim rüzgarı yönlerini belirlemek amacıyla çizilen şekillere RÜZGAR
GÜLÜ denir.
Aşağıdaki rüzgar gülünde hakim rüzgar yönü K.D - G.B yönüdür.
RÜZGAR ÇEŞİTLERİ
1)SüREKLi RüZGARLAR:
Büyük basınç merkezleri arasında yıl boyunca esen
rüzgarlardır.
a)ALİZELER:
Her iki yarımkürede 30 derece D.Y.B
merkezlerinden ekvatordaki T.A.B
merkezlerine esen rüzgarlardır.
Dünyanın güzlük hareketinden dolayı
sapmaya ağızlar. Bu sapmalar K.Y.K
da sağa G.Y.K de sola dır.
ÖZELLİKLERİ
1)Başlangıçta kuru rüzgardır.Ancak okyanus üzerinden geçerken nem alılar.
2)Ekvatoral kuşaktaki karaların doğru kıyılarına yağış bırakırlar
3)Yelkenli gemilere kolaylık sağladığı için geçmişte Ticaret Rüzgarları
denmiştir.
4)Ekvatorda karşılaşırlar yüksektirler ve kutuplara doğru Ters Alizeler
oluşturur.
5)Ters Alizeler 30 derece enlemleri civarında çölleri oluştururlar.
6)Okyanus akıntılarının yönlerini düzenlerler.
b)BATI RÜZGARLARI:
30 derece D.Y.B.M'den - 60 derece D.A.B.M'ye doğru esen
rüzgarlardır.Bunlardan dünyanın dönmesine bağlı olarak saparlar ve genelde
batıdan eserler. Bu yüzden tüm alır Batı Rüzgarları Orta Kuşak Karalarının
batı kıyılarını etkiler.
ETKİLERİ; 1) Başlangıçta kudururlar ancak denizler üzerinden geçerken .....
2 )Okyanus akıntılarını ve .... etkiler.
3) 60 enlemlerinde Kutup rüzgarları ile karşılaşarak cephe yağışlarını
oluşturur.
4) Batı rüzgarlarını doğuran hava kütleleri nemli olduğundan bu bölgelerde
hava genelde yağışlıdır.
5)Özellikle Avrupa'nın batı kıyılarını etkilerler.Her mevsimi yağışlı geçen
ılıman okyanus akıntılarının burada görülmemesinin sebebi bu rüzgarlardır.
c)KUTUP RÜZGARLARI
Kutuplardaki termik yüksek basınç merkezlerinden 60 enlemlerindeki D.A.B
merkezlerine doğru eserler.Kuzeyden estikleri için kuru ve soğuk
rüzgarlardır.Soğuk su akıntılarının oluşumuna neden olurlar.
2) MEVSİMLİK (DEVİRLİ) RÜZGARLAR
Mevsimlik sıcaklık farklarına bağlı olarak oluşurlar.Özellikle büyük kara
parçaları ile okyanusların birleştiği alanlarda oluşurlar.Musonlar yazın kara
kışın denizlerde eserler.
GÖRÜLDÜĞÜ YERLER : En belirgin olarak Güneydoğu Asya'da görülür.Ayrıca
Meksika Körfezi,..ne Körfezi ,Orta Amerika ,Kuzey Avustralya ve Doğu
Afrika'da.
Musonlar:iki kısma ayrılır:
A)KIŞ MUSONLARI :
Asya kıtası kışın,Hint Okyanusuna göre daha soğuktur.Hint Okyanusu ise daha
sıcaktır.Bu yüzden Asya Kıtasından ,Hint Okyanusu'na doğru rüzgarlar
oluşur.Bunlara kış musonları denir.Karadan estikleri için yağış getirmezler.Kış
musonunda yağış alan yerler sadece adalardır.
tıkla
SUREKLÝRUZGARLAR[1].swf
B)YAZ MUSONLARI:
Yazın ise Asya,Hint Okyanusundan daha sıcaktır.Bu sefer rüzgarlar Hint
Okyanusundan Asya Kıtasına doğru oluşur.Bu rüzgarlar denizden geldikleri
için nemlidirler.Dağ yamacıyla karşılaşan yaz musonları içindeki nemi yağış
olarak bırakırlar.Güneydoğu Asya yaz musonları sayesinde Dünya'nın en yağışlı
yerlerindendir.Özellikle Çerapunçi İst(yıllık 12m).Asya'da tarım yaz
musonlarının kontrolündedir.
3)YEREL RÜZGARLAR
Oluşumlarındaki temel neden günlük ısınma ve soğuma faktörleridir.Başlıcaları
şunlardır:
A)MELTEMLER:
Meltemler Ekvatorda sürekli yıl boyunca,Orta enlemlerde sadece yaz
aylarında görülür.
1)KIYILARDA MEYDANA GELENLER:
a)Deniz Meltemi:
Yaz mevsiminde gündüz,Karanın denizden fazla ısınması sonucu denizden
karaya esen rüzgarlardır.
Not: Deniz meltemi denizden esmesine rağmen yağışı oluşturacak nitelikte
değildir.Bunlara İzmir ve çevresinde İmbat denir.
b)Kara Meltemi:
tıkla
Deniz_kara_meltemi.swf
Yazın gece kara denizden daha fazla soğuduğundan karadan denize doğru
esen rüzgarlardır.
2)İÇ KISIMLARDA MEYDANA GELENLER
1)Vadi Meltemi:
Yaz mevsiminde gündüz yamaçlar,vadilere oranla daha fazla ısındığından
vadilerden yamaçlara esen rüzgarlardır.
Tıkla
dag-vadi meltemi.swf
2)Dağ Meltemi:
Yaz mevsiminde gece vadiler yamaçlardan daha sıcak olduğundan yamaçlardan
vadilere esen rüzgarlara denir.
Not: Meltem rüzgarları basınç farklarının en fazla olduğu öğleden sonra ve
sabaha doğru hızlı eser.
B)SOĞUK YEREL RÜZGARLAR: Kuzey Yarım Kürede kuzey yönlü olan
rüzgarlardır.Bunlar en çok kış ve ilkbahar mevsiminde etkilidirler.
1)Mistral:Bunlar Fransa'da Rohn vadisinden.Akdeniz'e doğru esen
rüzgarlardır.
2)Bora:Yugoslavya'dan Adriyatik Deniz'ine doğru esen rüzgarlardır.
3)Krivetz:Romanya'dan Karadeniz’e doğru esen rüzgarlardır.
4)Poyraz: Ülkemizin kuzeydoğusundan eserler .En çok Marmara ve Karadeniz
kıyılarında etkilidir.
5)Yıldız:Ülkemizin kuzeyinden esen rüzgarlardır.
6)Karayel:Balkanlardan ülkemize esen soğuk rüzgarlardır.Kışın kar yağışına
yazın ise sağanak yağışlara sebep olurlar.
C)SICAK YEREL RÜZGARLAR: Estikleri yere göre sıcak olan rüzgarlardır.
1)Sirokko:Büyük Sahra'dan Cezayir,Tunus,İspanya ve İtalya kıyılarına doğru
esen sıcak ve kuru rüzgarlardır.Akdeniz üzerinden geçtiğinden ve çöl kaynaklı
olduğundan bu rüzgarlar İspanya ve İtalya kıyılarına çamurlu yağış bırakır.
2)Hamsin:Büyük Sahra'dan Mısır ve Libya kıyılarına doğru esen sıcak kuru ve
toz yüklü rüzgarlardır.
3)Samyeli:Suriye çölünden Güneydoğu Anadolu bölgesine doğru esen sıcak ve
kuru rüzgarlardır.Bu rüzgarlar İç Anadolu’da Kabayel ismini almaktadır.
4)Lodos: Türkiye'de güney-batıdan esen sıcak ve kuru rüzgarlardır.Batı
Anadolu ve Marmara da etkilidirler.
D)TROPİKAL SİKLONLAR:
Tropikal kuşakta görülen çok şiddetli rüzgarlardır.Sarmal hava hareketi
oluştururlar.Ani basınç değişikliklerinden oluşurlar.Tropik Siklonlar Asya
Denizinde TAYFUN ,Orta Amerika'da HURRİCAN,Güney-Amerika'da
TORNADO ismini alırlar.
E)FÖHN RÜZGARLARI:
Bir yamaçla yükselen hava kütlesinin diğer yamaçta alçalmasıyla ve ısınmasıyla
oluşan rüzgarlardır.
Föhn oluşmadan önce yamaç boyunca yükselen havanın içinde nem vardır.Hava
yükselirken her 200 m de 1 C soğur.Öbür tarafta alçalırken,nem olmadığından
ısınma daha fazla olur.Bu ısınma her 100 m de 1 C dir.
Özellikleri:
1) Bu rüzgarlar kurutucu etkiye sahiptirler.
2) Kışın karların erimesine ve dolayısı ile çığ ve sel baskınlarına neden olurlar.
3)Yazında bitkilerin kurumasına yol açarlar.
4) Bunlar Dünya'da en fazla İsviçre'deki Alp Dağlarında
etkilidirler.Türkiye'de ise en fazla Doğu Karadeniz ve Akdeniz'de etkilidirler.
5) Yerel rüzgarlar içinde enlemle açıklanamayan tek rüzgar türüdür.
tıkla
fön oluþumu.swf
TÜRKİYE'DEKİ RÜZGARLAR:
Kış Mevsiminde: Batıdan gelen alçak basınç Türkiye'ye yaklaştıkça güney ve
güneybatıdan hızı gittikçe artan nemli ve yağışlı Lodos rüzgarları esmeye
başlar.Balkanlardan soğuk nemli karakterli,kışın kar yağışlı ,yazın sağanaklı
"Karayel" başlar.
Yaz Mevsiminde: Anadolu,yazın kuzeydoğu yönlü serin kuru "yaz poyrazı"
etkisinde kalır.Ayrıca samyeli etkiler.İlkbaharda boğazlar,Ege yada Doğu
Akdeniz bir Akdeniz depresyonu yerleşmiş ise kuzeydoğudan esen yaz poyrazı
kuvvetlenir,kuzeyden nemli serin hava kütlelerini çekerek "bikikindi"
yağışlarının oluşmasına neden olur.
3-NEMLİLİK VE YAĞIŞLAR
NEM: Atmosferdeki su buharına nem denir.Nemlilik higrometre ile ölçülür.
Atmosferdeki nemim kaynağı yeryüzündeki sulardır. Bunlar denizleri,
okyanuslar, göller, kar ve buz suları nemim tamamı, atmosferin en alt katı olan
troposferde toplanmıştır. Troposferdeki .... yoğunluk kazanmıştır. Oranı en
fazla % 5 kadardır. Atmosferdeki su buharı dünya üzerinde düzenli
dağılmıştır.
BUHARLAŞMA: Yeryüzünde bulunan sular , buharlaşma şeklinde havaya
geçer yeryüzündeki suların , su buharı şeklinde atmosfere geçmesine
buharlaşma denir. Buharlaşma en fazla .... ile ilgilidir. Bunun yanın da
rüzgarlar, yüksek basınç ne gibi faktörlerde etkilidir. Buna göre dünyada en
çok buharlaşma 10 derece ve 20 derece enlemleri arasındaki Alizeler kuşağı
üzerinde ve güneydoğu An'da görülür.
NEMLİLİK ÇEŞİTLERİ
MUTLAK NEM: Bir metre küp hava içerisinde bulunan nemin gram olarak
ağırlığına denir. Yani havanın içerisinde mutlaka bulunması gereken nemdir.
Mutlaka nem denizlerden uzaklaştıkça .... yükseldikçe ve kutuplara gidildikçe
azalır. 1mm.'lik su buharı basıncı 1 metre küp sudaki su buharının ağırlığına
eşittir.
MAKSİMUM NEM: Belirli sıcaklıktaki havanın nem taşıyabilme kapasitesine
denir. Sıcaklık arttıkça havanın nem taşıma kapasitesi artar. Azaldıkça ise
nem taşıma kapasitesi azalır.
BAĞIL NEM: Mutlak nemim maksimum neme oranının % olarak değerine
denir. Bağıl nem şu şekilde hesaplanır.Bağılnem=mutlak nem/maksimum
nem*100
Örnek:0 derece sıcaklıkta 1 metre küp havada 2.4 gr. nem bulunsun, 1 metre
en fazla 4.8 gr. taşıyabileceğinden bağılnem=2.4/4.8=0.5
DOYMA NOKTASI: Havanın alabileceği toplam nem miktarının en son sınırına
dayanmasına denir. Hava kütlesi doyma noktasına 2 yolla ulaşır.
a) Hava kütlesinin yükselerek soğuması ve maksimum nemin azalması(mutlak
nem sabit)
b) Mutlak nemin artması bağılnemin %100 e ulaşması (sıcaklık sabit)
SONUÇLAR
1) Sıcak hava fazla nem taşır, soğuk hava ise fazla nem taşımaz.
2) Sıcaklık arttıkça
a) Mutlak nem taşıma kapasitesi artar.
tıkla
su_dongusu.swf
b) Bağılnem miktarı azalır,
c) Buharlaşma artar
3) Havadaki nem arttıkça bağılnem miktarı artar. Buna göre mutlak neminde
bulunduğu:
a) Ekvatoral bölgeler
b) Deniz okyanus ve göller üzerinde ve kıyılarda bağılnem yüksektir.
SICAKLIK SABİT
a) Mutlak nem artıyor. ve bağıl nemde artıyor.
b) Şekilde boşluğun azalması bağılnemin artması demektir.
c) Havadaki bağılnem arttıkça buharlaşma azalır. Bağılnem azaldıkça
buharlaşma artar.
YOĞUNLAŞMA TÜRLERİ:
Soğuma sonucunda oluşan yoğunlaşma türleri sis ve bulutlardır. Yoğunlaşma
yeryüzünde meydana gelmişse sis yükseklerde meydana gelmişse bulut
oluşmuştur.
SİS: Hava kütlesinin özellikle kış güzlerinde soğuk yüzeylere dokunması
sonucu güneşe yakın yerlerde yoğunlaşmasıyla olur.
BULUT: Su buharının yükseklerde yoğunlaşmasıyla
düşen ve gökyüzünde asılı halde bulunan su damlacık
larının topluluğuna denir.
BULUT TÜRLERİ
KÜMÜLÜS BULUTLARI: Havanın dikey yönde hızlı soğumasıyla oluşan bulut
türleri. Sağanak ve iri taneli yağmurlar ve sık sık dolu yağışlarına yok açar.
STRATÜS: Havanın yatay yönde ve yavaş yavaş yükselmesiyle oluşan
bulutlardır.
NİMBÜS:Bunlarda kara bulutlar olarak adlandırılır. Kümülüs ve stratus
oluşumlu bulutlardır.
SİRÜS (tüy):Su buharının buz kristalleri şeklinde yoğunlaşması ile meydana
gelen bulutlardır.
YAĞIŞ BİÇİMLERİ
YAĞIŞ:Su buharının sıcaklığın düşmesine bağlı olarak .... ve su damlacıklarının
dönüşerek yere düşmesine denir.
1)YERDE OLUŞANLAR
a)ÇİĞ:Su buharının soğuk cisimlerin ve bitkilerin üzerinde damlalar halinde
yoğunlaşmasıyla oluşan yağıştır: Genelde ilkbahar aylarında görülür.
b)KIRAĞI:Yoğunlaşma 0 derecenin altında buz kütleleri şeklinde olursa buna
krağı denir. Özellikle sonbahar ve kış aylarında görülür.
c)KIRÇ:Yeni sıcaklı 0 derecenin altında yağanlaşan buz karakterinin tabakalar
halinde telleri yaprakları kapsaması ile oluşur. En fazla sonbaharda görülür.
GÖKYÜZÜNDE OLUŞANLAR
a)YAĞMUR:Buluttaki su taneciklerinin 0 derecenin
üstünde yoğunlaşarak damlalar halinde yeryüzüne
düşmesine yağmur denir.
b)KAR:Yoğunlaşma 0 derecenin altında olmuşsa buz
kristalleri şeklinde yağış olacaktır.
c)DOLU:Sıcaklık aniden düşmesi ve damlalarının
donması ileoluşan yağış şeklidir.
YAĞIŞIN OLUŞUM ŞEKİLLERİ
1)YAMAÇ (OROGRAFİK) YAĞIŞLARI:
Hava kütlesinin bir yamaç boyunca yükselerek nem miktarının doyma
noktasına ulaşmasıyla oluşur. Yağışlar belli bir yüksekliğe kadar devam eder
ve durur.Bu tür yağışlar: Türkiye'de Karadeniz’de görülür, dünyada ise Muson
Asya'sında ve batı rüzgarlarının etkili olduğu kıyılarda.
2)KONVEKSİYONEL YAĞIŞLAR:
Isınan havanın hafifleyerek yükselerek soğuması sonucunda görülen
yağışlardır. Dünya da en fazla ekvatoral bölgede Türkiye'de ise Doğu Anadolu
ve İç Anadolu’da görülür. Bunlar halk arasında "kırkikindi" yağışları denir.
3)CEPHE YAĞIŞLARI:
Sıcak ve soğuk hava kütlelerinin karşılaştığı alanlarda , sıcaklık havanın ....
hava üzerine çıkarak soğuması ve yoğunlaşmasıyla oluşur. Dünya'da en fazla
60. enlemlerde D.A.B alanlarında görülür. Türkiye'de en fazla kışın Akdeniz
bölgesinde görülür.
YAĞIŞ MİKTARI:
Yıl içinde birim alana düşen toplam yağış miktarına denir.Yağış Provyometre
ile görülür.Metrekareye kg. olarak edilir. Yağış miktarını şu faktörler etkiler.
1)YÜKSELTİ:Deniz seviyesinden 3-4 km. yükseltiye kadar artar, daha sonra
azalır.
2)YERŞEKİLLERİ:Nemli hava kütlelerine dönük yamaçlarda yağış fazla diğer
yamaçlarda azdır.
3)DENİZE UZAKLIK:Deniz etkisinde olan yerlerde yağış fazladır.
Uzaklaştıkça azalır.
4)HAVA KÜTLESİ:Bir yerin nemli hava kütlesine açık olması yağışı artırır.
DÜNYADA YAĞIŞIN DAĞILIŞI
EN YAĞIŞLI YERLER
1)EKVATORAL BÖLGE:Amazon ve Kango Havzaları civarı
2)MUSON ASYASI:Musonların en etkili olduğu Güney ve Güneydoğu Asya.
3)ORTA KUŞAK KARALARININ BATI KIYILARI:Batı rüzgarlarının etkili
olduğu yerler
EN AZ YAĞIŞ ALAN YERLER
1)30 DERECE ENLEMLERİ CİVARI:Her iki yarım kürede çöllerin olduğu
yeler.
2)KUTUP BÖLGELERİ:Termik Y.Basıncın etkisi
3)KITALARIN İÇ KESİMLERİ:
BÜYÜK İKLİM TİPLERİ
1)SICAK İKLİMLER
A)EKVATORAL İKLİM:
Görüldüğü Yerler:Ekvatorun her iki yanında 0-10 derece enlemleri arasın da
görülür. Amazon ve Kango Havzaları en yaygın olan yerlerdir.Ayrıca Malezya
ve Filipinler.
ÖZELLİKLERİ
1) Yıllık sıcaklık ortalaması 25 santigrat- 26 santigrat civarındadır.
2) Yıllık sıcaklık farkı 1-2 santigrat günlük sıcaklık farkı 3-4 santigrat
derecedir.
3) Yıllık yağış miktarı 2000-2500mm'dir. Her mevsim yağışlıdır.Ancak
yağışlar akinoku tarihlerinde artar.Solstis tarihlerinde azalır. Yağış biçimi
konveksiyoneldir.
4) Bitki örtüsü gür ormanlardır. Ağaçların geniş yapraklı olması yağışın bol
olmasına bağlıdır.
5) 1000m'nin altında yerleşik hayat azdır.Tam yapılmaz
2)SAVAN İKLİMİ
Görüldüğü Yerler:Her iki yarım kürede 10-20 derece enlemleri arasında
görülür. Özellikle Brezilya'nın yüksek platoluk alanları Gine Kör. Kuzeyi Afrika
Dağı.yüksek platolar ile Avustralya'nın kuzey bölümü.
ÖZELLİKLERİ
1) Yıllık sıcaklık ortalaması 22-23 derece civarındadır.
2) Yıllık sıcaklık farkı 4-5 derece civarındadır.
3) Yıllık yağış ortalaması 1000-1500 mm'dir. En fazla yağış yaz mevsiminde
görülürken en az kışın görülür. Yağış biçimi konveksiyoneldir. Yazın ........
dönencelere dik gelmesi sebebiyle yağış artar.
4) Bitki örtüsü SAVAN denilen yüksek ot topluluklarıdır.
5) Savan iklimi geçiş iklimidir. Yazın ekvatoral iklimine girerken kışın çöl
ikliminin etkisine girer.
3)MUSON İKLİMİ
Görüldüğü Yerler: Muson rüzgarlarının etkili olduğu yerlerde görülür.
Özellikle G.Doğu ve G.Asya K.Avustralya Gine ve Meksika körfezi iklimin
oluşmasının temel nedeni kara ve denizlerin yıllık ısınma farklarından oluşan
Muson rüzgarlarıdır.
ÖZELLİKLERİ
1) Yıllık sıcaklık ortalaması 20derece
2) Yıllık sıcaklık farkı 10 derece
3) Yıllık yağış miktarı genel olarak 1000 mm'nin üzerindedir. Ancak yağış miktarının
12.000 mm'ye ulaştığı yerlerde vardır.Yağışlar en fazla yaz mevsiminde
görülür.Yamaç yağışları şeklindedir.Kışın ise sadece adalarda yağış görülür. Muson
iklimi 10-20 derece enlemleri arasında görüldüğünden yağış ve sıcaklık değişimi
SAVAN iklimine benzer.
4) Bitki örtüsü yağışların fazla olduğu yerlerde
orman az olduğu yerlerde savanlar görülür.
4)ÇÖL İKLİMİ
Çöl iklimi 30 derece enlemlerinde D.Y.B ile
etrafı dağlarla çevrili kapalı yerlerde görülürler.
Bu yerler Asya'da Gobi Arabistan Amerika'da
Afrika'da BüyükSahra'da Kalahari Avustralya‘
da Gobban (Büyük Kum Çölü)
ÖZELLİKLERİ
1) Çöller üç kısımda incelenir.
a) Sıcak Çöller: D.Y.B Merkezlerinin etkisiyle oluşmuştur. Devamlı sıcaktır.
b) Karasal Çöller: Büyük karaların iç kesimlerinde görülür. Nem azlığından dolayı
yağış miktarı azdır. Yazın çok sıcak kışın çok soğuk olurlar. Sibirya Türkistan
Kaşkar gibi.
2) Yıllık yağış miktarı 200 mm'den azdır.Alçaltıcı hava hareketleri olduğundan
yılda bir iki kez yağış ya olur ya olmaz.
3) Yıllık sıcaklık ortalaması 15-16 derece civarındadır. Yıllık sıcaklık farkı 1520 derece'dir
4) Günlük sıcaklık farkı 30-50 derecedir.
5) Suyun bulunduğu ve yaşama elverişli yerlere VAHA denir.
6) Bitki, örtüsü kaktüs'lerdir.
B)ORTA KUŞAK İKLİMLERİ
1)AKDENİZ İKLİMİ
Görüldüğü Yerler: 30-40 derece enlemlerinde kıtaların batı kesimlerinde
görülür.Özellikle Akdeniz kıyılarında Orta Şili'de Afrika'da Kap Bölgesinde
California'da ve Güneybatı Avustralya’da
ÖZELLİKLERİ
1) Yazları sıcak ve kurak kışları ılık ve yağışlıdır.
2) Yıllık sıcaklık ortalaması 18-20derece
3) Yıllık sıcaklık farkı 15-20 derece
4) Yıllık yağış miktarı 600-1000 mm arasında değişir. Yağışlar en fazla kışın
düşer. En çok görülen yağış türü Cephesel yağışlardır.
5) Bitki örtüsü Maki'dir. Maki kıyıdan 500-700 m'ye kadar çıkar. Bu
yükseltiden sonra makinin yerini orman alır.
2)ILIMAN OKYANUS İKLİMİ
Görüldüğü Yerler: Orta kuşak karalarının denize etkisindeki batı kıyılarında
görülür. Batı Avustralya kıyılarında K.Amerika'nın kuzey batısında güney Şili
Avustralya'nın kuzeydoğusunda ve Yeni zellanda'da ülkemizde de Karadeniz
kıyılarında
ÖZELLİKLERİ
1)Yıllık sıcaklık ortalaması 15 derece civarındadır.
2)Yıllık sıcaklık farkı 15-16 derecedir.
3)Yıllık ortalama yağış 1000-15000 mm civ.
4)Her mevsim yağışlıdır. Her mevsim yağışlı olmasının sebebi Batı
rüzgarlarıdır. Yazlar serin ve kışları ılık geçer. Yaz kuraklığı görülmez.
Yağışlar genelde yamaç yağışları şeklindedir.
5)İklimin doğal bitki örtüsü ormandır.
3)ILIMAN KARASAL (STEP) İKLİMİ
Görüldüğü Yerler: Orta kuşak karalarının iç kesimlerinde görülür. İç
Anadolu'da A.B.D içlerinde ve Orta Asya'da görülür.
ÖZELLİKLERİ
1)Yıllık sıcaklık ortalaması 9-100 derece.
2)Yıllık sıcaklık farkı 30-40 derece civ.
3)Yıllık yağış miktarı 400-500 mm. civ.En fazla yağış ilkbaharda konveksiyonel
olarak görülür. Kışın yağışlar kar şeklindedir. Yazları kurak geçer. Kışın karlar
yerde 30-100 gün arasında kalır.
4)Bitki örtüsü bozkırdır. Step miktarı yağış miktarı yönüyle geçiş iklimi
özelliğine sahiptir. Tropikal kuşakta savan ve çöl iklimleri arasında ılıman
kuşakta Akdeniz iklimi ile sert karasal iklimi arsında geçiş iklimi ortaya çıkar.
4)SERT KARASAL İKLİM
Görüldüğü Yerler:Sibirya'da Kanada'da ve bizde Doğu Anadolu’da görülür.
Tundra ile Step iklimi arasında geçiş karakteri taşır.
ÖZELLİKLERİ
1)Yazları sıcak kışları çok soğuk ve kurak geçer
2)Yağışlar yaz ayların görülür. Yıllık yağış miktarı 500-600 mm civarındadır.
Kışın kar yağışları görülür. Kar uzun süre yaklaşık 180 gün yerde kalır.
3)Dünyada en düşük sıcaklık değerlerinin ölçüldüğü iklim bölgesidir.
4)Yıllık sıcaklık ortalaması 4-50derece çiv. olup yıllık sıcaklık farkı 50-60
derece civ.
5)Bitki örtüsü TAYGA ormanlarıdır. Ormanın bulunduğu yükseklerde dağ
çayırları veya Alpin çayırları görülür.
C-SOĞUK KUŞAK İKLİMLERİ
1)TUNDRA İKLİMLERİ
Görüldüğü Yerler:60-70 derece enlemleri
arasında görülür. Özellikle Asya Avrupa ve
Kanada'nın kuzey kesimlerinde görülür.
ÖZELLİKLERİ
1)Yıllık yağış miktarı 250 mm civ. Yağış rejimi
düzensizdir.Yağışların en büyük bölümü yazın düşer.
2)Sıcaklık düşük olup en sıcak ayda bile 10 dereceyi geçmez. En soğuk ayda 30 dereceye kadar düşer.
3)Topraklar donmuş vaziyette iken yaz gelince sıcaklık artınca toprak erir
bataklıklar oluşur.Tarım yapılamaz.
4)Bitki örtüsü Tundra denilen ot topluluklarıdır.
2)KUTUP İKLİMİ
Görüldüğü Yerler: Her iki yarımkürede de kutuplarında ve Grönland içlerinde
görülür.
ÖZELLİKLERİ
1)Her mevsimi soğuk ve kurak iklimdir. Sıcaklık 0'derecenin altındadır.
2)En yüksek sıcaklıklar aydınlanma ile görülür. Fazla ısınma olmadığından
sıcaklık farkı 20-30 derece civarındadır.
3)Yağış Termik Yüksek Basıncın etkisiyle çok azdır. Yeryüzünün en az yağış
alan yerlerindendir.
4)Bitki örtüsü yoktur.
TÜRKİYE İKLİMİ
Türkiye'de gerek matematik konumun gerekse özel konumun etkisiyle birden
fazla iklim görülür. Orta kuşakta bulunması sebebiyle dört mevsim belirgin
olarak görülür. Ülkemiz genelde Akdeniz ikliminin etkisine girdiğinden kurak
özelliği taşır. Türkiye'nin iklimi çeşitli faktörlerin etkisindedir.
1)YÜKSELTİ
Ülkemizin ortalama yükseltisi oldukça fazladır. Yükselti batıdan doğuya doğru
gittikçe azaldığından iklimde batıdan doğuya doğru gittikçe ....Bunun yanında
yükselti kısa mesafelerde değişiklik göstermektedir.Bu da birden fazla
iklimin görülmesine neden olur.
2)DAĞLARIN UZANIŞ YÖNÜ
K.Anadolu dağlarının Karadeniz'e Toroslar’ın da Akdeniz'e paralel uzanmaları
kuzeyleri ve güzeyden gelen nemli hava kütlelerinin iç kısımlara girmesini
engeller. Bu da kıyı ile iç kesimler arasında iklim farklılıklarına neden
olmaktadır. Ege bölgesinde dağların kıyıya dik uzanması Orta Karadeniz'de
ise yükseltinin iç kesimlerden başlaması nedeniyle denizin etkisi iç kısımlara
girer.
3)ÜÇ TARAFININ DENİZLERLE ÇEVRİLİ OLMASI
Ülkemizin üç tarafının denizlerle çevrili olmasının denizlerle çevrili
olmasından dolayı çeşitli iklimler aynı anda görülmektedir. Yine Marmara'da
aynı anda üç iklim görülür. Bütün bu durumlar tüm çeşitliliğinin fazla olmasına
neden olmuştur.
TÜRKİYE'DE İKLİM ELEMANLARI
A)SICAKLIK
Türkiye'de sıcaklığın dağılışı üzerinde enlem yükselti denize göre konum
karasallık denizellik gibi faktörlerin etkisi vardır. Kuzey kıyılarımızla güzey
kıyılarımız arasında yaklaşık 6 derecelik fark vardır.
Türkiye'de Yıllık Ortalama Sıcaklık Dağılışı:
1-Deniz genlik nedeni ile kıyı kesimleri iç kesimlerden sıcaktır. En düşük
sıcaklık değerleri D.Anadolu'da görülür.
2-Enleme bağlı olarak sıcaklık güneyden kuzeye doğru azalır.
3-En yüksek sıcaklıklara Güzey D. Anadolu. ve Akdeniz'de rastlanır.
4-Ortalama sıcaklıklar karasallık enlem ve yükseltiye bağlı olarak azalır.
Türkiye'de Ocak Ayı Ortalama Sıcaklık Dağılışı:
1-Bu ayda en yüksek sıcaklık enlem ve denizellik nedeniyle Akdeniz kıyılarında
görülür. (10 derece)
2-Kıyıdan iç kesimlere ve batıdan doğuya doğru gittikçe sıcaklık düşer.
3-Bu ayda en düşük değerlere Erzurum-Kars Böl. rastlanır.(-10 derece)
Türkiye'de Temmuz Ayı Sıcaklık Dağılışı:
1-Bu ayda bütün bölgelerde sıcaklık. yüksektir. Ancak özel ve matm. konum
nedeniyle bölgeler arasında farklılıklar görülür.
En yüksek sıc. değerlerine G.D And.'da rastlanır.
En düşük sıc. değerlerine ise D.And. Bölg.'de platoluk alanlarında rastlanır.
B)NEMLİLİK VE YAĞIŞ
1- Türkiye'de nem ve yağışın dağılışı ile emlem yükselti denizellik karasallık
dağların uzanış yönü gibi faktörlerin dağılışı paralellik vardır.
2- Nem oranının en yüksek olduğu yerler Karadeniz Marmara Ege Ve Akdeniz
dir.
3- Türkiye genelinde yağış dağılımı neme bağlıdır.
4- Yağışın en fazla olduğu yerler Karadeniz kıyıları Batı Akdeniz Menteşe
Bölgesi ve Hakkari yöresidir.En az olduğu yerler ise Tuz Gölü ve çevresi ve
Trakya yöresidir.
5- Türkiye'de kar yağışları şu şekildedir.
Akdeniz ve Ege kıyıları
Marmara ve Karadeniz
İç ve G.D. And. Bölgesi
D.Anadolu bölgesi
1-2
10-20
20-40
100
gün
gün
gün
gün
TÜRKİYE'DE GÖRÜLEN İKLİMLER
1-AKDENİZ İKLİMİ
Bölgede yazları sıcak ve kurak geçer kışları ılık ve yağışlı geçer. Yıllık sıcaklık
ortalaması 18 derecedir. Kıyıda yıllık yağış miktarı 1000 mm'dir.En fazla yağış
kış mevsiminde en az yazın düşer. Yazların kurak geçmesi alçalıcı hava
hareketlerinin sonucudur. Kıyıdan iç kesimlere doğru gittikçe yükseltinin
etkisiyle karasallaşma artar. Kışlar daha şiddetli geçer. (Göller yöresi ve
Teke yöresi)Yağış ve sıcaklık azalır. Bitki örtüsü maki'dir.
2-EGE İKLİMİ
Bölgede iki türlü iklim görülür:
a- Kıyı Ege:Tipik Akdeniz iklimi görülür. Yazlar sıcak ve kurak kışlar ılık ve
yağışlı geçer. Yıllık yağış miktarı 700-800 mm'dir. Sıcaklık ortalama 17-18
derecedir. Dağların uzanışından dolayı yayılma alanı geniştir.
b- İç Batı Andl:Yükseltinin fazla olmasından dolayı karasal iklim özellikleri
görülür.Kışlar daha soğuk ve kar yağışlı geçer. Yıllık yağış miktarı 500-700
mm'dir. Bitki örtüsü bozkır'dır
3-MARMARA BÖLGESİ
Bölgenin özel konumu dolayısıyla üç çeşit iklim görülür. Bölgenin kuzey
kıyılarında bozulmuş Karadeniz iklimi Trakya’nın iç kesimlerinde karasal iklim
G.Marmara da ise bozulmuş Akdeniz iklimi görülür.Yıllık yağış miktarı 600700 mm'dir. Sıcaklık ortalaması 15-16 derecedir.Bitki örtüsü Kuzeyde orman
iç kesimlerde bozkır G.Marmara'da ise makidir.
4-KARADENİZ BÖLGESİ
Bölgede ılıman okyanus ikliminin özellikleri görülür. Her mevsim
yağışlıdır.Yazlar serin kışlar ılık geçer. Bölgede yıllık sıcaklık farkı azdır. Kıyı
ile iç kesimler arasında iklim farklılıkları oluşur. Kıyı kesimde dağların konumu
nedeniyle bölümler arasında farklılıklar vardır. Yağış miktarı D.Karadeniz'de
2000-2500 mm'dir. Orta Karadeniz'de 800-900 mm B.Karadeniz'de 10001500 mm'dir. Yağışların bu şekilde dağılımın da dağların yükseltisi hakim yönü
ve yamaçların konumu etkilidir.
İç kesimlere gidildikçe denin ikliminin etkisi azalır. İklim daha da karasallaşır.
Bitki örtüsü bozkır olur. Sıcaklık ve yağış azalır.
Bölgece yıllık sıc. ortl. 14-15 derecedir. Bu D.Karadeniz'de daha fazladır.
Bitki örtüsü genel olarak ormandır.
5-İÇ ANADOLU BÖLGESİ:
Bölgede karasal iklim özellikleri görülür.Akdeniz iklimi ile şiddetli karasal
iklim arasında geçiş özelliği gösterir. Yazlar sıcak ve kurak geçerken kışlar
soğuk ve kar yağışlı geçer. Doğuya gidildikçe yükselti ile birlikte karasallıkta
artar. Ülkemizin en az yağış alan bölgesidir. Yıllık yağış miktarı 300-400
mm'dir. Bölgede görülen yağışlar konveksiyonel karakterdedir. Bu yağışlara
kırkikindi yağışları denir. Yıllık sıcaklık ortalaması 9-11 derecedir. Bitki örtüsü
alçak kesimlerde bozkır yükseklerde ormandır. Bölgeye en fazla yağış
İlkbaharda görülür.
6-DOĞU ANADOLU BÖLGESİ:
Sert karasal iklim özellikleri görülür. Kışlar çok uzun soğuk ve kar yağışlı
geçerken yazlar kısa ve sıcak geçer. Bölgenin bölümleri arasında iklimlerde
farklılıklar gösterir. Bunun sebebi yüzey şekillerinin kısa mesafelerde
değişiklik farklılıkları gösterir. Bunun sebebi yüzey şekillerinin kısa
mesafelerde değişiklik göstermesinden kaynaklanır. Bölgenin güneyi kuzeyden
daha sıcaktır. Bundan enlem etkilidir. Bölgenin en yağışlı yöresi Erzurum-Kars
bölgesidir. Yağışlar en fazla yaz mevsiminde görülür.
Yıllık yağış miktarı 500-600 mm'dir.Yıllık sıcaklık ortalaması 4-5
derecedir.Baki örtüsü alçak kesimlerde bozkır yüksek kesimlerde orman ve
dağ çayırları şeklindedir.
7-GÜNEYDOĞU ANADOLU
Özellikle bölgenin batı kesiminde Akdeniz ikliminin özellikleri görülür. Yazlar
sıcak ve kuraktır. Kışlar daha ılık geçer. Doğuya ve iç kesimlere gidildikçe
karasal iklimin etkisi görülmeye başlar. Kışlar daha soğuk ve kar yağışlıdır.
Bölgeye yağışın çoğu kış aylarında düşer. Yıllık yağış miktarı 400-500 mm'dir:
Yıllık sıcaklık ortalama 15-16 derecedir. Yaz aylarında şiddetli kuraklık
dolayısıyla fazla buharlaşma görülür. Bölgede buharlaşan hava kütlelerine
kapalı olmasına bağlıdır.
Bitki örtüsü batı kesimde maki alçak kesimlerde bozkır yükseklere çıkıldıkça
orman görülür.
TÜRKİYE'NİN İKLİMİ İLE İLGİLİ ÖNEMLİ NOTLAR
1- Ülkemizde iklim çeşitliliğinin en fazla olduğu bölge Marmara bölgesidir.
2- Bağıl nemliliğin en fazla olduğu bölgemiz Karadeniz en az olduğu bölge ise
G.Doğ.Anadolu bölgesidir.
3- Bulutluğun en fazla olduğu bölge Karadeniz en az olduğu bölge ise Akdeniz
4- Yaz mevsiminin en uzun sürdüğü bölgemiz Akdeniz en az D.Anadolu
5- Buharlaşmanın en fazla olduğu bölge G.D.Anad. en az olduğu bölge
Karadeniz
6- Yıllık yağış miktarının en fazla olduğu Karadeniz en az olduğu bölge İç
Anadolu bölgesi
7- Ülkemizde yaz yağışlarının en fazla görüldüğü bölge D.Anadolu bölgesi
8- Yaz mevsiminde kuraklığın en fazla görüldüğü bölge G.Doğu And. en az
görüldüğü bölgemiz Karadeniz
9- Kış sıcaklık ortalaması İç ve D.Anadolu'da 0 derecenin altına düşerken
G.Doğu And.'da düşmez.
10- Yıllık sıcaklık farkının en fazla olduğu bölgemiz Karadeniz iken az fazla
olduğu bölge D.Anadolu'dur.
11- Kış sıcaklarının en yüksek olduğu bölge Akdeniz iken en düşük olduğu
bölge D.Anadolu'dur.
12- Yıllık indirgeniş sıcaklarının en fazla olduğu bölge G.D.Anadolu en az
olduğu bölge Marmara'dır