Word Olarak İndir

4. ÜNİTE : SES
SES DALGALARI
Katı, sıvı ve gaz halindeki maddelerin oluşturduğu
tanecikli(maddesel ortamlarda dalgalar halinde
yayılabilen enerji türüne ‘’ses’’ denir.
 Ses maddelerin titreşimi sonucu oluşur.
 Sesin yayılabilmesi için maddesel ortama
ihtiyaç vardır. Dolayısıyla uzayda ses yayılmaz.
Ses dalgaları su dalgalarına benzer ama su dalgaları
gibi dairesel değil küreseldirler.
Aşağıdaki şekilde havadaki taneciklere göre çizilmiş
ses dalgası görülmektedir. Taneciklerin sık olduğu
bölge ses dalgasının tepe noktasına, seyrek olduğu
bölge ise çukur noktasına karşılık gelir.
Aşağıdaki şekilde de bir tam dalganın boyu
gösterilmiştir.
Yukarıdaki salıncakta görüldüğü gibi belli bir zaman
diliminde belirli bir hareketin tekrarlanması olayına
‘’salınım(titreşim) hareketi’’ denir.
Salınım hareketinde bir denge noktası vardır. Bu
nokta, zıt yönlere hareketin başlangıç
noktasıdır.Hareketin denge noktasından itibaren bir
yönde ulaşabildiği en büyük uzaklığa ‘’genlik’’ denir.
Hareketin denge noktasından başlayıp bir yöne
gittikten sonra, diğer yönde en üst noktaya ulaşıp
tekrar denge noktasına gelmesiyle tam bir salınım
yapılır.
Bir saniyede yapılan salınım sayısına(titreşim sayısına)
‘’frekans’’ denir.
Bir kaynağın titreşmesi sonucu çevresindeki hava
molekülleri hareket eder ve bu moleküller birbirlerine
çarparak enerjilerini diğer moleküllere aktararak
onları harekete geçirir.Aşağıdaki şekilde de görüldüğü
gibi hava moleküllerinin birbirine yaklaştığı bölgelerde
basınç artarken uzaklaştığı bölgelerde basınç azalır.Bu
basınç değişimi ses dalgalarının oluşmasının temel
nedenidir.
 Ses, maddesel ortamlarda dalgalar halinde
yayılır.
SESİN FREKANSI
Bir cisim titreştiğinde ses oluşur ve ses dalgalar
halinde yayılır. Her titreşim bir dalga oluşturur ve bir
cisim ne kadar hızlı titreşirse saniyede yayılan dalga
sayısı artar.Bir saniyede oluşan ses dalgası sayısına
‘’sesin frekansı’’ denir.
Ses dalgalarının frekanslarındaki farklılık sesleri farklı
duymamızı sağlar. Yüksek frekanslı sesler ince , düşük
frekanslı sesler kalın olur.
Frekans birimi hertz(Hz) dir.Bir diyapazon saniyede
512 kez titreşiyorsa çıkan sesin frekansı 512 Hz dir.
Her canlının duyabileceği ve üretebileceği seslerin belli
frekans değerleri vardır.Normal bir insan kulağı 20 Hz
ile 20000 Hz arasındaki sesleri duyabilir.
TÜR
KAPLUMBAĞA
KURBAĞA
GÜVERCİN
İNSAN
KÖPEK
KEDİ
FARE
YARASA
YUNUS
ARALIK (Hz)
20 - 100
100 - 3000
200 - 1000
20 - 20000
50 - 46000
30 - 50000
1000 - 100000
3000 - 120000
1000 - 130000
Frekansı 20000 Hz in üstünde olan yüksek enerjili
seslere ultrasonik ses(ses üstü ses) denir.
Frekansı 20 Hz nin altında olan seslere infrasonik
ses(ses altı ses) denir.
SESİN ÖZELLİKLERİ
Sesleri birbirinden ayırmamızı sağlayan özellikler sesin
şiddeti, yüksekliği ve tınısıdır.
Şiddet, ses dalgalarının taşıdıkları enerjiye bağlı olarak
birim alana uyguladıkları kuvvettir.Sesin zayıf ya da
kuvvetli olmasına sesin şiddeti denir.
 Ses dalgalarında genlik ne kadar büyükse sesin
şiddetide o kadar büyük olur. Ses şiddetine
gürlük de denir.
Bir cisme uygulanan kuvvet ne kadar çok ise oluşacak
sesin şiddetide o kadar fazla olur.
Uçağın oluşturduğu ses dalgasının genliği daha çok
olduğundan şiddeti daha fazladır.
SESİN YÜKSEKLİĞİ: İNCELİK ve KALINLIK
 Ses yüksekliği, sesleri ince veya kalın
işitmemize neden olan ses özelliğidir. Sesin
incelik ve kalınlığı sesin frekansına bağlıdır.
Frekansı fazla olan ses ince, frekansı az olan
ses ise kalındır.
Aşağıda 4 tane şişeye farklı miktarlarda sular
ekleyerek şişelere önce vuralım sonra üfleyelim.
 Vurduğumuzda boş şişeden daha ince ses
dolu şişeden daha kalın ses gelir. Çünkü su
eklendikçe kütle artar ve aynı kuvvetle
vurduğumuzda boş şişe daha çok, dolu şişe
daha az titreşir.
 Üflediğimizde ise boş şişeden kalın ses, çok
dolu şişeden daha kalın ses gelir. Çünkü boş
şişedeki hava miktarı çok dolayısıyla titreşim
az, dolu şişelerdeki hava miktarı az titreşim
daha çoktur.
 Yukarıdaki şekilde cetvel 25 cm dışarıda
kalacak şekilde bir elimizle tutup diğer elimizle
ucunu sırasıyla 1 cm ve 2 cm çekip bırakırsak;
cetvelin dışarıda kalan uzunluğu
değişmediğinden çıkan sesin incelik ve kalınlığı
değişmez fakat 2 cm aşağıya çekmek için daha
çok enerji harcanacağından daha şiddetli ses
elde ederiz.
 Cetvel masadan 25 ve 15 cm çıkacak şekilde 2
cm aşağıya çekip bırakırsak ; aynı miktarda
aşağıya çektiğimizden sesin şiddeti değişmez
fakat 25 cm lik dışarıda kalan kısmı daha az
titreşeceğinden kalın, 15 cm lik dışarıda kalan
kısmı daha çok titreşeceğinden ince ses
çıkarır.
SES DÜZEYİ
Ses düzeyi, ses şiddetinin bir ölçüsüdür ve birimi
desibel(dB) dir.
İnsanın duyabileceği en düşük ses 0 dB’ dir.Ses
düzeyinin her 10 dB artışında sesin şiddeti 10 kat
artar. Ses düzeyi 10 dB den 20 dB ye çıktığında,
sesin şiddeti 10 kat artarken 10 dB den 30 dB
çıktığında 100 kat artar.
60 dB den sonrası gürültü olarak adlandırılır. Bu
düzeyden büyük olan ortamlarda uzun süre
kalmak işitme sorunlarına sebep olabilir.
90 dB den yüksek olan ortamlarda kulak hasarı
meydana geleceğinden kulaklık takılmalıdır.
MÜZİK ve FEN
Belirli bir frekansı olmayan rastgele oluşan seslere
gürültü denir. Gürültünün şiddeti ani olarak artar
veya azalır. Müzik ise belli frekansı olan seslerden
oluşur. Bu seslere nota denir.
Müzik aletleri ; telli, vurmalı ve üflemelidir.
Telli müzik aletlerinde , teller farklı kalınlık,
uzunluk veya gerginlikte yapılarak çıkardıkları
seslerin frekanslarının farklı olması sağlanır.Aynı
zamanda gövde tasarımı ve yapıldığı maddede
çıkan sesi etkiler.
 Telin boyunu kısaltmak, ince tel kullanmak
veya gerginliği arttırmak sesin ince olmasına
neden olur.
 Üflemeli müzik aletlerinde tüm delikleri
kapatarak çaldığımızda, titreşen hava miktarı
en fazla olacağından oluşan sesin frekansı
düşük ve ses kalın olur.Delikler alt uçtan
itibaren teker teker açılarak çaldığımızda
titreşen hava miktarı giderek azalır ve frekans
artar, ses incelir.
 Vurmalı müzik aletlerinde ise çıkan ses, kasnak
üzerine gerilen maddenin cinsine, gerginliğine,
kalınlığına ve vurma şiddetine göre değişir.
Gerilen madde ne kadar küçük ,ince ve gergin
olursa frekans o kadar büyük ve ses ince olur.
 Genel olarak titreşen madde miktarı arttıkça
birim zamandaki titreşim sayısı azalır ve ses
kalınlaşır.Titreşen madde miktarı azaldıkça
birim zamandaki titreşim sayısı artar ve ses
incelir.
SESİN TINISI
Aynı sesin çeşitli müzik aletlerinden çıktığı zaman
gösterdiği farklılığa denir. Tını, sesin farklılığını ifade
eder ve ses kaynağının cinsini belirlemeye yarayan ses
özelliğidir.
Örneğin aynı notayı çalan bir kemanla bir flüt
arasındaki temel fark, tını farkıdır ve bu nedenle farklı
sesler çıkar. Enstrümanların yapıldığı malzemelerin
farklı olması, enstrümanların oluşturduğu sesin farklı
bir tınıda olmasını sağlar.
SES BİR ENERJİ TÜRÜDÜR
Opera sanatçısının bardağı kırması, sokaktan geçen
araçlardan gelen müzik sesinin çevredeki eşyalarımızı
titreştirmesi sesin bir enerji türü olduğunu
gösterir.Sesin şiddeti artarsa taşıdığı enerjide artar.
Ses kaynağının yaydığı enerji çevresindeki molekülleri
titreştirir ve ses bu titreşimlerle molekülden moleküle
aktarılır. Bu ses iletimi sırasında enerjinin bir kısmı,
ortamdaki taneciklerin birbiriyle çarpışması sonucu
ısıya dönüşür.Bu yüzden kaynağından uzaklaştıkça
sesin duyulması azalır.
SESİN HIZI
Yıldırım düşmesi olayında önce ışık görüldükten sonra
ses duyulur.Bunun nedeni, ışık hızının ses hızından çok
daha fazla olmasıdır.
Sesin havadaki hızı=340 m/s
Işığın havadaki hızı=300000000 m/s
 Ses boşlukta yayılmazken, ışık boşlukta yayılır.
Sesin yayılma hızı ortamın cinsine, yoğunluğuna ve
sıcaklığına bağlı olarak değişir.
 Sıcaklık arttıkça sesin yayılma hızı artar.
 Ses en hızlı katılarda, daha sonra sıvılarda, en
yavaş ise gazlarda yayılır.
 Maddenin yoğunluğu arttıkça sesin yayılma
hızı artar.
Not: Sesin hızı sesin frekansına ve genliğine bağlı
değildir.
Sesin bir engele çarpıp yansıması sonucu yankı
oluşabilir.İnsan kulağının iki farklı sesi algılaması için
,iki ses arasında en az 0,1 saniye geçmesi gerekir.Yankı
olayının oluşabilmesi için, ses kaynağı ile engel
arasında en az 17 m mesafe olmalıdır.
GÜVEN KAYA