Kula Gezisi -II

• Lavlar ve cüruflar üzerinde bol miktarda «hornito»lar bulunur. Dünyadaki güncel püskürmelerde görülen hornitolar.
Dünyadaki güncel püskürmelerde görülen hornitolar.
• Volkanik konilerin bir kısmı «maar» tipi volkanlardır. Maar’lar, magmanın yer altı suyu ile etkileşimi sonucu şiddetli patlamalar ile ortaya çıkan, krater tabanları çevre topografyadan daha derin (alçakta) olan volkanlardır.
AA tipi lavlar
Maar
Cüruf konisi
Tüf çemberi
Maar
• Maar oluşturan volkanik aktivite‐yer altı suyu etkileşimini gösteren şekiller. • Volkan konileri «sinder» (skorya veya cüruf konisi olarak da bilinir) ve «spatter» (sıçratma konisi) tiptedirler ve yaşları ile aşınma dereceleri bakımından bazı farklılıklar gösterirler.
• Kamçatka (Doğu Rusya, yukarıda) ve Stromboli volkanı yamacında (İtalya, Eolian adaları, aşağıda) yer alan skorya konileri. Cüruf (skorya) konileri
• Türkiye’nin en genç volkanik sahalarından birisi olan Kula Jeoparkı içerisinde 80 adet volkanik cüruf konisi, 5 adet maar
yer alır. Minyatür boyuttaki bu cüruf konilerinin zemininde zirvelerine yükseklikleri 150m’yi geçmez. Cüruf konilerinden bir kısmı karakteristik kraterlere sahiptir.
Piroklastik yağma (fall)
• Bazaltik püskürmelerin ilk evresinde, derindeki magma haznesinde yüksek gaz basınçları ile sıkışan magmanın fıskiye gibi püskürmesi ve bu malzemenin soğuyup dökülmesi sırasında oluşurlar. Kula’daki bir skorya konisinin yamacında birikmiş bazaltik bileşimli piroklastik döküntü skorya tabakaları.
Skorya döküntü
birimleri. Lapilli
boyutunda.
Kula’daki skorya-cüruf
işletmesi yapan
Karakaya pomza
işletmesinden görünüm.
Piroklastik surge (şiddetli dalga)
• Magmanın su ile etkileşimi (hidrovolkanik püskürme) sırasında şiddetli patlamalar sonucunda malzemenin ses üstü hızlarda yerleşmesi ile oluşur. Ruapehu volkanının surge püskürmesi.
Erciyes eteklerindeki bir maar’ın krater duvarlarında Piroklastik surge oluşukları.
• Kula’daki base surge birimleri.
• Piroklastik surge oluşumunda magma‐su etkileşimi ile gelişen şiddetli şok dalgası.
• Bölgede gerçekleşen tektonik hareketlerle yer yer kırılmalar olmuş ve muhtelif yönlerde kırık hatlar meydana gelmiştir. Bu kırık hatlardan çıkan lavlar yörede görülen genç volkan konilerini meydana getirmiştir. • Bölgede Çakaltepe’den Kula ötesine kadar uzayan bir hat üzerinde piroklastik konilerin varlığı dikkat çeker. Bu hat boyunca çıkan lavlar bazaltik karekterdedir. • Volkan konileri yaş, yapı ve aşınma dereceleri bakımından birbirinden farklıdır. Bu farklılığı bulabilmek içinde eski ve yeni olarak kraterlerin çaplarından ayırt edebiliriz. • Çünkü eski konilerin kraterleri çapları yenilere göre daha büyüktür. Konilerin yapısı; lapilli, skorya, volkan bombası gibi unsurlardan meydana gelmiştir. • Bazaltik lav akıntılarının kalınlığı yer yer 60 metreye ulaşmaktadır. Akma sırasında dış kesiminin soğumasıyla lav tünelleri, tüpleri oluşabilmektedir.
Sütun çatlaklı lavlar
• Kula Volkanik Jeoparkında
Burgaz volkanitleri olarak adlandırılan birinci aşama lav akıntılarında karakteristik sütun bazaltlar oluşmuştur. Sütun bazaltlar kalın lav örtülerinin hızlı soğuması esnasında büzülme ve gerilmelere bağlı dikey istikamette gelişmiş çatlak sistemleridir. Kula’nın Sarnıç ve Çakırca köylerinde boyları 20 metreyi aşan sütun bazaltlar bulunmaktadır.
• Sütun çatlaklı lavlar.
Volkanik Mağara ve Tüneller
• Kula lav akıntıları üzerinde lavların içerisinden aktığı pek çok lav mağarası / tüneli bulunur. Lav tünelleri akıcılığı yüksek lavların havayla temas eden kısımlarının katılaşarak koruyucu bir kabuk bağlaması sonucu oluşurlar. Akan lavın kalınlığının az ve çok çatlaklı olması sebebiyle lav tünellerinde çökmeler sonucu birbirinden kopuk parçalar halindedir. Bunların bir kısmı yüzeyde olup kolayca girilebilmekte, diğer bir kısmı ise kanyon duvarlarında, ancak ekipmanla ulaşılabilmektedir.
Lav tünellerinin oluşumu
Kanal oluşumu
Yüzeyin kabuklaşması
Tünel oluşumu
Peribacaları ve Kırgıbayırlar
İzmir‐Ankara yolu üzerinde, Yurtbaşı köyü yakınlarında Kapadokya’dakilere benzer peri bacaları bulunur. Bu nadir doğal güzellik, gölsel ve akarsu çökellerinin koruyucu bir şapka altında direnç farkına göre farklı oranlarda aşınmaları sonucu oluşmuşlardır. Peribacalarının oluşum süreci hala devam etmekte olup fazlaca aşınanlar yıkılırken yerine yenileri oluşmaktadır.
Peri bacalarının oluşumu
Farklı birimler arasındaki dokanaklar
• Kula’da yüzlerce kilometre alana yayılan sıcak lavlar ve küller üzene aktıkları ve temas ettikleri akarsu ve gölsel çökelleri pişirmişlerdir. Volkanik yamaçlarda ve kanyon duvarlarında pişerek başkalaşıma uğrayan bu zon üstte siyah lavlar, altta beyaz gölsel
çökeller arasında kırmızı veya sarı renkte bir şerit halinde göze çarpar.
Bazalt
Paleosol
Çakıltaşı
• Sıcak dokanak ve pişirme.
Ksenolitler ve anklavlar
• Magma haznesinin etrafından özümsemesinden arta kalan veya yüzeye doğru yükselirken koparıp bünyesine kattığı, magmadan farklı muhteviyattaki kayaçlara ksenolit adı verilir.
• Kula lavları içerisinde sahanın ana kayayı temsil eden şist ve kireçtaşı parçalarına sıkça rastlanır.
Dayklar
• Sarnıç köyü Karayar mevkiinde gölsel çökeller içerisine sokulmuş karakteristik bazalt daykları yer alır. Yüksek sıcaklık ve basın altındaki magmanın üzerindeki kayaçları yırtarak içlerine sokulması sonucu oluşan damar şeklindeki yapılara dayk adı verilir. Karayar’da
aşınarak düzleşmiş olan eski bir çıkış merkezi etrafında uzunluğu 200 metreyi bulan dayklar dirençli olmaları sebebiyle yüzeyde perde duvarı andırırcasına uzanmaktadırlar.
Volkanik Kanyon ve Şelaleler
• Kula Volkanik Jeoparkında vadileri dolduran lavların Gediz nehri ve kolları tarafından parçalanması sonucu toplam uzunluğu 20 kilometreyi geçen volkanik kanyonlar oluşmuştur. Bunlardan en karakteristik olanları Şöğütçayı üzerindeki Evciler Kanyonu ile Gediz nehri üzerindeki Dereköy
Kanyonu ve Adala Kanyonudur. Bu kanyonlarda meydana gelen yerel çökmelere bağlı olarak şelaleler oluşmuştur. Bunlardan en meşhuru 25m düşüşe sahip Adala Kanyonunda bulunan Su Uçtu Şelalesidir.
Kula’da volkanik platoların oluşumu
Çatlak (fissure) püskürmesi
Yoğun aşınma
Daykın beslediği plato lavları ile bağlantısının kopması sonucunda geriye mesa’ların kalması.
Kula'daki gibi volkanik bir plato nasıl oluşur?
Adım adım blok diyagramları ile… Çatlak püskürmeleri ile oluşan plato
aşındığında, geriye birbirlerinden bağımsız gibi görülen bir dayk ve alttaki tabakalar
üzerinde asılı bir plato kalır... Görünüşe aldanmayın, hayal gücünüzü çalıştırıp
bunların bir zamanlar kökensel olarak bağlantılı olacağını düşünün.
Kaplıcalar ve Maden Suları
• Kula Volkanik Jeoparkı
Acısu mevkiinde Ofiyolitik
Melanj yüzlek verir. Yeşil renkli ve kaygan bir yüzeye sahip ve Serpantinit adı verilen bu kayaçlar Anadolu daha karalaşmamışken
okyanus tabanında patlayan volkanların deniz suyuyla temas ederek başkalaşması sonucu oluşmuşlardır. • Bu başkalaşım sürecinin bir yan ürünü olarak beyaz renkli Magnezit minerali oluşmuştur. Sahada ayrıca kısmen başkalaşıma uğramış Listvenitik
kireçtaşları ve silisli mineral zenginleşmeleri görülebilmektedir.
Jeotermal kayankların oluşumu
Kültürel Miras
Prehistorik Fosil İnsan Ayak İzleri
• Kula Volkanik Jeoparkı Çakallar volkan konisi yakınlarında 1954 yılında
bir yol yapım çalışması esnasında 200’den fazla fosilleşmiş insan ayak izi
bulunmuştur. Bu ayak izlerinden yalnızca birkaçı sahada kalmıştır. Ayak
izlerinin eğimli bir yamaçta yürüyen 3 kişiye ait olduğu tahmin
edilmektedir. 40-42 numara ölçüsündeki izler iki ayak üzerinde dik
yürüyen bir insana ait olmalıdır. Ayak izlerinin yaş analizleri Batı
Anadolu’da Mesolitik döneme denk düşen 10.000-12.000 yıllarını işaret
etmektedir. Anadolu’da insan ve aktif volkanların en eski etkileşimlerinden
birine tanıklık eden bu izler bilimsel ve eğitim açısından büyük önem taşır.
Yunus Emre Türbesi
• Yunus Emre (1240‐
1321) Orta Anadolu’da yaşamış Türkçe şiirin öncüsü, mutasavvıf bir halk şairi ve büyük bir Türk filozofudur. Orta Asya'da Ahmed Yesevi
ile başlayan tasavvuf şiiri en üstün seviyesine Yunus Emre'de varmıştır. Yunus Emre, uzun bir süre Hacı Bektaş‐ı Veli Dergâhında çile doldurmuştur. • Kula’nın Emre köyünde yer alan Yunus Emre ve hocası Tabduk Emre’nin türbesi, Kula Belediyesince düzenlenen Yunus Emre Anma Şenliklerinde her yıl on binlerce ziyaretçi ağırlamaktadır.
Gökeyüp Çömlekçiliği
• Kula Volkanik Jeopark’ında arkeolojik buluntular ekseriyeti Roma dönemine ait olmak üzere Helenistik ve Prehistorik dönemleri de içeren kilden yapılmış pek çok eseri içerir. Bulunan bu eserler sahada çömlekçilik tekniklerin çok eski zamanlarda çok ileri düzeylere ulaştığını göstermektedir. Asırlar boyu süren çömlekçilik geleneği Gökeyüp beldesinde 100’den fazla hane tarafından sürdürülmektedir. Hala eski tekniklerin kullanıldığı Gökeyüp’de çömlek hamuru gözlü gnays ana kaya öğütülerek elde edilmektedir.
Prehistorik Kaya Resimleri
• Kanlıkayalar olarak bilinen prehistorik kaya resimleri fosil insan ayak izlerinin yakınında yer almaktadır. Şekiller kırmızı bir boya kullanılarak dikleştirilmiş bir şist kaya bloğunun iç yüzeyine çizilmiştir. İlk bakışta göze çarpan üç el şekli batı Anadolu’nun Prehistorik geçmişinde başka yerlerde de rastlanmaktadır. Bu kaya resimlerinin tüfler üzerinde ayak izlerini bırakan insanlar tarafından yapılmış olması kuvvetle muhtemeldir. Resmin ortasında yer alan dairesel şekil Çakallar volkan konisini lav püskürtürken gösteriyor olmalıdır.
Kaya Mezarları
• Hacıhasan ve Elekçitepe volkan konilerinin batısında Şist anakayaya oyulmuş 500’den fazla kaya mezarı bulunur. Yazıt ve mezarlardan burasının Geç Hellenistik‐Roma dönemlerine ait nekropolis ve Zeus Keraunios, Ana Tanrıça ve Apollon’a
tapınılan bir kutsal alan olduğu anlaşılmaktadır.
Davala Kalesi
• Doğal haliyle bir kaleyi andıran kale Tepe mesa yapısı Romalıların da dikkatini çekmiş olmalı ki üzerine Tabala kalesini inşa etmişlerdir.
Emir Hamamları
• Emir hamamları Kula ilçesi merkezine 18km mesafede Ilıca Hamam Deresi üzerinde yer alır. Roma döneminde “Thermai Thesos” olarak bilinen bu arkeolojik saha antik dönemin önemli salık ve dini merkezlerinden birisiydi. Hamamların yakınlarında travertenlere oyulmuş ve kaya kabartmaları yer almaktadır.
Kırsal mimari ve köy evleri
• Kula’nın jeolojik çeşitliliği (geodiversity) kırsal mimariyi de derinden etkilemiştir. Tamamen yerel malzemelerle yapılan köy evlerinin duvarları adeta sahayı tanıtan birer kayaç sergisi gibidir. Asırlar boyu kazanılan tecrübeler neticesinde şist, kireçtaşı ve bazalt gibi kayaçlar fiziksel kabiliyetlerine göre farklı üsluplara ve kullanımlara konu olmuştur. Gölde, Yağbastı ve Evciler köyleri Jeolojik yapı ve mimari kültürün içiçeliğini görmek bakımından müze niteliğindedirler.
• Gnaystan yapılmış duvarlar.
• Bazalt parçalarından yapılmış duvar.
Gölde Sarnıçları
• Volkanik kayalarla çevrili bir kireçtaşı adası konumundaki Gölde (İncesu) köyünde karst ve kültür iç içe geçmiştir. Yoğun çatlaklı kireçtaşları nedeniyle yer altına sızan sular burada doğal mağara ve rezervuarlarda birikmektedir. Kuruluşu Roma dönemine dek uzanan köyde doğal mağaralar ıslah edilerek 10’dan fazla sarnıçla yüzeye bağlı, devasa bir yeraltı tatlı su rezervuarına dönüştürülmüştür.
• Sarnıçlar
Biyoçeşitlilik
KULA’da
ne YENİR?
Tarihi ticaret yolu üzerinde bulunan ve binlerce yıldır kesintisiz olarak pek çok medeniyete ev sahipliği yapmış Kula çok zengin bir yerel mutfağa ve kendine has lezzetlere sahiptir. Tahinli Pide, ıspanaklı Pide, Kabaklı Pide gibi sebze yemekleri, Ciğerli Pilav ve Güveç gibi otantik et yemekleri yalnızca Kula’da tadabileceğiniz lezzetlerdir. Leblebiciliğin anavatanı sayılan Kula’da16 çeşit leblebi imal edilmektedir.
KAYNAKLAR
• Ercan, T. ve Öztunalı, E., 1982. Kula volkanizmasının özellikleri ve içerdiği «BaseSurge» tabaka şekilleri, Türkiye Jeoloji Kurumu Bülteni, V.25, 117‐125.
• Erturaç, M.K., 2006. Özgün bir coğrafya üzerine çok disiplinli bir bakış: Kula Jeoparkı, Geçmişten Geleceğe Köprü: Yanık Ülke Kula Sempozyumu, Kula.
• Erturaç, M.K., Rızaoğlu G., Altun, B., Erçetin, T., Aksoy, M.E., 2004. The Geological Heritage of Turkey: Interactions Between the
Mankind and Geology. 32th International Geological Congress. Florence Italy.
• Strabon, Antik Anadolu Coğrafyası: 12 ‐ 13 ‐ 14 (Geographica ) Arkeoloji ve Sanat Yayınları, 382 sf
• http://tr.wikipedia.org/wiki/Kullan%C4%B1c%C4%B1:Erturac/Kula
_volkanizmas%C4%B1
• http://www.geoparkula.com/default.aspx
http://www.geoparkula.com/default.aspx